Richard Turere: My invention that made peace with lions

Translator: Joseph Geni Reviewer: Morton Bast

Translator: Bayarchimeg Ankhbayar Reviewer: Indra Ganzorig

This is where I live. I live in Kenya,

at the south parts of the Nairobi National Park.

Those are my dad's cows at the back,

and behind the cows,

that's the Nairobi National Park.

Энэ бол миний амьдардаг нутаг. Би Кенийн

Nairobi National Park is not fenced in the south widely,

Найроби үндэсний хүрээлэнгийн өмнөд хэсэгт амьдардаг.

which means wild animals like zebras

Миний аавын үхэрнүүдийн хойноосоо харагдаж байна,

migrate out of the park freely.

үхэрнүүдийн хойно

Найроби үндэсний хүрээлэн харагдаж байна.

So predators like lions follow them,

Найроби үндэсний хүрээлэн өмнөд хэсгээрээ хашаагүй

and this is what they do.

учир алаг тахь гэх мэт зэрлэг амьтад

They kill our livestock.

хүрээлэнгээс чөлөөтэй гардаг юм.

This is one of the cows which was killed at night,

Тиймээс, арслан гэх мэт араатан амьтад тэднийг дагаж гарсны улмаас

and I just woke up in the morning and I found it dead,

ийм зүйл тохиолддог.

and I felt so bad,

because it was the only bull we had.

Тэд бидний мал сүргийг устгадаг.

Шөнө дунд үхсэн үхэрнүүдийн нэг нь энэ байна,

My community, the Maasai, we believe that

би өглөө сэрээд үхсэн байгааг нь олж хараад

we came from heaven with all our animals and all the land

их санаа алдсан

учир нь бидэнд байсан цорын ганц бух байсан юм.

for herding them, and that's why we value them so much.

So I grew up hating lions so much.

Манай суурин буюу Масайчууд бид

диважингаас ирэхдээ мал амьтад болон газар нутагтайгаа хамт ирсэн гэж итгэдэг.

The morans are the warriors

who protect our community and the livestock,

Тиймээс мал сүргээ бэлчээрлэхдээ бид их хайрлаж хамгаалдаг юм.

and they're also upset about this problem.

Ийм учраас би өсөж торинохдоо арсланг их үзэн яддаг байлаа.

So they kill the lions.

Моранууд бол дайчид юм,

It's one of the six lions which were killed in Nairobi.

бидний суурин газрыг болон мал амьтдаа хамгаалдаг хүмүүс юм.

And I think this is why the Nairobi National Park lions are few.

Тэд ч гэсэн ялгаагүй энэ асуудалд их дургүйцдэг.

So a boy, from six to nine years old, in my community

Тиймээс тэд арсланг алдаг.

Найробид алагдсан зургаан арслангийн нэг нь энэ байна.

is responsible for his dad's cows,

Үүнээс л болж Найроби хүрээлэнд цөөн тооны арслан амьдардаг.

and that's the same thing which happened to me.

So I had to find a way of solving this problem.

Манай суурины 6-9 насны хөвгүүдийн хувьд

And the first idea I got was to use fire,

эцгийнхээ үхэр, үнээг харж хамгаалах үүрэгтэй учраас

because I thought lions were scared of fire.

би ч бас ижилхэн үүрэг хүлээсэн юм.

But I came to realize that that didn't really help,

Тиймээс би энэ асуудлыг шийдэх шаардлагатай болсон.

Гал ашиглах нь миний анхны санаа байсан

because it was even helping the lions

to see through the cowshed.

учир нь арслангууд галаас айдаг байх гэж бодсон юм.

So I didn't give up. I continued.

Гэсэн хэдий ч энэ арга ямар ч үр дүнгүй байгааг олж харсан.

And a second idea I got was

to use a scarecrow.

Яагаад гэвэл энэ нь арслангуудад

I was trying to trick the lions

үхрийн хашаан доторхыг харахад нь тусалж байсан.

[into thinking] that I was standing near the cowshed.

But lions are very clever. (Laughter)

Би бууж өгөөгүй ээ, үргэлжлүүлсээр л байлаа.

Надад төрсөн хоёр дах санаа бол

They will come the first day and they see the scarecrow, and they go back,

мануухай ашиглах байсан.

Арслангуудыг хуурч

but the second day, they'll come and they say,

үхрийн хашааны хажууд би өөрөө зогсож байгаа мэт харагдуулахыг оролдсон.

this thing is not moving here, it's always here. (Laughter)

Гэхдээ арслан ухаантай амьтан. (Инээд)

So he jumps in and kills the animals.

