4 reasons to learn a new language | John McWhorter

Tłumaczenie: Magdalena Putowska Korekta: Sebastian Sek

The language I'm speaking right now

Język, którym teraz mówię,

is on its way to becoming the world's universal language,

staje się najbardziej uniwersalnym na świecie,

for better or for worse.

na dobre i na złe.

Let's face it,

Pogódźmy się z tym.

it's the language of the internet,

To język internetu,

it's the language of finance,

finansów,

it's the language of air traffic control,

kontroli powietrznej,

of popular music,

muzyki pop,

diplomacy --

dyplomacji...

English is everywhere.

Angielski jest wszędzie.

Now, Mandarin Chinese is spoken by more people,

Więcej ludzi mówi mandaryńskim,

but more Chinese people are learning English

ale więcej Chińczyków uczy się angielskiego

than English speakers are learning Chinese.

niż anglojęzycznych osób chińskiego.

Last I heard,

Słyszałem,

there are two dozen universities in China right now

że w Chinach jest obecnie ponad dwadzieścia uczelni

teaching all in English.

uczących tylko po angielsku.

English is taking over.

Angielski przejmuje władzę.

And in addition to that,

Dodatkowo,

it's been predicted that at the end of the century

przewiduje się, że do końca wieku

almost all of the languages that exist now --

niemal wszystkie istniejące języki...

there are about 6,000 --

jest ich teraz około 6000,

will no longer be spoken.

przestaną być używane.

There will only be some hundreds left.

Zostanie zaledwie kilkaset.

And on top of that,

Jakby tego było mało,

it's at the point where instant translation of live speech

bezpośredni przekład na żywo

is not only possible, but it gets better every year.

jest nie tylko możliwy, ale staje się coraz lepszy.

The reason I'm reciting those things to you

Dlaczego o tym mówię,

is because I can tell that we're getting to the point

sądzę, że zmierzamy do punktu,

where a question is going to start being asked,

gdzie trzeba sobie zadać pytanie.

which is: Why should we learn foreign languages --

Czemu powinniśmy się uczyć obcych języków?

other than if English happens to be foreign to one?

Innych niż angielski, jeśli on już jest dla nas obcy?

Why bother to learn another one when it's getting to the point

Po co się męczyć, skoro w przyszłości

where almost everybody in the world will be able to communicate in one?

niemal wszyscy na świecie będą używać tylko jednego?

I think there are a lot of reasons,

Myślę, że jest ku temu wiele powodów.

but I first want to address

Najpierw chciałbym wspomnieć ten,

the one that you're probably most likely to have heard of,

który z pewnością słyszeliście,

because actually it's more dangerous than you might think.

bo jest bardziej niebezpieczny niż wam się wydaje.

And that is the idea

To teoria,

that a language channels your thoughts,

że język odzwierciedla nasze myśli,

that the vocabulary and the grammar of different languages

że słownictwo i gramatyka różnych języków

gives everybody a different kind of acid trip,

dają każdemu inny rodzaj kwasowego tripa,

so to speak.

jeśli mogę tak to ująć.

That is a marvelously enticing idea,

To bardzo pociągająca teoria,

but it's kind of fraught.

ale jest raczej naciągana.

So it's not that it's untrue completely.

Co nie znaczy, że to całkiem nieprawda.

So for example, in French and Spanish

Na przykład we francuskim i hiszpańskim

the word for table is, for some reason, marked as feminine.

z jakiegoś powodu "stół" ma rodzaj żeński.

So, "la table," "la mesa," you just have to deal with it.

Więc „la table”, „la mesa”, tak po prostu jest.

It has been shown

Okazało się,

that if you are a speaker of one of those languages

że jeśli jesteś użytkownikiem jednego z tych języków

and you happen to be asked

i ktoś cię poprosi,

how you would imagine a table talking,

abyś wyobraził sobie gadający stół,

then much more often than could possibly be an accident,

częściej niż wskazywałoby to na przypadek,

a French or a Spanish speaker

Francuz czy Hiszpan

says that the table would talk with a high and feminine voice.

powiedziałby, że stół mówi wysokim, kobiecym głosem.

