The transformative power of classical music | Benjamin Zander | TED

Translator: Nick Davitashvili Reviewer: David Machakhelidze

Probably a lot of you know the story of the two salesmen

ალბათ ბევრ თქვენგანს გაუგონია ორი კომივოიაჟორის ისტორია

who went down to Africa in the 1900s.

რომლების ეწვივნენ აფრიკას მე-20 საუკუნის დასაწყისში.

They were sent down to find if there was any opportunity

მათი მოგზაურობის მიზანი იყო გაერკვიათ თუ იყო შესაძლებლობა

ფეხსაცმელი გაეყიდათ ადგილობრივებისთვის.

for selling shoes,

and they wrote telegrams back to Manchester.

ორივემ გამოაგზავნა დეპეშები მანჩესტერში.

And one of them wrote,

ერთმა მათგანმა მოიწერა: "სიტუაცია უიმედოა. წერტილი.

"Situation hopeless. Stop. They don't wear shoes."

ისინი არ ხმარობენ ფეხსაცმელს."

And the other one wrote,

მეორემ მოიწერა: "გადასარევი შესაძლებლობები.

"Glorious opportunity. They don't have any shoes yet."

მათ ჯერ არ გაუგიათ ფეხსაცმლის შესახებ."

(Laughter)

(სიცილი)

Now, there's a similar situation in the classical music world,

ახლა მსგავსი სიტუაცია კლასიკური მუსიკის სამყაროშია

because there are some people who think that classical music is dying.

ვინაიდან არსებობს ხალხი რომელსაც ჰგონია

რომ კლასიკური მუსიკა კვდება.

And there are some of us who think you ain't seen nothing yet.

და აგრეთვე ვარსებობთ კატეგორია, რომელიც ფიქრობს, რომ ყველაფერი წინ არის

And rather than go into statistics and trends,

და ნაცვლად იმისა, რომ ჩავეძიოთ სტატისტიკასა და ტენდენციებში

and tell you about all the orchestras that are closing,

მოგიყვეთ დაშლილი ორკესტრების

and the record companies that are folding,

და გაკოტრებული ხმის ჩამწერი კომპანიების შესახებ

I thought we should do an experiment tonight.

მე ვიფიქრე, რომ ჯობია ექსპერიმენტი ჩავატაროთ

Actually, it's not really an experiment, because I know the outcome.

სინამდვილეში ეს არც არის ექსპერიმენტი, ვინაიდან მე ვიცი შედეგი

(Laughter)

But it's like an experiment.

მაგრამ ეს გავს ექსპერიმენტს. ახლა, სანამ --

Now, before we start --

(სიცილი)

(Laughter)

Before we start, I need to do two things.

-- სანამ დავიწყებდეთ მე უნდა გავაკეთო ორი რამ.

One is I want to remind you of what a seven-year-old child

ერთი, მინდა შეგახსენოთ როგორია შვიდი წლის ბავშვის

sounds like when he plays the piano.

დაკრული პიანინოზე.

Maybe you have this child at home.

შეიძლება ეს პატარა თქვენ სახლში გყავდეთ.

He sounds something like this.

ეს დაახლოებით ასე ჟღერს.

(Music)

(ფორტეპიანო)

(Music ends)

I see some of you recognize this child.

მე ვხედავ, რომ ზოგმა თქვენგანმა იცნო ეს ბავშვი.

ერთ-წლიანი მეცადინეობის შემდეგ იგი რვა წლისაა

Now, if he practices for a year and takes lessons, he's now eight

and he sounds like this.

(Music)

და ახლა მისი დაკრული ასე ჟღერს.

(ფორტეპიანო)

(Music ends)

He practices for another year and takes lessons -- he's nine.

შემდეგ ის კიდევ მეცადინეობს ერთი წლის განმავლობაში; იგი ცხრა წლისაა

(Music)

(ფორტეპიანო)

(Music ends)

Then he practices for another year and takes lessons -- now he's 10.

კიდევ ერთი წელი გავიდა; ის ათი წლისაა

(ფორტეპიანო)

(Music)

(Music ends)

At that point, they usually give up.

ამ დროისთვის ისინი ჩვეულებრივ ნებდებიან.

(Laughter)

(სიცილი)

(Applause)

(აპლოდისმენტები)

Now, if you'd waited for one more year, you would have heard this.

მაგრამ, რომ მოგეცადათ, სულ რაღაც ერთი წელი,

თქვენ მოისმენდით ამას:

(Music)

(ფორტეპიანო)

(Music ends)

Now, what happened was not maybe what you thought,

შეიძლება იფიქროთ, რომ

which is, he suddenly became passionate, engaged,

ის მოულოდნელად გახდა ვნებიანი, ენთუზიაზმით აღსავსე,

involved, got a new teacher, he hit puberty, or whatever it is.

დაინტერესებული, ახალი მასწავლებელი შეიძინა ან სრულწლოვანებას მიაღწია.

სინამდვილეში რაც მოხდა იყო ის რომ შემცირდა იმპულსების რაოდენობა.

What actually happened was the impulses were reduced.

You see, the first time, he was playing with an impulse on every note.

დააკვირდით, პირველად დაკვრისას

იმპულსი იყო ყოველ ნოტზე.

(Music)

(ფორტეპიანო)

And the second, with an impulse every other note.

