Hans Rosling: Global population growth, box by box

Translator: Daban Q Jaff Reviewer: halo fariq

I still remember the day in school

ئێستاش ئەم ڕۆژەم لە یادە کە لە خوێندنگە

when our teacher told us

مامۆستاکەمان پێ ڕاگەیاندین

that the world population had become

دانیشتوانی زەوی بەرز بۆتەوە بۆ

three billion people,

سێ ملیار خەڵک،

and that was in 1960.

ئەمە لە ساڵی ١٩٦٠ بوو.

I'm going to talk now about

من دەمەوێت بابەتێک بورژێنم سەبارەت بە

how world population has changed from that year

چۆن ژمارەی دانیشتوان ساڵ بە ساڵ دەگۆڕێت.

and into the future,

و لە داهاتوشدا

but I will not use digital technology,

بەڵام بەبێ بەکارهێنانی تەکنەلۆژیا،

as I've done during my first five TEDTalks.

وەک چۆن لە پێنج جاری ڕابردووی تێد بەکارم هێنا.

Instead, I have progressed,

لەڕاستیدا، پێشکەوتن بەدی دەکەم،

and I am, today, launching

من ئەمڕۆ، بە نیازم

a brand new analog teaching technology

شێوازێکی دەستی خستنەڕووی زانیاریەکان لە ڕێگەی

that I picked up from IKEA:

چەند بۆکسێک کە هی کۆمپانیایی ەIKEA:

this box.

بخەمەڕوو.

This box contains one billion people.

ئەم بۆکسە یەک ملیار کەسی تێدایە.

And our teacher told us

مامۆستاکەمان پێی دەگوتین

that the industrialized world, 1960,

وڵاتە پێشەسازیەکان، ساڵی ١٩٦٠،

had one billion people.

یەک ملیار دانشتوانی هەبوو.

In the developing world, she said,

وڵاتانی تازە گەشەسەندووەکان، مامۆستا دەیگوت

they had two billion people.

دوو ملیار دانیشتوانیان هەیە.

And they lived away then.

دوور لە ئێمە دەژیان.

There was a big gap between

جیاوازیاکی بێشومار لە نێوان

the one billion in the industrialized world

یەک ملیاری وڵاتە پیشەسازیەکان و

and the two billion in the developing world.

دوو ملیاری وڵاتە تازە گەشەسەندووەکان هەبوو.

In the industrialized world,

لە وڵاتانی پیشەسازی،

people were healthy,

خەڵک تەندروست بوون،

educated, rich,

خوێندەواربوون، دەوڵەمەند بوون،

and they had small families.

و خێزانی بچووکیان هەبوو.

And their aspiration

ئاواتیان

was to buy a car.

کڕینی ئۆتۆمبیلێک بوو.

And in 1960, all Swedes were saving

لە ساڵی ١٩٦٠ کان، سویدیەکان پاشەکەوتیان

to try to buy a Volvo like this.

بۆ کڕینی ڤاڵڤۆیەکی وەک ئەمە دەکرد.

This was the economic level at which Sweden was.

ئەمە ئاستی ئابوری سوید بوو.

But in contrast to this,

بەڵام بە پێچەوانەی ئەوە،

in the developing world, far away,

لە وڵاتە تازە گەشەسەندووەکان، زۆر دووربوون،

the aspiration of the average family there

ئاواتی ڕۆژانەی خێزانەکان

was to have food for the day.

تەنها دابین کردنی خۆراکی و ژەمی پێویست بوو.

They were saving

پاشەکەوتیان دەکرد

to be able to buy a pair of shoes.

تا بتوانن جوتێک کەوش بکڕن.

There was an enormous gap in the world

جێاوازیەکی بێ ئەندازە لەم جیهانەی

when I grew up.

کە من تێیدا گەورە بووم هەبوو.

And this gap between the West and the rest

ئەم جیاوازیە بێ ئەندازەیە جیاوازی نێوان ڕۆژئاوا

has created a mindset of the world,

و تەواوی جیهان بیرێکی دروست کرد،

which we still use linguistically

کە تا ئێستا لە لە زماندا بەکاردێت

when we talk about "the West"

کاتێک دەڵێن ڕۆژئاوا و

and "the Developing World."

وڵاتانی تازە گەشەسەندوو.

But the world has changed,

بەڵام جیهان گۆڕاوە،

and it's overdue to upgrade that mindset

ئەمەش بەهۆی پێشکەوتنی تێڕمانین

and that taxonomy of the world, and to understand it.

و دووبارە پۆلینکردنەوەی جیهانەکان.

