My escape from North Korea | Hyeonseo Lee | TED

Translator: Joseph Geni Reviewer: Morton Bast

Translator: မယ္ ကြ်ိ Reviewer: sann tint

When I was little, I thought my country was the best on the planet.

ငယ်ငယ်တုန်းကတော့ကျွန်မနိုင်ငံက ကမ္ဘာပေါ်မှာအကောင်းဆုံးနိုင်ငံလို့ထင်ခဲ့တာ

And I grew up singing a song called "Nothing To Envy."

"မနာလိုစရာဘာမှမရှိဘူး"ဆိုတဲ့ သီချင်းကို ဆိုပြီး ကြီးလာခဲ့တာ။

And I was very proud.

အရမ်းလည်း ဂုဏ်ယူခဲ့တယ်။

In school, we spent a lot of time studying the history of Kim Il-Sung,

Kim ll-Sung ရဲ့ သမိုင်းကို သင်ရင်း အချိန်တွေ အများကြီး ကုန်ခဲ့တယ်

but we never learned much about the outside world,

ဒါပေမဲ့ အပြင်ကမ္ဘာအကြောင်းကို တစ်ခါမှ မသင်ခဲ့ဖူးဘူး။

except that America, South Korea, Japan are the enemies.

အမေရိကား၊ တောင်ကိုရီးယားနဲ့ ဂျပန်ဟာ ရန်သူတွေ ဆိုတာကလွဲလို့ပေါ့

Although I often wondered about the outside world,

အပြင်ကမ္ဘာအကြောင်း ခဏခဏတွေးဖူးပေမဲ့

I thought I would spend my entire life in North Korea,

တစ်ဘဝလုံး မြောက်ကိုရီးယားမှာပဲ ကုန်ဆုံးရမယ်လို့ ထင်ခဲ့တယ်

until everything suddenly changed.

အရာအားလုံး ရုတ်တရက် မပြောင်းလဲသွားခင်အထိပေါ့

When I was seven years old, I saw my first public execution.

အသက် ခုနှစ်နှစ်မှာ သေဒဏ် စီရင်တာကို မြင်ခဲ့တယ်။

But I thought my life in North Korea was normal.

ဒါပေမဲ့ မြောက်ကိုရီးယားက ဘဝကို ပုံမှန်ပဲလို့ ထင်နေခဲ့တာ

My family was not poor,

မိသားစုက ဆင်းရဲတဲ့သူတွေ မဟုတ်ဘူး

and myself, I had never experienced hunger.

ကျွန်မကိုယ်တိုင်လည်း တစ်ခါမှ မငတ်ခဲ့ဖူးဘူး

But one day, in 1995, my mom brought home a letter

ဒါပေမဲ့ ၁၉၉၅ က တစ်နေ့မှာတော့ အမေက လုပ်ဖော်ကိုင်ဖက်ရဲ့ ညီမဆီက

from a coworker's sister.

စာတစ်စောင်ယူလာခဲ့တယ်

It read, "When you read this,

ဖတ်လိုက်တော့ "ဒီစာကို ဖတ်နေတဲ့ အချိန်မှာ

our five family members will not exist in this world,

ငါ့မိသားစု ငါးယောက်ဟာ ကမ္ဘာပေါ်မှာ မရှိကြတော့ဘူး

because we haven't eaten for the past three weeks.

ဘာလို့ဆိုတော့ လွန်ခဲ့တဲ့ သုံးပတ်လောက် လုံးလုံး ဘာမှမစားရလို့

We are lying on the floor together,

ကြမ်းပြင်ပေါ်မှာ အတူတူ လဲလျောင်းနေကြတယ်

and our bodies are so weak, we are waiting to die."

ငါတို့တွေ အရမ်းအားနည်းနေပြီ။ သေဖို့ပဲရှိတော့တယ်။"

I was so shocked.

ကျွန်မ အရမ်းလန့်သွားတယ်

This was the first time I heard that people in my country were suffering.

