The transformative power of classical music | Benjamin Zander | TED

Translator: Ragnar Thor Reviewer: TED Translators admin

Probably a lot of you know the story of the two salesmen

Mörg ykkar þekkja söguna af sölumönnunum tveimur

who went down to Africa in the 1900s.

sem fóru til Afríku í upphafi síðustu aldar.

They were sent down to find if there was any opportunity

Þeir voru sendir þangað til að athuga hvort þar væru

tækifæri í skósölu.

for selling shoes,

and they wrote telegrams back to Manchester.

Og þeir sendu skeyti heim til Manchester.

And one of them wrote,

Annar þeirra skrifaði: "Vonlaus staða. Stopp.

"Situation hopeless. Stop. They don't wear shoes."

Þeir ganga ekki í skóm."

And the other one wrote,

Og hinn skrifaði: "Stórkostleg tækifæri.

"Glorious opportunity. They don't have any shoes yet."

Þeir hafa enn ekki eignast skó."

(Laughter)

Þeir hafa enn ekki eignast skó."

Now, there's a similar situation in the classical music world,

Nú er svipuð staða uppi í heimi klassískrar tónlistar,

because there are some people who think that classical music is dying.

því sumt fólk heldur

að klassísk tónlist sé deyjandi.

And there are some of us who think you ain't seen nothing yet.

Og svo eru það sum okkar sem halda að því fari fjarri.

And rather than go into statistics and trends,

Og í stað þess að hella okkur út í tölfræði og stefnur

and tell you about all the orchestras that are closing,

og segja ykkur frá öllum hljómsveitunum sem eru að leggja upp laupana

and the record companies that are folding,

og plötuútgáfunum sem eru að fara á hausinn

I thought we should do an experiment tonight.

þá datt mér í hug að við myndum gera smá tilraun í kvöld - tilraun.

Actually, it's not really an experiment, because I know the outcome.

Reyndar, er þetta ekki raunveruleg tilraun því ég veit hvernig hún fer.

(Laughter)

But it's like an experiment.

En þetta er svona tilraunalíki. En áður en við

Now, before we start --

En þetta er svona tilraunalíki. En áður en við

(Laughter)

Before we start, I need to do two things.

áður en við byrjum þarf ég að gera tvo hluti.

One is I want to remind you of what a seven-year-old child

Í fyrsta lagi vil ég minna ykkur á hvernig sjö ára barn

sounds like when he plays the piano.

hljómar þegar það spilar á píanó.

Maybe you have this child at home.

Kannski eigið þið þetta barn heima.

He sounds something like this.

Hann hljómar nokkurn veginn svona.

(Music)

(Píanóleikur)

(Music ends)

I see some of you recognize this child.

Ég sé að einhver ykkur kannast við þetta barn.

Ef það æfir sig í heilt ár og mætir í tíma, er það núna orðið átta ára gamalt

Now, if he practices for a year and takes lessons, he's now eight

and he sounds like this.

(Music)

og hljómar svona.

(Píanóleikur)

(Music ends)

He practices for another year and takes lessons -- he's nine.

Svo æfir það sig í annað ár og mætir í tíma, nú er það níu ára gamalt.

(Music)

--

(Music ends)

Then he practices for another year and takes lessons -- now he's 10.

Svo æfir það sig í annað ár og mætir í tíma, nú er það tíu ára.

(Píanóleikur)

(Music)

(Music ends)

At that point, they usually give up.

Á þeim punkti gefast þau venjulega upp.

(Laughter)

Á þessum tímapunkti gefast þau venjulega upp.

(Applause)

(Fagnaðarlæti)

Now, if you'd waited for one more year, you would have heard this.

En ef þú hefðir beðið, beðið í eitt ár í viðbót,

hefðirðu heyrt þetta:

(Music)

(Píanóleikur)

(Music ends)

Now, what happened was not maybe what you thought,

Það sem gerðist var kannski ekki það sem þið hélduð,

which is, he suddenly became passionate, engaged,

sem er að hann hefði skyndilega orðið ástríðufullur, áhugasamur,

involved, got a new teacher, he hit puberty, or whatever it is.

æft sig, fengið nýjan kennara, orðið kynþroska eða hvað sem er.

Það sem gerðist í raun var að áherslurnar minnkuðu.

What actually happened was the impulses were reduced.

You see, the first time, he was playing with an impulse on every note.

Sjáðu til, fyrsta sinn sem hann spilaði

var áhersla á hvern tón.