And that's what I'm going to show you,

بۆیە، من دەیانخەمە بەرچاوتان

because since 1960

چونکە لە نێوان ساڵی ١٩٦٠

what has happened in the world up to 2010

تا ساڵی 2010 ئەوەی ڕویدا

is that a staggering

شۆکهێنەرە

four billion people

چوار ملیار کەس

have been added to the world population.

بۆ ژمارەی دانیشتوانی زەوی زیادی کردووە.

Just look how many.

سەیر بکەن چەند زۆرە.

The world population has doubled

لەو کاتەوەی من لە خوێندن بووم تا

since I went to school.

ئێستا ژمارەی دانیشتوان دوو هێندە بووە.

And of course, there's been economic growth in the West.

لەگەڵ ئەوەشدا پێشکەوتنی ئابوریش لە ڕۆژئاوا بەدی دەکرێت.

A lot of companies have happened to grow the economy,

کۆمپانیاکان ئابوریان بەرەو پێش بردووە،

so the Western population moved over to here.

بۆ دانیشتوانی ڕۆژئاوا زۆربووە.

And now their aspiration is not only to have a car.

ئێستا ئاواتیان تەنها کڕینی ئۆتۆمبێلێک نیە.

Now they want to have a holiday on a very remote destination

ئێستا ئاواتیان بەسەر بردنی پشووە لە شوێنێکی دوورە دەست

and they want to fly.

دەیانەوێت بە فڕۆکە بفڕن.

So this is where they are today.

ئەوان گەیشتونەتە ئەم دۆخە.

And the most successful of the developing countries,

بەشێک لە وڵاتانی تازە گەشەسەندووش

they have moved on, you know,

ئێوە ئاگادارن کە پێشکەوتوون،

and they have become emerging economies, we call them.

ئێستا ئێمە پێیان دەڵێن ئابوریە دەرکەوتەکان.

They are now buying cars.

ئێستا ئۆتۆمبیل دەکڕن.

And what happened a month ago

لە چەند مانگی ڕابردوو

was that the Chinese company, Geely,

کۆمپانیایەکی ئۆتۆمبیلی صینی، بە ناوی گیلی،

they acquired the Volvo company,

کۆمپانیایی ڤاڵڤۆی کڕیەوە،

and then finally the Swedes understood that

لە کۆتایدا سویدیەکان تێگەیشتن کە

something big had happened in the world.

جیهان باش گۆڕاوە.

(Laughter)

(پێکەنین)

So there they are.

ئەوە ڕاستەیەکەیە.

And the tragedy is that the two billion over here

ئەوەی سامناکە، دوو ملیار کەسی ئەوێ

that is struggling for food and shoes,

کە خۆراک و پێخەفیان دەست نەدەکەوت،

they are still almost as poor

ئێستاشی لەگەڵ دابێت هەر هەژارن

as they were 50 years ago.

هەر وەک چۆن پێشتریش هەژار بوون.

The new thing is that

ئەوەی نوێیە

we have the biggest pile of billions, the three billions here,

سێ ملیارەکەی ئێرە

which are also becoming emerging economies,

کە ئابوریەکەیان دەگەشێتەوە

because they are quite healthy, relatively well-educated,

بەهۆی تەندروستی و خوێندنی باش

and they already also have two to three children

و پێکهێنانی خێزانی بچووکی

per woman, as those [richer also] have.

کەمتر لە سێ مناڵ بۆ هەر ژنێک.

And their aspiration now

و ئاواتەخوازن

is, of course, to buy a bicycle,

کە پایسکیلێک بکڕن.

and then later on they would like to have a motorbike also.

دواتر حەز دەکەن ماتۆڕسکیلێکیش بکڕن.

But this is the world

ئەمە جیهانی

we have today,

ئەمڕۆمانە،

no longer any gap.

چیتر جیاوازیمان نییە.

But the distance from the poorest here, the very poorest,

بەڵام جیاوازی نێوان چینی هەژاریی کوشندە

to the very richest over here is wider than ever.

بە بەراورد لەگەڵ چینی زەنگینی ئەستور لە هەموو کاتێک زیاترە.

But there is a continuous world

بەڵام جیهانێک هەیە کە بەردەاوامە

from walking, biking,

لە پیادە، پاسکیلسواری،

driving, flying --

شۆفێری سەیارە، لێخوڕینی فڕۆکە

there are people on all levels,

چەندین چینی جیاواز هەیە،

and most people tend to be somewhere in the middle.

زۆربەی خەڵک لە ناوەڕاستی ئەم هاوکێشەن.