შემდეგ იმპულსები გადანაწილდა ყოველ მეორე ნოტზე.

(Music)

(ფორტეპიანო)

You can see it by looking at my head.

შეგიძლიათ ჩემი თავის მოძრაობას დააკვირდეთ.

(Laughter)

(სიცილი)

The nine-year-old put an impulse on every four notes.

ცხრა წლის, ცხრა წლის

იმპულსი ყოველ მეოთხე ნოტზე.

(ფორტეპიანო)

(Music)

The 10-year-old, on every eight notes.

და ათი წლის, ყოველ მერვე ნოტზე

(ფორტეპიანო)

(Music)

And the 11-year-old, one impulse on the whole phrase.

და 11 წლის, ერთი იმპულსი მთელი მუსიკალური ფრაზისთვის.

(ფორტეპიანო)

(Music)

I don't know how we got into this position.

მე არ ვიცი როგორ მოვხვდი ამ პოზაში.

(Laughter)

(სიცილი)

I didn't say, "I'm going to move my shoulder over, move my body."

მე არ მიფიქრია, რომ უნდა გავწიო ჩემი მხარი, ვიმოძრავო მთელი სხეულით

არა, მე მუსიკამ გადამწია

No, the music pushed me over,

which is why I call it one-buttock playing.

სწორედ ამ მიზეზით ვეძახი მე ამას ცალ-დუნდულა დაკვრას.

(Music)

(ფორტეპიანო)

It can be the other buttock.

შეიძლება მეორე დუნდულაზეც.

(ფორტეპიანო)

(Music)

You know, a gentleman was once watching a presentation I was doing,

იცით, ერთხელ ერთი ბატონი იყო ჩემს პრეზენტაციაზე

როდესაც ახალგაზრდა პიანისტთან ერთად ვმუშაობდი.

when I was working with a young pianist.

იგი იყო ოჰაიოში მყოფი კორპორაციის პრეზიდენტი.

He was the president of a corporation in Ohio.

მე ვმუშაობდი ამ ახალგაზრდა პიანისთან

I was working with this young pianist, and said,

"The trouble with you is you're a two-buttock player.

და ვთქვი, "შენი პრობლემა იმაშია, რომ შენ ორ-დუნდულა მუსიკოსი ხარ.

და უნდა იყო ცალ-დუნდულა მუსიკოსი."

You should be a one-buttock player."

I moved his body while he was playing.

და მე დავეხმარე დაკვრისას სხეულის გადაწევაში.

And suddenly, the music took off. It took flight.

უცებ მუსიკა ამღერდა. აფრინდასავით.

The audience gasped when they heard the difference.

მთელმა დარბაზმა გაოცებით ამოისუნთქა განსხვავებისგან.

Then I got a letter from this gentleman.

მოგვიანებით წერილი მივიღე იმ ბატონისგან.

He said, "I was so moved.

იგი წერდა, "ჩემზე ამან ისე იმოქმედა.

მე დავბრუნდი და მთელი ჩემი კომპანია გადავაქციე

I went back and I transformed my entire company

into a one-buttock company."

ცალ-დუნდულა კომპანიად."

(Laughter)

(სიცილი)

Now, the other thing I wanted to do is to tell you about you.

მეორე, რაც მინდა რომ გითხრათ გეხებათ უშუალოდ თქვენ.

აქ ჩემი რწმენით 1,600 ადამიანია შეკრებილი

There are 1,600 people, I believe.

My estimation is that probably 45 of you

ჩემი მიახლოებითი შეფასებით დაახლოებით 45 თქვენგანი

are absolutely passionate about classical music.

არის აბსოლუტურად შეშლილი კლასიკურ მუსიკაზე.

You adore classical music. Your FM is always on that classical dial.

თქვენ გიჟდებით კლასიკურ მუსიკაზე. თქვენი რადიო მუდამ კლასიკურ ტალღაზეა.

You have CDs in your car, and you go to the symphony,

და თქვენ გაქვთ კომპაქტ-დისკები მანქანაში და დადიხართ სიმფონიური ორკესტრის კონცერტებზე

your children are playing instruments.

თქვენი ბავშვები უკრავენ ინსტრუმენტებზე.

თქვენ სიცოცხლე არ წარმოგიდგენიათ კლასიკური მუსიკის გარეშე.

You can't imagine your life without classical music.

That's the first group, quite small.

ეს პირველი ჯგუფია; საკმაოდ მცირე ჯგუფი.

Then there's another bigger group.

შემდეგ კიდევ ერთი უფრო მოზრდილი ჯგუფი.

The people who don't mind classical music.

ეს არის ხალხი რომელთაც კლასიკურ მუსიკის საწინააღმდეგო არაფერი აქვთ.

(Laughter)

(სიცილი)

You know, you've come home from a long day,

ხომ იცით, სახლში რომ დაბრუნდებით გრძელი დღის შემდეგ

and you take a glass of wine, and you put your feet up.

და დაისხავთ ჭიქა ღვინოს, კომფორტულად მოეწყობით

A little Vivaldi in the background doesn't do any harm.

ცოტა ვივალდი ფონად არ გვაწყენს.

(სიცილი)

That's the second group.

ეს მეორე ჯგუფია.

Now comes the third group:

ახლა კი მესამე ჯგუფი.

people who never listen to classical music.

