The transformative power of classical music | Benjamin Zander | TED

Tłumaczenie: CoachWise Org Korekta: Krystian Aparta

Probably a lot of you know the story of the two salesmen

Chyba znacie historię o dwóch sprzedawcach,

who went down to Africa in the 1900s.

którzy wybrali się do Afryki,

They were sent down to find if there was any opportunity

żeby sprawdzić możliwości

sprzedaży butów.

for selling shoes,

and they wrote telegrams back to Manchester.

Obaj zatelegrafowali do Manchesteru.

And one of them wrote,

Jeden napisał: "Jest beznadziejnie.

"Situation hopeless. Stop. They don't wear shoes."

Nikt tu nie nosi butów".

And the other one wrote,

Drugi napisał: "Wspaniałe możliwości.

"Glorious opportunity. They don't have any shoes yet."

Nikt z nich nie ma jeszcze butów".

(Laughter)

(Śmiech)

Now, there's a similar situation in the classical music world,

Podobna sytuacja dotyczy muzyki klasycznej,

because there are some people who think that classical music is dying.

bo niektórzy sądzą, że muzyka klasyczna umiera.

bo niektórzy sądzą, że muzyka klasyczna umiera.

And there are some of us who think you ain't seen nothing yet.

Niektóry uważają, że najlepsze dopiero przed nami.

And rather than go into statistics and trends,

I zamiast teraz przytaczać statystyki i trendy

and tell you about all the orchestras that are closing,

i mówić na temat upadających orkiestr,

and the record companies that are folding,

i zamykanych firm płytowych,

I thought we should do an experiment tonight.

postanowiłem przeprowadzić dziś eksperyment.

Actually, it's not really an experiment, because I know the outcome.

W zasadzie to nie eksperyment, bo znam wynik.

(Laughter)

But it's like an experiment.

To taki eksperyment na niby.

Now, before we start --

(Śmiech)

(Laughter)

Before we start, I need to do two things.

Najpierw muszę zrobić dwie rzeczy.

One is I want to remind you of what a seven-year-old child

Po pierwsze przypomnę, jak brzmi 7-latek

sounds like when he plays the piano.

grający na pianinie.

Maybe you have this child at home.

Może macie właśne takie dziecko w domu.

He sounds something like this.

Brzmi to tak.

(Music)

(Fortepian)

(Music ends)

I see some of you recognize this child.

Widzę, że niektórzy z was to znają.

Dzieciak ćwiczy rok, teraz ma 8 lat.

Now, if he practices for a year and takes lessons, he's now eight

and he sounds like this.

(Music)

I gra tak.

(Fortepian)

(Music ends)

He practices for another year and takes lessons -- he's nine.

Bierze lekcje kolejny rok, teraz ma dziewięć lat.

(Music)

(Fortepian)

(Music ends)

Then he practices for another year and takes lessons -- now he's 10.

Kolejny rok, kolejne lekcje; teraz ma 10 lat.

(Fortepian)

(Music)

(Music ends)

At that point, they usually give up.

I tu zwykle się poddaje. (Śmiech)

(Laughter)

I tu zwykle się poddaje. (Śmiech)

(Applause)

(Brawa)

Now, if you'd waited for one more year, you would have heard this.

Gdybyśmy poczekali jeszcze jeden rok,

usłyszelibyśmy coś takiego:

(Music)

(Fortepian)

(Music ends)

Now, what happened was not maybe what you thought,

Ale powód jest inny, niż myślicie.

which is, he suddenly became passionate, engaged,

Nie nabrał nagle pasji czy motywacji,

involved, got a new teacher, he hit puberty, or whatever it is.

to nie nowy nauczyciel ani okres dojrzewania,

Chodzi o zmniejszenie liczby akcentów.

What actually happened was the impulses were reduced.

You see, the first time, he was playing with an impulse on every note.

Za pierwszym razem akcentowana była każda nuta.