This is the new world we have today

ئێستا جیهانێکی تازەیە

in 2010.

ساڵی 2010 یە.

And what will happen in the future?

لە داهاتوودا چێ ڕوودەدات؟

Well, I'm going to project

هەوڵدەدەم خەمڵاندنێک بۆ ساڵی

into 2050.

2050 بکەم.

I was in Shanghai recently,

لە ماوەی ڕابردوو لە شەنگەهای بووم،

and I listened to what's happening in China,

بینیم کە لە صین چێ ڕوودەدات،

and it's pretty sure that they will catch up,

من دڵنیام ئەوانە پێمان دەگەنەوە،

just as Japan did.

هەر وەک چۆن ژاپۆن گەیشتە ئاستی ئێمە.

All the projections [say that] this one [billion] will [only] grow with

گشت پێشبینیەکان، بڵێن ئەمە یا ئەوە سەدا یەک

one to two or three percent.

یان دوو گەشە دەکەن.

[But this second] grows with seven, eight percent, and then they will end up here.

بەڵام ئەمەیان، حەوت یان هەشت لە سەد گەشە دەکەن و دەگەنە ئێرە.

They will start flying.

دەست بە فڕین دەکەن.

And these

وڵاتە

lower or middle income countries, the emerging income countries,

کەمدەرامەت و مامناوەندەکانیش کە بە ئابووریە دەرکەوتووەکان دەناسرێن

they will also forge forwards economically.

بە گوڕ و تین ئابوری پێشدەخەن.

And if,

و ئەگەر،

but only if,

تەنها ئەگەرە،

we invest in the right green technology --

ئێمە وەبەرهێنان لە تەکنەلۆژیایی ژینگە دۆست بکەین دەتوانین

so that we can avoid severe climate change,

دژی گۆڕانکارییە ئاو ،وهەواییەکان بوەستێنەوە

and energy can still be relatively cheap --

و وزەیەکی هەرزان دەست بخەین

then they will move all the way up here.

ئەمانیش دەتوانن ئاستی بژێویان بەرز بکەن.

And they will start to buy

توانای کڕینی ئۆتۆمبێلی

electric cars.

کارەباییان دەبێت.

This is what we will find there.

ئەمەمان دەست دەکەوێت.

So what about the poorest two billion?

سەبارەت بە دوو ملیارە هەژارەکە چی بکرێت؟

What about the poorest two billion here?

سەبارەت بەم دوو ملیارە هەژارە چی بکەین؟

Will they move on?

ئەمانیش ئاستیا بژێویان بەرز دەبێتەوە؟

Well, here population [growth] comes in

ئەمە پەیوەستە بە ڕێژەی گەشەسەندنی دانیشتوان

because there [among emerging economies] we already have two to three children per woman,

چونکە لە وڵاتە تازە گەشەسەندووەکان، بۆ هەر ژنێک سێ مناڵمان هەیە،

family planning is widely used,

بەرنامە داڕێژی خێزانی بەربڵاوە،

and population growth is coming to an end.

گەشەسەندنی دانیشتووان کۆتایی دێت.

Here [among the poorest], population is growing.

لێرەدا، لە ناو هەژارەکان، دانیشتوان گەشە دەکات.

So these [poorest] two billion will, in the next decades,

دوو ملیار دانیشتوانەکەی هەژاران لە دەیەی داهاتوو،

increase to three billion,

بۆ سێ ملیار بەرز دەبێتەوە.

and they will thereafter

ئەوان لێرە بە دواوە

increase to four billion.

بۆ چوار ملیار بەرز دەبنەوە.

There is nothing --

هیچ شتێک نییە

but a nuclear war of a kind we've never seen --

جەنگ و پێکدادان بە چەکی ناوەکی کە پێشتر جەنگی هاوشێوەمان نەدیوە

that can stop this [growth] from happening.

بۆ وەستانی ئەم گەشە کردنە.

Because we already have this [growth] in process.

چونکە ئەم گەشەیە لە بنەڕەتەوە ڕوودەدات.

But if, and only if,

بەلام ئەگەر، تەنها ئەگەرە،

[the poorest] get out of poverty,

ئەگەر هەژارەکان لە هەژاری ڕزگار بکرێن،

they get education, they get improved child survival,

خوێندن و تەندروستی بۆ مناڵەکانیان فەراهەم بکرێت

they can buy a bicycle and a cell phone and come [to live] here,

دەتوانن پاسکیل، تەلەفۆن، و دواتر بێنە ئێرە بژین.

then population growth

گەشە کردنی ژمارەی دانیشتوان

will stop in 2050.

لە ٢٠٥٠ دەوەستێ.