(Music)

var áhersla á hvern tón.

And the second, with an impulse every other note.

Og annað árið var áhersla á aðra hverja nótu.

(Music)

Og annað árið var áhersla á aðra hverja nótu.

You can see it by looking at my head.

Það sést á hausnum á mér.

Það sést á hausnum á mér.

(Laughter)

The nine-year-old put an impulse on every four notes.

Níu ára, níu ára

setur áherslu á fjórðu hverju nótu.

setur áherslu á fjórðu hverju nótu.

(Music)

The 10-year-old, on every eight notes.

Og sá tíu ára á áttundu hverja nótu.

Og sá tíu ára á áttundu hverja nótu.

(Music)

And the 11-year-old, one impulse on the whole phrase.

En sá ellefu ára setur áherslu á allan frasann.

En sá ellefu ára setur áherslu á allan frasann.

(Music)

I don't know how we got into this position.

Ég veit - ég veit ekki hvernig ég komst í þessa stöðu

(Laughter)

Ég veit - ég veit ekki hvernig ég komst í þessa stöðu

I didn't say, "I'm going to move my shoulder over, move my body."

Ég sagði ekki að ég myndi færa axlirnar yfir, færa líkamann.

Nei, tónlistin hrinti mér,

No, the music pushed me over,

which is why I call it one-buttock playing.

og þess vegna kalla ég þetta einnar kinnar leik.

(Music)

og þess vegna kalla ég þetta einnar kinnar leik.

It can be the other buttock.

Það má vera hin rasskinnin.

Það má vera hin rasskinnin.

(Music)

You know, a gentleman was once watching a presentation I was doing,

Vitiði, einu sinni var herra sem sá fyrirlestur hjá mér

þegar ég var að vinna með ungum píanista.

when I was working with a young pianist.

Hann var forstjóri fyrirtækis í Ohio.

He was the president of a corporation in Ohio.

Og ég var að vinna með ungum píanista

I was working with this young pianist, and said,

"The trouble with you is you're a two-buttock player.

og ég sagði: "Vandinn við þig er að þú ert tveggja-kinna leikari.

þú ætti að vera einnar-kinnar leikari.

You should be a one-buttock player."

I moved his body while he was playing.

Og ég ýtti við honum svona þegar hann var að spila.

And suddenly, the music took off. It took flight.

Og allt í einu tók músíkin á loft, hún tók flugið.

The audience gasped when they heard the difference.

Áhorfendur gripu andann á lofti þegar þeir heyrðu muninn.

Then I got a letter from this gentleman.

Og svo fékk ég bréf frá þessum herra.

He said, "I was so moved.

Hann sagði: "Ég var svo hrærður.

Ég kom heim og umbreytti fyrirtækinu mínu

I went back and I transformed my entire company

into a one-buttock company."

í einnar-kinnar fyrirtæki.

(Laughter)

í einnar-kinnar fyrirtæki.

Now, the other thing I wanted to do is to tell you about you.

Hitt sem mig langaði að gera er að segja ykkur nokkuð um ykkur sjálf.

Það eru 1600 manns hér, held ég.

There are 1,600 people, I believe.

My estimation is that probably 45 of you

Ég hugsa að um líklega 45 ykkar

are absolutely passionate about classical music.

eru mjög ástríðusöm um klassíska tónlist.

You adore classical music. Your FM is always on that classical dial.

Þið dáið klassíska tónlist. Útvarpið er alltaf stillt á klassísku stöðina.

You have CDs in your car, and you go to the symphony,

Og þið eruð með geisladiska í bílnum og þið farið á synfóníuna.

your children are playing instruments.

Og börnin ykkar spila á hljóðfæri.

Þið getið ekki ímyndað ykkur lífið án klassískrar tónlistar.

You can't imagine your life without classical music.

That's the first group, quite small.

Það er fyrsti hópurin, hann er frekar smár.

Then there's another bigger group.

Síðan er það annar hópur, mun stærri.

The people who don't mind classical music.

Þetta er fólk sem er alveg sama um klassíska tónlist.

(Laughter)

Þetta er fólk sem er alveg sama um klassíska tónlist.

You know, you've come home from a long day,

Skiljiði, þið komið heim eftir langan dag

and you take a glass of wine, and you put your feet up.

og þið fáið ykkur vínglas og hallið ykkur.

A little Vivaldi in the background doesn't do any harm.

Smá Vivaldi í bakgrunni spillir ekki.

Smá Vivaldi í bakgrunni spillir ekki.