So if you're French or Spanish, to you, a table is kind of a girl,

Jeśli jesteś Francuzem czy Hiszpanem, stół to dla ciebie dziewczyna,

as opposed to if you are an English speaker.

w przeciwieństwie do Anglika.

It's hard not to love data like that,

Uwielbiam takie badania,

and many people will tell you that that means

wiele osób twierdzi, że to oznacza,

that there's a worldview that you have if you speak one of those languages.

że masz konkretne spojrzenie na świat, jeśli mówisz jednym z tych języków.

But you have to watch out,

Ale trzeba uważać,

because imagine if somebody put us under the microscope,

wyobraźcie sobie, że ktoś bada nas pod mikroskopem,

the us being those of us who speak English natively.

Czyli osoby, dla których angielski to naturalny język.

What is the worldview from English?

Jaka jest perspektywa świata z punktu widzenia angielskiego?

So for example, let's take an English speaker.

Użytkownik języka angielskiego.

Up on the screen, that is Bono.

Na górze ekranu mamy Bono.

He speaks English.

Mówi po angielsku.

I presume he has a worldview.

Myślę, że ma swój pogląd na świat.

Now, that is Donald Trump.

A to Donald Trump.

In his way,

Na swój sposób

he speaks English as well.

także mówi po angielsku.

(Laughter)

(Śmiech)

And here is Ms. Kardashian,

A to pani Kardashian,

and she is an English speaker, too.

ona też jest użytkowniczką angielskiego.

So here are three speakers of the English language.

Mamy trzech użytkowników tego języka.

What worldview do those three people have in common?

Jakie spojrzenie na świat dzielą?

What worldview is shaped through the English language that unites them?

Jaką perspektywę kształtuje angielski, która jest dla nich wspólna?

It's a highly fraught concept.

To mocno naciągany koncept.

And so gradual consensus is becoming that language can shape thought,

Stopniowo dochodzimy do zgody, że język może kształtować myśli,

but it tends to be in rather darling, obscure psychological flutters.

ale zdaje się to być tylko psychologiczną mrzonką.

It's not a matter of giving you a different pair of glasses on the world.

Nie chodzi tu o zakładanie innej pary okularów.

Now, if that's the case,

Skoro tak stoją sprawy,

then why learn languages?

to dlaczego uczymy się języków?

If it isn't going to change the way you think,

Jeśli nie ma to zmienić waszego sposobu myślenia,

what would the other reasons be?

to jakie są inne powody?

There are some.

Jest kilka.

One of them is that if you want to imbibe a culture,

Po pierwsze, jeśli chcecie upajać się kulturą,

if you want to drink it in, if you want to become part of it,

chłonąć ją, stać się jej częścią,

then whether or not the language channels the culture --

wtedy, chcąc nie chcąc, język jest nośnikiem kultury...

and that seems doubtful --

i to wydaje się wątpliwe.

if you want to imbibe the culture,

Jeśli chcecie chłonąć kulturę,

you have to control to some degree

musicie w pewnym stopniu opanować

the language that the culture happens to be conducted in.

język, którym przypadkiem ta kultura jest władana.

There's no other way.

Nie ma innego sposobu.

There's an interesting illustration of this.

Można to zilustrować w ciekawy sposób.

I have to go slightly obscure, but really you should seek it out.

Nie będę zdradzać szczegółów, ale powinniście to sprawdzić.

There's a movie by the Canadian film director Denys Arcand --

Jest taki film kanadyjskiego reżysera, Denysa Arcanda...

Przeczytajcie po angielsku na stronie, "Dennis Ar-cand,"

read out in English on the page, "Dennis Ar-cand,"

if you want to look him up.

jeśli chcecie wiedzieć więcej.

He did a film called "Jesus of Montreal."

Nakręcił film "Jezus z Montrealu".

And many of the characters

Wiele postaci

are vibrant, funny, passionate, interesting French-Canadian,

to dynamiczni, zabawni, pełni pasji, ciekawi francuskojęzyczni Kanadyjczycy.