Мануухайг харсан эхний өдрөө тэд буцсан

So one night, I was walking around the cowshed with a torch,

харин хоёр дах өдөр тэд ирээд

and that day, the lions didn't come.

энэ зүйл ерөөсөө хөдөлдөггүй, үргэлж л байдаг юмаа гэж хэлнэ. (Инээд)

And I discovered that lions are afraid of a moving light.

Тэгээд л үсэрч ирээд амьтдыг минь хороодог.

So I had an idea.

Нэг орой үхрийн хашааны оройлцоо дэнлүү бариад явж байлаа.

Since I was a small boy,

Тэр өдөр арслангууд ойртож ирээгүй.

I used to work in my room for the whole day,

Үүнээс л би арслангууд хөдөлгөөнтэй гэрлээс айдгийг олж мэдсэн.

and I even took apart my mom's new radio,

and that day she almost killed me,

Үүнээс л надад нэг санаа төрсөн.

but I learned a lot about electronics. (Laughter)

Би бүүр жаахан байхаасаа л

өрөөндөө бүтэн өдөржингөө юм хийдэг байсан.

So I got an old car battery,

Нэг удаа ээжийнхээ шинэ радионы хэсгийг ашиглахад

an indicator box. It's a small device found in a motorcycle,

тэр өдөр ээж намайг барьж идэх шахсан ч

and it helps motorists when they want to turn right or left. It blinks.

би цахилгааны талаар их зүйл сурсан.

And I got a switch where I can switch on the lights, on and off.

Би машины хуучин мотор,

бас заагуурыг аваад,

And that's a small torch from a broken flashlight.

энэ нь мотоциклын эргэхэд асдаг гэрлэн дохионы хэрэгсэл л дээ.

So I set up everything.

Мөн гэрлийг унтрааж асаадаг унтраалга авсан.

As you can see, the solar panel charges the battery,

and the battery supplies the power

Энэ нь эвдэрсэн гар чийдэнгийн гэрэл.

to the small indicator box. I call it a transformer.

And the indicator box makes the lights flash.

Ингээд л бүгдийг нь эвлүүлсэн.

Та бүхний харж байгаагаар нарны хавтан моторыг цэнэглэж,

As you can see, the bulbs face outside,

мотор нь жижиг заагуурт эрчим хүч дамжуулдаг,

because that's where the lions come from.

үүнийг би шилжүүлэгч гэж нэрлэсэн.

And that's how it looks to lions when they come at night.

Заагуур нь гэрлийг анивчуулна.

The lights flash and trick

Таны харж байгаачлан гэрлийн чийдэн гадагшаа харж байна.

the lions into thinking I was walking around the cowshed,

but I was sleeping in my bed.

Учир нь арслангууд гаднаас л ирдэг шүү дээ.

(Laughter)

Арслангууд шөнө ирэхэд ингэж харагддаг.

(Applause)

Thanks.

Гэрэл анивчин намайг үхрийн хашаагаар

алхаж байна гэж арслангуудыг хуурдаг.

So I set it up in my home two years ago,

Гэхдээ би орондоо унтаж байдаг.

(Инээд)

and since then, we have never experienced any problem with lions.

(Алга ташилт)

Баярлалаа.

And my neighboring homes heard about this idea.

One of them was this grandmother.

Би үүнийг гэртээ хоёр жилийн өмнө суурилуулсан.

She had a lot of her animals being killed by lions,

Түүнээс хойш арслантай холбоотой ямар ч асуудал гараагүй.

and she asked me if I could put the lights for her.

Манай хөрш айлууд энэ тухай мэдэж эхэлсэн.

And I said, "Yes."

So I put the lights. You can see at the back, those are the lion lights.

Хөршийн маань нэг нь энэ эмээ байсан юм.

Since now, I've set up seven homes around my community,

Арслангууд тэдний ихэнх малыг хороосон учраас

and they're really working.

гэрлээ суурилуулж өгч болох уу гэж асуусан.

And my idea is also being used now all over Kenya

Би "чадна" гэсэн.

Би гэрлийг суурилуулсан. Тэр ард харагдаж байгаа нь арслангуудын гэрэл.

for scaring other predators like hyenas, leopards,

Би сууриныхаа 7 гэр бүлд суурилуулж өгсөн.