ეს არის ხალხი, რომელიც არასოდეს უსმენს კლასიკურ მუსიკას.

ეს უბრალოდ არ არის თქვენი ცხოვრების ნაწილი.

It's just simply not part of your life.

You might hear it like second-hand smoke at the airport ...

შეიძლება მოისმინოთ ის როგორც პასიურმა მწეველმა, აეროპორტში, მაგრამ --

(სიცილი)

(Laughter)

-- and maybe a little bit of a march from "Aida"

-- და შესაძლოა რაიმე "აიდა"-ს მარში

დარბაზში შებრძანებისას. მაგრამ სხვამხრივ თქვენ არასოდეს მოუსმენდით ამას.

when you come into the hall.

But otherwise, you never hear it.

That's probably the largest group.

ეს სავარაუდოდ ყველაზე დიდი ჯგუფია.

მაგრამ არის კიდევ ძალიან მცირე ჯგუფი.

And then there's a very small group.

These are the people who think they're tone-deaf.

ეს არის ხალხი, რომელიც ფიქრობს რომ სმენა არ აქვს.

ადამიანების განსაცვიფრებლად დიდი რაოდენობა თვლის რომ სმენა არ აქვს.

Amazing number of people think they're tone-deaf.

Actually, I hear a lot, "My husband is tone-deaf."

ძალიან ხშირად მესმის: "ჩემს ქმარს სმენა არ აქვს."

(Laughter)

(სიცილი)

Actually, you cannot be tone-deaf.

სინამდვილეში, შეუძლებელია სმენა არ გქონდეთ. ასეთი რამ არ არსებობს.

Nobody is tone-deaf.

სმენა რომ არ გქონოდათ, სიჩქარეს ვერ გადართავდით

If you were tone-deaf, you couldn't change the gears

on your car, in a stick shift car.

მანქანაში მექანიკური კოლოფით.

You couldn't tell the difference between

ვერ გაარჩევდით აქცენტებს

somebody from Texas and somebody from Rome.

ტექასურს, იტალიურისგან.

და ტელეფონიც. ტელეფონი. დედა თუ გირეკავთ

And the telephone. The telephone.

If your mother calls

on the miserable telephone, she calls and says, "Hello,"

საშინელ ტელეფონზე, გირეკავთ და გეუბნებათ "გამარჯობა,"

you not only know who it is, you know what mood she's in.

თქვენ არა მხოლოდ იცით ვინ არის მეორე მხარეს, თქვენ მისი ხასიათის გარჩევაც კი შეგიძლიათ.

You have a fantastic ear. Everybody has a fantastic ear.

თქვენ გაქვთ ფანტასტიური ყური. ყველას აქვს ფანტასტიური ყური.

So nobody is tone-deaf.

ასე რომ არავინ არის უსმენო.

But I tell you what.

მაგრამ აი რას გეტყვით. მე არ მაინტერესებს ამ პრეზენტაციის გაგრძელება

It doesn't work for me to go on with this thing,

with such a wide gulf between those who understand,

ასეთი დიდი ნაპრალით მათ შორის, ვისაც ესმის

love and are passionate about classical music,

უყვარს და გიჟდება კლასიკურ მუსიკაზე

და დანარჩენ კატეგორიებს შორის.

and those who have no relationship to it at all.

The tone-deaf people, they're no longer here.

უსმენო ხალხი, ისინი აქ აღარ არიან.

მაგრამ დანარჩენ სამ კატეგორიას შორისაც, ძალიან დიდი ნაპრალია.

But even between those three categories,

it's too wide a gulf.

So I'm not going to go on until every single person in this room,

ასე რომ მე არ გავაგრძელებ, სანამ თვითოეული პიროვნება ამ ოთახში

პარტერში და ბალკონზე და ყველა დანარჩენიც,

downstairs and in Aspen, and everybody else looking,

will come to love and understand classical music.

არ შეიყვარებს და არ გაუგებს კლასიკურ მუსიკას.

და სწორედ ამით დავკავდებით ახლა.

So that's what we're going to do.

Now, you notice that there is not the slightest doubt in my mind

ალბათ შეამჩნევთ, რომ მცირედი ეჭვიც კი არ შემპარვია იმაში

that this is going to work, if you look at my face, right?

რომ ყველაფერი გამომივა თუ სახეზე შემხედავთ, მართალია?

It's one of the characteristics of a leader that he not doubt

ეს ლიდერის ერთ-ერთი თვისებაა, რომ ის არ ეჭვობს

for one moment the capacity of the people he's leading

ერთი წამითაც კი, რომ ხალხი რომელსაც ის უძღვება

to realize whatever he's dreaming.

მოახდენს იმას, რაზეც იგი ოცნებობს.

წარმოიდგინეთ მარტინ ლუთერ კინგს რომ ეთქვა, "მე მაქვს ოცნება.

Imagine if Martin Luther King had said, "I have a dream.

Of course, I'm not sure they'll be up to it."

მაგრამ, არ ვიცი შეძლებენ თუ არა ისინი."

(სიცილი)

(Laughter)

All right. So I'm going to take a piece of Chopin.

კარგით. მე ავიღებ შოპენის ნაწარმოებს.

This is a beautiful prelude by Chopin.