That's the second group.

Það er annar hópurinn.

Now comes the third group:

Og þá er það þriðji hópurinn.

people who never listen to classical music.

Það er fólk sem hefur aldrei hlustað á klassíska tónlist.

Það er bara ekki partur af ykkar lífi.

It's just simply not part of your life.

You might hear it like second-hand smoke at the airport ...

Þið kannski heyrið það eins og óbeinar reykingar á flugvelli, en

Þið kannski heyrið það eins og óbeinar reykingar á flugvelli, en

(Laughter)

-- and maybe a little bit of a march from "Aida"

-- kannski smá mars úr Aídu.

þegar þið gangið niður ganginn. Annars heyrið þið hana aldrei.

when you come into the hall.

But otherwise, you never hear it.

That's probably the largest group.

Það er líklega stærsti hópurinn.

Og síðan er það mjög smár hópur.

And then there's a very small group.

These are the people who think they're tone-deaf.

Það er fólkið sem heldur að það sé laglaust.

Ótrúlegur fjöldi fólks heldur að það sé laglaust.

Amazing number of people think they're tone-deaf.

Actually, I hear a lot, "My husband is tone-deaf."

Reyndar, heyri ég oft, "Maðurinn minn er laglaus."

(Laughter)

Reyndar, heyri ég oft, "Maðurinn minn er laglaus."

Actually, you cannot be tone-deaf.

En í raun getið þið ekki verið laglaus. Enginn er laglaus.

Nobody is tone-deaf.

Ef þið væruð laglaus þá gætuð þið ekki skipt um gír

If you were tone-deaf, you couldn't change the gears

on your car, in a stick shift car.

á beinskiptum bíl.

You couldn't tell the difference between

Þið gætuð ekki þekkt muninn á einhverjum

somebody from Texas and somebody from Rome.

frá Texas og einhverjum frá Róm.

Og síminn. Síminn. Ef móðir ykkar hringir

And the telephone. The telephone.

If your mother calls

on the miserable telephone, she calls and says, "Hello,"

úr einhverjum ömurlegum síma, hún hringir og segir "Halló,"

you not only know who it is, you know what mood she's in.

og þið vitið ekki bara hver þetta er, þið vitið líka í hvaða skapi hún er.

You have a fantastic ear. Everybody has a fantastic ear.

Þið eruð með frábært eyra. Allir eru með frábært eyra.

So nobody is tone-deaf.

Það er enginn laglaus.

But I tell you what.

En vitiði hvað. Ég get ekki haldið áfram þar sem

It doesn't work for me to go on with this thing,

with such a wide gulf between those who understand,

er svona stór gjá milli þeirra sem skilja,

love and are passionate about classical music,

elska og hafa ástríðu fyrir klassískri tónlist,

og þeirra sem hafa ekkert samband við hana.

and those who have no relationship to it at all.

The tone-deaf people, they're no longer here.

Þessi laglausu, þeir eru ekki lengur hér.

En jafnvel milli þessara þriggja hópa, er of stór gjá.

But even between those three categories,

it's too wide a gulf.

So I'm not going to go on until every single person in this room,

Svo ég ætla ekki að halda áfram fyrr en hver einasta manneskja í herberginu

hérna niðri og í Aspen, og allir aðrir sem á horfa

downstairs and in Aspen, and everybody else looking,

will come to love and understand classical music.

elskar og skilur klassíska tónlist.

Þannig að það er það sem við ætlum að gera.

So that's what we're going to do.

Now, you notice that there is not the slightest doubt in my mind

Takið eftir að það er ekki nokkur vafi í huga mér

that this is going to work, if you look at my face, right?

að þetta komi til með að ganga, sem þið sjáið framan í mér, ekki satt?

It's one of the characteristics of a leader that he not doubt

Það er eitt af einkennum leiðtoga að hann efast ekki

for one moment the capacity of the people he's leading

í augnablik um getu fólksins sem hann leiðir

to realize whatever he's dreaming.

til að láta drauma hans rætast.

Hugsið ykkur ef Martin Luther King hefði sagt, "Ég á mér draum.

Imagine if Martin Luther King had said, "I have a dream.

Of course, I'm not sure they'll be up to it."

En ég er bara ekki viss hvort þau geti gert eitthvað í því."

(Laughter)

En ég er bara ekki viss hvort þau geti gert eitthvað í því."

All right. So I'm going to take a piece of Chopin.

Allt í lagi. Þannig að ég ætla að leika stykki eftir Chopin.