Za pierwszym razem akcentowana była każda nuta.

(Music)

(Fortepian)

And the second, with an impulse every other note.

Później akceptowana była co druga nuta.

(Music)

(Fortepian)

You can see it by looking at my head.

Pokazuję to ruchem głowy.

(Laughter)

(Śmiech)

The nine-year-old put an impulse on every four notes.

9-latek akcentuje co czwartą nutę.

9-latek akcentuje co czwartą nutę.

(Fortepian)

(Music)

The 10-year-old, on every eight notes.

A 10-latek co ósmą.

(Fortepian)

(Music)

And the 11-year-old, one impulse on the whole phrase.

11-latek stawia akcent na całą frazę.

(Fortepian)

(Music)

I don't know how we got into this position.

Nie wiem, jak znalazłem się w tej pozycji.

(Laughter)

(Śmiech)

I didn't say, "I'm going to move my shoulder over, move my body."

Nie planowałem się przesunąć.

To muzyka mnie przesunęła.

No, the music pushed me over,

which is why I call it one-buttock playing.

Dlatego nazywam to "grą na jednym pośladku".

(Music)

(Fortepian)

It can be the other buttock.

To może też być drugi pośladek.

(Fortepian)

(Music)

You know, a gentleman was once watching a presentation I was doing,

Pewien pan obserwował raz moją prezentację.

Pracowałem wtedy z młodym pianistą.

when I was working with a young pianist.

Pan był prezesem firmy w Ohio.

He was the president of a corporation in Ohio.

Powiedziałem młodemu pianiście:

I was working with this young pianist, and said,

"The trouble with you is you're a two-buttock player.

"Kłopot w tym, że grasz na dwóch pośladkach.

Powinieneś grać na jednym".

You should be a one-buttock player."

I moved his body while he was playing.

I przesunąłem go tak w trakcie gry.

And suddenly, the music took off. It took flight.

Nagle muzyka zaczęła płynąć.

The audience gasped when they heard the difference.

Widzowie usłyszeli różnicę.

Then I got a letter from this gentleman.

Później dostałem list od tego pana.

He said, "I was so moved.

"Byłem tak poruszony, że po powrocie zmieniłem całą firmę

"Byłem tak poruszony, że po powrocie zmieniłem całą firmę

I went back and I transformed my entire company

into a one-buttock company."

w firmę na jednym pośladku". (Śmiech)

(Laughter)

w firmę na jednym pośladku". (Śmiech)

Now, the other thing I wanted to do is to tell you about you.

Chcę wam coś powiedzieć o was samych.

Jest tu chyba 1600 osób.

There are 1,600 people, I believe.

My estimation is that probably 45 of you

Szacuję, że 45 z was

are absolutely passionate about classical music.

jest pasjonatami muzyki klasycznej.

You adore classical music. Your FM is always on that classical dial.

Uwielbiacie ją. Macie zawsze radio nastawione na klasykę.

You have CDs in your car, and you go to the symphony,

Słuchacie w samochodzie, chodzicie do filharmonii,

your children are playing instruments.

posyłacie dzieci na lekcje.

Nie wyobrażacie sobie życia bez muzyki klasycznej.

You can't imagine your life without classical music.

That's the first group, quite small.

To jedna grupa, dosyć mała.

Then there's another bigger group.

Jest też inna grupa, większa.

The people who don't mind classical music.

To ci, którym muzyka klasyczna nie przeszkadza.

(Laughter)

(Śmiech)

You know, you've come home from a long day,

Wracacie do domu po długim dniu,

and you take a glass of wine, and you put your feet up.

bierzecie lampkę wina, siadacie wygodnie.

A little Vivaldi in the background doesn't do any harm.

Wtedy odrobina Vivaldiego w tle nie zaszkodzi.

(Śmiech)

That's the second group.

Teraz trzecia grupa.

Now comes the third group:

Teraz trzecia grupa.

people who never listen to classical music.