We cannot have people on this level

نابێت مرۆڤ لەم ئاستە بژیت

looking for food and shoes

بەدوای خۆراک و کەوش وێڵ بێت

because then we get continued population growth.

چونکە دەبێتە هۆکاری بەرزبوونەوەی ڕێژەی دانیشتوان.

And let me show you why

بۆتان ڕوون دەکەمەوە کە چۆن بەم چەشنەیە

by converting back to the old-time

بە سوود وەگرتن لە

digital technology.

جیهانی تەکنەلۆژیایی دیجیتەڵی.

Here I have on the screen

لە سەر ئەم سکرینە

my country bubbles.

وڵاتەکان بە شێوەی بڵق دەردەکەون.

هەر بڵقێک وڵاتێکە، قەبارەی بڵقەکەش ژمارەی دانیشتوانە

Every bubble is a country. The size is population.

The colors show the continent.

ڕەنگەکانیش کیشوەرەکانن.

The yellow on there is the Americas;

زەردەکان نوێنەرایەتی ئەمریکا دەکەن:

dark blue is Africa; brown is Europe;

شینی تۆخ بۆ ئەفریقا، قاوەیی ئەوروپا:

green is the Middle East

سەوز ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست

and this light blue is South Asia.

ئەم شینە کاڵەش باشوری ئاسیایە.

That's India and this is China. Size is population.

ئەمە هیندستان و صینە. ئەمە قەبارەی دانیشتوانە.

Here I have children per woman:

لێرە بۆ هەر ژنێک تەنها یەک مناڵ هەیە:

two children, four children, six children, eight children --

دوو، چوار، شەش، هەشت مناڵ

big families, small families.

خێزانی بچووک و خێزانی گەورە.

The year is 1960.

ساڵی ١٩٦٠ ە.

And down here, child survival,

لێرەش، ڕزگاربوونی منداڵە لە مردن،

the percentage of children surviving childhood

ڕێژەی ڕزگاربوونی شیرەخۆرەیە لە مردن

up to starting school:

تا دەگاتە تەمەنی قوتابخانە:

60 percent, 70 percent, 80 percent, 90,

شەست، حەفتا، هەشتا، نەوەد،

and almost 100 percent, as we have today

و سەد لە سەد. ئێستا لە

in the wealthiest and healthiest countries.

وڵاتە تەندروست و زەنگینەکان بەم شێوەیەیە.

But look, this is the world my teacher talked about in 1960:

ئەمە ئەم جیهانەیە کە مامۆستەکەم :لە ساڵی ١٩٦٠ بۆی باس کردم

one billion Western world here --

یەک ملیار خەڵکی ڕۆژئاوا لێرە

high child-survival, small families --

زەنگین، منداڵی تەندروست، خێزانی بچووک،

and all the rest,

هەموو شتەکانیتریش،

the rainbow of developing countries,

پەلکە زێڕینەی وڵاتە تازە گەشەسەندووەکان،

with very large families

خێزانەکان زۆر گەورەن

and poor child survival.

بیمەی نەمردنی مناڵی شیرەخۆرە نییە.

What has happened? I start the world. Here we go.

چێ ڕوویدا؟ من لێرە دەستم پێکرد.

Can you see, as the years pass by, child survival is increasing?

دەتوانن تێبینی بکەن؟ کە بە تێپەڕبوونی کات منالەکان کەمتر دەمرن؟

They get soap, hygiene, education,

پاکەرەوە، ئاوی خاوێن، پەروەردە،

vaccination, penicillin

کوتان، ئارامکەرەوە،

and then family planning. Family size is decreasing.

و شانسی پڵانداڕیژی باری خێزان فەراهەمە. خێزانەکان بچووک دەبنەوە.

[When] they get up to 90-percent child survival, then families decrease,

نەمردنی مناڵ بۆ سەرو 90% ،بەرز دەبێتەوە، خێزانەکان بچووک دەبنەوە.

and most of the Arab countries in the Middle East

زۆربەی وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەند

is falling down there [to small families].

بەرەو بچووک کردنەوەی خێزان هەنگاو دەنێن.

Look, Bangladesh catching up with India.

سەیری بەنگلادیش بکە، کێبڕکێی هیندستان دەکات.

The whole emerging world

گشت ولاتانی تازە گەشەسەندوو

joins the Western world

دەیانەوێت بگەنە ڕۆژئاوا

with good child survival

بە زامن کردنی ژیانی کۆرپەلەکان

and small family size,

و خێزانی بچووک،

but we still have the poorest billion.