This is a beautiful prelude by Chopin.

Þetta er fallega prelúdía eftir Chopin. Sum ykkar þekkja hana.

Some of you will know it.

(Music)

--

Vitiði hvað gerðist líklega hérna í herberginu?

Do you know what I think probably happened here?

When I started, you thought, "How beautiful that sounds."

Þegar ég byrjaði, hugsuðuð þið, "En hvað þetta hljómar fallega."

Þegar ég byrjaði, hugsuðuð þið, "En hvað þetta hljómar fallega."

(Music)

"I don't think we should go to the same place

"Við ættum ekki að fara aftur á sama stað

í sumarfrí á næsta ári."

for our summer holidays next year."

í sumarfrí á næsta ári."

(Laughter)

It's funny, isn't it?

Merkilegt, finnst ykkur ekki. Merkilegt hvernig þessar hugsanir

It's funny how those thoughts kind of waft into your head.

fljóta allt í einu inn í hugann.

Og auðvitað

And of course --

--

(Applause)

Of course, if the piece is long and you've had a long day,

-- auðvitað ef stykkið er langt og þið hafið átt langan dag,

you might actually drift off.

er möguleiki á að þið dottið.

Then your companion will dig you in the ribs

Þá gefur sessunautur ykkar ykkur olnbogaskot

and say, "Wake up! It's culture!" And then you feel even worse.

og segir, "Vaknaðu! Þetta er menning!" Og lætur ykkur líða enn verr.

(Laughter)

En hefur ykkur einhverntíman dottið í hug að ástæðan fyrir því að ykkur syfjar

But has it ever occurred to you that the reason you feel sleepy

in classical music is not because of you, but because of us?

undir klassískri tónlistin, er ekki ykkar vegna, heldur okkar vegna?

Did anybody think while I was playing,

Hugsaði eitthvert ykkar meðan ég lék,

"Why is he using so many impulses?"

"Af hverju notar hann svona margar áherslur?"

If I'd done this with my head you certainly would have thought it.

Ef ég hefði hreyft höfuðið hefðuð þið tekið eftir því.

(Music)

Ef ég hefði hreyft höfuðið hefðuð þið tekið eftir því.

(Music ends)

Og það sem eftir lifir, í hvert sinn sem þið heyrið klassíska tónlist

And for the rest of your life, every time you hear classical music,

munið þið alltaf vita að þið getið heyrt þessar áherslur.

you'll always be able to know if you hear those impulses.

Við skulum sjá hvað er í raun að gerast hérna.

So let's see what's really going on here.

Við erum með H. Þetta er H. Næsti tónn er C.

We have a B. This is a B.

The next note is a C.

And the job of the C is to make the B sad.

Og hlutverk C er að gera H sorgmætt. Og það virkar, ekki satt?

And it does, doesn't it?

Og hlutverk C er að gera H sorgmætt. Og það virkar, ekki satt?

(Laughter)

Composers know that.

Tónskáld vita það. Ef þeir vilja sorgmædda tónlist

If they want sad music, they just play those two notes.

leika þeir bara þessa tvo tóna.

--

(Music)

But basically, it's just a B, with four sads.

En í raun er þetta bara H, með fjórum sorgmæddum.

(Laughter)

En í raun er þetta bara H, með fjórum sorgmæddum.

Now, it goes down to A.

Og nú sígur það niður í A, svo G og að lokum F.

Now to G.

And then to F.

So we have B, A, G, F.

Þannig að við erum með H, A, G, F. Og ef við höfum H, A G, F,

And if we have B, A, G, F,

what do we expect next?

hverju eigum við þá von á næst? Bíddu, þetta gæti hafa verið tilviljun.

(Music)

That might have been a fluke.

Let's try it again.

Prófum aftur. Ó, TED kórinn!

(Music)

Oh, the TED choir.

(Laughter)

--

Og tókuð þið eftir að enginn er laglaus. Enginn.

And you notice nobody is tone-deaf, right?

Nobody is.

Vitiði, hver bær í Bangladesh

You know, every village in Bangladesh

og hvert kot í Kína. Allir vita:

and every hamlet in China -- everybody knows:

da, da, da, da -- da.

da, da, da, da - da. Allir vita að þeir eiga von á þessu Ei.

Everybody knows, who's expecting that E.

En Chopin vildi ekki ná niður á E strax,

Chopin didn't want to reach the E there,

because what will have happened?

því hvað hefði þá gerst? Því þá hefði lagið verið búið, eins og Hamlet.

