The transformative power of classical music | Benjamin Zander | TED

Translator: Biljana Dijanisieva Reviewer: Dragan Bocevski

Probably a lot of you know the story of the two salesmen

Сигурно многумина од вас ја знаат приказната за двајцата трговци

who went down to Africa in the 1900s.

кои отишле во Африка во почетокот на 20ти век.

They were sent down to find if there was any opportunity

Биле пратени за да видат дали има можност

таму да се продаваат чевли.

for selling shoes,

and they wrote telegrams back to Manchester.

Испратиле телеграми до Манчестер.

And one of them wrote,

Едниот напишал „Безнадежно е. Стоп.

"Situation hopeless. Stop. They don't wear shoes."

Овде не носат чевли.“

And the other one wrote,

А, другиот напишал „Неверојатна шанса.

"Glorious opportunity. They don't have any shoes yet."

Сеуште никој нема чевли.“

(Laughter)

(Смеа)

Now, there's a similar situation in the classical music world,

Слична ситуација постои и во светот на класичната музика,

because there are some people who think that classical music is dying.

затоа што има луѓе кои мислат

дека класичната музика изумира.

And there are some of us who think you ain't seen nothing yet.

Но, нè има и такви кои мислиме дека најдоброто допрва доаѓа.

And rather than go into statistics and trends,

И наместо да почнам со статистики и трендови,

and tell you about all the orchestras that are closing,

и да ви кажам за сите оркестри кои се растураат

and the record companies that are folding,

и продукциски куќи кои се затвораат,

I thought we should do an experiment tonight.

помислив дека е подобро да направиме експеримент вечерва.

Actually, it's not really an experiment, because I know the outcome.

Всушност, ова баш и не е експеримент, затоа што веќе знам кој ќе биде резултатот.

(Laughter)

But it's like an experiment.

Но, наликува на експеримент. Пред да...

Now, before we start --

(Смеа)

(Laughter)

Before we start, I need to do two things.

...пред да почнеме, две работи.

One is I want to remind you of what a seven-year-old child

Прво, сакам да ве потсетам како свири пијано

sounds like when he plays the piano.

едно седум-годишно дете.

Maybe you have this child at home.

Можеби и вие имате едно вакво дете дома.

He sounds something like this.

Тоа звучи вака некако...

(Music)

(пијано)

(Music ends)

I see some of you recognize this child.

Гледам дека ова ви е познато.

Е, сега, ако тоа дете вежба и зема часови уште една година...

Now, if he practices for a year and takes lessons, he's now eight

and he sounds like this.

(Music)

сега има осум години и звучи вака.

(пијано)

(Music ends)

He practices for another year and takes lessons -- he's nine.

Па, вежба и зема часови уште една година. Сега има девет години.

(Music)

(пијано)

(Music ends)

Then he practices for another year and takes lessons -- now he's 10.

Па, уште една година... сега има десет.

(пијано)

(Music)

(Music ends)

At that point, they usually give up.

И тука обично се откажуваат.

(Laughter)

(Смеа)

(Applause)

(Аплауз)

Now, if you'd waited for one more year, you would have heard this.

Но, да почекало уште една година,

би го слушнале ова.

(Music)

(пијано)

(Music ends)

Now, what happened was not maybe what you thought,

Можеби си помисливте дека детето

which is, he suddenly became passionate, engaged,

одеднаш се внело во музиката, почнало да свири со страст,

involved, got a new teacher, he hit puberty, or whatever it is.

или има нов професор, влегло во пубертет, што ли ти не.

Но, всушност, разликата е во тоа што се намалија импулсите.

What actually happened was the impulses were reduced.

You see, the first time, he was playing with an impulse on every note.

Првиот пат кога свиреше,

свиреше со потенцирање на секоја нота.

(Music)

(пијано)

And the second, with an impulse every other note.

Потоа, со потенцирање на секоја втора нота.

(Music)

(пијано)

You can see it by looking at my head.

Ќе го забележите тоа ако ми ја гледате главата.

(Laughter)

(Смеа)

The nine-year-old put an impulse on every four notes.

Девет-годишното дете

ја потенцира секоја четврта нота.

(пијано)

(Music)

The 10-year-old, on every eight notes.