Тэд үнэхээр ажиллаж байгаа шүү.

and it's also being used

to scare elephants away from people's farms.

Мөн миний санааг Кенийн өнцөг булан бүр

Because of this invention, I was lucky to get a scholarship

чононцор, ирвэс зэрэг араатан амьтдыг үргээх зорилгоор ашиглаж байгаа.

in one of the best schools in Kenya,

Brookhouse International School,

Мөн үүнийг зааныг айлган

and I'm really excited about this.

фермээс үргээх зорилгоор ашиглаж байна.

My new school now is coming in and helping

Уг бүтээлийнхээ ачаар би

by fundraising and creating an awareness.

Кенийн хамгийн шилдэг сургуулийн нэг болох

Брукхаусын олон улсын их сургуулиас тэтгэлэг авсан.

I even took my friends back to my community,

Үүнд миний сэтгэл маш хангалуун байгаа.

Миний шинэ сургууль хандив цуглуулж,

and we're installing the lights to the homes

иргэдийг мэдээллээр хангахад тусалж байгаа.

which don't have [any], and I'm teaching them how to put them.

Манай найзууд манай сууринд ирж

So one year ago, I was just a boy in the savanna grassland

herding my father's cows,

гэрэлгүй айлуудад гэрэл суурилуулахад тусалж байгаа

and I used to see planes flying over,

бас би тэдэнд хэрхэн суурилуулахыг зааж өгч байгаа.

and I told myself that one day, I'll be there inside.

1 жилийн өмнө би халуун орны,

And here I am today.

I got a chance to come by plane for my first time for TED.

аавынхаа үхрийг хардаг хүү байсан.

Тэр үед дээгүүр нисэн өнгөрч буй онгоцыг хараад

нэг л өдөр дотор нь сууна гэж өөртөө хэлдэг байсан.

So my big dream is to become an aircraft engineer and pilot when I grow up.

Тэгээд би өнөөдөр энд байна.

I used to hate lions, but now because my invention

Би TED-д оролцохоор анх удаагаа онгоцонд сууж үзсэн.

is saving my father's cows and the lions,

we are able to stay with the lions without any conflict.

Миний мөрөөдөл бол том болоод онгоцны инженер болж нисгэгч болох.

Ashê olên. It means in my language, thank you very much.

Би арслангуудыг үзэн яддаг байсан, гэвч миний шинэ бүтээлийн ачаар

(Applause)

аавуудын үхэр болон арслангууд аль аль нь аюулгүй байна

мөн ямар ч зөрчилгүйгээр арслангуудтай амьдарч байна.

Ashê olên. Энэ нь миний хэлээр "маш их баярлалаа" гэсэн үг.

(Алга ташилт)

Chris Anderson: You have no idea how exciting it is

to hear a story like yours.

So you got this scholarship.Richard Turere: Yep.

CA: You're working on other electrical inventions.

What's the next one on your list?

RT: My next invention is,

Крис Андэрсон: Чиний түүхийг сонсох

I want to make an electric fence.CA: Electric fence?

ямар сэтгэл хөдөлгөм байсан гээч.

RT: But I know electric fences are already invented,

Тэгэхээр, чи тэтгэлэг хүртжээ. Ричард Турэрэ: Тиймээ.

but I want to make mine.

КА: Чи бас нэг цахилгаан бүтээл дээр ажиллаж байгаа гэсэн,

(Laughter)

дараагийн бүтээл чинь юу вэ?

CA: You already tried it once, right, and you --RT: I tried it before,

РТ: Миний дараагийн бүтээл бол

цахилгаан хашаа юм. КА: Цахилгаан хашаа юу?

but I stopped because it gave me a shock. (Laughter)

РТ: Тиймээ, цахилгаан хашаа аль хэдийнээ бүтээгдсэн гэдгийг би мэднэ

би өөрийн гэсэн хашааг хиймээр байна.

CA: In the trenches. Richard Turere, you are something else.

(Инээд)

КА: Чи аль хэдийнээ туршиж үзсэн үү? РТ: Би өмнө нь үзэж байсан

We're going to cheer you on every step of the way, my friend.

гэвч тогонд цохиулсан учир больсон. (Инээд)

Thank you so much.RT: Thank you. (Applause)

КА: Ричад Турэрэ, чи үнэхээр гайхалтай.

Бид чамайг үргэлж дэмжих болно, найз минь.

Маш их баярлалаа. РТ: Баярлалаа. (Алга ташилт)