ეს არის შოპენის საოცარი პრელუდია. შეიძლება გეცნოთ კიდევაც.

Some of you will know it.

(Music)

(მუსიკა)

იცით რა მგონია რომ ამ ოთახში ახლა მოხდა?

Do you know what I think probably happened here?

When I started, you thought, "How beautiful that sounds."

როდესაც დავიწყე, თქვენ იფიქრეთ, "რა ლამაზად ჟღერს."

(მუსიკა)

(Music)

"I don't think we should go to the same place

"არ მგონია რომ ისევ ქობულეთში უნდა წავიდეთ

გაისად ზაფხულის არდადაგებზე."

for our summer holidays next year."

(სიცილი)

(Laughter)

It's funny, isn't it?

სასაცილოა არა? სასაცილოა ეს აზრები

It's funny how those thoughts kind of waft into your head.

როგორ შემოიპარება ხოლმე თავში.

და რა თქმა უნდა --

And of course --

(აპლოდისმენტები)

(Applause)

Of course, if the piece is long and you've had a long day,

-- და რა თქმა უნდა, თუ ნაწარმოები გრძელია და თქვენ დამღლელი დღე გქონდათ,

you might actually drift off.

შეიძლება ჩაგეძინოთ კიდევაც.

Then your companion will dig you in the ribs

შემდეგ თქვენი მეგობარი ხელს გკრავთ ნეკნებში

and say, "Wake up! It's culture!" And then you feel even worse.

და გეტყვით, "გაიღვიძე! ეს ხომ კულტურაა!" და მერე კიდევ უარესად იგრძნობთ თავს.

(Laughter)

მაგრამ როდისმე თუ გიფიქრიათ, რომ დაძინების მიზეზი

But has it ever occurred to you that the reason you feel sleepy

in classical music is not because of you, but because of us?

კლასიკური მუსიკის მოსმენინსას თქვენი კი არა, ჩვენი ბრალია?

Did anybody think while I was playing,

ვინმემ იფიქრა სანამ უკრავდი,

"Why is he using so many impulses?"

"რატომ იყენებს ის ამდენ იმპულსებს?"

If I'd done this with my head you certainly would have thought it.

თავი რომ მექნია ნამდვილად მოგივიდოდათ ეს აზრი.

(Music)

(მუსიკა)

(Music ends)

და მთელი ცხოვრების მანძილზე, როდესაც კლასიკურ მუსიკას მოისმენთ

And for the rest of your life, every time you hear classical music,

თქვენ ყოველთვის შეძლებთ იგრძნოთ ის იმპულსები.

you'll always be able to know if you hear those impulses.

მოდით ვნახოთ რა ხდება აქ სინამდვილეში.

So let's see what's really going on here.

ჩვენ გვაქვს ნოტა "სი". ეს არის "სი". შემდეგი ნოტაა "დო".

We have a B. This is a B.

The next note is a C.

And the job of the C is to make the B sad.

"დო"-ს სამუშაო კი ის არის რომ "სი" დაანაღვლიანოს. და მართლაც გამოსდის არა?

And it does, doesn't it?

(სიცილი)

(Laughter)

Composers know that.

კომპოზიტორებმა იციან ეს. თუ მათ უნდათ ნაღვლიანი მუსიკა

If they want sad music, they just play those two notes.

ისინი ამ ორ ნოტს იყენებენ.

(მუსიკა)

(Music)

But basically, it's just a B, with four sads.

მაგრამ სინამდვილეში ეს არის ოთხი ნაღვლიანი "სი".

(Laughter)

(სიცილი)

Now, it goes down to A.

შემდეგ ის ჩადის "ლა"-ზე. ახლა "სოლ"-ზე და შემდეგ "ფა"-ზე.

Now to G.

And then to F.

So we have B, A, G, F.

ანუ ჩვენ გვაქვს "სი", "ლა", "სოლ", "ფა" და ამ მიმდევრობის შემდეგ

And if we have B, A, G, F,

what do we expect next?

რას ითხოვს ჩვენი ყური? ო, ეს ალბათ შემთხვევითობა იყო.

(Music)

That might have been a fluke.

Let's try it again.

მოდით კიდევ ვცადოთ. ოო, TED-ის ანსამბლი.

(Music)

Oh, the TED choir.

(Laughter)

(სიცილი)

და თუ შეამჩნიეთ ყველას გაქვთ სმენა, მართალია?

And you notice nobody is tone-deaf, right?

Nobody is.

იცით, ყოველ სოფელში ბანგლადეშში

You know, every village in Bangladesh

ან ჩინეთში. ყველამ იცის:

and every hamlet in China -- everybody knows:

da, da, da, da -- da.

ტა, ტა, ტა, ტა -- ტა. ყველამ იცის რომ შემდეგი "მი"-ა.

Everybody knows, who's expecting that E.

მაგრამ შოპენს არ უნდოდა "მი"-ზე ეგრევე გადასვლა,

Chopin didn't want to reach the E there,

because what will have happened?

იმიტომ რომ რა მოხდებოდა? ყველაფერი დასრულდებოდა, როგორც "ჰამლეტი".

It will be over, like Hamlet. Do you remember?

გახსოვთ "ჰამლეტი"? მოქმედება 1, სცენა 3:

Act One, scene three,

he finds out his uncle killed his father.

მან გაარკვია რომ ბიძამ მოკლა მამამისი.