Десет-годишното секоја осма нота.

(пијано)

(Music)

And the 11-year-old, one impulse on the whole phrase.

Единаесет-годишното потенцира само една нота во целиот сегмент.

(пијано)

(Music)

I don't know how we got into this position.

Навистина не знам како се најдов во оваа позиција.

(Laughter)

(Смеа)

I didn't say, "I'm going to move my shoulder over, move my body."

Не го правам тоа намерно.

Не... музиката ме турка,

No, the music pushed me over,

which is why I call it one-buttock playing.

па затоа ова го нарекувам свирење со половина газе.

(Music)

(пијано)

It can be the other buttock.

Може и со другата половина.

(пијано)

(Music)

You know, a gentleman was once watching a presentation I was doing,

Еден господин еднаш гледаше една презентација која ја правев

кога работев со еден млад пијанист.

when I was working with a young pianist.

Тој беше претседател на една корпорација од Охајо.

He was the president of a corporation in Ohio.

Додека работев со пијанистот му реков

I was working with this young pianist, and said,

"The trouble with you is you're a two-buttock player.

„Твојот проблем е што свириш со целото газе.

Треба да свириш само со едната половина.“

You should be a one-buttock player."

I moved his body while he was playing.

Му го поместив телото вака, додека свиреше,

And suddenly, the music took off. It took flight.

и музиката одеднаш како да полета.

The audience gasped when they heard the difference.

Публиката веднаш ја забележа разликата.

Then I got a letter from this gentleman.

Подоцна добив писмо од овој господин.

He said, "I was so moved.

Вели: „Бев толку трогнат,

што ја трансформирав целата компанија

I went back and I transformed my entire company

into a one-buttock company."

во компанија која работи на половина газе.“

(Laughter)

(Смеа)

Now, the other thing I wanted to do is to tell you about you.

Втората работа која сакав да ви ја кажам се однесува на вас.

Мислам дека овде има околу 1.600 луѓе.

There are 1,600 people, I believe.

My estimation is that probably 45 of you

Според моја проценка, околу 45 од вас

are absolutely passionate about classical music.

се апсолутно вљубени во класичната музика.

You adore classical music. Your FM is always on that classical dial.

Ја обожавате. Радиото ви е наместено на тој канал,

You have CDs in your car, and you go to the symphony,

имате цедиња во кола, одите на симфониски концерти,

your children are playing instruments.

децата ви свират на некој инструмент.

Животот не можете да си го замислите без класичната музика.

You can't imagine your life without classical music.

That's the first group, quite small.

Тоа е првата група, која е доста мала.

Then there's another bigger group.

Втората група е малку поголема.

The people who don't mind classical music.

Тоа се луѓето на кои класичната музика не им пречи.

(Laughter)

(Смеа)

You know, you've come home from a long day,

Се враќате дома, по напорниот ден,

and you take a glass of wine, and you put your feet up.

си ставате чаша вино и се опуштате.

A little Vivaldi in the background doesn't do any harm.

Малку Вивалди во позадина никому нема да наштети.

(Смеа)

That's the second group.

Тоа е втората група.

Now comes the third group:

Е, сега доаѓа третата група.

people who never listen to classical music.

Тоа се луѓето кои никогаш не слушаат класична музика.

Таа воопшто не е дел од нивниот живот.

It's just simply not part of your life.

You might hear it like second-hand smoke at the airport ...

Ја слушате по аеродроми, но...

(Смеа)

(Laughter)

-- and maybe a little bit of a march from "Aida"

можеби го слушнавте маршот од Аида

кога влегувавте во салата, но тоа е тоа.

when you come into the hall.

But otherwise, you never hear it.

That's probably the largest group.

Ова, најверојатно, е најголемата група.

Но, постои и една многу мала група

And then there's a very small group.

These are the people who think they're tone-deaf.

на луѓе кои мислат дека немаат слух за музика.

Неверојатно многу луѓе мислат дека немаат слух.

Amazing number of people think they're tone-deaf.

Actually, I hear a lot, "My husband is tone-deaf."

Често слушам коментари како „маж ми нема слух.“

(Laughter)

(Смеа)

Actually, you cannot be tone-deaf.

Всушност, не може да немате слух. Сите имаат слух.