French-speaking women.

Kobiety mówiące po francusku.

There's one scene closest to the end,

Pod koniec jest scena,

where they have to take a friend to an Anglophone hospital.

gdzie muszą zawieźć kogoś do angielskiego szpitala.

In the hospital, they have to speak English.

Tam muszą mówić po angielsku.

Now, they speak English but it's not their native language,

To nie jest ich język narodowy,

they'd rather not speak English.

wolałyby nie mówić po angielsku.

And they speak it more slowly,

Mówią wolniej,

they have accents, they're not idiomatic.

mają akcent, nie używają idiomów.

Suddenly these characters that you've fallen in love with

Nagle te postacie, w których się zakochaliście,

become husks of themselves, they're shadows of themselves.

stają się cieniami samych siebie.

To go into a culture

Wnikając w daną kulturę

and to only ever process people through that kind of skrim curtain

tylko po to, by zmieniać ludzi, przekraczając tę cienką granicę,

is to never truly get the culture.

to tak naprawdę nigdy się jej nie zgłębi.

And so to the extent that hundreds of languages will be left,

Ponieważ setki języków znikną,

one reason to learn them

to powodem, by się ich uczyć,

is because they are tickets to being able to participate

jest fakt, że są biletami, dzięki którym możemy uczestniczyć

in the culture of the people who speak them,

w kulturze osób, które nim władają,

just by virtue of the fact that it is their code.

z racji tego, że to ich kod.

So that's one reason.

To jeden z powodów.

Second reason:

Drugi jest taki,

it's been shown

udowodniono,

that if you speak two languages, dementia is less likely to set in,

że jeśli mówi się dwoma językami, rzadziej zapada się na demencję

and that you are probably a better multitasker.

i człowiek lepiej radzi sobie z kilkoma zadaniami na raz.

And these are factors that set in early,

Te czynniki są istotne we wczesnych latach,

and so that ought to give you some sense

pamiętajcie o tym,

of when to give junior or juniorette lessons in another language.

ucząc syna czy córkę obcego języka.

Bilingualism is healthy.

Dwujęzyczność jest zdrowa.

And then, third --

A po trzecie...

languages are just an awful lot of fun.

języki to ogromna zabawa.

Much more fun than we're often told.

Są znacznie zabawniejsze niż nam się mówi.

So for example, Arabic: "kataba," he wrote,

Na przykład po arabsku "kataba" znaczy on napisał,

"yaktubu," he writes, she writes.

"yaktubu" on pisze, ona pisze.

"Uktub," write, in the imperative.

"Uktub" pisz, tryb rozkazujący.

What do those things have in common?

Co mają ze sobą wspólnego?

All those things have in common

Wszystkie te wyrazy mają

the consonants sitting in the middle like pillars.

wspólne spółgłoski, tkwiące w środku jak filary.

They stay still,

Nie zmieniają pozycji,

and the vowels dance around the consonants.

a samogłoski tańczą wokół spółgłosek.

Who wouldn't want to roll that around in their mouths?

Kto nie chciałby pożonglować nimi w ustach?

You can get that from Hebrew,

To samo jest w hebrajskim,

you can get that from Ethiopia's main language, Amharic.

w głównym języku Etiopii, amharskim.

That's fun.

To zabawne.

Or languages have different word orders.

Nasze języki mają różne szyki zdań.

Learning how to speak with different word order

Uczenie się, jak mówić z innym szykiem zdania

is like driving on the different side of a street if you go to certain country,

to jak jeżdżenie autem za granicą po przeciwnej stronie ulicy

or the feeling that you get when you put Witch Hazel around your eyes

lub to uczucie, gdy nakładasz wyciąg z oczaru wokół oczu

and you feel the tingle.

i zaczynasz czuć mrowienie.

A language can do that to you.

Język może to sprawić.

So for example,

Na przykład,

"The Cat in the Hat Comes Back,"

"Kot Prot znów gotów do psot",

a book that I'm sure we all often return to,

książka, do której często wracamy,

like "Moby Dick."

jak do "Moby Dicka".

One phrase in it is, "Do you know where I found him?

