4 reasons to learn a new language | John McWhorter

Аудармашы: Zhadra Baibussinoa

The language I'm speaking right now

Дәл қазір мен сөйлеп тұрған тіл

is on its way to becoming the world's universal language,

әлем тіліне айналып бара жатыр,

for better or for worse.

жақсы ма, жаман ба білмейміз.

Интернет тіліне,

Let's face it,

it's the language of the internet,

қаржы тіліне,

it's the language of finance,

әуә қозғалысын бақылау тіліне,

it's the language of air traffic control,

танымал мәдениет,

of popular music,

саясат тіліне айналғанын

жоққа шығара алмаймыз.

diplomacy --

English is everywhere.

Ағылшын тілі барлық жерде.

Now, Mandarin Chinese is spoken by more people,

Мандарин қытайымен сөйлейтіндер көп,

but more Chinese people are learning English

қытай тілін үйреніп жүрген ағылшынға қарағанда

than English speakers are learning Chinese.

ағылшын үйреніп жүрген қытай одан да көп.

Last I heard,

Менің естуім бойынша,

there are two dozen universities in China right now

Қазір Қытайда ондаған университет

teaching all in English.

ағылшынша білім беруде.

English is taking over.

Ағылшын басымдыққа ие.

And in addition to that,

Осыған орай,

it's been predicted that at the end of the century

жорамал бойынша, ғасырдың соңында

қазіргі қолданыстағы тілдердің көп бөлігі

almost all of the languages that exist now --

шамамен 6,000 тіл

there are about 6,000 --

will no longer be spoken.

қолданыстан шығады.

There will only be some hundreds left.

Тек жүз шақтысы қалуы мүмкін.

And on top of that,

Әрі ең маңыздысы

жылдам аударма сапасы

it's at the point where instant translation of live speech

is not only possible, but it gets better every year.

жылдан жылға жақсаруда.

The reason I'm reciting those things to you

Бұл мәліметтермен бөлісуімнің себебі

тығырыққа таянғанымызды

is because I can tell that we're getting to the point

where a question is going to start being asked,

сұрақтарға жауап беретін кез келгенін айту.

which is: Why should we learn foreign languages --

Неге біз басқа тілдерді оқуымыз керек?

Ағылшын тілі шет тілінің қатарына кірсе?

other than if English happens to be foreign to one?

Дүниенің әр адамына ортақ бір тілде

Why bother to learn another one when it's getting to the point

сөйлей алса, шет тілін үйренудің қажеті не?

where almost everybody in the world will be able to communicate in one?

I think there are a lot of reasons,

Меніңше, әр түрлі себептері бар,

but I first want to address

бірақ біріншіден менің жеткізгім келгені

the one that you're probably most likely to have heard of,

бәлкім естіген боларсыз,

because actually it's more dangerous than you might think.

өйткені, ол қауіптірек.

Оның басты идеясы

And that is the idea

that a language channels your thoughts,

тіл – адамның ойын жеткізеді,

that the vocabulary and the grammar of different languages

әр тілдің сөздері мен грамматикасы

gives everybody a different kind of acid trip,

адамға сезім елестерін туғызады,

so to speak.

былайша айтқанда,

Бұл өте қызықты идея

That is a marvelously enticing idea,

but it's kind of fraught.

бірақ бұл кішкене қауіпті.

So it's not that it's untrue completely.

Бұл бұрыс та емес, дұрыс та емес.

Француз және испан тілінде

So for example, in French and Spanish

the word for table is, for some reason, marked as feminine.

«Үстел» сөзі аналық текті білдіреді.

So, "la table," "la mesa," you just have to deal with it.

Сондықтан “ la table” “ la mesa” болады.

Егер

It has been shown

that if you are a speaker of one of those languages

аталған тілде сөйлесеңіз

және сізден осы сөзді сұраса

and you happen to be asked

how you would imagine a table talking,

үстел бейнесін қалай елестетесіз?

then much more often than could possibly be an accident,

Әдетте

a French or a Spanish speaker

француздар немесе испандар

says that the table would talk with a high and feminine voice.

үстел әйел даусымен сөйлер еді дейді.