Ludzie, którzy nigdy nie słuchają muzyki klasycznej.

Nigdy im się to nie zdarza.

It's just simply not part of your life.

You might hear it like second-hand smoke at the airport ...

Ewentualnie słuchają jej biernie, jak bierni palacze.

(Śmiech)

(Laughter)

-- and maybe a little bit of a march from "Aida"

Może jakiś marsz z Aidy w lobby hotelowym.

Może jakiś marsz z Aidy w lobby hotelowym.

when you come into the hall.

But otherwise, you never hear it.

That's probably the largest group.

Tych jest najwięcej, ale jest jeszcze jedna malutka grupa.

Tych jest najwięcej, ale jest jeszcze jedna malutka grupa.

And then there's a very small group.

These are the people who think they're tone-deaf.

To ludzie, którzy sądzą, że nie mają słuchu.

Mnóstwo osób tak uważa.

Amazing number of people think they're tone-deaf.

Actually, I hear a lot, "My husband is tone-deaf."

Często słyszę: "Mężowi słoń nadepnął na ucho".

(Laughter)

(Śmiech)

Actually, you cannot be tone-deaf.

Ale prawda jest taka, że każdy ma słuch.

Nobody is tone-deaf.

Bez tego nie moglibyście zmienić biegu

If you were tone-deaf, you couldn't change the gears

on your car, in a stick shift car.

w samochodzie z ręczną skrzynią biegów.

You couldn't tell the difference between

Nie moglibyście odróżnić

somebody from Texas and somebody from Rome.

kogoś z Texasu od kogoś z Rzymu.

A kiedy dzwoni mama,

And the telephone. The telephone.

If your mother calls

on the miserable telephone, she calls and says, "Hello,"

już po samym "halo" rozpoznajecie,

you not only know who it is, you know what mood she's in.

kto dzwoni i w jakim jest nastroju.

You have a fantastic ear. Everybody has a fantastic ear.

Wszyscy mają fantastyczny słuch.

So nobody is tone-deaf.

Nie ma ludzi bez słuchu.

But I tell you what.

Nie akceptuję takiego rozróżnienia

It doesn't work for me to go on with this thing,

with such a wide gulf between those who understand,

między tymi, którzy rozumieją,

love and are passionate about classical music,

kochają, pasjonują się muzyką klasyczną,

a tymi, którym jest ona obojętna.

and those who have no relationship to it at all.

The tone-deaf people, they're no longer here.

Ludzie bez słuchu nie istnieją.

Te 3 grupy bardzo się od siebie różnią.

But even between those three categories,

it's too wide a gulf.

So I'm not going to go on until every single person in this room,

Nie ruszę dalej, dopóki wszyscy na sali,

na dole i w Aspen, wszyscy widzowie,

downstairs and in Aspen, and everybody else looking,

will come to love and understand classical music.

nie pokochają i zrozumieją muzyki klasycznej.

Oto, co zrobię.

So that's what we're going to do.

Now, you notice that there is not the slightest doubt in my mind

Widzicie po mnie, że nie mam cienia wątpliwości,

that this is going to work, if you look at my face, right?

że tak właście będzie.

It's one of the characteristics of a leader that he not doubt

To jest jedna z cech lidera - nigdy nie wątpić w to,

for one moment the capacity of the people he's leading

że ludzie, którym przewodzi,

to realize whatever he's dreaming.

potrafią zrealizować jego marzenia.

Tak jakby Martin Luther King mówił: "Mam marzenie.

Imagine if Martin Luther King had said, "I have a dream.

Of course, I'm not sure they'll be up to it."

Tylko nie wiem, czy podołacie".

(Śmiech)

(Laughter)

All right. So I'm going to take a piece of Chopin.

Teraz zagram utwór Chopina.

This is a beautiful prelude by Chopin.

Przepiękne preludium, niektórzy je znają.

