Richard Turere: My invention that made peace with lions

Translator: Joseph Geni Reviewer: Morton Bast

Tłumaczenie: Capa Girl Korekta: Magdalena Stonawska

This is where I live. I live in Kenya,

Mieszkam w Kenii,

at the south parts of the Nairobi National Park.

na południu Parku Narodowego Nairobi.

Those are my dad's cows at the back,

W tle widać krowy mojego ojca,

and behind the cows,

a za nimi

that's the Nairobi National Park.

Park Narodowy Nairobi.

Nairobi National Park is not fenced in the south widely,

Południowa część parku jest w większości nieogrodzona,

which means wild animals like zebras

co oznacza, że dzikie zwierzęta, jak zebry,

migrate out of the park freely.

mogą z niego swobodnie wychodzić.

So predators like lions follow them,

Drapieżniki jak lwy podążają za nimi

and this is what they do.

i oto co robią.

They kill our livestock.

Zabijają nasze bydło.

This is one of the cows which was killed at night,

To jedna z krów zabitych w nocy.

and I just woke up in the morning and I found it dead,

Znalazłem ją następnego dnia rano

and I felt so bad,

i było mi bardzo przykro.

because it was the only bull we had.

To był jedyny samiec jakiego mieliśmy.

My community, the Maasai, we believe that

My, Masajowie, wierzymy

we came from heaven with all our animals and all the land

że przybyliśmy z nieba wraz z naszymi zwierzętami i pastwiskami

for herding them, and that's why we value them so much.

dlatego tak bardzo je cenimy.

So I grew up hating lions so much.

Dorastałem nienawidząc lwów.

The morans are the warriors

Moranowie to wojownicy,

who protect our community and the livestock,

którzy strzegą naszej społeczności i bydła.

and they're also upset about this problem.

Oni też zmagają się z problemem lwów,

So they kill the lions.

dlatego je zabijają.

It's one of the six lions which were killed in Nairobi.

To jeden z sześciu lwów zabitych w Nairobi.

And I think this is why the Nairobi National Park lions are few.

Pewnie dlatego w Parku Narodowym Nairobi jest ich tak niewiele.

So a boy, from six to nine years old, in my community

Masajski chłopiec w wieku 6-9 lat

is responsible for his dad's cows,

pilnuje bydła swojego ojca.

and that's the same thing which happened to me.

Podobnie było w moim przypadku.

So I had to find a way of solving this problem.

Musiałem jakoś rozwiązać ten problem.

And the first idea I got was to use fire,

Pierwszym pomysłem jaki przyszedł mi do głowy był ogień,

because I thought lions were scared of fire.

bo sądziłem, że lwy się go boją.

But I came to realize that that didn't really help,

Niestety, to nie zdało egzaminu,

because it was even helping the lions

a wręcz pomagało lwom

to see through the cowshed.

dostrzec co znajduje się w zagrodzie.

So I didn't give up. I continued.

Ale nie poddałem się. Próbowałem dalej.

And a second idea I got was

Moim drugim pomysłem

to use a scarecrow.

był strach na wróble.

I was trying to trick the lions

Chciałem, żeby lwy myślały,

[into thinking] that I was standing near the cowshed.

że to ja stoję koło zagrody.

But lions are very clever. (Laughter)

Jednak lwy są bardzo sprytne. (Śmiech)

They will come the first day and they see the scarecrow, and they go back,

Za pierwszym razem odejdą widząc stracha,

but the second day, they'll come and they say,

ale już następnego dnia, myślą:

this thing is not moving here, it's always here. (Laughter)

"On zawsze stoi w jednym miejscu". (Śmiech)

So he jumps in and kills the animals.

Wtedy przeskakują ogrodzenie i zabijają zwierzęta.

So one night, I was walking around the cowshed with a torch,

Pewnej nocy chodziłem wokół zagrody z latarką

and that day, the lions didn't come.

i tego dnia lwy się nie pokazały.

And I discovered that lions are afraid of a moving light.

Wtedy odkryłem, że boją się poruszającego się światła.

So I had an idea.

Wpadłem na pewien pomysł.

Since I was a small boy,

Odkąd bylem małym chłopcem

I used to work in my room for the whole day,

całymi dniami przesiadywałem w pokoju majsterkując.

and I even took apart my mom's new radio,

Kiedyś nawet rozebrałem nowe radio mojej mamy...

and that day she almost killed me,

Prawie mnie wtedy zabiła,

but I learned a lot about electronics. (Laughter)

ale dużo się nauczyłem o elektronice. (Śmiech)

So I got an old car battery,

Wziąłem więc stary akumulator

an indicator box. It's a small device found in a motorcycle,

i regulator kierunkowskazów, małe urządzenie w motocyklu,

and it helps motorists when they want to turn right or left. It blinks.

które mruganiem sygnalizuje skręt.

And I got a switch where I can switch on the lights, on and off.

Znalazłem przełącznik, żeby móc włączać i wyłączać światła

And that's a small torch from a broken flashlight.

oraz małą żarówkę z zepsutej latarki.

So I set up everything.

Zmontowałem wszystko razem.

As you can see, the solar panel charges the battery,

Jak widać panele słoneczne ładują akumulator,

and the battery supplies the power

który dostarcza energię regulatorowi świateł.

to the small indicator box. I call it a transformer.

Nazywam go transformatorem.

And the indicator box makes the lights flash.

