Lee Cronin: Print your own medicine

Translator: Timothy Covell Reviewer: Morton Bast

Translator: hawar mandaw Reviewer: Daban Q. Jaff

Organic chemists make molecules,

کیمیازانانی ئۆرگانیک گەردیلە دروست دەکەن

very complicated molecules,

گەردیلە زۆر ئاڵۆزەکان،

by chopping up a big molecule into small molecules

بە پارچەکردنی گەردیلەیەکی گەورە بۆ ناو گەردیلە بچوکەکان

and reverse engineering.

و ئەندازیاری پێجەوانە.

And as a chemist,

و وەک کیمیاگەرێک،

one of the things I wanted to ask my research group a couple of years ago is,

یەکێک لەو شتانەی کە دەمویست بپرسم لە گروپی توێژینەوەکەم چەند ساڵێک لەمەوبەر ئەوەیە،

could we make a really cool universal chemistry set?

ئایا دەتوانین سێتێکی کیمیای جیهانی زۆر سارد دروست بکەین؟

In essence, could we "app" chemistry?

لە ڕاستیدا، دەتوانین کیمیای “کاربەرنامە” بکەین؟

Now what would this mean, and how would we do it?

ئێستا ئەمە مانای چی دەبێت، وە چۆن بیکەین؟

Well to start to do this,

باشە بۆ دەستپێکردن بەم کارە،

we took a 3D printer

چاپکەرێکی سێ ڕەهەندیمان وەرگرت

and we started to print our beakers and our test tubes on one side

و ئێمە دەستمان کرد بە چاپکردنی کەرەکانمان و تیوبەکانی تاقی کردنەوەمان لە لایەکەوە

and then print the molecule at the same time on the other side

و پاشان گەردیلەکە چاپ بکە لە هەمان کاتدا لە لایەکی ترەوە

and combine them together in what we call reactionware.

هەروەها تێکەڵیان بکەلەو شتانەی پێیدەڵێین کاردانەوە.

And so by printing the vessel and doing the chemistry at the same time,

بۆیە بە چاپکردنی کەشتییەکە و ئەنجامدانی کیمیایی لە هەمان کاتدا،

we may start to access this universal toolkit of chemistry.

ئێمە لەوانەیە دەست بکەین بە گەیشتن بەم ئامرازە جیهانیەی کیمیا.

Now what could this mean?

ئێستا ئەمە مانای چییە؟

Well if we can embed biological and chemical networks like a search engine,

باشە ئەگەر بتوانین تۆڕە بایۆلۆجی و کیمیاییەکان وەک بزوێنەری گەڕان دابنێین،

so if you have a cell that's ill that you need to cure

کەواتە ئەگەر خانەیەکت هەیە و نەخۆشە پێویستە چارەسەری بکەیت

or bacteria that you want to kill,

یان بەکتریا کە دەتەوێت بیکوژیت

if you have this embedded in your device

ئەگەر ئەمە لە ئامێرەکەتدا چەسپاوە

at the same time, and you do the chemistry,

لە هەمان کاتدا، تۆ کیمیاکە ئەنجام بدەیت

you may be able to make drugs in a new way.

تۆ لەوانەیە بتوانیت بە شێوازێکی نوێ دەرمان دروست بکەیت.

So how are we doing this in the lab?

کەواتە ئێمە چۆن ئەم کارە لە تاقیگەکە دەکەین؟

Well it requires software, it requires hardware

باشە ئەوە پێویستی بە سۆفتوێر هەیە، پێویستی بە هاردوێر هەیە

and it requires chemical inks.

و پێویستی بە مەرەکەبێکی کیمیایی ھەیە.

And so the really cool bit is,

و بۆیە کەمێکی زۆر سارد ئەوەیە،

the idea is that we want to have a universal set of inks

بیرۆکەکە ئەوەیە ئێمە دەمانەوێت کۆمەڵە مەرەکەبێکی جیهانیمان هەبێت

that we put out with the printer,

کە ئێمە لەگەڵ چاپکەرەکە دەری دێنین،

and you download the blueprint, the organic chemistry for that molecule

وتۆ نەخشەکە دابەزێنە، کیمیای ئۆرگانیک بۆ ئەو گەردیلە

and you make it in the device.

و لە ئامێرەکەدا دروستی دەکەیت.

And so you can make your molecule in the printer using this software.

کەواتە دەتوانیت گەردیلەکەت دروست بکەیت لە چاپکەرەکە بە بەکارهێنانی ئەم سۆفتوێرە.

So what could this mean?

کەواتە ئەمە مانای چیە؟

Well, ultimately, it could mean that you could print your own medicine.

باشە، لە کۆتاییدا، ئەوە مانای ئەوەیە تۆ دەتوانی دەرمانی خۆت چاپ بکەیت.

And this is what we're doing in the lab at the moment.

و ئەمە ئەوە شتەیە ئێمە لە تاقیگەکە دەیکەین لە ئێستادا.

But to take baby steps to get there,

بەڵام بۆ ئەوەی هەنگاوی ساوایان بۆ گەیشتن بە ئەوێ بگرین،

first of all we want to look at drug design and production,

پێش هەموو شتێک دەبێت سەیری دیزاین و بەرهەمهێنانی دەرمان بکەین

or drug discovery and manufacturing.

یان دۆزینەوەی دەرمان و دروستکردنی.

Because if we can manufacture it after we've discovered it,

چونکە ئەگەر بتوانین دروستی بکەین دوای ئەوەی کە دۆزیومانەتەوە،

we could deploy it anywhere.

ئێمە دەتوانین لە هەر شوێنێک بڵاوی بکەینەوە.

You don't need to go to the chemist anymore.

تۆ پێویست ناکات چیتر بچیت بۆ کیمستەکە.

We can print drugs at point of need.

ئێمە دەتوانین دەرمان چاپ بکەین لە کاتی پێویستدا.

We can download new diagnostics.

ئێمە دەتوانین دۆزینەوەی نوێ دابەزێنین.

Say a new super bug has emerged.

بڵێ باگێکی نوێی نایاب دەرکەوت.

You put it in your search engine,

دەیخەیتە ناو بزوێنەری گەڕانەکەتەوە،

and you create the drug to treat the threat.

و تۆ دەرمانەکە دروست دەکەیت بۆ چارەسەرکردنی هەڕەشەکە.

So this allows you on-the-fly molecular assembly.

کەوایە ئەمە ڕێگەت پێدەدات لە فڕینی کۆگای مۆلکولی.

But perhaps for me the core bit going into the future

بەڵام لەوانەیە بۆ من بیتی سەرەکی بچێتە داهاتوو

is this idea of taking your own stem cells,

ئەمە بیرۆکەیە بۆ وەرگرتنی خانەی بنەڕەتی خۆت،

with your genes and your environment,

لەگەڵ جینەکانت و ژینگەکەتدا،

and you print your own personal medicine.

و تۆ دەرمانی تایبەتی خۆت چاپ دەکەیت

And if that doesn't seem fanciful enough,

و ئەگەر ئەوە وەک پێویست بە خەیاڵ دەرنەکەوێت،

where do you think we're going to go?

تۆ پێت وایە ئێمە بەرەو کوێ دەڕۆین؟

Well, you're going to have your own personal matter fabricator.

باشە، تۆ کە بابەتی تایبەتی خۆت هەڵبەستووە.

Beam me up, Scotty.

من زۆرم پێ خۆش بوو، سکۆتی.

(Applause)

(چەپڵە لێدان)