The most devastating asteroid to hit Earth - Sean P. S. Gulick

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Myo Aung

66 million years ago, near what’s now the Yucatán Peninsula,

လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်ပေါင်း ၆၆ သန်းက ဒီနေ့ခေတ် ယူကတန် ကျွန်းဆွယ်အနီးမှာ

a juvenile sauropod feasted on horsetail plants on a riverbank.

ငယ်ရွယ်တဲ့ ဆော်ရိုပေါ့တစ်ကောင်ဟာ မြစ်ကမ်း တစ်ခုမှာ မြင်းမြီးပင်တွေကို စားနေခဲ့တယ်။

Earth was a tropical planet.

ကမ္ဘာမြေက အပူပိုင်း ဂြိုဟ်တစ်လုံးပါ။

Behemoth and tiny dinosaurs alike roamed its lands,

ဗေဟီမို့သ်နဲ့ ဒိုင်နိုဆောငယ်လို အကောင်လေး တွေက နယ်မြေတွေမှာ လှည့်လည်သွားလာနေစဉ်မှာ၊

while reptiles and tentacled ammonites swept its seas.

တွားသွားသတ္တဝါတွေနဲ့ လက်တံတွေပါတဲ့ အမိုနိုက်တွေက ပင်လယ်တွေကို ဖယ်ရှားနေတယ်။

But, in an instant, everything would change.

ဒါပေမဲ့ ချက်ချင်းပဲ အရာရာ ပြောင်းလဲသွားမှာပါ။

A roughly 12-kilometer-wide asteroid was careening toward Earth

အကြမ်းဖျင်း ၁၂ ကီလိုမီတာ ကျယ်တဲ့ ဂြိုဟ် သိမ်က တစ်စက္ကန့် ကီလိုမီတာ ၂၀ နှုန်းနဲ့

at around 20 kilometers per second.

ကမ္ဘာမြေဆီ ယိမ်းထိုးလာနေတယ်။

From where the sauropod stood,

ဆော်ရိုပေါ့ ရပ်နေတဲ့နေရာကနေဆို၊

there would have been no early warning signs.

အစောပိုင်း သတိပေးလက္ခဏာတွေ ရှိမှာမဟုတ်ဘူး။

The asteroid barreled through Earth's atmosphere in a matter of seconds

ဂြိုဟ်သိမ်က စက္ကန့်ပိုင်းအတွင်း ကမ္ဘာ့လေထုကို တိုးဝင်ပြီး

and struck the Yucatán’s submerged continental shelf.

ယူကာတန်ရဲ့ မြုပ်နေတဲ့ ကမ်းဦးရေတိမ်ကို ရိုက်ခတ်ခဲ့တယ်။

It exploded upon impact,

ဒါက ထိခိုက်မှုမှာ ပေါက်ကွဲခဲ့ပြီး၊

instantaneously creating a 100-kilometer-wide hole

ကီလိုမီတာ ၁၀၀ ကျယ်တဲ့ အပေါက် တစ်ပေါက်ကို ချက်ချင်း ဖြစ်ပေါ်စေပြီး

and ejecting sedimentary and crystalline rocks.

အနည်နဲ့ ပုံဆောင် ကျောက်တုံးတွေကို ထုတ်လွှတ်ခဲ့တယ်။

Within minutes, the impact crater, known today as Chicxulub,

ဒီခေတ် Chicxulub လို့ သိကြတဲ့ ဝင်ဆောင်တဲ့ မီးတောင်ထိပ်ဝက မိနစ်ပိုင်းအတွင်းမှာ

began collapsing inwards.

အတွင်းဘက်ကို စတင်ပြိုကျသွားတယ်။

Meanwhile, the base rebounded some 20 kilometers above the Earth’s surface,

ဒီအတောအတွင်း အခြေက ကမ္ဘာ့ မျက်နှာပြင်အထက် ကီလိုမီတာ ၂၀ ခန့်မှာ ပြန်ကန်ထွက်လာပြီး

then fell back down and moved outwards, creating a ring of mountains.