နိုင်ငံထဲကလူတွေ ဒုက္ခရောက်နေတယ်လို့ ပထမဆုံးကြားဖူးတာပဲ

Soon after, when I was walking past a train station,

သိပ်မကြာခင်မှာ ဘူတာမှာ လမ်းလျှောက်နေတုန်း

I saw something terrible that to this day I can't erase from my memory.

ဒီနေ့အထိ မေ့မရတဲ့ ကြောက်စရာ မြင်ကွင်းတစ်ခုကိုတွေ့လိုက်ရတယ်

A lifeless woman was lying on the ground,

မြေကြီးပေါ်မှာ မိန်းမတစ်ယောက် သေနေတာ

while an emaciated child in her arms

ပိန်ချုံးနေတဲ့ ကလေးတစ်ယောက်ကို ပိုက်ထားသေးတယ်

just stared helplessly at his mother's face.

ကလေးက သူ့အမေမျက်နှာကို အားကိုးတကြီး ကြည့်နေရှာတယ်

But nobody helped them,

ဘယ်သူမှ သူတို့ကို မကူညီကြဘူး

because they were so focused on taking care of themselves and their families.

ဘာလို့ဆိုသူတို့ဟာ သူတို့ကိုယ်သူတို့နဲ့ မိသားစုကိုပဲ ဂရုစိုက်ဖို့ ကြိုးစားနေရတာ

A huge famine hit North Korea in the mid-1990s.

၁၉၉၀ အလယ်လောက်မှာ မြောက်ကိုရီးယားမှာ အငတ်ဘေးဆိုက်တယ်

အငတ်ဘေးကြောင့် မြောက်ကိုရီးယားက လူတစ်သန်းကျော် သေကုန်တယ်

Ultimately, more than a million North Koreans died during the famine,

အသက်ရှင်ကျန်ခဲ့တဲ့လူတွေက မြက်တွေ၊ သစ်ခေါက်တွေ အကောင်ပလောင်တွေကို စားရတယ်။

and many only survived by eating grass, bugs and tree bark.

Power outages also became more and more frequent,

မီးလည်း ခဏခဏပျက်တော့တာပဲ

so everything around me was completely dark at night,

ညဆိုရင် မှောင်မဲနေတာပဲ

တရုတ်ဘက် ပင်လယ်က အလင်းကလွဲလို့ ဘာမှမရှိဘူး

except for the sea of lights in China,

အိမ်ဘေးက မြစ်ဆီကနေ လှမ်းမြင်ရတယ်

just across the river from my home.

I always wondered why they had lights, but we didn't.

သူတို့ကျတော့ မီးရပြီး ငါတို့ကျတော့ ဘာလို့ မီးမရလဲ တွေးမိတယ်

This is a satellite picture showing North Korea at night,

ဒါက ဂြိုတ်တုကနေ ရိုက်ထားတဲ့ မြောက်ကိုရီးယားရဲ့ညပုံ

compared to neighbors.

အိမ်နီးချင်းတွေနဲ့ ယှဉ်ကြည့်ပါဦး

This is the Amnok River,

ဒါက Amnok မြစ်

which serves as a part of the border between North Korea and China.

မြောက်ကိုရီးယားနဲ့ တရုတ်ကို ခွဲခြားပေးထားတဲ့ မြစ်

As you can see, the river can be very narrow at certain points,

တွေ့တဲ့အတိုင်းပဲ တချို့နေရာတွေမှာ မြစ်က တော်တော်ကျဉ်းတယ်

allowing North Koreans to secretly cross.

ဒီကနေ မြောက်ကိုရီယားတွေက တိတ်တိတ်လေး ထွက်ပြေးလို့ရတယ်

But many die.

ဒါပေမဲ့ အများအပြားသေကြတယ်

Sometimes, I saw dead bodies floating down the river.