So if you're French or Spanish, to you, a table is kind of a girl,

оларға үстел қыз болады.

as opposed to if you are an English speaker.

Ағылшындарда керісінше.

It's hard not to love data like that,

Мұндай ақпаратқа таң қалмау қиын,

and many people will tell you that that means

бұл арқылы көпшілік

that there's a worldview that you have if you speak one of those languages.

әлемді әртүрлі тану мүмкіндігі бар екенін айтады.

But you have to watch out,

Бірақ сізге сақ болу керек,

because imagine if somebody put us under the microscope,

Елестетіңіз, біз микроскоп астында жүрміз,

the us being those of us who speak English natively.

ағылшынша жақсы сөйлейтіндер көп.

What is the worldview from English?

Олардың көзқарасы қандай?

So for example, let's take an English speaker.

Мысалы, ағылшынды алсақ.

Up on the screen, that is Bono.

Экранда, Бұл – Боно.

He speaks English.

Ол ағылшынша сөйлейді.

I presume he has a worldview.

Оның өзінің әлемге көзқарасы бар.

Now, that is Donald Trump.

Бұл – Доналд Трамп.

Оның ойынша,

In his way,

he speaks English as well.

Ол да ағылшынша сөйлейді.

(Laughter)

(Күлкі)

And here is Ms. Kardashian,

Ал бұл Мисс Кардашьян,

and she is an English speaker, too.

Ол да ағылшын тілінің өкілі.

So here are three speakers of the English language.

Бұл жерде ағылшын тілінің үш өкілі бар.

What worldview do those three people have in common?

Бұл адамдардың көзқарасында ортақ не бар?

What worldview is shaped through the English language that unites them?

Оларды қанадай көзқарас біріктіреді?

It's a highly fraught concept.

Бұл қарапайым ұғым емес.

And so gradual consensus is becoming that language can shape thought,

Тіл пікірді қалыптастырады,

Бірақ ол психологиялық түрде көрсетіледі.

but it tends to be in rather darling, obscure psychological flutters.

It's not a matter of giving you a different pair of glasses on the world.

Бұл әлемді әртүрлі көзқараспен тану деген сөз емес.

Now, if that's the case,

Мәселе көзқараста болса,

тілдерді не үшін үйрену керек?

then why learn languages?

Егер бұл көзқарасымызды өзгертпесе,

If it isn't going to change the way you think,

what would the other reasons be?

басқа қандай себептер бар?

There are some.

Себептер бар.

One of them is that if you want to imbibe a culture,

Мысалы, мәдениетті бойына сіңіру

Егер оның бөлшегі болғыңыз келсе,

if you want to drink it in, if you want to become part of it,

онда тіл мәдениетті жеткізуінен тәуелсіз -

then whether or not the language channels the culture --

Соның өзінде күмән тудырады--

and that seems doubtful --

Мәдени құндылықтарды сіңіргіңіз келсе,

if you want to imbibe the culture,

you have to control to some degree

Сіз мәдениетті жеткізіп отырған тілді

the language that the culture happens to be conducted in.

қолданғанда сақ болуыңыз керек.

There's no other way.

Өзгеше болмайды.

There's an interesting illustration of this.

Бұған өте қызық мысал бар.

I have to go slightly obscure, but really you should seek it out.

Түсініксіз жолмен баруым керек.

There's a movie by the Canadian film director Denys Arcand --

Канадалық продюсер Денис Арканның киносы бар

Ағылшынша оқылуы “ Денис Арканд"

read out in English on the page, "Dennis Ar-cand,"

if you want to look him up.

деп табасыз.

“ Монреал Исасы” деп аталатын кино жасаған

He did a film called "Jesus of Montreal."

And many of the characters

көп кейіпкері

are vibrant, funny, passionate, interesting French-Canadian,

француздар мен канадалықтар,

French-speaking women.

французша сөйлейтін әйелдер.

There's one scene closest to the end,

Сонына қарай бір көрініс бар,

where they have to take a friend to an Anglophone hospital.

Досын ағылшын тілдес аураханаға апарды.

In the hospital, they have to speak English.

Онда ағылшынша сөйлеу керек болатын.