It will be over, like Hamlet. Do you remember?

Muniði eftir Hamlet? Fyrsti þáttur, þriðja svið:

Act One, scene three,

he finds out his uncle killed his father.

hann uppgötvar að frændi hans drap föður hans.

Þið munið að hann er alltaf að koma upp að frændanum

He keeps on going up to his uncle and almost killing him.

og næstum því drepa hann. Og svo hörfar hann

og fer aftur að honum og drepur hann næstum.

And then he backs away, he goes up to him again, almost kills him.

Og gagnrýnendurnir, sem sitja allir í öftustu röð

The critics sitting in the back row there,

þeir verða að hafa skoðun svo þeir segja, "Hamlet kemur engu í verk."

they have to have an opinion, so they say, "Hamlet is a procrastinator."

þeir verða að hafa skoðun svo þeir segja, "Hamlet kemur engu í verk."

Eða þeir segja, "Hamlet er með Ödipusarkomplex."

Or they say, "Hamlet has an Oedipus complex."

No, otherwise the play would be over, stupid.

Nei, annars væri leikritið búið, bjánar.

(Laughter)

Þess vegna treður Shakespear öllu þessu dóti í Hamlet

That's why Shakespeare puts all that stuff in Hamlet --

Ophelia going mad, the play within the play,

Þið vitið, Ófelía missir vitið og svo er leikritið í leikritinu,

and Yorick's skull, and the gravediggers.

og kúpa Jóreks, og grafararnir.

That's in order to delay --

Það er til að tefja - þar til í fimmta þætti að hann drepur hann.

until Act Five, he can kill him.

Sama með Chopin. Hann er um það bil að ná E

It's the same with the Chopin.

He's just about to reach the E,

and he says, "Oops, better go back up and do it again."

og hann segir, "Úps, förum aftur upp og gerum þetta aftur."

Þannig að hann gerir þetta aftur.

So he does it again.

Now, he gets excited.

(Music)

Nú er hann orðinn æstur - þetta er æsingur,

That's excitement, don't worry about it.

hafið ekki áhyggjur af því.

Now, he gets to F-sharp, and finally he goes down to E,

Nú nær hann niður á Fís og loksins niður á E,

en þetta er ekki réttur hljómur. Af því að hljómurinn sem hann leitar að

but it's the wrong chord --

because the chord he's looking for is this one,

er þessi, þannig að í staðinn

and instead he does ...

þetta köllum við falskur endir af því að það blekkir okkur.

Now, we call that a deceptive cadence,

because it deceives us.

I tell my students, "If you have a deceptive cadence,

Ég segi við stúdentana mína, "Ef þið eruð með falskan endi

skulið þið lyfta augabrúnunum svo að fólk viti það."

raise your eyebrows, and everybody will know."

skulið þið lyfta augabrúnunum svo að fólk viti það."

(Laughter)

(Applause)

--

Right.

Einmitt. Svo hann kemst niður á E, en það er ekki réttur hljómur.

He gets to E, but it's the wrong chord.

Svo hann prófar E aftur. Hljómurinn virkar ekki.

Now, he tries E again.

That chord doesn't work.

Svo hann prófar E aftur. Hljómurinn virkar ekki.

Now, he tries the E again. That chord doesn't work.

Now, he tries E again, and that doesn't work.

Svo hann prófar E aftur. Hljómurinn virkar ekki.

And then finally ...

Og svo loksins...

Það var herra hérna í fyrstu röðinni sem andvarpaði.

There was a gentleman in the front row who went, "Mmm."

(Laughter)

It's the same gesture he makes when he comes home

Það gerir hann líka þegar hann kemur heim

eftir langan dag, drepur á bílnum og segir,

after a long day, turns off the key in his car and says,

"Aah, I'm home."

"Aaaah, ég er kominn heim." Því við vitum öll hvar við eigum heima.

Because we all know where home is.

So this is a piece which goes from away to home.

Þannig að þetta er stykki sem kemur úr fjarska og heim.

I'm going to play it all the way through and you're going to follow.

Og ég ælta að spila það í gegn.

og þið fylgið eftir. H, C, H, C, H, C, H --

B, C, B, C, B, C, B --

down to A, down to G, down to F.

niður á A, niður á G, niður á F.

Almost goes to E, but otherwise the play would be over.

Næstum niður á E, en annars væri leikritið búið.

He goes back up to B, he gets very excited.