Regulator sprawia, że światła migają.

As you can see, the bulbs face outside,

Jak widać, żarówki skierowane są na zewnątrz,

because that's where the lions come from.

skąd przychodzą lwy.

And that's how it looks to lions when they come at night.

Oto co widzą lwy, kiedy przychodzą w nocy.

The lights flash and trick

Migające światła sprawiły,

the lions into thinking I was walking around the cowshed,

że lwy myślały, że chodziłem wokół zagrody,

but I was sleeping in my bed.

kiedy spałem sobie w łóżku.

(Laughter)

(Śmiech)

(Applause)

(Brawa)

Thanks.

Dzięki.

So I set it up in my home two years ago,

Odkąd zamontowałem to u nas dwa lata temu,

and since then, we have never experienced any problem with lions.

nie mieliśmy żadnego problemu z lwami.

And my neighboring homes heard about this idea.

Sąsiedzi dowiedzieli się o moim pomyśle.

One of them was this grandmother.

Jedną z nich była ta babcia.

She had a lot of her animals being killed by lions,

Lwy zabijały wiele jej zwierząt,

and she asked me if I could put the lights for her.

więc zapytała mnie, czy mógłbym zainstalować u niej światła.

And I said, "Yes."

Zgodziłem się.

So I put the lights. You can see at the back, those are the lion lights.

Zamontowałem je, jak możecie zobaczyć w tle.

Since now, I've set up seven homes around my community,

Założyłem je również w 7 innych domach w okolicy

and they're really working.

i naprawdę się sprawdzają.

And my idea is also being used now all over Kenya

Mój pomysł wykorzystuje się teraz w całej Kenii,

for scaring other predators like hyenas, leopards,

żeby odstraszać też inne drapieżniki, jak hieny czy lamparty.

and it's also being used

Ale używa się go też na farmach

to scare elephants away from people's farms.

do odstraszania słoni.

Because of this invention, I was lucky to get a scholarship

Dzięki temu wynalazkowi dostałem stypendium

in one of the best schools in Kenya,

w jednej z najlepszych szkół w Kenii,

Brookhouse International School,

Brookhouse International School.

and I'm really excited about this.

Bardzo mnie to cieszy.

My new school now is coming in and helping

Moja szkoła również się zaangażowała,

by fundraising and creating an awareness.

zbierając fundusze i szerząc informacje na ten temat.

I even took my friends back to my community,

Zabrałem nawet kolegów do mojej społeczności,

and we're installing the lights to the homes

gdzie razem montowaliśmy światła na ogrodzeniach domów,

which don't have [any], and I'm teaching them how to put them.

które ich jeszcze nie mają, a ja pokazywałem im jak to robić.

So one year ago, I was just a boy in the savanna grassland

Rok temu byłem zwykłym chłopcem z sawanny,

herding my father's cows,

wypasającym krowy mojego ojca.

and I used to see planes flying over,

Widywałem wtedy przelatujące nade mną samoloty

and I told myself that one day, I'll be there inside.

i myślałem sobie, że kiedyś będę tam w środku.

And here I am today.

A teraz jestem tu dzisiaj.

I got a chance to come by plane for my first time for TED.

Po raz pierwszy w życiu poleciałem samolotem na TED.

So my big dream is to become an aircraft engineer and pilot when I grow up.

Moim wielkim marzeniem jest zostać inżynierem lotnictwa i pilotem.

I used to hate lions, but now because my invention

Kiedyś nienawidziłem lwów, ale teraz dzięki wynalazkowi,

is saving my father's cows and the lions,

który chroni jednocześnie krowy mojego ojca i lwy,

we are able to stay with the lions without any conflict.

możemy z nimi bezkonfliktowo koegzystować.

Ashê olên. It means in my language, thank you very much.

Ashê olên - w moim języku znaczy dziękuję bardzo.

(Applause)

(Brawa)

Chris Anderson: You have no idea how exciting it is

Chris Anderson: Wspaniale jest usłyszeć taką historię.

to hear a story like yours.

Chris Anderson: Wspaniale jest usłyszeć taką historię.

So you got this scholarship.Richard Turere: Yep.

Otrzymałeś stypendium. Richard Turere: Tak.

CA: You're working on other electrical inventions.

CA: Pracujesz już nad innymi wynalazkami.

What's the next one on your list?

Jaki jest kolejny w planie?

RT: My next invention is,

RT: Mój następny wynalazek,

I want to make an electric fence.CA: Electric fence?

to będzie ogrodzenie elektryczne.

RT: But I know electric fences are already invented,

Wiem, że już je wynaleziono,

but I want to make mine.

ale ja chcę zrobić własne.

(Laughter)

(Śmiech)

CA: You already tried it once, right, and you --RT: I tried it before,

CA: Wiem, że już raz próbowałeś... RT: Próbowałem wcześniej,

but I stopped because it gave me a shock. (Laughter)

ale przestałem, bo kopnął mnie prąd. (Śmiech)

CA: In the trenches. Richard Turere, you are something else.

CA: To się nazywa zaangażowanie! Rchardzie Turere, jesteś naprawdę wyjątkowy.

We're going to cheer you on every step of the way, my friend.

Będziemy trzymać za ciebie kciuki, przyjacielu.

Thank you so much.RT: Thank you. (Applause)

Dziękuję ci bardzo. RT: Dziękuję. (Brawa)