တစ်ခါတစ်လေ အလောင်းတွေ မြစ်ပေါ်မှာ ပေါ်နေတာ တွေ့ဖူးတယ်

I can't reveal many details about how I left North Korea,

မြောက်ကိုရီးယားက ဘယ်လိုထွက်လာခဲ့လဲ ဆိုတာတော့ အတိအကျ မပြောပြနိုင်ဘူး

but I only can say that during the ugly years of the famine,

ပြောနိုင်တာက အဲဒီ အငတ် ဘေးကျနေချိန်မှာ

တရုတ်ပြည်က အမျိုးတွေဆီ သွားနေဖို့ ပို့ခံရတယ်

I was sent to China to live with distant relatives.

But I only thought that I would be separated from my family

ထင်တာက မိသားစုနဲ့ ခဏပဲခွဲနေရမယ်ပေါ့

for a short time.

I could have never imagined

စုစုပေါင်း ဆယ်လေးနှစ်လောက် ခွဲရလိမ့်မယ်လို့

that it would take 14 years to live together.

တစ်ခါမှ မတွေးမိဖူးဘူး

In China, it was hard living as a young girl without my family.

တရုတ်ပြည်မှာ မိသားစုမရှိပဲ မိန်းကလေးငယ် တယောက်တည်း နေဖို့က အတော် မလွယ်ဘူး

I had no idea what life was going to be like

အဲဒီမှာ မြောက်ကိုရီးယား ဒုက္ခသည်အနေနဲ့ ဘယ်လို

as a North Korean refugee.

နေရထိုင်ရမလဲဆိုတာ လုံးဝ မသိဘူး

But I soon learned it's not only extremely difficult,

ဒါပေမဲ့ နောက်တော့ အဲဒီမှာ နေရတာ ခက်ခဲရုံတင်မကဘူး

it's also very dangerous,

အန္တရာယ်လည်း များတယ်ဆိုတာ သိလာရတယ်

since North Korean refugees are considered in China as illegal migrants.

မြောက်ကိုရီးယား ဒုက္ခသည်ဆိုတာ တရုတ်ပြည်မှာ တရားမဝင်နေထိုင်သူလို့ သတ်မှတ်ခံထားရတာလေ

So I was living in constant fear that my identity could be revealed,

ကျွန်မဘယ်သူဆိုတာ ထုတ်ဖော်ခံရတော့မလားဆိုတဲ့ စိုးိမ်စိတ်နဲ့ တလျှောက်လုံး နေလာခဲ့ရတယ်။

and I would be repatriated to a horrible fate,

သိသွားခဲ့ရင် ကျွန်မကို မြောက်ကိုရီးယားကို ပြန်ပို့ကြမှာ

back in North Korea.

တစ်ရက် ဒီအိပ်မက်ဆိုး တကယ်ဖြစ်လာတယ်

One day, my worst nightmare came true,

တရုတ်ရဲတွေ ဖမ်းတာ ခံခဲ့ရတယ်။

when I was caught by the Chinese police,

စစ်ဆေးဖို့ ကျွန်မကို ရဲစခန်းကို ခေါ်သွားခဲ့တယ်။

and brought to the police station for interrogation.

Someone had accused me of being North Korean,

တစ်ယောက်ယောက်က ကျွန်မကို မြောက်ကိုရီယားပါလို့ တိုင်လိုက်တာ

so they tested my Chinese language abilities,

မေးခွန်းတွေ အများကြီး မေးခံရတယ်။

and asked me tons of questions.

ကျွန်မ အရမ်းကို ကြောက်ခဲ့တာ

I was so scared.

I thought my heart was going to explode.

နှလုံးတွေ ပေါက်ထွက်သွားပြီတောင် ထင်မိတယ်။

If anything seemed unnatural, I could be imprisoned and repatriated.

တခုခုများ လွဲခဲ့ရင် ကျွန်မကို ဖမ်းချုပ်ပြီး ဟိုကို ပြန်ပို့လိုက်ကြမှာ

I thought my life was over.