Hann fer aftur upp á H. Verður voða æstur. Fer á Fís. Fer á E.

Goes to F-sharp. Goes to E.

It's the wrong chord. It's the wrong chord.

Það er rangur hljómur. Það er rangur hljómur. Það er rangur hljómur.

And finally goes to E, and it's home.

Og loksins fer hann á E og er kominn heim.

And what you're going to see is one-buttock playing.

Og það sem þið komið til með að sjá er einnar-kinnar leikur.

Og það sem þið komið til með að sjá er einnar-kinnar leikur.

(Laughter)

Because for me, to join the B to the E,

Af því að fyrir mig, til að tengja H við E,

I have to stop thinking about every single note along the way,

verð ég að hætta að hugsa um hverja nótu á leiðinni

og byrja að hugsa um leiðina löngu frá H til E.

and start thinking about the long, long line from B to E.

You know, we were just in South Africa, and you can't go to South Africa

Þið vitið, við vorum nýlega í Suður Afríku og það er ekki hægt að fara til Suður Afríku

án þess að minnast Mandela í 27 ár í fangelsi.

without thinking of Mandela in jail for 27 years.

What was he thinking about? Lunch?

Hvað var hann að hugsa um? Hádegismat?

No, he was thinking about the vision for South Africa

Nei, hann var að hugsa um framtíðarsýn fyrir Suður Afríku

og mannkynið. Það hélt --

and for human beings.

This is about vision. This is about the long line.

það er um framtíðarsýn, um leiðina löngu.

Like the bird who flies over the field

Eins og fuglar sem fljúga yfir mörkina

and doesn't care about the fences underneath, all right?

og kæra sig kollótta um girðingar á jörðu niðri, ekki satt?

So now, you're going to follow the line all the way from B to E.

Þannig að nú skulið þið fylgja línunni alla leið frá H til E.

And I've one last request before I play this piece all the way through.

Og ég er með eina ósk að lokum áður ein ég spila stykkið í gegn.

Would you think of somebody who you adore,

Mynduð þið hugsa um einhvern sem þið dáið, sem ekki er lengur til staðar?

who's no longer there?

Ástkær amma, elskhugi,

A beloved grandmother, a lover --

somebody in your life who you love with all your heart,

einhver í lífi ykkar sem þið elskið af öllu hjarta,

en sú manneskja er ekki lengur til staðar.

but that person is no longer with you.

Bring that person into your mind,

Hugsið til þeirrar manneskju og á sama tíma

and at the same time,

fylgið leiðinni alla leið frá H til E

follow the line all the way from B to E,

and you'll hear everything that Chopin had to say.

og þá heyrið þið allt sem Chopin hafði að segja.

--

(Music)

(Music ends)

(Applause)

--

Nú eruð þið að velta fyrir ykkur

Now, you may be wondering --

(Applause)

þið eruð líklega að velta fyrir ykkur af hverju ég er að klappa.

(Applause ends)

You may be wondering why I'm clapping.

Well, I did this at a school in Boston

Jæja, ég gerði þetta einu sinni í skóla í Boston

with about 70 seventh graders, 12-year-olds.

með um það bil 70 sjöundu-bekkingum - 12 ára.

I did exactly what I did with you,

Og ég gerði einmitt þetta sem ég gerði núna við ykkur

and I explained the whole thing.

og ég sagði frá og útskýrði fyrir þeim og allt það.

Eftir á trylltust þau í lófataki. Þau klöppuðu.

At the end, they went crazy, clapping.

Ég klappaði. Þau klöppuðu.

I was clapping. They were clapping.

Finally, I said, "Why am I clapping?"

Að lokum sagði ég, "Af hverju er ég að klappa?"

And one of them said, "Because we were listening."

Og einn af litlu krökkunum sagði, "Af því að við hlustuðum."

Og einn af litlu krökkunum sagði, "Af því að við hlustuðum."

(Laughter)

Think of it. 1,600 people, busy people,

Hugsið ykkur. 1600 manns, upptekið fólk.

viðriðin allskonar verkefni.

involved in all sorts of different things,

listening, understanding and being moved

Að hlusta, skilja og hrífast af stykki eftir Chopin.

by a piece by Chopin.

Now, that is something.

Það er nú þónokkuð.

Am I sure that every single person followed that,

Nú, get ég verið viss um að hver einasta manneskja fylgdi eftir,

understood it, was moved by it?

skyldi og hreifst með? Auðvitað get ég ekki verið viss.

Of course, I can't be sure.