Now, they speak English but it's not their native language,

Бірақ ол олардың ана тілі емес.

they'd rather not speak English.

Олар ағылшынша сөйлеуді таңдар еді.

And they speak it more slowly,

және олар баялау сөйледі

they have accents, they're not idiomatic.

акцент бар,сөйлеу тіркестерін қолданбайды

Suddenly these characters that you've fallen in love with

Кенет, бұл кейіпкерлер

өздерінің көлеңкелеріне айналады.

become husks of themselves, they're shadows of themselves.

To go into a culture

Мәдениетке сіңісу

адамдарды терезенің ар жағынан тану

and to only ever process people through that kind of skrim curtain

мәдениетті шындап түсіну деген сөз емес.

is to never truly get the culture.

And so to the extent that hundreds of languages will be left,

Егер әлемде санаулы тіл қалса,

one reason to learn them

оларды үйренудің себебі:

оларды білу арқылы сол тілде

is because they are tickets to being able to participate

in the culture of the people who speak them,

сөйлейтін қауымды танимыз.

Себебі бұл олардың жүрегіне апарар кілт.

just by virtue of the fact that it is their code.

So that's one reason.

Бұл бірінші себеп.

Second reason:

Екінші себеп:

it's been shown

екі тілде сөйлесеңіз

that if you speak two languages, dementia is less likely to set in,

дименсиямен ауру қаупі төмендейтіні дәлелденген.

Әрі бір сәтте бірнеше тапсырма орындай аласыз.

and that you are probably a better multitasker.

And these are factors that set in early,

Бұл кішкентай кезде қалыптасады.

and so that ought to give you some sense

Балаларға қай кезде тіл үйрету

of when to give junior or juniorette lessons in another language.

керегін ұққан боларсыз.

Bilingualism is healthy.

Билингвизм денсаулық үшін пайдалы.

And then, third --

Үшіншіден:

languages are just an awful lot of fun.

Шет тілдері өте қызық

Much more fun than we're often told.

Біз ойлағаннан да тартымды.

So for example, Arabic: "kataba," he wrote,

Мысалы арабша “ kataba” жазды деген сөз.

"yaktubu," he writes, she writes.

"yaktubu" ол жазып отыр,

“uktub” бұйрық райда жаз деген сөз.

"Uktub," write, in the imperative.

Бұл сөздерде ортақ не бар?

What do those things have in common?

Бұл сөздерде ортақ дауыссыздар бар

All those things have in common

the consonants sitting in the middle like pillars.

сөз ортасында тұрып, тіреп тұр,

They stay still,

Олар өзгермейді.

and the vowels dance around the consonants.

Дауыстылар дауыссыздар айналасында билейді

Who wouldn't want to roll that around in their mouths?

Бұл қызықпен бөліскің келіп тұрады.

You can get that from Hebrew,

Ивритте де солай.

Эфиопияның мемлекеттік тілі амхар тілі де солай.

you can get that from Ethiopia's main language, Amharic.

That's fun.

Таңқаларлық.

Әрі сөздердің орын тәртібі әртүрлі.

Or languages have different word orders.

Learning how to speak with different word order

Орындарын өзгертіп қойып сөйлеп үйрену

is like driving on the different side of a street if you go to certain country,

өзге елде жолдың сол жағымен жүрген тәрізді.

or the feeling that you get when you put Witch Hazel around your eyes

Немесе көзге гамамелис тамызғанда болатын

and you feel the tingle.

шаншуды сезімі сияқты.

A language can do that to you.

Шет тілі ерекше сезімді бастан өткеруге көмектеседі.

So for example,

Мысалы,

"The Cat in the Hat Comes Back,"

"Етіктегі мысық"

a book that I'm sure we all often return to,

бәрімізге таныс кітапты

"Моби Дик” сияқты таныс болар.

like "Moby Dick."

One phrase in it is, "Do you know where I found him?

«Қайдан тапқанымды білесің бе?»

Do you know where he was? He was eating cake in the tub,

Душқа барды, Ванна отырып, бәліш жеді

Yes he was!"

Иә, ол жеді" дейді.