ပြန်ကျသွားကာ အပြင်ကို ရွေ့သွားတယ်၊ တောင်တန်းကွင်းတစ်ခု ဖြစ်စေတာပါ။

The energy released from the asteroid’s impact is estimated to have been

ဂြိုဟ်သိမ်ရဲ့ ဝင်ဆောင့်တာကနေ ထုတ်လွှတ်တဲ့ စွမ်းအင်က အဏုမြူဗုံး တစ်လုံးထက်

several billion times that of a nuclear bomb.

အဆ ဘီလီယံပေါင်းများစွာ ရှိခဲ့တယ်လို့ ခန့်မှန်းခဲ့ကြတယ်။

The force sent seismic energy across the planet

ဒီအားက ငလျင် ပြတ်ရွေ့တစ်ခု ဖြစ်ပေါ်နိုင်တဲ့

at a much greater magnitude than any earthquake

ငလျင်တိုင်းထက် အများကြီး ပိုကြီးမားတဲ့ ပမာဏနဲ့

a tectonic fault could ever produce.

ကမ္ဘာအနှံ့ကို ငလျင် စွမ်းအင် ပို့ပေးတယ်။

Massive landslides ensued.

ကြီးမားတဲ့ မြေပြိုမှုတွေ ဆက်ဖြစ်လာတယ်။

And a tsunami sped from the newly formed crater,

အသစ် ဖွဲ့စည်းထားတဲ့ မီးတောင်ထိပ်ဝကနေ ဆူနာမီက မြန်သွားပြီး

potentially reaching 1,500 meters high.

မီတာ ၁,၅၀၀ မြင့်သွားနိုင်တယ်။

Countless lives were extinguished.

မရေမတွက်နိုင်တဲ့ သက်ရှိတွေ ကွယ်ပျောက်သွားခဲ့တယ်။

Some instantly: all life within 1,500 kilometers of the impact site

တချို့က ချက်ချင်းကိုပါ၊ ဝင်ဆောင်တဲ့ နေရာရဲ့ ကီလိုမီတာ ၁,၅၀၀ အတွင်း

was incinerated;

သက်ရှိအားလုံး ပြာကျသွားတယ်၊

others right after: by colossal waves, landslides, and hurricane force winds.

နောက်ပိုင်းအခြားသက်ရှိတွေက ဧရာမလှိုင်းတွေ၊ မြေပြိုမှုတွေနဲ့ ဟာရီကိန်းလေတွေကြောင့်ပါ။

But many organisms across the planet survived.

ဒါပေမဲ့ ကမ္ဘာတစ်ဝန်းက သက်ရှိများစွာ အသက်ရှင်ကျန်ရစ်ခဲ့တယ်။

It was what came next that would bring about the end for many species,

နောက်မှာ လာတာက ဒိုင်နိုဆောအားလုံးနီးပါး အပါအဝင် မျိုးစိတ်များစွာအတွက်

including almost all dinosaurs.

အဆုံးသတ်စေမယ့် အရာပါ။

This was just the beginning of one of the most devastating periods

ဒါက ကမ္ဘာပေါ်ရှိ သက်ရှိသမိုင်းထဲက အပျက်ဆီးဆုံး ခေတ်တစ်ခေတ်ရဲ့

in the history of life on Earth.

အစပဲရှိသေးတာပါ။

When the asteroid struck, it sent hundreds of gigatons

ဂြိုဟ်သိမ် တိုက်သွားတဲ့အခါ၊ ဒါက ကာဗွန်ဒိုင်အောက်ဆိုဒ် ကြွယ်ဝတဲ့

of carbon-dioxide-rich limestone and sulfur-saturated-sediments

ထုံးကျောက်နဲ့ ဆာလဖာ-ပျော်ဝင်နေတဲ့ အနည် ဘီလီယံ ရာနဲ့ချီကို

into the atmosphere.

