Richard Turere: My invention that made peace with lions

Translator: Joseph Geni Reviewer: Morton Bast

Translator: ALEKSANDAR MITEVSKI Reviewer: Ana R.

This is where I live. I live in Kenya,

Ова е местото каде живеам. Живеам во Кенија,

at the south parts of the Nairobi National Park.

во јужните делови на „Националниот Парк Најроби."

Those are my dad's cows at the back,

Во позадина ги гледате кравите на татко ми,

and behind the cows,

а позади кравите,

that's the Nairobi National Park.

тоа е „Националниот Парк Најроби."

Nairobi National Park is not fenced in the south widely,

„Националниот Парк Најроби" на југот воглавно не е ограден,

which means wild animals like zebras

што им овозможува на дивите животни како зебрите

migrate out of the park freely.

слободно да мигрираат од паркот.

So predators like lions follow them,

А предаторите, како што се лавовите,

and this is what they do.

ги следат и еве што прават.

They kill our livestock.

Ни го убиваат добитокот.

This is one of the cows which was killed at night,

Ова е едно од говедата што ноќта беше убиено,

and I just woke up in the morning and I found it dead,

а кога се разбудив изутрината, го најдов мртво,

and I felt so bad,

и ми беше многу тешко,

because it was the only bull we had.

бидејќи само тој бик го имавме.

My community, the Maasai, we believe that

Мојата заедница, Масаи, ние веруваме дека

we came from heaven with all our animals and all the land

сме дојдени од рајот со сите наши животни и со сета земја

for herding them, and that's why we value them so much.

на која ги напасуваме, и затоа ги цениме толку многу.

So I grew up hating lions so much.

И така пораснав со огромна омраза кон лавовите.

The morans are the warriors

Мораните се војници

who protect our community and the livestock,

кои ја штитат нашата заедница и добитокот,

and they're also upset about this problem.

воедно и тие се вознемирени од овој проблем.

So they kill the lions.

Па затоа ги убиваат лавовите.

It's one of the six lions which were killed in Nairobi.

Ова е еден од шесте лавови убиени во Најроби.

And I think this is why the Nairobi National Park lions are few.

Сметам дека токму поради ова, има многу малку лавови во „Националниот Парк Најроби".

So a boy, from six to nine years old, in my community

Во мојата заедница, момчињата од шест до девет години

is responsible for his dad's cows,

се одговорни за кравите на нивните татковци,

and that's the same thing which happened to me.

а таков беше случајот и со мене.

So I had to find a way of solving this problem.

Па затоа морав да најдам решение за овој проблем.

And the first idea I got was to use fire,

Прво си реков, ајде да пробам со оган,

because I thought lions were scared of fire.

бидејќи си мислев дека лавовите се плашат од оган.

But I came to realize that that didn't really help,

Но сфатив дека ова не помага, и дека дури

because it was even helping the lions

им помага на лавовите подобро

to see through the cowshed.

да разгледаат во шталата.

So I didn't give up. I continued.

Не се откажав. Продолжив.

And a second idea I got was

Потоа ми текна, ајде да

to use a scarecrow.

пробам со страшило.

I was trying to trick the lions

Се обидов да ги излажам лавовите

[into thinking] that I was standing near the cowshed.

[да мислат] дека стојам близу до шталата.

But lions are very clever. (Laughter)

Но лавовите се многу паметни. (Смеа)

They will come the first day and they see the scarecrow, and they go back,

Дојдоа првиот ден, го видоа страшилото, па се вратија назад,

but the second day, they'll come and they say,

но вториот ден, дојдоа и си рекоа,

this thing is not moving here, it's always here. (Laughter)

ова чудо не се движи, секогаш е тука. (Смеа)

So he jumps in and kills the animals.

Па ќе влетаа во шталата и ги убиваа животните.

So one night, I was walking around the cowshed with a torch,

Една ноќ, се движев околу шталата со батериска ламба,

and that day, the lions didn't come.

тој ден, лавовите не дојдоа.

And I discovered that lions are afraid of a moving light.

И открив дека лавовите се плашат од светлина која се движи.

So I had an idea.

И така ми дојде идеја.

Since I was a small boy,

Бидејќи бев мал,

I used to work in my room for the whole day,

работев во мојата соба по цел ден,

and I even took apart my mom's new radio,

и дури го расклопив новото радио на мајка ми,

and that day she almost killed me,

и тој ден за малку ќе ме убиеше,

but I learned a lot about electronics. (Laughter)

но добро ја проучив електрониката. (Смеа)

So I got an old car battery,

Зедов еден стар акумулатор од кола,

an indicator box. It's a small device found in a motorcycle,

еден индикатор. Тоа е една мала направа која се наоѓа во мотоциклите,

and it helps motorists when they want to turn right or left. It blinks.

и им помага на моторџиите кога вртат лево или десно. Трепка.

And I got a switch where I can switch on the lights, on and off.

Направив прекинувач преку кој можев да ги палам или гасам светилките.

And that's a small torch from a broken flashlight.

Ова е мала сијалица од расипана батериска ламба.

So I set up everything.

И така склопив сè.

As you can see, the solar panel charges the battery,

Како што гледате, соларната плоча го полни акумулаторот,

and the battery supplies the power

а акумулаторот испраќа струја

to the small indicator box. I call it a transformer.