Nobody is tone-deaf.

Да немате слух, не би можеле ни да ја смените брзината

If you were tone-deaf, you couldn't change the gears

on your car, in a stick shift car.

во кола со рачен менувач.

You couldn't tell the difference between

Не би можеле да препознаете дали некој

somebody from Texas and somebody from Rome.

е од Тексас или Рим.

А, телефонот, пак... да се јави сега мајка ви

And the telephone. The telephone.

If your mother calls

on the miserable telephone, she calls and says, "Hello,"

на тој мизерен телефон, и да каже „здраво“,

you not only know who it is, you know what mood she's in.

не само што ќе знаете кој е, туку ќе знаете и во какво расположение е.

You have a fantastic ear. Everybody has a fantastic ear.

Имате одлично уво. Сите ние имаме одлично уво.

So nobody is tone-deaf.

Сите имаме слух.

But I tell you what.

Но, залудно е да ви го зборувам ова

It doesn't work for me to go on with this thing,

with such a wide gulf between those who understand,

кога има толку голем јаз помеѓу оние кои ја разбираат

love and are passionate about classical music,

и сакаат класичната музика

и оние кои немаат никаква врска со неа.

and those who have no relationship to it at all.

The tone-deaf people, they're no longer here.

Значи, нема луѓе без слух.

Но, дури и кај трите други групи, јазот е голем.

But even between those three categories,

it's too wide a gulf.

So I'm not going to go on until every single person in this room,

Значи, не сопирам сè додека сите овде,

долу, во Аспен, па и тие што нè гледаат,

downstairs and in Aspen, and everybody else looking,

will come to love and understand classical music.

не ја засакаат и не почнат да ја разбираат класичната музика.

Тоа ми е целта.

So that's what we're going to do.

Now, you notice that there is not the slightest doubt in my mind

Како што гледате, воопшто не се сомневам

that this is going to work, if you look at my face, right?

дека ова ќе успее... ако ме погледнете, така?

It's one of the characteristics of a leader that he not doubt

Една од особините на лидерот е тоа што тој, ниту за момент,

for one moment the capacity of the people he's leading

не се сомнева во капацитетот на луѓето што ги предводи

to realize whatever he's dreaming.

да го согледаат неговиот сон.

Замислете Мартин Лутер Кинг да кажеше: „Имам еден сон,

Imagine if Martin Luther King had said, "I have a dream.

Of course, I'm not sure they'll be up to it."

ама не сум баш сигурен дека ќе ме сфатат.“

(Смеа)

(Laughter)

All right. So I'm going to take a piece of Chopin.

Добро. Значи, ќе одам со едно дело од Шопен.

This is a beautiful prelude by Chopin.

Ова е една убава увертира. Некои од вас ќе ја препознаат.

Some of you will know it.

(Music)

(музика)

Знаете ли што мислам дека се случи сега?

Do you know what I think probably happened here?

When I started, you thought, "How beautiful that sounds."

Кога почнав, си помисливте: „Колку убаво звучи тоа.“

(музика)

(Music)

"I don't think we should go to the same place

„Мислам дека догодина не треба

да одиме на одмор на истово место.“

for our summer holidays next year."

(Смеа)

(Laughter)

It's funny, isn't it?

Интересно, нели? Од каде одеднаш

It's funny how those thoughts kind of waft into your head.

тие мисли во главата.

И, секако...

And of course --

(Аплауз)

(Applause)

Of course, if the piece is long and you've had a long day,

...ако делото е долго, а вие сте изморени,

you might actually drift off.

би можеле и да задремете.

Then your companion will dig you in the ribs

Па, тој до вас ќе ве удри во ребра

and say, "Wake up! It's culture!" And then you feel even worse.

и ќе рече: „Разбуди се! Ова ти е култура!“ А, вие умирате од срам.

(Laughter)

Но, дали сте помислиле дека причината зошто ви се спие

But has it ever occurred to you that the reason you feel sleepy

in classical music is not because of you, but because of us?

кога слушате класична музика е во нас?

Did anybody think while I was playing,

Дали некој си помисли, додека свирев сега,

"Why is he using so many impulses?"

„Зошто користи толку импулси?“

If I'd done this with my head you certainly would have thought it.