လေထုထဲကို ပို့ပေးလိုက်တယ်။

The sulfur combined with water vapor to create sulfate aerosols.

ဆာလဖာက ဆာလဖိတ် အခိုးတွေ ဖန်တီးဖို့ ရေငွေ့နဲ့ ပေါင်းစပ်သွားတယ်။

This plume of limestone dust, soot, and sulfate aerosols

တစ်စက္ကန့်မှာ ကီလိုမီတာပေါင်း များစွာ နှုန်းနဲ့ ဝင်ဆောင့်မိတဲ့ နေရာကနေ

spread from the impact site at several kilometers per second,

ပျံ့နှံ့ သွားတဲ့ ထုံးကျောက်မှုန့်၊ ကျပ်ခိုးနဲ့ ဆာလဖိတ် အခိုးတွေက

blanketing the globe in a matter of hours.

နာရီပိုင်းအတွင်း ကမ္ဘာကို ဖုံးလွှမ်းသွားတယ်။

It’s thought to have blocked the Sun,

ဒါက နေကို ပိတ်ဆို့ထားကာ၊

plunging Earth into an extended period of darkness

ကမ္ဘာမြေကို အမှောင်ကာလရှည် တစ်ခုထဲကို နစ်ဝင်စေပြီး နေရာအများအပြားမှာ

and dropping the temperature in many places by at least 25°C.

အပူချိန်ကို အနည်းဆုံး ၂၅°C အထိ ကျဆင်းစေတယ်လို့ ယူဆရတယ်။

The asteroid’s immediate impact was devastating,

ဂြိုဟ်သိမ်ရဲ့ ချက်ချင်း သက်ရောက်မှုက အကြီးအကျယ် ပျက်စီးစေခဲ့ပေမဲ့၊

but it seems to have been the rapid climate change it triggered

ဒါက အကြမ်းဖျင်း နှစ်ပေါင်း ၁၆၅ သန်းကြာ ဒိုင်နိုဆောတွေရဲ့ ကြီးစိုးမှုကို

that ended the roughly 165-million-year reign of the dinosaurs.

အဆုံးသတ်တာကို အစပျိုးခဲ့တဲ့ ရာသီဥတု အမြန် ပြောင်းလဲမှု ဖြစ်ခဲ့ပုံရတယ်။

Plants and plankton rapidly died,

အပင်တွေနဲ့ မျှောလှေးတွေ အမြန် သေဆုံးသွားတာက

causing the collapse of food webs worldwide.

ကမ္ဘာတစ်ဝန်းမှာ အစားအစာ ကွန်ရက်တွေ ပြိုကျသွားစေတာပါ။

An estimated 75% of life on Earth went extinct,

ဒိုင်နိုဆော အားလုံးနီးပါး အပါအဝင်၊ ကမ္ဘာ ပေါ်က သက်ရှိတွေရဲ့

including almost all dinosaurs.

ခန့်မှန်းခြေ ၇၅ % ဟာ မျိုးသုဉ်းသွားခဲ့တယ်။

Small birds were the only kinds that remained,

ငှက်ငယ်လေးတွေပဲ ကျန်ရစ်ခဲ့တာက သူတို့ဟာ

perhaps because they relied on hardy seeds that weathered the catastrophe.

ကပ်ဘေးကို ကျော်လွှန်ခဲ့တဲ့ အကြမ်းခံတဲ့ သစ်စေ့တွေကို အားကိုးကြတာ ဖြစ်နိုင်တယ်။

It's unclear why exactly the lifeforms that survived the extinction did.

ဘာကြောင့် ဇီဝရုပ်တွေ မျိုးသုဉ်းတာကနေ ရှင်ကျန်ရစ်ခဲ့တယ်ဆိုတာက မရှင်းပါဘူး။

Many smaller organisms, like insects, persisted.

အင်းဆက်တွေလိုပဲ သေးငယ်တဲ့ ဇီဝရုပ်များစွာက ဆက်တည်ရှိနေတယ်။

So did early mammals— perhaps because of their ability to burrow and hibernate.