Some of you will know it.

(Music)

(Muzyka)

Chyba wiem, o czym myśleliście.

Do you know what I think probably happened here?

When I started, you thought, "How beautiful that sounds."

Na początku "Jak pięknie to brzmi".

(Muzyka)

(Music)

"I don't think we should go to the same place

"A gdzie by tu pojechać na wakacje..."

"A gdzie by tu pojechać na wakacje..."

for our summer holidays next year."

(Śmiech)

(Laughter)

It's funny, isn't it?

To zabawne, prawda?

It's funny how those thoughts kind of waft into your head.

Takie myśli same przychodzą.

I oczywiście...

And of course --

(Brawa)

(Applause)

Of course, if the piece is long and you've had a long day,

Jeśli utwór jest dostatecznie długi,

you might actually drift off.

to można przysnąć.

Then your companion will dig you in the ribs

Sąsiad was szturchnie.

and say, "Wake up! It's culture!" And then you feel even worse.

"Obudź się, to kultura!" i poczujecie się jeszcze gorzej.

(Laughter)

Ale może senność przy muzyce klasycznej

But has it ever occurred to you that the reason you feel sleepy

in classical music is not because of you, but because of us?

to nie wasza, ale nasza wina?

Did anybody think while I was playing,

Kiedy grałem, czy pomyślał ktoś:

"Why is he using so many impulses?"

"Czemu on tyle akcentuje?".

If I'd done this with my head you certainly would have thought it.

Gdybym kiwał głową, na pewno byście tak pomyśleli.

(Music)

(Muzyka)

(Music ends)

Teraz już zawsze słuchając muzyki klasycznej,

And for the rest of your life, every time you hear classical music,

będziecie słyszeć te akcenty.

you'll always be able to know if you hear those impulses.

O co tu naprawdę chodzi?

So let's see what's really going on here.

Mamy tu H. Następna nuta to C.

We have a B. This is a B.

The next note is a C.

And the job of the C is to make the B sad.

Zadaniem C jest, aby H brzmiało smutno. I brzmi, co?

And it does, doesn't it?

(Śmiech)

(Laughter)

Composers know that.

Żeby pisać smutną muzykę, kompozytor gra te dwie nuty.

If they want sad music, they just play those two notes.

Żeby zrobić smutną muzykę, kompozytor gra te dwie nuty.

(Muzyka)

(Music)

But basically, it's just a B, with four sads.

W zasadzie mamy tu H z czterema smutkami.

(Laughter)

(Śmiech)

Now, it goes down to A.

Teraz niżej, do A. Teraz do G, a potem do F.

Now to G.

And then to F.

So we have B, A, G, F.

I kiedy mamy H, A, G, F,

And if we have B, A, G, F,

what do we expect next?

czego się spodziewamy? O, ktoś miał fuksa.

(Music)

That might have been a fluke.

Let's try it again.

Spróbujmy jeszcze raz. O, chór TED.

(Music)

Oh, the TED choir.

(Laughter)

(Śmiech)

Widzicie, że nie ma osób bez słuchu?

And you notice nobody is tone-deaf, right?

Nobody is.

W każdej wiosce w Bangladeszu

You know, every village in Bangladesh

i każdej osadzie w Chinach każdy wie:

and every hamlet in China -- everybody knows:

da, da, da, da -- da.

Da, da... Każdy wie, kto spodziewa się E.

Everybody knows, who's expecting that E.

Ale Chopin nie chciał dojść do E tutaj,

Chopin didn't want to reach the E there,

because what will have happened?

bo to byłby koniec, jak w Hamlecie.

It will be over, like Hamlet. Do you remember?

Pamiętacie Hamleta? Akt 1, scena 3:

Act One, scene three,

he finds out his uncle killed his father.

dowiaduje się, że ojca zabił stryj.

Podchodzi zabić stryja,

He keeps on going up to his uncle and almost killing him.

ale wycofuje się kilka razy.

ale wycofuje się kilka razy.