ငါ့ဘဝတော့ ဆုံးပါပြီလို့ တွေးမိတယ်။

But I managed to control all the emotions inside me,

ဒါပေမဲ့ စိတ်မှာ ဖြစ်နေတာကို ကျွန်မ ထိန်းချုပ်ထားနိုင်ခဲ့တယ်။

and answer the questions.

မေးတာတွေကို ဖြေတယ်။

After they finished questioning me,

အကုန်လုံး မေးလို့ ပြီးသွားတော့

one official said to another,

အရာရှိတစ်ယောက်က နောက်တယောက်ကို

"This was a false report. She's not North Korean."

"လိမ်ပြီး တိုင်တာပဲကွ။ သူက မြောက်ကိုရီးယား မဟုတ်ပါဘူး"

And they let me go. It was a miracle.

နောက်ပြီး သူတို့ ကျွန်မကို လွတ် ပေးလိုက်တယ်။ တကယ်ဘုရားမတာပဲ။

Some North Koreans in China seek asylum in foreign embassies.

တချို့မြောက်ကိုရီယားတွေဟာ တရုတ်က နိုင်ငံ ခြားသံရုံးတွေမှာ ခိုလှုံခွင့်တောင်းကြတယ်။

But many can be caught by the Chinese police,

ဒါပေမယ့် တော်တော်များများက တရုတ်ရဲတွေ ဖမ်းတာ ခံရတာပဲ

and repatriated.

နောက်တော့ ပြန်ပို့ခံရတာပါ။

These girls were so lucky.

ဒီကောင်မလေးတွေကတော့ အရမ်းကံကောင်းတယ်

Even though they were caught,

အဖမ်းခံရပေမယ့်

they were eventually released, after heavy international pressure.

နိုင်ငံတကာ ဖိအားတွေကြောင့် ပြန်လွတ်ပေးခဲ့တယ်။

These North Koreans were not so lucky.

ဒီမြောက်ကိုရီးယားတွေကတော့ အဲလို ကံမကောင်းကြဘူး။

Every year, countless North Koreans are caught in China

နှစ်တိုင်း မရေမတွက်နိုင်တဲ့ မြောက်ကိုရီး ယားတွေဟာ တရုတ်မှာ အဖမ်းခံရတယ်။

and repatriated to North Korea,

နောက်ပြီး မြောက်ကိုရီးယားကို ပြန်ပို့ခံရတယ်။

where they can be tortured, imprisoned, or publicly executed.

အဲဒီမှာ သူတို့ နှိပ်စက်ခံရနိုင်၊ထောင်ချ ခံရနိုင်၊လူကြးထဲမှာတောင် သတ်ပစ်ခံရနိုင်တယ်

Even though I was really fortunate to get out,

ကံကောင်းလွန်းလို့ ကျွန်မလွတ်ခဲ့ပေမယ့်

many other North Koreans have not been so lucky.

တခြား မြောက်ကိုရီးယားတွေတော့ အဲဒီလောက် ကံမကောင်းနိုင်ဘူး။

It's tragic that North Koreans have to hide their identities

မြောက်ကိုရီးယားလူမျိုးတွေဟာ သူတို့ရဲ့ ဖြစ်တည်မှုကို ဖုံးကွယ်ထားရတယ်။

and struggle so hard just to survive.

အသက်ရှင်ဖို့လည်း အရမ်း ရုန်းကန်ရတယ်။

Even after learning a new language and getting a job,

ဘာသာစကား အသစ်ကို သင်ပြီး အလုပ်ရနေရင်တောင်မှပဲ

their whole world can be turned upside down in an instant.

သူ့ဘဝဟာ လုံးဝပျက်ချင်ပျက်သွားနိုင်တဲ့ အခြေအနေမှာ အမြဲရှိတယ်။

That's why, after 10 years of hiding my identity,

ဒါကြောင့်မလို့ ဆယ်နှစ်လောက် ကျွန်မ ကိုယ်ယောက်ဖျောက်ပြီး နေခဲ့ပေမဲ့

I decided to risk going to South Korea.