გახსოვთ ის მიდის ბიძასთან

He keeps on going up to his uncle and almost killing him.

თითქმის კლავს. და შემდეგ უკან იხევს

შემდეგ ისევ მიდის მოსაკლავად და თითქმის კლავს.

And then he backs away, he goes up to him again, almost kills him.

კრიტიკოსები, რომლებიც აგერ უკანა რიგში ზიან

The critics sitting in the back row there,

მათ აუცილებლად აზრი უნდა ქონდეთ, და ამბობენ, "ჰამლეტი ზარმაციაო."

they have to have an opinion, so they say, "Hamlet is a procrastinator."

(სიცილი)

ან ამბობენ, "ჰამლეტს ოიდიპოს კომპლექსი აქვს."

Or they say, "Hamlet has an Oedipus complex."

No, otherwise the play would be over, stupid.

არა, სხვანაირად უბრალოდ დადგმა დამთავრდებოდა, სულელებო.

(Laughter)

ამიტომ ჩადო შექსპირმა ეს ყოველივე "ჰამლეტში".

That's why Shakespeare puts all that stuff in Hamlet --

Ophelia going mad, the play within the play,

ხომ იცით, ოფელიას გაგიჟება და დადგმა დადგმაში,

and Yorick's skull, and the gravediggers.

იორიკის თავი და მესაფლავენი.

That's in order to delay --

ეს ყველაფერი იმისთვის არის, რომ დრო გაწელოს მე-5 მოქმედებამდე სადაც შეძლებს მოკლას ბიძამისი.

until Act Five, he can kill him.

იგივეს აკეთებს შოპენიც. ეს-ესაა "მი"-ს მიუახლოვდა,

It's the same with the Chopin.

He's just about to reach the E,

and he says, "Oops, better go back up and do it again."

და ამბობს, "ვაი, ჯობია უკან დავბრუნდე და გავიმეორო."

და აკეთებს კიდევაც ამას.

So he does it again.

Now, he gets excited.

(Music)

ახლა ის აღელდა - ეს აღელვებაა,

That's excitement, don't worry about it.

მაგრამ თქვენ არ აღელდეთ ამის გამო.

Now, he gets to F-sharp, and finally he goes down to E,

ახლა ის მიდის "ფა" დიეზამდე და ბოლოს "მი"-სთან

მაგრამ ეს არასწორი აკორდია. იმიტომ რომ აკორდი რომელსაც ის ეძებს

but it's the wrong chord --

because the chord he's looking for is this one,

ესაა, და სამაგიეროდ ის აკეთებს ...

and instead he does ...

ჩვენ ამას მატყუარა კადენციას (მიმდევრობას) ვეძახით, ვინაიდან მას შეცდომაში შევყავართ.

Now, we call that a deceptive cadence,

because it deceives us.

I tell my students, "If you have a deceptive cadence,

მე ყოველთვის ვეუბნები სტუდენტებს, "თუ მატყუარა კადენცია გაქვთ

აუცილებლად აწიეთ წარბები და ყველა გაიგებს."

raise your eyebrows, and everybody will know."

(სიცილი)

(Laughter)

(Applause)

(აპლოდისმენტები)

Right.

კარგით. ესეიგი მივიდა "მი"-მდე, მაგრამ არასწორი აკორდია.

He gets to E, but it's the wrong chord.

ახლა ის ისევ "მი"-ს ცდილობს. არც ეს აკორდი ჭრის.

Now, he tries E again.

That chord doesn't work.

ახლა ისევ "მი". არც ეს აკორდია სწორი.

Now, he tries the E again. That chord doesn't work.

Now, he tries E again, and that doesn't work.

კიდევ "მი", მაინც არა.

And then finally ...

და ბოლოს ...

წინა რიგში ბატონი იჯდა რომელმაც ასე ამოისუნთქა.

There was a gentleman in the front row who went, "Mmm."

(Laughter)

It's the same gesture he makes when he comes home

ეს იგივე ემოციაა როგორც სახლში მისვლისას

რთული დღის შემდეგ, მანქანის ძრავს რომ ჩააქრობს და იტყვის,

after a long day, turns off the key in his car and says,

"Aah, I'm home."

"აჰ, მე სახლში ვარ." იმიტომ რომ ყველამ ვიცით სად არის სახლი.

Because we all know where home is.

So this is a piece which goes from away to home.

ასე რომ ეს არის ნაწარმოები რომელიც შორიდან სახლში დაბრუნებას გადმოსცემს.

I'm going to play it all the way through and you're going to follow.

და მე მას მთლიანად დაგიკრავთ

და თქვენც გამომყევით. "სი", "დო", "სი", "დო" ,"სი", "დო", "სი" --

B, C, B, C, B, C, B --

down to A, down to G, down to F.

ჩავდივართ "ლა"-ზე, ჩავდივართ "სოლ"-ზე, ჩავდივართ "ფა"-ზე.

Almost goes to E, but otherwise the play would be over.

თითქმის "მი"-მდე მივედით, მაგრამ ეგრევე რომ არ დამთავრდეს.

He goes back up to B, he gets very excited.

ავდივართ უკან "სი"-ზე. აღელდა. მივიდა "ფა" დიეზთან. დაჯდა "მი"-ზე.