And then he backs away, he goes up to him again, almost kills him.

Wszyscy krytycy muszą mieć jakieś zdanie,

The critics sitting in the back row there,

więc mówią: "Hamlet to typ zwlekający".

they have to have an opinion, so they say, "Hamlet is a procrastinator."

(Śmiech)

Albo mówią: " Hamlet ma kompleks Edypa".

Or they say, "Hamlet has an Oedipus complex."

No, otherwise the play would be over, stupid.

A przecież inaczej sztuka by się skończyła.

(Laughter)

Dlatego Szekspir umieścił tyle tego w Hamlecie.

That's why Shakespeare puts all that stuff in Hamlet --

Ophelia going mad, the play within the play,

Ofelia wariuje, potem sztuka w sztuce,

and Yorick's skull, and the gravediggers.

czaszka Yoryka i grabarze.

That's in order to delay --

Po to, żeby przeciągnąć do Aktu 5, gdzie w końcu można go zabić.

until Act Five, he can kill him.

Tak samo jest z Chopinem. Prawie dociera do E,

It's the same with the Chopin.

He's just about to reach the E,

and he says, "Oops, better go back up and do it again."

i mówi: "Lepiej to powtórzyć".

I robi to jeszcze raz.

So he does it again.

Now, he gets excited.

(Music)

Teraz się rozpala. (Fortepian) Podniecenie,

That's excitement, don't worry about it.

nie musicie się o to martwić.

Now, he gets to F-sharp, and finally he goes down to E,

Dochodzi do F i w końcu ląduje na E.

Ale to niewłaściwy akord, bo akord, którego szuka,

but it's the wrong chord --

because the chord he's looking for is this one,

jest tu. (Fortepian) Ale zamiast tego...

and instead he does ...

(Fortepian) Teraz oszukuje nas kadencją zwodniczą.

Now, we call that a deceptive cadence,

because it deceives us.

I tell my students, "If you have a deceptive cadence,

Powtarzam uczniom, żeby przy kadencji zwodniczej

podnosili brwi, żeby dać sygnał publiczności.

raise your eyebrows, and everybody will know."

(Śmiech)

(Laughter)

(Applause)

(Brawa)

Right.

Dochodzi do E i znowu zły akord.

He gets to E, but it's the wrong chord.

Znowu próbuje E. Ten akord też zły.

Now, he tries E again.

That chord doesn't work.

Znów próbuje E. I też zły akord.

Now, he tries the E again. That chord doesn't work.

Now, he tries E again, and that doesn't work.

I jeszcze raz. Znów nie tak.

And then finally ...

I w końcu... (Fortepian)

Pan w pierwszym rzędzie zrobił "mmmm".

There was a gentleman in the front row who went, "Mmm."

(Laughter)

It's the same gesture he makes when he comes home

Pewnie tak samo robi wracając do domu

po długim dniu. Wyjmuje kluczyki ze stacyjki i mówi:

after a long day, turns off the key in his car and says,

"Aah, I'm home."

"Nie ma jak w domu".

Because we all know where home is.

So this is a piece which goes from away to home.

Ten utwór jest o wracaniu z do domu.

I'm going to play it all the way through and you're going to follow.

Zagram go jeszcze raz w całości.

A wy śledźcie H, C, H, C, H, C, H...

B, C, B, C, B, C, B --

down to A, down to G, down to F.

w dół do A, w dół do G, w dół do F.

Almost goes to E, but otherwise the play would be over.

Prawie do E. Prawie, bo inaczej utwór by się skończył.

He goes back up to B, he gets very excited.

Do góry, do H. Ekscytacja. Powrót do F. I do E.

Goes to F-sharp. Goes to E.

Zły akord, zły akord, zły akord.

It's the wrong chord. It's the wrong chord.

And finally goes to E, and it's home.