တောင်ကိုရီးယားကို စွန့်စားပြီး သွားဖို့ ဆုံးဖြတ်ခဲ့တာ

And I started a new life yet again.

နောက်ပြီး ဘဝအသစ်တခုကို တည်ထောင်ခဲ့တယ်။

Settling down in South Korea

တောင်ကိုရီယားမှာ အခြေချရတာဟာ

was a lot more challenging than I had expected.

ထင်ထားတာထက် အများကြီး ပိုခက်ခဲ့တယ်။

English was so important in South Korea,

တောင်ကိုရီးယားမှာ အင်္ဂလိပ်စကားတတ်ဖို့ အရမ်းအရေးကြီးတယ်။

so I had to start learning my third language.

အဲဒါနဲ့ ကျွန်မရဲ့ တတိယ ဘာသာစကားကို လေ့လာရပြန်တယ်။

Also, I realized there was a wide gap between North and South.

တောင်နဲ့ မြောက်မှာ ကွာခြားချက်တွေ အများကြီးရှိတာလည်း သတိပြုမိခဲ့တယ်။

We are all Korean, but inside,

ကျွန်မတို့အားလုံး ကိုရီးယားတွေဆိုပေမဲ့

we have become very different, due to 67 years of division.

အတွင်းမှာတော့ အရမ်းကို ကွာခြားတယ်။ ၆၇နှစ်လောက် ခွဲခြားခံထားရတာကိုး။

I even went through an identity crisis.

ပထမဆုံး ဖြစ်တည်မှုနဲ့ ပတ်သက်ပြီး ဝေခွဲမရဖြစ်တယ်။

Am I South Korean or North Korean?

ကျွန်မဟာ တောင်ကိုရီးယားလား မြောက်ကိုရီးယားလား..

Where am I from? Who am I?

ကျွန်မက ဘယ်ကလဲ။ ကျွန်မ ဘယ်သူလဲ။

Suddenly, there was no country I could proudly call my own.

ရုတ်တရက် ကျွန်မမှာ ကိုယ့်နိုင်ငံပါလို့ ဂုဏ်ယူစရာ နိုင်ငံမရှိဘူး။

Even though adjusting to life in South Korea was not easy,

တောင်ကိုရီးယားမှာ နေထိုင်နိုင်ဖို့ သိပ်မလွယ်ဘူး။

I made a plan -- I started studying for the university entrance exam.

ကျွန်မ အစီအစဉ်တွေဆွဲတယ်။ တက္ကသိုလ် ဝင်ခွင့်ဖြေဖို့ စာတွေ လေ့လာတယ်။

Just as I was starting to get used to my new life,

ဘဝသစ်ကို စဖို့ ကျွန်မ စလုပ်ခဲ့တယ်။

I received a shocking phone call.

ထိတ်လန့်စရာ ဖုန်းတခု ဝင်လာခဲ့တယ်

The North Korean authorities intercepted some money

မြောက်ကိုရီးယား အာဏာပိုင်တွေက မိသားစုဆီ ပို့လိုက်တဲ့

that I sent to my family,

ငေွကို ကြားဖြတ် ဖမ်းမိသွားတယ်

and, as a punishment, my family was going to be forcibly removed

အပြစ်ပေးတဲ့ အနေနဲ့ ကျွန်မမိသားစုကို နယ်နင်ဒါဏ်ပေးပြီး

to a desolate location in the countryside.

ခေါင်တဲ့ နယ်ဆီကို အပို့ခံရတယ်။

They had to get out quickly.

သူတို့ ချက်ချင်းကို ပြေ ာင်းရတာ

So I started planning how to help them escape.

ဒါနဲ့ သူတို့ကို ကယ်ထုတ်ဖို့ ကျွန်မ အစီအစဉ် ဆွဲရတော့တယ်

North Koreans have to travel incredible distances

မြောက်ကိုရီးယားကနေ လွတ်မြောက်ဖို့ သွားရတဲ့

on the path to freedom.