Goes to F-sharp. Goes to E.

არასწორი აკორდი. არასწორი აკორდი. არასწორი აკორდი.

It's the wrong chord. It's the wrong chord.

And finally goes to E, and it's home.

და ბოლოს "მი" და ის სახლშია.

And what you're going to see is one-buttock playing.

ის რასაც თქვენ ახლა ნახავთ ცალ-დუნდულა დაკვრაა.

(სიცილი)

(Laughter)

Because for me, to join the B to the E,

ვინაიდან ჩემთვის, "სი"-ს და "მი"-ს დასაკავშირებლად,

I have to stop thinking about every single note along the way,

მე არ უნდა ვიფიქრო თვითოეულ ნოტაზე რომელიც გზად შემხვდება

არამედ გრძელ, გრძელ ხაზზე "სი"-დან "მი"-მდე.

and start thinking about the long, long line from B to E.

You know, we were just in South Africa, and you can't go to South Africa

იცით, სულ ცოტახნის წინ სამხრეთ აფრიკას ვეწვიეთ, და შეუძლებელია ეწვიო ამ ქვეყანას

და არ იფიქრო მანდელა-ზე რომელიც 27 წელი ციხეში იჯდა.

without thinking of Mandela in jail for 27 years.

What was he thinking about? Lunch?

რაზე ფიქრობდა ის? სადილზე?

No, he was thinking about the vision for South Africa

არა, ის ფიქრობდა ხედვაზე სამხრეთ აფრიკისთვის

and for human beings.

და კაცობრიობისთვის.

This is about vision. This is about the long line.

ეს ყველაფერი გრძელი ხაზის ხედვასთან არის დაკავშირებული.

Like the bird who flies over the field

როგორც ფრინველი, რომელიც ველს გადაუფრენს

and doesn't care about the fences underneath, all right?

და არ აინტერესებს ღობეები მის ქვემოთ, გასაგებია?

So now, you're going to follow the line all the way from B to E.

ახლა თქვენც გაჰყვებით ხაზს "სი"-დან "მი"-მდე.

And I've one last request before I play this piece all the way through.

და კიდევ ერთი თხოვნა მექნება სანამ დავუკრავ ამ ნაწარმოებს მთლიანად.

Would you think of somebody who you adore,

შეგიძლიათ იფიქროთ ვინმეზე ვინც უზომოდ გიყვართ, მაგრამ აღარ არის თქვენთან ერთად?

who's no longer there?

საყვარელი ბებია, პარტნიორი,

A beloved grandmother, a lover --

somebody in your life who you love with all your heart,

ვინმე თქვენს ცხოვრებაში ვინც მთელი გულით გიყვართ,

მაგრამ ეს ადამიანი აღარ არის.

but that person is no longer with you.

Bring that person into your mind,

გაიხსენეთ ეს ადამიანი, და ამავდროულად

and at the same time,

გაჰყევით ხაზს "სი"-დან "მი"-მდე,

follow the line all the way from B to E,

and you'll hear everything that Chopin had to say.

და თქვენ გაიგებთ ყველაფერს, რისი თქმაც უნდოდა შოპენს.

(მუსიკა)

(Music)

(Music ends)

(Applause)

(აპლოდისმენტები)

ახლა შეიძლება გაგიკვირდეთ,

Now, you may be wondering --

(Applause)

გაგიკვირდეთ რატომ გიკრავთ მე ტაშს.

(Applause ends)

You may be wondering why I'm clapping.

Well, I did this at a school in Boston

მე ეს გავაკეთე ერთ სკოლაში ბოსტონში

with about 70 seventh graders, 12-year-olds.

დაახლოებით 70 12 წლის მე-7 კლასის მოსწავლესთან.

I did exactly what I did with you,

და ზუსტად იგივე გავაკეთე მათთვის რაც თქვენთვის

and I explained the whole thing.

ყველაფერი ავუხსენი და ასე შემდეგ.

ბოლოში ისინი გაგიჟდნენ ტაშის დაკვრით. ისინი უკრავდნენ ტაშს.

At the end, they went crazy, clapping.

I was clapping. They were clapping.

მე ვუკრავდი ტაშს. ისინი უკრავდნენ ტაშს.

Finally, I said, "Why am I clapping?"

ბოლოს ვიკითხე, "მე რატომ ვუკრავ ტაშს?"

And one of them said, "Because we were listening."

და ერთ-ერთმა ბავშვმა მიპასუხა, "იმიტომ რომ ჩვენ გისმენდით."

(სიცილი)

(Laughter)

Think of it. 1,600 people, busy people,

დაფიქრდით. 1,600 ადამიანი, დაკავებული ადამიანი

რომელიც ჩართულია განსხვავებულ საქმეებში.

involved in all sorts of different things,

listening, understanding and being moved

უსმენს, ესმის და შთაგონებულია შოპენის ნაწარმოებით.

by a piece by Chopin.

Now, that is something.

ეს ხომ ჯადოსნური რამ არის.

Am I sure that every single person followed that,

ვარ თუ არა დარწმუნებული, რომ თვითოეული თქვენგანი გამომყვა,

understood it, was moved by it?

გამიგო, შთაგონებულია. რა თქმა უნდა ვერ ვიქნები ამაში დარწმუნებული.

Of course, I can't be sure.