Да ја мрдав вака главата, сигурно ќе си го помислевте тоа.

(Music)

(музика)

(Music ends)

И, така, до крајот на животот, кога и да слушнете класична музика,

And for the rest of your life, every time you hear classical music,

секогаш ќе знаете дали ги слушате импулсите.

you'll always be able to know if you hear those impulses.

Ајде, да видиме што, всушност, се случува тука.

So let's see what's really going on here.

Имаме едно (си). Ова е (си). Следната нота е (до).

We have a B. This is a B.

The next note is a C.

And the job of the C is to make the B sad.

Целата поента на нотата (до) е да направи (си) да звучи тажно. Нели?

And it does, doesn't it?

(Смеа)

(Laughter)

Composers know that.

Композиторите го знаат тоа. Ако сакаат тажна музика,

If they want sad music, they just play those two notes.

ги користат овие две ноти.

(музика)

(Music)

But basically, it's just a B, with four sads.

Но, во основа, тоа е (си) со четири тажни ноти.

(Laughter)

(Смеа)

Now, it goes down to A.

Сега одиме на (ла)... па, на (сол)... па, на (фа).

Now to G.

And then to F.

So we have B, A, G, F.

Значи, (си), (ла), (сол), (фа). Ако е така...

And if we have B, A, G, F,

what do we expect next?

тогаш, што очекуваме да биде следно? Не ни успеа...

(Music)

That might have been a fluke.

Let's try it again.

Ајде, пак... хорот на ТЕД.

(Music)

Oh, the TED choir.

(Laughter)

(Смеа)

Гледате дека сите имаат слух? Сите.

And you notice nobody is tone-deaf, right?

Nobody is.

Дури и во селата во Бангладеш,

You know, every village in Bangladesh

или во селцата во Кина. Сите знаат...

and every hamlet in China -- everybody knows:

da, da, da, da -- da.

Сите знаат дека треба да дојде (ми).

Everybody knows, who's expecting that E.

Но, Шопен не сакал веднаш да оди на (ми),

Chopin didn't want to reach the E there,

because what will have happened?

затоа што... што ќе се случи? Ќе заврши, како Хамлет.

It will be over, like Hamlet. Do you remember?

Се сеќавате на Хамлет? Уште во чин 1, сцена 3,

Act One, scene three,

he finds out his uncle killed his father.

дознава дека чичко му го убил татко му.

Па, доаѓа до чичко му

He keeps on going up to his uncle and almost killing him.

и за малку да го убие, па се повлекува.

Пак му се доближува и скоро го убива...

And then he backs away, he goes up to him again, almost kills him.

Па, критичарите од задните редови,

The critics sitting in the back row there,

кои мора да кажат нешто, велат: „Да, Хамлет е нерешителен.“

they have to have an opinion, so they say, "Hamlet is a procrastinator."

(Смеа)

Или „Хамлет има Едипов комплекс.“

Or they say, "Hamlet has an Oedipus complex."

No, otherwise the play would be over, stupid.

Не бре, инаку претставата би завршила, смотани!

(Laughter)

Затоа Шекспир ја натрупал драмата со толку случки.

That's why Shakespeare puts all that stuff in Hamlet --

Ophelia going mad, the play within the play,

Офелија полудува, па драма во драма,

and Yorick's skull, and the gravediggers.

па черепот и гробарите.

That's in order to delay --

Сето тоа е одложување до чин 5, кога го убива.

until Act Five, he can kill him.

Истото е и со Шопен. Само што требаше да дојде до (ми),

It's the same with the Chopin.

He's just about to reach the E,

and he says, "Oops, better go back up and do it again."

вели: „А, не, подобро да си се вратам.“

И се враќа.

So he does it again.

Now, he gets excited.

(Music)

Сега се возбудува... ова е возбуда,

That's excitement, don't worry about it.

ништо страшно.

Now, he gets to F-sharp, and finally he goes down to E,

Па, оди до повишено (фа), и конечно до (ми).

Ама, акордот е погрешен. Се бара овој акорд...

but it's the wrong chord --

because the chord he's looking for is this one,

А, тој го дава овој...

and instead he does ...

Тоа се нарекува лажна каденца, затоа што ве залажува.

Now, we call that a deceptive cadence,

because it deceives us.