But I'll tell you what happened to me in Ireland

En ég skal segja ykkur frá nokkru sem kom fyrir mig.

Ég var á Írlandi meðan á átökunum stóð fyrir 10 árum,

during the Troubles, 10 years ago,

and I was working with some Catholic and Protestant kids

og ég var að vinna með kaþólskum og mótmælandatrúar börnum

on conflict resolution.

við að leysa ágreining. Og ég fór í gegnum þetta með þeim.

And I did this with them --

a risky thing to do, because they were street kids.

Áhættusamt vegna þess að þetta voru götubörn.

Og eitt þeirra kom til mín morguninn eftir og sagði,

And one of them came to me the next morning

and he said,

"You know, I've never listened to classical music in my life,

"Veistu, ég hef aldrei hlustað áður á klassíska tónlist

but when you played that shopping piece ..."

en þegar þú lékst þetta sjoppustykki..."

en þegar þú lékst þetta sjoppustykki..."

(Laughter)

He said, "My brother was shot last year and I didn't cry for him.

Hann sagði, "Bróðir minn var skotinn í fyrra og ég grét hann ekki.

But last night, when you played that piece,

En í gær þegar þú lékst þetta stykki,

he was the one I was thinking about.

var ég að hugsa um hann.

And I felt the tears streaming down my face.

Og ég fann tárin streyma niður andlitið.

And it felt really good to cry for my brother."

Og veistu, það var mjög gott að gráta bróður minn."

So I made up my mind at that moment

Og ég ákvað á því augnabliki

að klassísk tónlist er fyrir alla. Alla.

that classical music is for everybody.

Everybody.

Now, how would you walk --

En já, hvernig mynduð þið bera ykkur -- þið vitið

my profession, the music profession doesn't see it that way.

í mínum geira, tónlistargeirinn skilur þetta ekki svona.

They say three percent of the population likes classical music.

Þau segja að 3 prósent almennings líki klassísk tónlist.

Ef aðeins væri hægt að auka það í 4 prósent væru öll okkar vandamál úr sögunni.

If only we could move it to four percent, our problems would be over.

(Laughter)

How would you walk? How would you talk? How would you be?

Ég segi, "Hvernig mynduð þig bera ykkur? Hvernig mynduð þið mæla? Hvernig mynduð þið vera

ef þið hélduð að 3 prósent almennings líki klassísk tónlist?

If you thought, "Three percent of the population likes classical music,

if only we could move it to four percent."

Ef hægt væri að auka það í 4 prósent. Hvernig mynduð þið bera ykkur?

How would you walk or talk? How would you be?

Hvernig mynduð þið mæla? Hvernig mynduð þið vera

If you thought, "Everybody loves classical music --

ef þið hélduð að allir elskuðu klassíska tónlist

þeir hafa bara ekki fattað það ennþá."

they just haven't found out about it yet."

þeir hafa bara ekki fattað það ennþá."

See, these are totally different worlds.

Sjáiði, þetta eru gerólíkir heimar.

Now, I had an amazing experience.

Ég átti stórkostlega upplifun. Ég var 45 ára.

I was 45 years old,

Ég hafði verið hljómsveitarstjóri í 20 ár og allt í einu rann það upp fyrir mér.

I'd been conducting for 20 years,

and I suddenly had a realization.

The conductor of an orchestra doesn't make a sound.

Hljómsveitarstjórar gefa ekki frá sér neitt hljóð.

My picture appears on the front of the CD --

Það er mynd af mér framan á geisladisknum --

Það er mynd af mér framan á geisladisknum --

(Laughter)

But the conductor doesn't make a sound.

-- en hljómsveitarstjóri gefur ekki frá sér hljóð.

He depends, for his power,

Hann stólar á mátt sinn til að gera annað fólk máttugt.

on his ability to make other people powerful.

Og þetta breytti öllu fyrir mig. Þetta breytti lífi mínu.

And that changed everything for me.

It was totally life-changing.

People in my orchestra said,

Hljómsveitarmeðlimir komu til mín og sögðu,

"Ben, what happened?" That's what happened.

"Ben, hvað gerðist?" Þetta er það sem að gerðist.

Ég áttaði mig á því að mitt starf var að draga fram það besta í öðru fólki.

I realized my job was to awaken possibility in other people.

Og vitanlega vildi ég vita hvort ég væri að standa mig.

And of course, I wanted to know whether I was doing that.

Og vitiði hvernig maður finnur það út? Þú horfir í augun í þeim.