до индикаторот. Јас го нарекувам трансформатор.

And the indicator box makes the lights flash.

А индикаторот им овозможува на светилките да светат.

As you can see, the bulbs face outside,

Како што гледате, светилките се свртени нанадвор,

because that's where the lions come from.

бидејќи оттаму доаѓаат лавовите.

And that's how it looks to lions when they come at night.

И еве како им изгледа на лавовите кога доаѓаат навечер.

The lights flash and trick

Светилките треперат,

the lions into thinking I was walking around the cowshed,

и лавовите мислат дека одам околу шталата,

but I was sleeping in my bed.

а јас всушност си спијам во кревет.

(Laughter)

(Смеа)

(Applause)

(Аплауз)

Thanks.

Ви благодарам.

So I set it up in my home two years ago,

Го инсталирав ова во мојот дом пред две години,

and since then, we have never experienced any problem with lions.

и оттогаш, никогаш не сме имале проблеми со лавовите.

And my neighboring homes heard about this idea.

Соседите разбраа за оваа идеја.

One of them was this grandmother.

Меѓу нив беше и оваа баба.

She had a lot of her animals being killed by lions,

Многу нејзини животни биле убиени од лавовите,

and she asked me if I could put the lights for her.

па ме замоли и нејзе да ѝ поставам светилки.

And I said, "Yes."

Се согласив,

So I put the lights. You can see at the back, those are the lion lights.

и ги поставив. Во позадина можете да ги видите светилките за лавови.

Since now, I've set up seven homes around my community,

Досега, ова го имам инсталирано во седум куќи од мојата заедница,

and they're really working.

и навистина функционира.

And my idea is also being used now all over Kenya

Мојата идеја денеска се користи насекаде низ Кенија

for scaring other predators like hyenas, leopards,

за бркање на други предатори како хиени, леопарди,

and it's also being used

а се користи и за

to scare elephants away from people's farms.

бркање на слонови од фармите на луѓето.

Because of this invention, I was lucky to get a scholarship

Поради оваа иновација, имав среќа да добијам стипендија

in one of the best schools in Kenya,

во едно од најдобрите училишта во Кенија,

Brookhouse International School,

"Меѓународното Училиште Брукхаус,"

and I'm really excited about this.

и навистина сум возбуден.

My new school now is coming in and helping

Моето ново училиште помага преку

by fundraising and creating an awareness.

собирање на донации и подигање на свеста.

I even took my friends back to my community,

Дури и пријателите ги однесов во мојата заедница,

and we're installing the lights to the homes

каде инсталиравме светилки во домовите

which don't have [any], and I'm teaching them how to put them.

коишто немаа, и воедно ги подучував како да ги постават.

So one year ago, I was just a boy in the savanna grassland

Пред година дена, бев само едно момче од саванските предели,

herding my father's cows,

каде што го пасев добитокот на татко ми,

and I used to see planes flying over,

гледав како прелетуваат авиони,

and I told myself that one day, I'll be there inside.

и си велев дека еден ден и јас ќе бидам во еден од нив.

And here I am today.

И еве ме тука денес.

I got a chance to come by plane for my first time for TED.

Добив можност за првпат да се качам во авион, и да дојдам на TED.

So my big dream is to become an aircraft engineer and pilot when I grow up.

Имам голем сон, кога ќе пораснам да станам авио-инженер и пилот.

I used to hate lions, but now because my invention

Ги мразев лавовите, но сега бидејќи мојот изум

is saving my father's cows and the lions,

го спаси и добитокот на татко ми, но и лавовите,

we are able to stay with the lions without any conflict.

сега со нив можам да живеам во мир и без конфликти.

Ashê olên. It means in my language, thank you very much.

„Ашолен." На мојот јазик значи, ви благодарам многу.

(Applause)

(Аплауз)

Chris Anderson: You have no idea how exciting it is

Крис Андерсон: Немаш претстава колку е прекрасно

to hear a story like yours.

да слушнеш приказна како твојата.

So you got this scholarship.Richard Turere: Yep.

Значи доби стипендија. Ричард Турере: Да.

CA: You're working on other electrical inventions.

КА: Работиш на други електронски изуми.

What's the next one on your list?

Кој е следниот на твојата листа?

RT: My next invention is,

РТ: Мојот следен изум е,

I want to make an electric fence.CA: Electric fence?

сакам да направам електрична ограда. КА: Електрична ограда?

RT: But I know electric fences are already invented,

РТ: Знам дека електричните огради веќе се измислени,

but I want to make mine.

но сакам да си направам моја.

(Laughter)

(Смеа)

CA: You already tried it once, right, and you --RT: I tried it before,

КА: Веќе еднаш имаш пробано, така, и -- РТ: Пробав веќе еднаш,

but I stopped because it gave me a shock. (Laughter)

но прекинав бидејќи ме удри струја. (Смеа)

CA: In the trenches. Richard Turere, you are something else.

КА: Во борбените линии. Ричард Турере, ти си нешто посебно.

We're going to cheer you on every step of the way, my friend.

Ќе навиваме и ќе те поддржуваме постојано, пријателе мој.

Thank you so much.RT: Thank you. (Applause)

Ти благодарам премногу. РТ: Ви благодарам. (Аплауз)