I w końcu E - wróciliśmy do domu.

And what you're going to see is one-buttock playing.

A za chwilę zobaczycie wersję "na jednym pośladku".

(Śmiech)

(Laughter)

Because for me, to join the B to the E,

Żeby połączyć H z E,

I have to stop thinking about every single note along the way,

muszę przestać myśleć o wszystkich nutach po drodze,

a zacząć myśleć o jednej, długiej lini od H do E.

and start thinking about the long, long line from B to E.

You know, we were just in South Africa, and you can't go to South Africa

Podczas niedawnej wizyty w RPA

nie mogłem nie myśleć o Mandeli, który spędził w więzieniu 27 lat.

without thinking of Mandela in jail for 27 years.

What was he thinking about? Lunch?

O czym o myślał? O obiedzie?

No, he was thinking about the vision for South Africa

Nie, o przyszłości Południowej Afryki

and for human beings.

i jej mieszkańców.

This is about vision. This is about the long line.

Tu chodzi o wizję, przyszłość, długą linię.

Like the bird who flies over the field

Jak ptak lecący nad polem

and doesn't care about the fences underneath, all right?

nie przejmuje się płotami, nad którymi przelatuje.

So now, you're going to follow the line all the way from B to E.

Teraz prześledzimy całą drogę od H do E.

And I've one last request before I play this piece all the way through.

Zanim zagram cały utwór, mam jeszcze jedną prośbę.

Would you think of somebody who you adore,

Pomyślcie o kimś uwielbianym, kogo już nie ma.

who's no longer there?

Kochana babcia, ukochana osoba,

A beloved grandmother, a lover --

somebody in your life who you love with all your heart,

ktoś, kogo kochacie całym sercem,

ale go już nie ma.

but that person is no longer with you.

Bring that person into your mind,

Myślcie o tej osobie i jednocześnie

and at the same time,

śledźcie linię od H do E,

follow the line all the way from B to E,

and you'll hear everything that Chopin had to say.

a usłyszycie wszystko, co Chopin chciał przekazać.

(Muzyka)

(Music)

(Music ends)

(Applause)

(Brawa)

Może zastanawiacie się,

Now, you may be wondering --

(Applause)

dlaczego klaszczę?

(Applause ends)

You may be wondering why I'm clapping.

Well, I did this at a school in Boston

Zrobiłem tak w szkole w Bostonie

with about 70 seventh graders, 12-year-olds.

z grupą 70 dwunastolatków.

I did exactly what I did with you,

Zrobiłem to samo, co tutaj

and I explained the whole thing.

i wyjaśniłem im cały temat.

Na końcu klaskali jak zwariowani.

At the end, they went crazy, clapping.

I was clapping. They were clapping.

Klaskaliśmy razem.

Finally, I said, "Why am I clapping?"

W końcu zapytałem, dlaczego klaszczę.

And one of them said, "Because we were listening."

I ktoś powiedział: "Bo my słuchaliśmy". (Śmiech)

I ktoś powiedział: "Bo my słuchaliśmy". (Śmiech)

(Laughter)

Think of it. 1,600 people, busy people,

1600 zajętych ludzi,

zaangażowanych w wiele różnych spraw,

involved in all sorts of different things,

listening, understanding and being moved

słucha, rozumie i wzrusza się dziełem Chopina.

by a piece by Chopin.

Now, that is something.

To jest coś.

Am I sure that every single person followed that,

Jestem pewien, że każdy słuchał,

understood it, was moved by it?

zrozumiał, był poruszony. Oczywiście, nie mogę być pewien.

Of course, I can't be sure.

But I'll tell you what happened to me in Ireland

Ale powiem wam, co mi się zdarzyło.

10 lat temu bylem w Irlandii, podczas konfliktu.

during the Troubles, 10 years ago,

and I was working with some Catholic and Protestant kids

Pracowałem z grupą katolickich i protestanckich dzieci

on conflict resolution.

nad rozwiązaniem konfliktów. Zrobiłem z nimi to samo.