How do you find out?

You look at their eyes.

Ef augun tindra, þá veistu að þú ert að standa þig.

If their eyes are shining, you know you're doing it.

You could light up a village with this guy's eyes.

Þú gætir lýst upp þorp með augum þessa manns.

Þú gætir lýst upp þorp með augum þessa manns.

(Laughter)

Right. So if the eyes are shining, you know you're doing it.

Einmitt. Þannig að ef augun tindra þá stendur þú þig.

Ef þau tindra ekki þá ferðu að spyrja einnar spurningar.

If the eyes are not shining, you get to ask a question.

Og þetta er spurningin:

And this is the question:

Hvernig er ég fyrst að augu leikarans míns tindra ekki?

who am I being

that my players' eyes are not shining?

We can do that with our children, too.

Við getum líka gert þetta við börnin okkar.

Who am I being,

Hvernig er ég fyrst að augu barnanna minna tindra ekki?

that my children's eyes are not shining?

That's a totally different world.

Það er allt annar heimur.

Now, we're all about to end this magical, on-the-mountain week,

Nú er að koma að lokum að þessari töfraviku á fjallinu.

we're going back into the world.

og við höldum aftur út í raunveruleikann.

And I say, it's appropriate for us to ask the question,

Og ég segi, það er viðeigandi að við spyrjum okkur þessari spurningu:

who are we being as we go back out into the world?

Hvernig erum við þegar við höldum aftur út í raunveruleikann?

And you know, I have a definition of success.

Og vitiði, ég hef skilgreint velgengni.

For me, it's very simple.

Fyrir mér er þetta mjög einfalt. Það snýst ekki um auðæfi, frægð og völd.

It's not about wealth and fame and power.

Það snýst um hversu mörg tindrandi augu ég hef í kringum mig.

It's about how many shining eyes I have around me.

So now, I have one last thought,

Svo að lokum langar mig að skilja ykkur eftir með eina hugmynd sem er

which is that it really makes a difference what we say --

að það skiptir máli hvað við segjum.

Orðin sem við látum út úr okkur.

the words that come out of our mouth.

Ég lærði þetta af konu sem lifði af Auschwitz,

I learned this from a woman who survived Auschwitz,

one of the rare survivors.

einn af fáum eftirlifendum.

She went to Auschwitz when she was 15 years old.

Hún fór til Auschwitz þegar hún var 15 ára,

And ...

og bróðir hennar var átta og foreldrarnir týndir.

And her brother was eight,

and the parents were lost.

And she told me this, she said,

Og hún sagði mér þetta, hún sagði,

"We were in the train going to Auschwitz,

"Við vorum í lestinni á leið til Auschwitz og ég leit niður

and I looked down and saw my brother's shoes were missing.

og ég sá að skór bróðir míns voru horfnir.

I said, 'Why are you so stupid, can't you keep your things together

Og ég sagði, "Af hverju ertu svona vitlaus, geturðu ekki passað upp á dótið þitt

for goodness' sake?'"

í guðanna bænum?" -- á þann hátt sem eldri systir

The way an elder sister might speak to a younger brother.

talar við yngri bróður sinn.

Því miður var þetta það síðasta sem hún sagði við hann

Unfortunately, it was the last thing she ever said to him,

af því að hún sá hann aldrei aftur. Hann lifði ekki af.

because she never saw him again.

He did not survive.

And so when she came out of Auschwitz, she made a vow.

Þannig að þegar hún kom út úr Auschwitz, sór hún eið.

She told me this.

Hún sagði mér þetta. Hún sagði, "Ég gekk út úr Auschwitz inn í lífið

She said, "I walked out of Auschwitz into life

og ég sór eið. Og eiðurinn var, að ég myndi aldrei segja neitt

and I made a vow.

And the vow was,

"I will never say anything that couldn't stand as the last thing I ever say."

sem gæti ekki staðið sem það síðasta sem ég segði."

Getum við gert það? Nei. Og við bregðumst okkur sjálfum

Now, can we do that? No.

And we'll make ourselves wrong and others wrong.

og öðrum. En þetta er markmið að sem við getum lifað upp í. Takk fyrir.

But it is a possibility to live into.

Thank you.

(Applause)

og öðrum. En þetta er markmið að sem við getum lifað upp í. Takk fyrir.

Shining eyes.

Tindrandi augu, tindrandi augu.

(Applause)

Shining eyes.

(Applause)

Thank you, thank you.

Takk fyrir, takk fyrir.

--