لەگەڵ ئەوەشدا هەروا ملیارە هەژارەکە ماوە.

Can you see the poorest billion,

دەتوانیت یەک ملیارە هەژارەکە کە،

those [two] boxes I had over here?

ئەم دوو بۆکسەی ئێرەیە ببینن؟

They are still up here.

ئەوان هەروا لەم شوێنەن.

And they still have a child survival

تا ئێستا ڕێژەی نەمردنی جگەرگۆشەکانیان

of only 70 to 80 percent,

لە نێوان ٧٠ بۆ ٨٠ لە سەدە،

meaning that if you have six children born,

واتا: ئەگەر ٦ مناڵ لە دایک ببن،

there will be at least four who survive

بەلایەنی کەمەوە ٤ لەو مناڵانە لە مردنی

to the next generation.

پێشوەخت ڕزگاریان دەبێت.

And the population will double in one generation.

لە یەک نەوەدا ڕێژەی دانیشتوان دوو هێندە دەبێت.

So the only way

کەوایە تاکە ڕێگەی

of really getting world population [growth] to stop

ڕێگەگرتن لەبەرزبوونەوەی ڕێژەی دانیشتوان باشتر کردنی

is to continue to improve child survival

بارودۆخی ڕێگریە لە مردنی پێشوەختەی کۆرپە

to 90 percent.

تا ٩٠ لەسەد.

That's why investments by Gates Foundation,

بەهۆیی ئەم هۆکارە ڕێکخراوی گەیت،

UNICEF and aid organizations,

یونسێف و چەند ڕێکخراوێکیتری هاریکاری

together with national government in the poorest countries,

بەیەکەوە لەگەڵ حکومەتی وڵاتە هەژارەکان،

are so good;

هاوکار دەبن

because they are actually

بۆ

helping us to reach

گەیشتن بە

a sustainable population size of the world.

قەبارەیەکی گونجاوی دانیشتوان.

We can stop at nine billion if we do the right things.

دەتوانین لە ٩ ملیار بیوەستێنین ئەگەر ڕیکارەکان بگرینە بەر.

Child survival is the new green.

ڕێگەگرتن لە مردنی پێشوەختی کۆرپەلە ڕێگەیەکی نوێی پاراستنی ژینگەیە.

It's only by child survival

تەنها ڕێگەگرتن لە مردنی پێشوەختی منداڵ

that we will stop population growth.

دەتوانێت ڕێگە لە گەشەی بێشوماری دانیشتوان بگیرێت.

And will it happen?

ئایا ڕوودەدات؟

Well, I'm not an optimist,

لە ڕاستیدا من گەشبین نیم،

neither am I a pessimist.

و ڕەشبینیش نیم.

I'm a very serious "possibilist."

من سەرسەختانە باوەڕم بە ڕێتێچوون هەیە.

It's a new category where we take emotion apart,

ئەمە پۆلینێکی جیاوازە، هەستەکانمان وەلا دەنێین

and we just work analytically with the world.

بە گوێرەی ئامارەکان ئیشەکەمان دەکەین.

It can be done.

دەکرێت ئەنجامی بدەین.

We can have a much more just world.

دەتوانین زۆر زیاتر لە جیهانمان هەبێت. بە یارمەتی

With green technology

تەکنەلۆژیایی ژینگە دۆست و وەبەرهەم

and with investments to alleviate poverty,

لە بواری نەهێشتنی هەژاری،

and global governance,

بەڕیوەبردنی تەندروستی سەرتانسەری

the world can become like this.

زەوی دەکرێت وەک ئەمەی لێ بێت.

And look at the position of the old West.

سەیری بارودۆخی وڵاتانی ڕۆژ ئاوا بکەن.

Remember when this blue box was all alone,

لە بیرتانە کاتێک ئەم بۆکسە شینە تەنیا بوو،

leading the world, living its own life.

سەرکردایەتی جیهانی دەکرد. جیاواز دەژیا.

This will not happen [again].

ئەمە جارێکیتر ڕوونادات.

The role of the old West in the new world

ڕۆڵی ڕۆژئاوایی جاران لە جیهانی نوێدا

is to become the foundation

بریتیە لە دانانی بەردی بناغەی

of the modern world --

جیهانێکی سەردەم.

nothing more, nothing less.

نە کەمتر نە زیاتر.

But it's a very important role.

ئەمە ڕۆڵێکی کاریگەرە.

Do it well and get used to it.

ئەم ڕۆڵە بەچاکی بگێڕن و خۆتان ئاشنای بکەن.

Thank you very much.

زۆر سوپاس

(Applause)

(چەپڵە)