And I did this with them --

a risky thing to do, because they were street kids.

To było ryzykowne, bo to były dzieci ulicy.

Jeden powiedział do mnie następnego ranka:

And one of them came to me the next morning

and he said,

"You know, I've never listened to classical music in my life,

"Nigdy nie słuchałem muzyki klasycznej,

but when you played that shopping piece ..."

ale kiedy zagrał pan tego Szopa..."

(Śmiech)

(Laughter)

He said, "My brother was shot last year and I didn't cry for him.

Powiedział: "Rok temu zastrzelili mi brata, nigdy za nim nie płakałem.

But last night, when you played that piece,

Słuchając pana, myślałem o nim.

he was the one I was thinking about.

Słuchając pana, myślałem o nim.

And I felt the tears streaming down my face.

I czułem, że lecą mi łzy.

And it felt really good to cry for my brother."

Dobrze było za nim płakać".

So I made up my mind at that moment

Wtedy utwierdziłem się w przekonaniu,

że muzyka klasyczna jest dla wszystkich.

that classical music is for everybody.

Everybody.

Now, how would you walk --

W moim zawodzie,

my profession, the music profession doesn't see it that way.

wśród muzyków, nie wszyscy tak to widzą.

They say three percent of the population likes classical music.

Mówią: "Muzykę klasyczną lubi 3% ogółu.

Gdyby zwiększyć to do 4%, nasze problemy by zniknęły".

If only we could move it to four percent, our problems would be over.

(Laughter)

How would you walk? How would you talk? How would you be?

Ja pytam: "Jakbyś wtedy chodził, mówił, żył?

Myśląc, że 3% lubi muzykę klasyczną i można podbić to do 4%,

If you thought, "Three percent of the population likes classical music,

if only we could move it to four percent."

jak byś wtedy działał?

How would you walk or talk? How would you be?

A jakbyś mówił i żył myśląc,

If you thought, "Everybody loves classical music --

że wszyscy kochają muzykę klasyczną,

tylko nikt im tego nie uświadomił?

they just haven't found out about it yet."

(Śmiech)

See, these are totally different worlds.

To są dwa zupełnie różne światy.

Now, I had an amazing experience.

Mając 45 lat przeżyłem coś wyjątkowego.

I was 45 years old,

Dyrygowałem już od 20 lat i nagle mnie olśniło.

I'd been conducting for 20 years,

and I suddenly had a realization.

The conductor of an orchestra doesn't make a sound.

Dyrygent nie wydaje żadnego dźwięku.

My picture appears on the front of the CD --

To moje zdjęcie jest na okładkach płyt.

(Śmiech)

(Laughter)

But the conductor doesn't make a sound.

Ale dyrygent nie wydaje dźwięku.

He depends, for his power,

Jego siła zależy od zdolności dawania siły innym.

on his ability to make other people powerful.

Ta myśl zmieniła mi życie.

And that changed everything for me.

It was totally life-changing.

People in my orchestra said,

Ludzie z orkiestry pytali się, co mi się stało. Właśnie to.

"Ben, what happened?" That's what happened.

Ludzie z orkiestry pytali się, co mi się stało. Właśnie to.

Zrozumiałem, że moja praca polega na budzeniu możliwości w innych.

I realized my job was to awaken possibility in other people.

Bardzo chciałem wiedzieć, czy mi to wychodzi.

And of course, I wanted to know whether I was doing that.

Jak to stwierdzić? Patrząc im w oczy.

How do you find out?

You look at their eyes.

Kiedy błyszczą im oczy, to znaczy, że dobrze ci idzie.

If their eyes are shining, you know you're doing it.

You could light up a village with this guy's eyes.

Jemu tak błyszczą, że można oślepnąć. (Śmiech)

Jemu tak błyszczą, że można oślepnąć. (Śmiech)

(Laughter)

Right. So if the eyes are shining, you know you're doing it.