ခရီးက မယုံနိုင်စရာ ရှည်လျားတယ်

It's almost impossible to cross the border

တောင်ကိုရီးယားနဲ့ မြောက်ကိုရီးယားကြားက

between North Korea and South Korea.

နယ်စပ်ကို ဖြတ်ဖို့ဆိုတာ မဖြစ်နိုင်သလောက်ပဲ

So, ironically, I took a flight back to China

ဖြစ်ချင်တာ ဖြစ်တော့ဆိုပြီး တရုတ်ပြည်ကို လေယာဉ်နဲ့ သွားလိုက်တယ်

and headed toward the North Korean border.

နောက်ပြီး မြောက်ကိုရီးယားနယ်စပ်ကို ဖြတ်ဖို့ ကြိုးစားတယ်

Since my family couldn't speak Chinese,

ကျွန်မ မိသားစုက တရုတ်စကား မပြောတတ်တော့

I had to guide them somehow through more than 2,000 miles

ကျွန်မ သူတို့ကို မိုင်ပေါင်း ၂၀၀၀ ကျော် လမ်းပြလုပ်ခဲ့ရတယ်

in China, and then into Southeast Asia.

တရုတ်ထဲမှာရော အဲဒီကနေ အရှေ့တောင် အာရှထဲကို ဝင်တယ်

The journey by bus took one week,

ဘက်စ်ကားနဲ့ သွားရတဲ့ ခရီးက တစ်ပတ်ကြာတယ်

and we were almost caught several times.

အဖမ်းခံရမလို ဖြစ်တာ အခါခါပဲ

One time, our bus was stopped and boarded by a Chinese police officer.

တစ်ခါမှာတော့ ကားကို တားပြီး တရုတ်ရဲတွေက စစ်တယ်

He took everyone's I.D. cards,

လူတိုင်းရဲ့ မှတ်ပုံတင်တွေ တောင်းကြည့်တယ်

and he started asking them questions.

သူတို့ကို မေးခွန်းတွေ မေးတယ်

Since my family couldn't understand Chinese,

ကျွန်မ မိသားစုက တရုတ်လို နားမလည်ကြတော့

I thought my family was going to be arrested.

သူတို့တော့ အဖမ်းခံရပြီပဲ ထင်ခဲ့တာ

As the Chinese officer approached my family,

ကျွန်မ မိသားစုနားကို အဲဒီအရာရှိ ကပ်လာချိန်မှာတော့

I impulsively stood up, and I told him

ကျွန်မ ရုတ်တရပ်ထရပ်ပြီး

that these are deaf and dumb people that I was chaperoning.

သူတို့တွေဟာ ဆွံ့အ နားမကြားတွေပါ။ ကျွန်မ စောင့်ရှောက်နေတာပါလို့ ပြေ ာလိုက်တယ်

He looked at me suspiciously,

ကျွန်မကို သူ သင်္ကာမကင်း ကြည့်တယ်

but luckily, he believed me.

နောက်ဆုံးတော့ ကျွန်မ ပြောတာ သူယုံသွားတယ်

We made it all the way to the border of Laos.

ကျွန်မတို့ လာအိုနယ်စပ်ကို ဖြတ်လာနိုင်ခဲ့တယ်

But I had to spend almost all my money

လာအို နယ်စပ် အစောင့်ကို ကျွန်မမှာ

to bribe the border guards in Laos.

ပါသမျှ ပိုက်ဆံ အကုန်နီးပါ လာဘ်ထိုးလိုက်ရတယ်

But even after we got past the border,

ဒါတောင် ကျွန်မတို့ နယ်စပ်ကို ဖြတ်ပြီးတာနဲ့

my family was arrested and jailed for illegal border crossing.

ကျွန်မ မိသားစု အဖမ်းခံရပြီး တရားမဝင် နယ်စပ်ဖြတ်ကူးမှုနဲ့ ထောင်ချခံလိုက်ရတယ်

After I paid the fine and bribe,

ဒါဏ်ငွေတွေဆောင်၊ လာဘ်တွေ ထိုးပြီးတော့

my family was released in one month.