အစောပိုင်း နို့တိုက်သတ္တဝါတွေ ဆက်ရှိတာက တွင်းတူး၊ ခိုအောင်းနိုင်တာကြောင့်ပါ။

And photosynthetic lifeforms like algae,

ဒါ့အပြင် အလင်း နည်းတဲ့ အခြေအနေတွေကို ကြံ့ကြံ့ခံနိုင်တဲ့

that had ways of withstanding low-light conditions,

နည်းလမ်းတွေရှိတဲ့ ရေညှိလို အလင်းနဲ့ အစာချက်တဲ့ ဇီဝရုပ်တွေလည်း

also survived.

ရှင်ကျန်ရစ်ခဲ့တယ်။

Traces of the asteroid scattered worldwide and the scar of the Chicxulub crater

ကမ္ဘာတစ်ဝန်း ပြန့်ကျဲနေတဲ့ ဂြိုဟ်သိမ်ရဲ့ ခြေရာတွေနဲ့ Chicxulub မီးတောင်ထိပ်ဝရဲ့

attest to this period of monumental destruction.

အကွက်က ဒီကြီးမားတဲ့ ပျက်စီးမှုကာလကို သက်သေခံနေတယ်။

So, what are the chances of another Chicxulub happening?

ဒီတော့ Chicxulub နောက်တစ်ခု ဖြစ်လာမယ့် ဖြစ်နိုင်ခြေတွေက ဘာတွေလဲ။

Space programs are continuously identifying and tracking

အာကာသ အစီအစဉ်တွေက ကမ္ဘာ ဂြိုဟ်နဲ့နီးတဲ့ ဂြိုဟ်သိမ်တွေကို အဆက်မပြတ်

near-Earth asteroids.

ခွဲခြား သတ်မှတ် ပြီး ခြေရာခံနေပါတယ်။

Fortunately, the likelihood of one as large and cataclysmic

ကံကောင်းတာက လာမယ့် နှစ်ပေါင်း တစ်ထောင် ဒါမှမဟုတ် ဒီလောက်နှစ်တွေမှာ

striking in the next thousand or so years seems to be small—

ဒီလိုကြီးမားတဲ့ ရုတ်တရက် ကပ်ဆိုက်တဲ့ ဝင်ဆောင့်နိုင်ခြေက

something like a 7 in a million chance.

တစ်သန်းပုံ ၇ ပုံ လိုမျိုး သေးငယ်ပုံရတာပါ။

However, we are facing the consequences of another kind of rapid climate change,

ဒါပေမဲ့ ဒီတစ်ခါတော့ လူသားတွေရဲ့ ကိုယ်ပိုင် ထုတ်လွှတ်မှုတွေကြောင့် ရာသီဥတု

this time because of humanity's own emissions.

အမြန်ပြောင်းလဲမှုရဲ့ နောက်အကျိုးဆက်တွေကို ကျွန်တော်တို့ ရင်ဆိုင်နေရတာပါ။

Animals are going extinct faster than ever in our history,

ကျွန်တော်တို့ရဲ့ သမိုင်းမှာ တိရစ္ဆာန်တွေက အရင်ကထက် ပိုမြန်မြန် မျိုးသုဉ်းနေပြီး

and people are being displaced from their homes.

လူတွေက မိမိ တို့ရဲ့ အိမ်ရာတွေကို ပစ်ပြေးနေကြတယ်။

But, unlike the dinosaurs,

ဒါပေမဲ့ ဒိုင်နိုဆောတွေနဲ့ မတူတာက၊

we have the opportunity to avoid the large-scale devastation that will come

အစိုးရတွေဟာ ရှိရင်းစွဲအတိုင်း ဆက်လုပ်ရင်၊ လာမယ့် ဧရာမ ပျက်စီးမှုကို ရှောင်ရှားဖို့

if governments continue with the status quo.

ကျွန်တော်တို့မှာ အခွင့်အလမ်း ရှိနေပါတယ်။