Kiedy oczy błyszczą, wiesz, że dobrze ci idzie.

A kiedy się nie błyszczą, zadaj sobie pytanie.

If the eyes are not shining, you get to ask a question.

Brzmi ono tak:

And this is the question:

"Co w moim zachowaniu powoduje, że orkiestrze nie błyszczą oczy?".

who am I being

that my players' eyes are not shining?

We can do that with our children, too.

Albo: "Co w moim zachowaniu powoduje, że dzieciom nie błyszczą oczy?".

Who am I being,

Albo: "Co w moim zachowaniu powoduje, że dzieciom nie błyszczą oczy?".

that my children's eyes are not shining?

That's a totally different world.

To jest całkiem inny świat.

Now, we're all about to end this magical, on-the-mountain week,

Magiczny tydzień w górach dobiega końca, wrócimy do świata.

we're going back into the world.

Magiczny tydzień w górach dobiega końca, wrócimy do świata.

And I say, it's appropriate for us to ask the question,

Warto sobie zadawać pytanie:

who are we being as we go back out into the world?

"Jak będziemy zachowywać się po powrocie?".

And you know, I have a definition of success.

Mam swoją definicję sukcesu.

For me, it's very simple.

Nie chodzi o bogactwo, sławę czy władzę.

It's not about wealth and fame and power.

Chodzi o liczbę błyszczących oczu dookoła.

It's about how many shining eyes I have around me.

So now, I have one last thought,

Ostatnia myśl:

which is that it really makes a difference what we say --

naprawdę liczy się to, co mówimy.

Słowa, które wypowiadamy.

the words that come out of our mouth.

Powiedziała mi to kobieta, która przetrwała Oświęcim,

I learned this from a woman who survived Auschwitz,

one of the rare survivors.

jedna z niewielu.

She went to Auschwitz when she was 15 years old.

Zabrano ja do obozu, gdy miała 15 lat,

And ...

jej brat miał 8 lat, rodzice zaginęli.

And her brother was eight,

and the parents were lost.

And she told me this, she said,

Powiedziała mi kiedyś:

"We were in the train going to Auschwitz,

"Jechaliśmy pociągiem do obozu.

and I looked down and saw my brother's shoes were missing.

Zobaczyłam, że brat zgubił buty.

I said, 'Why are you so stupid, can't you keep your things together

Powiedziałam »Dlaczego jesteś taki głupi? Nie umiesz upilnować swoich rzeczy?«".

for goodness' sake?'"

Tak, jak starsza siostra mówi do brata.

The way an elder sister might speak to a younger brother.

Tak, jak starsza siostra mówi do brata.

Niestety, były to ostatnie słowa, które od niej usłyszał.

Unfortunately, it was the last thing she ever said to him,

Więcej go nie zobaczyła, nie przeżył.

because she never saw him again.

He did not survive.

And so when she came out of Auschwitz, she made a vow.

Po wyjściu z obozu, postanowiła coś sobie.

She told me this.

"Kiedy wyszłam z Oświęcimia do życia,

She said, "I walked out of Auschwitz into life

przysięgłam, że nigdy nie powiem niczego,

and I made a vow.

And the vow was,

"I will never say anything that couldn't stand as the last thing I ever say."

co nie mogłoby być moimi ostatnimi słowami".

Dalibyśmy tak radę? Nie. Zaszkodzilibyśmy sobie i innym.

Now, can we do that? No.

And we'll make ourselves wrong and others wrong.

Ale możemy przynajmniej próbować. Dziękuję.

But it is a possibility to live into.

Thank you.

(Applause)

(Brawa)

Shining eyes.

Błyszczące oczy, błyszczące oczy.

(Applause)

Shining eyes.

(Applause)

Thank you, thank you.

Dziękuję, dziękuję.

(Muzyka)