တစ်လလောက်နေတော့ မိသားစုကို ပြန်လွတ်ပေးတယ်

But soon after, my family was arrested and jailed again,

ဒါပေမယ့် သိပ်မကြာခင်မှာပဲ လာအိုရဲ့ မြို့တော်မှာ

in the capital of Laos.

နောက်တစ်ခါ အဖမ်းခံရပြီး ထောင်ချခံရတယ်

This was one of the lowest points in my life.

အဲဒါဟာ ကျွန်မဘဝရဲ့ အဆိုးဆုံး အချိန်ပဲ

I did everything to get my family to freedom,

သူတို့ လွတ်အောင် ကျွန်မ လုပ်နိုင်သမျှ အကုန်လုပ်ခဲ့တယ်

and we came so close,

နောက်ပြီး ဖြစ်လာခာနီးမှ

but my family was thrown in jail,

သူတို့ကို ထောင်ချခံလိုက်ရပြန်တယ်

just a short distance from the South Korean embassy.

တောင်ကိုရီးယား သံရုံးနဲ့ နီးနီးလေးမှာပဲ

I went back and forth between the immigration office

လူဝင်မှုကြီးကြပ်ရေးရုံးနဲ့ ရဲစခန်းကြားမှာ

and the police station,

ကျွန်မ ခေါက်တုံခေါက်ပြန် သွားနေရတယ်

desperately trying to get my family out.

မိသားစုကို ဘယ်လိုများ ကယ်နိုင်မလဲ ကြိုးစားရင်းပေါ့

but I didn't have enough money to pay a bribe or fine anymore.

ဒါပေမဲ့ လာဘ်ထိုးဖို့ ပိုက်ဆံ ကျွန်မမှာ မရှိဘူး။

I lost all hope.

မျှော်လင့်ချက် မရှိတော့ဘူးလေ

At that moment, I heard one man's voice ask me,

အဲဒီအချိန်မှာ လူတယောက်ရဲ့ အသံကို ကျွန်မကြားခဲ့တယ်

"What's wrong?"

"ဘာဖြစ်နေတာလဲ"

I was so surprised that a total stranger cared enough to ask.

လုံးဝ သူစိမ်းတယောက်က ဒီလိုမေးလာတော့ ကျွန်မ အရမ်း အံ့သြသွားခဲ့တယ်

In my broken English, and with a dictionary,

မီးကျိုးမောင်းပျက် အင်္ဂလိပ်စကားနဲ့ အဘိဓါန်သုံးကာ

I explained the situation, and without hesitating,

ဖြစ်နေတာတွေကို သူ့ကို ရှင်းပြလိုက်တယ်။

the man went to the ATM,

အဲဒီလူက ATM စက်ဆီကို သွားလိုက်ပြီး

and he paid the rest of the money for my family,

ကျွန်မ မိသားစုကို ကယ်ဖို့ လိုအပ်တဲ့ ပိုက်ဆံကို ပေးခဲ့တယ်

and two other North Koreans to get out of jail.

အဲဒီနောက်တော့ မြောက်ကိုရီးယား နှစ်ယောက် ထောင်က လွတ်လာတော့တယ်

I thanked him with all my heart, and I asked him,

ကျွန်မ နှလုံးသားထဲကနေ သူ့ကို ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။

"Why are you helping me?"

"ကျွန်မကို ဘာလို့ ကူညီတာလဲ"မေးတော့

"I'm not helping you," he said.

"ငါက မင်းကို ကူတာမဟုတ်ပါဘူး"တဲ့။

"I'm helping the North Korean people."

"မြောက်ကိုရီးယားတွေကို ကူညီတာ"တဲ့

I realized that this was a symbolic moment in my life.