I tell my students, "If you have a deceptive cadence,

На студентите секогаш им велам: „Ако имате лажна каденца,

само кренете ги веѓите и сите ќе знаат.“

raise your eyebrows, and everybody will know."

(Смеа)

(Laughter)

(Applause)

(Аплауз)

Right.

Значи, доаѓа до (ми), но во погрешниот акорд.

He gets to E, but it's the wrong chord.

Пак се обидува со (ми). Акордот не чини.

Now, he tries E again.

That chord doesn't work.

Пак... и тој акорд не чини.

Now, he tries the E again. That chord doesn't work.

Now, he tries E again, and that doesn't work.

И пак... не чини.

And then finally ...

И конечно...

Еден господин од првиот ред направи...

There was a gentleman in the front row who went, "Mmm."

(Laughter)

It's the same gesture he makes when he comes home

Истиот гест како кога ќе се врати дома

по долг ден, ја гаси колата и вели:

after a long day, turns off the key in his car and says,

"Aah, I'm home."

„Ах, дома сум си.“ Сите знаеме каде е дома.

Because we all know where home is.

So this is a piece which goes from away to home.

Ова е дело кое тргнува од далеку и оди дома.

I'm going to play it all the way through and you're going to follow.

Ќе го отсвирам целото

и ќе видите... (си), (до), (си), (до)...

B, C, B, C, B, C, B --

down to A, down to G, down to F.

до (ла), па (сол), па (фа),

Almost goes to E, but otherwise the play would be over.

скоро доаѓа до (ми), но тука сè би завршило.

He goes back up to B, he gets very excited.

Се враќа на (си), се возбудува, па на повишено (фа), па (ми).

Goes to F-sharp. Goes to E.

Погрешен акорд, погрешен акорд, погрешен акорд.

It's the wrong chord. It's the wrong chord.

And finally goes to E, and it's home.

И конечно оди до (ми) - оди дома.

And what you're going to see is one-buttock playing.

И ќе видите свирење со половина газе.

(Смеа)

(Laughter)

Because for me, to join the B to the E,

За од (си) да дојдам до (ми),

I have to stop thinking about every single note along the way,

мора да престанам да мислам на секоја поединечна нота,

туку треба да мислам на долгата низа од (си) до (ми).

and start thinking about the long, long line from B to E.

You know, we were just in South Africa, and you can't go to South Africa

Бев во Јужна Африка, а не можете да отидете таму,

а да не помислите на Мандела во затвор 27 години.

without thinking of Mandela in jail for 27 years.

What was he thinking about? Lunch?

За што ли размислувал? За ручекот?

No, he was thinking about the vision for South Africa

Не, размислувал за визијата за Јужна Африка

and for human beings.

и за човечките суштества.

This is about vision. This is about the long line.

И овде зе работи за визијата, за долгата низа.

Like the bird who flies over the field

Како птица која лета над некое поле

and doesn't care about the fences underneath, all right?

и не размислува за оградите под неа, така?

So now, you're going to follow the line all the way from B to E.

Значи, ќе ја проследиме низата од (си) до (ми).

And I've one last request before I play this piece all the way through.

Имам една последна молба, пред да го отсвирам делото.

Would you think of somebody who you adore,

Мислете на некого што го сакате, а кој повеќе не е тука.

who's no longer there?

Вашата баба или саканиот.

A beloved grandmother, a lover --

somebody in your life who you love with all your heart,

Некој што го сакате од сè срце,

но кој повеќе не е со вас.

but that person is no longer with you.

Bring that person into your mind,

Замислете ја таа личност, во исто време

and at the same time,

следете ја низата од (си) до (ми),

follow the line all the way from B to E,

and you'll hear everything that Chopin had to say.

и ќе слушнете што Шопен сакал да каже.

(музика)

(Music)

(Music ends)

(Applause)

(Аплауз)

Можеби се прашувате...

Now, you may be wondering --

(Applause)

...зошто аплаудирам.

(Applause ends)

You may be wondering why I'm clapping.

Well, I did this at a school in Boston

Ова го направив и во едно училиште во Бостон,

with about 70 seventh graders, 12-year-olds.

пред околу 70 шесто-одделенци, околу 12 години.