But I'll tell you what happened to me in Ireland

მაგრამ გეტყვით რა მომივიდა ერთხელ.

მე ვიყავი ირლანდიაში რთული პერიოდის დროს, 10 წლის წინ

during the Troubles, 10 years ago,

and I was working with some Catholic and Protestant kids

და ვმუშაობდი კათოლიკე და პროტესტანტ ბავშვებთან

on conflict resolution.

კონფლიქტების გადაჭრის საკითხებზე. და გავაკეთე ეს ყველაფერი მათთვის.

And I did this with them --

a risky thing to do, because they were street kids.

საკმაოდ სარისკო საქმეა ვინაიდან ქუჩაში გაზრდილი ბავშვები იყვნენ.

ერთ-ერთი მადგან მოვიდა შემდეგ დილას ჩემთან და მითხრა,

And one of them came to me the next morning

and he said,

"You know, I've never listened to classical music in my life,

"იცით, მე არასოდეს მომისმენია კლასიკური მუსიკა,

but when you played that shopping piece ..."

მაგრამ როდესაც ეს შოპინგის ნაწარმოები დაუკარით...."

(სიცილი)

(Laughter)

He said, "My brother was shot last year and I didn't cry for him.

მან თქვა, "ჩემი ძმა მოკლეს გასულ წელს და მე არ მიტირია მასზე.

But last night, when you played that piece,

მაგრამ წუხელ, როდესაც ის ნაწარმოები დაუკარით,

he was the one I was thinking about.

სწორედ ის იყო ვისზეც მე ვფიქრობდი.

And I felt the tears streaming down my face.

და ვიგრძენი ცრემლები ჩამომდინარე ჩემს სახეზე.

And it felt really good to cry for my brother."

და იცით, ძალიან კარგი შეგრძნება დამეუფლა, ვინაიდან ძმას დავემშვიდობე."

So I made up my mind at that moment

მაშინ მე საბოლოოდ გადავწყვიტე

კლასიკური მუსიკა ყველასათვის არის.

that classical music is for everybody.

Everybody.

Now, how would you walk --

როგორ ილაპარაკებდით -- იმიტომ რომ ჩემი პროფესის ხალხი

my profession, the music profession doesn't see it that way.

მუსიკოსები, ყოველთვის არ ხედავენ ამას ისევე როგორც მე.

They say three percent of the population likes classical music.

ისინი იძახიან მოსახლეობის 3 პროცენტს მოსწონს კლასიკური მუსიკა.

ნეტავი შევძლოთ ამ რიცხვის 4%-მდე გაზრდა და ჩვენი პრობლემები დასრულებული იქნებოდა.

If only we could move it to four percent, our problems would be over.

(Laughter)

How would you walk? How would you talk? How would you be?

მე ვამბობ, "როგორ ივლიდით? როგორ ილაპარაკებდით? როგორ იარსებებდით

რომ გეფიქრათ მოსახლეობის 3 პროცენტზე და კლასიკურ მუსიკაზე.

If you thought, "Three percent of the population likes classical music,

if only we could move it to four percent."

ოღონდაც 4%-მდე გაგვეზარდა.

How would you walk or talk? How would you be?

როგორ იარსებებდით

If you thought, "Everybody loves classical music --

რომ აღმოჩნდეს რომ ყველას უყვარს კლასიკური მუსიკა --

უბრალოდ ჯერ არ იციან ამის შესახებ."

they just haven't found out about it yet."

(სიცილი)

See, these are totally different worlds.

ეს აბსოლუტურად სხვადასხვა სამყაროებია.

Now, I had an amazing experience.

მე ძალიან გადასარევი გამოცდილება მქონდა. მე ვიყავი 45 წლის,

I was 45 years old,

20 წლის განმავლობაში ვდირიჟორობდი და უცებ დამარტყა.

I'd been conducting for 20 years,

and I suddenly had a realization.

The conductor of an orchestra doesn't make a sound.

დირიჟორი ხომ საერთოდ ხმას არ გამოსცემს.

My picture appears on the front of the CD --

ჩემი სურათი კომპაქტ-დისკის ყდაზეა --

(სიცილი)

(Laughter)

But the conductor doesn't make a sound.

-- მაგრამ დირიჟორი ხომ ხმას არ გამოსცემს.

He depends, for his power,

ის სრულიად დამოკიდებულია მის უნარზე რომ დანარჩენებს მისცეს ძალა.

on his ability to make other people powerful.

და ამან ყველაფერი შეცვალა ჩემთვის. ცხოვრება შემიცვალა.

And that changed everything for me.

It was totally life-changing.

People in my orchestra said,

მუსიკოსები ჩემი ორკესტრიდან მოდიოდნენ და მეუბნებოდნენ.

"Ben, what happened?" That's what happened.

"ბენ, რა მოხდა?" აი რა მოხდა.

მე აღმოვაჩინე რომ ჩემი საქმეა გავაღვიძო პოტენციალი და შესაძლებლობები სხვა ადამიანებში.

I realized my job was to awaken possibility in other people.

და რა თქმა უნდა მინდოდა მცოდნოდა გამომდის თუ არა.

And of course, I wanted to know whether I was doing that.

და იცით როგორ შეიძლება ამის გარკვევა? უნდა შეხედოთ მათ თვალებში.

How do you find out?

You look at their eyes.