Fine. Now, if you learn that in Mandarin Chinese,

Оны мандарин диалектінде оқысаңыз,

then you have to master,

мына сөзді жаттау керек:

"Сен біле аласын, мен оны қайда таптым?

"You can know, I did where him find?

He was tub inside gorging cake,

ол бак ішінде бәліш жеп отырған

No mistake gorging chewing!"

Күмәнсіз, құмарланып жеді."

Маған бұл ұнайды.

That just feels good.

Imagine being able to do that for years and years at a time.

Мысалы, сіз оны жылдар бойы істей аласыз

Or, have you ever learned any Cambodian?

Кхмер тілін үйреніп пе едіңіз?

Me either, but if I did,

Өзім үйренбедім. Бірақ үйренсем,

тамағымда 13 дауысты болмас еді

I would get to roll around in my mouth not some baker's dozen of vowels

like English has,

ағылшын тіліндегідей,

but a good 30 different vowels

бірак отыз түрлі дыбыс

scooching and oozing around in the Cambodian mouth

камбодж ауызында араның

like bees in a hive.

ұясында ызыңдар еді.

That is what a language can get you.

Шет тілінің берері мінекей осы.

And more to the point,

Бұдан бөлек,

we live in an era when it's never been easier to teach yourself another language.

шет тілін үйрену қазір қиын емес.

It used to be that you had to go to a classroom,

Бұрын сабаққа бару керек болатын

and there would be some diligent teacher --

жақсы үйрететін мұғалім табуың керек.

Ал керемет мұғалімдер

some genius teacher in there --

but that person was only in there at certain times

белгілі уақытта болатындықтан

сол уақытты таңдайтынсыз

and you had to go then,

and then was not most times.

сабақ жиі болмайтын.

Сонда бару қажет болатын

You had to go to class.

If you didn't have that, you had something called a record.

Ондай мүмкіндік болмаса, пластинка тыңдайтынсыз.

I cut my teeth on those.

Өзім талай тыңдадым.

There was only so much data on a record,

Пластинкада, кассетада тіпті көнерген

or a cassette,

CD дискте де

or even that antique object known as a CD.

ақпарат көп еді.

Other than that you had books that didn't work,

Бұдан бөлек, көмектесетін кітаптар бар еді.

that's just the way it was.

Солай болатын

Today you can lay down --

Қазір болса,

lie on your living room floor,

төр бөлмеде

sipping bourbon,

аяқты аспанға көтеріп

and teach yourself any language that you want to

үйренгіңіз келетін кез келген тілді

with wonderful sets such as Rosetta Stone.

Rosetta Stone секілді бағдарламамен үйренуге болады.

I highly recommend the lesser known Glossika as well.

Glossika деген аса танымал емес курсты қолдануға кеңес беремін.

Кез келген уақытта үйрене аласыз.

You can do it any time,

therefore you can do it more and better.

Көп және жақсы үйренесіз деген сөз.

You can give yourself your morning pleasures in various languages.

Таңертең өзіңізді шет тілінің бір ерекшелігімен қуанта аласыз.

I take some "Dilbert" in various languages every single morning;

тіл үйрену дағдыңызды арттырады.

Күнде таңертең "Дилберт" комиксін оқимын.

it can increase your skills.

Couldn't have done it 20 years ago

Әртүрлі тілде бар.

when the idea of having any language you wanted

Жиырма жыл бұрын бұл мүмкін емес еді.

in your pocket,

Тіл үйрететін дүние қалтаңызға

coming from your phone,

телефоныңызға сияды десе,

would have sounded like science fiction to very sophisticated people.

сенбес едік.

So I highly recommend

Басқа тілдерді үйреніңіз

that you teach yourself languages other than the one that I'm speaking,

өзіңіз білетін тілден бөлек тағы тіл үйреніңіз.

because there's never been a better time to do it.

Бұған дейін мұндай жақсы мүмкіндік болған емес.

It's an awful lot of fun.

Бұл өте қызық.

Бұл көзқарасты өзгертпейді.

It won't change your mind,

but it will most certainly blow your mind.

Бірақ сізді таң қалдырады.

Көп рақмет.

Thank you very much.

(Applause)

(Қол шапалақ)