I did exactly what I did with you,

Им го објаснив истото ова,

and I explained the whole thing.

им ја раскажав целата приказна.

На крајот, побудалеа. Аплаудираа.

At the end, they went crazy, clapping.

I was clapping. They were clapping.

Јас аплаудирав, тие аплаудираа.

Finally, I said, "Why am I clapping?"

И реков: „Ма, зошто аплаудирам јас?“

And one of them said, "Because we were listening."

А, едно од децата рече: „Па, затоа што ние те слушавме.“

(Смеа)

(Laughter)

Think of it. 1,600 people, busy people,

Замислете... 1.600 зафатени луѓе,

кои се зафатени со најразлични работи,

involved in all sorts of different things,

listening, understanding and being moved

ја слушаат, ја разбираат и уживаат во музиката на Шопен.

by a piece by Chopin.

Now, that is something.

Тоа е веќе нешто.

Am I sure that every single person followed that,

Сигурен ли сум дека сите тука ја следевте музиката,

understood it, was moved by it?

ја разбравте и бевте трогнати од неа? Секако, не можам да бидам сигурен.

Of course, I can't be sure.

But I'll tell you what happened to me in Ireland

Но, ќе ви кажам што ми се случи еднаш.

Бев во Ирска за време на немирите пред 10 години,

during the Troubles, 10 years ago,

and I was working with some Catholic and Protestant kids

каде работев со деца од католичката и протeстантската заедница

on conflict resolution.

на тема разрешување на конфликт. Ова го направив и со нив.

And I did this with them --

a risky thing to do, because they were street kids.

Што беше малку ризично, затоа што тоа беа улични деца.

Едно од нив дојде следниот ден и рече:

And one of them came to me the next morning

and he said,

"You know, I've never listened to classical music in my life,

„Никогаш до сега не сум слушал класична музика,

but when you played that shopping piece ..."

но кога го отсвири она од шопинг...

(Смеа)

(Laughter)

He said, "My brother was shot last year and I didn't cry for him.

Брат ми го убија лани, а јас не заплакав.

But last night, when you played that piece,

Ама, вчера, кога свиреше,

he was the one I was thinking about.

помислив на него.

And I felt the tears streaming down my face.

И солзите сами ми потекоа.

And it felt really good to cry for my brother."

Добро ми дојде, да се исплачам за брат ми.“

So I made up my mind at that moment

Во тој момент сфатив

дека класичната музика е за сите. За сите.

that classical music is for everybody.

Everybody.

Now, how would you walk --

Како би оделе... затоа што,

my profession, the music profession doesn't see it that way.

во мојата професија не се размислува така.

They say three percent of the population likes classical music.

Велат дека 3% од популацијата сака класична музика.

Кога само би можеле да дојдеме до 4%, би било супер!

If only we could move it to four percent, our problems would be over.

(Laughter)

How would you walk? How would you talk? How would you be?

Јас велам „Како би оделе, како би зборувале, какви би биле

ако мислите дека 3% од популацијата сака класична музика?

If you thought, "Three percent of the population likes classical music,

if only we could move it to four percent."

Кога би дошле до 4%, како би оделе?

How would you walk or talk? How would you be?

Како би зборувале, какви би биле

If you thought, "Everybody loves classical music --

ако мислите дека сите сакаат класична музика,

само не се свесни за тоа?“

they just haven't found out about it yet."

(Смеа)

See, these are totally different worlds.

Тоа се два сосема различни света.

Now, I had an amazing experience.

Имав едно прекрасно искуство. Имав 45 години.

I was 45 years old,

Бев диригент веќе 20 години и одеднаш сфатив нешто.

I'd been conducting for 20 years,

and I suddenly had a realization.

The conductor of an orchestra doesn't make a sound.

Диригентот не испушта ни звук.

My picture appears on the front of the CD --

Сликата ми стои на цедето...

(Смеа)

(Laughter)

But the conductor doesn't make a sound.

ама, диригентот не испушта никаков звук.

He depends, for his power,

Неговата моќ и способност зависат од тоа дали ќе може другите да ги направи моќни.

on his ability to make other people powerful.

Тоа смени сè за мене. Ми се смени животот.

And that changed everything for me.

It was totally life-changing.