თუ თვალები უბრწყინავთ, ესეიგი გამოგდის.

If their eyes are shining, you know you're doing it.

You could light up a village with this guy's eyes.

ამ ადამიანის თვალებით მთელს სოფელს გაანათებდი.

(სიცილი)

(Laughter)

Right. So if the eyes are shining, you know you're doing it.

კარგი. ესეიგი თუ თვალები ბრწყინავს, ესეიგი გამოგდის.

თუ თვალები არ ბრწყინავს, მაშინ უნდა დასვა შეკითხვა.

If the eyes are not shining, you get to ask a question.

და შეკითხვა ასე ჟღერს:

And this is the question:

ვინ ვარ მე, თუ ჩემი მუსიკოსების თვალები არ ბრწყინავს?

who am I being

that my players' eyes are not shining?

We can do that with our children, too.

იგივე ეხება ბავშვებსაც.

Who am I being,

ვინ ვარ მე, თუ ჩემი ბავშვების თვალები არ ბრწყინავს?

that my children's eyes are not shining?

That's a totally different world.

ეს აბსოლუტურად სხვა სამყაროა.

Now, we're all about to end this magical, on-the-mountain week,

ახლა, სულ მალე უნდა დავასრულოთ ეს მაგიური კვირა მთებში,

we're going back into the world.

და დავბრუნდეთ წუთი-სოფელში.

And I say, it's appropriate for us to ask the question,

და აზრი აქვს დავუსვათ საკუთარ თავს შეკითხვა:

who are we being as we go back out into the world?

ვინ ვართ ჩვენ, როდესაც ვბრუნდებით წუთი-სოფელში?

And you know, I have a definition of success.

და იცით, მე მაქვს წარმატების განმარტება.

For me, it's very simple.

ჩემთვის ეს ძალზედ მარტივია. ის არ ეხება სიმდიდრეს, პოპულარობას და ძალაუფლებას.

It's not about wealth and fame and power.

ის ეხება იმას, თუ რამდენი თვალები ბრწყინავს ჩემს გარშემო.

It's about how many shining eyes I have around me.

So now, I have one last thought,

ჩემი ბოლო აზრი კი ეხება იმას,

which is that it really makes a difference what we say --

რომ ნამდვილად მნიშვნელობა აქვს იმას, თუ რას ვამბობთ.

სიტყვებს რომლების ჩვენი პირიდან გამოდის.

the words that come out of our mouth.

მე ეს გავიგე, როდესაც გავიცანი ქალბატონი, რომელიც ცოცხალი გამოვიდა ოსვენციმიდან,

I learned this from a woman who survived Auschwitz,

one of the rare survivors.

ერთ-ერთი იშვიათი გადარჩენილი.

She went to Auschwitz when she was 15 years old.

ის მოხვდა ოსვენციმში როდესაც 15 წლის იყო,

And ...

მისი ძმა რვა წლის იყო, და მშობლები დაკარგეს.

And her brother was eight,

and the parents were lost.

And she told me this, she said,

მან მიამბო შემდეგი,

"We were in the train going to Auschwitz,

"ჩვენ ვიყავით მატარებელში, რომელიც ოსვენციმში მიდიოდა და მე დაბლა დავიხედე

and I looked down and saw my brother's shoes were missing.

და დავინახე, რომ ჩემი ძმის ფეხსაცმელი დაკარგულიყო.

I said, 'Why are you so stupid, can't you keep your things together

და ვუთხარი, "ჯანდაბა! რატომ ხარ ასეთი სულელი,

for goodness' sake?'"

არ შეგიძლია შენს ნივთებს მიხედო?" -- როგორც უფროსმა დამ

The way an elder sister might speak to a younger brother.

შეიძლება უთხრას უმცროს ძმას.

საუბედუროდ, ეს იყო ბოლო სიტყვები, რომელიც მან ძმას უთხრა

Unfortunately, it was the last thing she ever said to him,

იმიტომ რომ მას შემდეგ არ უნახია. ის ოსვენციმში დაიღუპა.

because she never saw him again.

He did not survive.

And so when she came out of Auschwitz, she made a vow.

როდესაც ის გამოვიდა ოსვენციმიდან, მან ფიცი დადო.

She told me this.

მან მითხრა, "მე გამოვედი ოსვენციმიდან

She said, "I walked out of Auschwitz into life

და დავიფიცე. მე არასოდეს ვიტყვი არაფერს

and I made a vow.

And the vow was,

"I will never say anything that couldn't stand as the last thing I ever say."

რაც არ გამოდგება, როგორც ჩემი ბოლო სიტყვები ცხოვრებაში."

შეგვიძლია თუ არა ჩვენს ასე ვქნათ? არა. და ეს არასწორიც იქნებოდა ჩვენს მიმართ

Now, can we do that? No.

And we'll make ourselves wrong and others wrong.

და სხვების მიმართ. მაგრამ შეგვიძლია გვახსოვდეს ამის შესახებ. გმადლობთ.

But it is a possibility to live into.

Thank you.

(Applause)

(აპლოდისმენტები)

Shining eyes.

თვალები გიბრწყინავთ, თვალები გიბრწყინავთ.

(Applause)

Shining eyes.

(Applause)

Thank you, thank you.

გმადლობთ, გმადლობთ.

(მუსიკა)