အဲဒီအခိုက်အတံ့လေးဟာ ကျွန်မဘဝအတွက် အမှတ်ရဖွယ် အချိန်လေးပါ

The kind stranger symbolized new hope for me and the North Korean people,

ဒီလူစိမ်းဟာ ကျွန်မနဲ့ မြောက်ကိုရီးယား လူမျိုးတွေကို အရေးထားတယ်

when we needed it most.

သူ့လိုလူမျိုးကို အလိုအပ်ဆုံးပဲ

And he showed me that the kindness of strangers

သူက လူစိမ်းတွေရဲ့ ကြင်နာတရားနဲ့

and the support of the international community

နိုင်ငံတကာ လူထုရဲ့ အကူအညီတွေကို ကျွန်မကို ပြသွားခဲ့တယ်

are truly the rays of hope we North Korean people need.

မြောက်ကိုရီးယားက လူတွေအတွက် မျှော်လင့်ချက် ရောင်ခြည်ပါပဲ

Eventually, after our long journey,

နောက်ဆုံး ကျွန်မတို့ရဲ့ ခရီးစဉ်အပြီးမှာ

my family and I were reunited in South Korea.

တောင်ကိုရီးယားမှာ မိသားစုနဲ့ ကျွန်မ ပြန်ဆုံကြတယ်

But getting to freedom is only half the battle.

လွတ်မြောက်လာတာက တိုက်ပွဲရဲ့ တစ်ဝက်ပဲ ရှိသေးတယ်

Many North Koreans are separated from their families,

မြောက်ကိုရီးယားတွေ အများကြီး မိသားစုနဲ့ ကွဲနေကြတယ်

and when they arrive in a new country,

နိုင်ငံအသစ်ကို ရောက်တဲ့အခါ သူတို့မှာ

they start with little or no money.

ပိုက်ဆံ နည်းနည်းပဲ ရှိတယ်

So we can benefit from the international community

ဒီတော့ နိုင်ငံတကာ လူ့အဖွဲအစည်းတွေက အကူအညီတွေ ရနိုင်တယ်

for education, English language training, job training, and more.

ပညာရေးအတွက်၊ အင်္ဂလိပ်စာ သင်ဖို့အတွက်၊ အလုပ်သင်တန်းအတွက် စတာတွေပေါ့။

We can also act as a bridge

မြောက်ကိုရီးယားက လူတွေနဲ့

between the people inside North Korea and the outside world.

အပြင်ကမ္ဘာနဲ့ ကြားမှာတံတားတွေအဖြစ် ကျွန်မတို့ နေကြတယ်

Because many of us stay in contact with family members still inside,

ဘာလို့ဆိုတော့ ကျွန်မတို့အတော်များများရဲ့ မိသားစုတွေဟာ အထဲမှာပဲ ရှိသေးပြီး သူတို့နဲ့

and we send information and money

ကျွန်မတို့ ဆက်သွယ်ကာ သတင်းနဲ့ ငွေတွေပို့တာကိုး

that is helping to change North Korea from inside.

ဒါတွေဟာ မြောက်ကိုရီးယားရဲ့ အတွင်းကို ပြောင်းလဲဖို့ ကူညီတာပဲ

I've been so lucky, received so much help and inspiration in my life,

ဒီလို အကူအညီတွေရပြီး ဘဝခွန်အားတွေ ရခဲ့တာ ကျွန်မ သိပ်ကံကောင်းတာပဲ

so I want to help give aspiring North Koreans

ကျွန်မလည်း မြောက်ကိုရီးယားကို ကူညီချင်တယ်

a chance to prosper with international support.

နိုင်ငံတကာ အထောက်အပံ့နဲ့ ပေါ့။

I'm confident that you will see more and more North Koreans

ရှင်တို့တွေ ကမ္ဘာပေါ်မှာ အောင်မြင်နေတဲ့ မြောက်ကိုရီယားတွေ

succeeding all over the world,

ပိုပိုပြီး တွေ့လာနေပြီလို့ ကျွန်မ ယုံပါတယ်

including the TED stage.

ဒီ TED စင်မြင့်ပေါ်မှာရောပေါ့

Thank you.

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)