People in my orchestra said,

Членовите на оркестарот ме прашуваа:

"Ben, what happened?" That's what happened.

„Бен, што се случи?“ Ете, тоа се случи.

Сфатив дека мојата работа е да ги разбудам можностите во другите луѓе.

I realized my job was to awaken possibility in other people.

И сакав да знам дали го правам тоа.

And of course, I wanted to know whether I was doing that.

Знаете како дознавате? Им погледнувате во очите.

How do you find out?

You look at their eyes.

Ако очите им светкаат, сте успеале.

If their eyes are shining, you know you're doing it.

You could light up a village with this guy's eyes.

Цело село може да осветлите со неговите очи.

(Смеа)

(Laughter)

Right. So if the eyes are shining, you know you're doing it.

Ако очите светкаат, сте успеале.

Ако очите не светкаат, треба да си поставите едно прашање.

If the eyes are not shining, you get to ask a question.

А, тоа е ова:

And this is the question:

Кој сум јас, па очите на моите музичари не светкаат?

who am I being

that my players' eyes are not shining?

We can do that with our children, too.

Тоа може да го направиме и со децата.

Who am I being,

Кој сум јас, па очите на моите деца не светкаат?

that my children's eyes are not shining?

That's a totally different world.

Тоа е сосема друг свет.

Now, we're all about to end this magical, on-the-mountain week,

Скоро доаѓа крајот на оваа магична недела,

we're going back into the world.

по што се враќаме во вистинскиот свет.

And I say, it's appropriate for us to ask the question,

Време е да се запрашаме:

who are we being as we go back out into the world?

Кои сме, како што се враќаме во светот?

And you know, I have a definition of success.

Јас имам една дефиниција за успехот.

For me, it's very simple.

За мене, тоа е многу просто. Богатството, славата и моќта не се важни.

It's not about wealth and fame and power.

Важно е колку светкави очи има околу мене.

It's about how many shining eyes I have around me.

So now, I have one last thought,

Сакам да кажам уште нешто,

which is that it really makes a difference what we say --

а тоа е дека навистина е важно што зборуваме.

Зборовите што ги изговараме се важни.

the words that come out of our mouth.

Ова го научив од една жена која го преживеала Аушвиц,

I learned this from a woman who survived Auschwitz,

one of the rare survivors.

една од ретките преживеани.

She went to Auschwitz when she was 15 years old.

Отишла во Аушвиц кога имала 15 години,

And ...

нејзиниот брат имал 8, а родителите им умреле.

And her brother was eight,

and the parents were lost.

And she told me this, she said,

И ми рече вака...

"We were in the train going to Auschwitz,

Бевме во возот и одевме кон Аушвиц. Погледнав надолу

and I looked down and saw my brother's shoes were missing.

и видов дека брат ми ги изгубил чевлите.

I said, 'Why are you so stupid, can't you keep your things together

Му реков: „Зошто си толку глупав? Пази си ги работите,

for goodness' sake?'"

аман веќе?!“ Како што една постара сестра

The way an elder sister might speak to a younger brother.

би му рекла на помалиот брат.

За жал, тоа било последното нешто што му го рекла,

Unfortunately, it was the last thing she ever said to him,

затоа што повеќе не го видела. Тој не преживеал.

because she never saw him again.

He did not survive.

And so when she came out of Auschwitz, she made a vow.

Па, кога излегла од Аушвиц, си ветила нешто.

She told me this.

Рече: „Од Аушвиц излегов во нов живот

She said, "I walked out of Auschwitz into life

и се заколнав. Се заколнав дека никогаш нема да кажам нешто

and I made a vow.

And the vow was,

"I will never say anything that couldn't stand as the last thing I ever say."

што не е достојно да биде последното нешто што ќе го кажам.“

Можеме ли и ние така? Не. Ќе грешиме и ќе бараме грешки во другите.

Now, can we do that? No.

And we'll make ourselves wrong and others wrong.

Но, сепак, тоа е можност кон која може да се стремиме. Благодарам.

But it is a possibility to live into.

Thank you.

(Applause)

(Аплауз)

Shining eyes.

Очи што светкаат.

(Applause)

Shining eyes.

(Applause)

Thank you, thank you.

Благодарам.

(музика)