Jedno zdanie brzmi tak. "Wiesz, gdzie go znalazłem?

Do you know where he was? He was eating cake in the tub,

Wiesz, gdzie on był? Jadł ciasto siedząc w pudełku.

Yes he was!"

O tak!

Fine. Now, if you learn that in Mandarin Chinese,

Super. Ale ucząc się tego w chińskim mandaryńskim,

then you have to master,

musielibyście opanować to tak:

"You can know, I did where him find?

"Możesz wiedzieć, znalazłem gdzie go ja?

He was tub inside gorging cake,

Był w pudełku środku, pożerając ciasto.

No mistake gorging chewing!"

Żadnej pomyłki, pożerając, żując!"

That just feels good.

Wspaniałe uczucie!

Imagine being able to do that for years and years at a time.

Wyobraźcie sobie robić tak przez całe lata na bieżąco.

Or, have you ever learned any Cambodian?

A czy kiedyś uczyliście się kambodżańskiego?

Me either, but if I did,

Ja też nie, ale gdybym się uczył,

I would get to roll around in my mouth not some baker's dozen of vowels

musiałbym rolować w ustach nie byle tuzinem samogłosek,

like English has,

jak w angielskim,

but a good 30 different vowels

ale aż 30 różnymi samogłoskami,

scooching and oozing around in the Cambodian mouth

przesuwającymi się i przeciekającymi przez kambodżańskie usta,

like bees in a hive.

niczym pszczoły w ulu.

That is what a language can get you.

To może dać ci język.

And more to the point,

Do rzeczy,

we live in an era when it's never been easier to teach yourself another language.

żyjemy w czasach, gdzie nigdy nie było łatwiej uczyć się innego języka.

It used to be that you had to go to a classroom,

Kiedyś trzeba było iść do klasy,

and there would be some diligent teacher --

gdzie byłby wymagający nauczyciel,

some genius teacher in there --

na pewno genialny nauczyciel,

but that person was only in there at certain times

ale pojawiał się tam sporadycznie,

and you had to go then,

wy musielibyście wtedy tam być,

and then was not most times.

nie było to za często.

You had to go to class.

Trzeba było chodzić na zajęcia.

If you didn't have that, you had something called a record.

Jeśli nie było zajęć, korzystało się z tak zwanych nagrań.

I cut my teeth on those.

Zjadłem na nich zęby.

There was only so much data on a record,

Było tylko tyle danych na nagraniu

or a cassette,

czy kasecie,

or even that antique object known as a CD.

czy nawet na zabytkowym dziś CD.

Other than that you had books that didn't work,

Oprócz tego były podręczniki, które nie działały,

that's just the way it was.

tak to było.

Today you can lay down --

Dziś możecie się położyć...

lie on your living room floor,

na podłodze w salonie,

sipping bourbon,

popijając whisky,

and teach yourself any language that you want to

ucząc się dowolnego języka

with wonderful sets such as Rosetta Stone.

za pomocą cudownych aplikacji, takich jak Rosetta Stone.

I highly recommend the lesser known Glossika as well.

Bardzo polecam też mniej znaną Glossikę.

You can do it any time,

Możecie to robić w dowolnym czasie,

therefore you can do it more and better.

robić tego więcej i robić to lepiej.

You can give yourself your morning pleasures in various languages.

Możecie sprawiać sobie poranne przyjemności w różnych językach.

I take some "Dilbert" in various languages every single morning;

Czytam komiks "Dilbert" co rano w rożnych językach,

it can increase your skills.

to zwiększy wasze umiejętności.

Couldn't have done it 20 years ago

Nie mogłem tego robić 20 lat temu,

when the idea of having any language you wanted

pomysł posiadania dowolnego języka

in your pocket,

w kieszeni,

coming from your phone,

w swoim telefonie,

would have sounded like science fiction to very sophisticated people.

brzmiałby jak science-fiction dla wykształconych ludzi.

So I highly recommend

Bardzo polecam

that you teach yourself languages other than the one that I'm speaking,

uczyć się języków innych niż ja teraz używam,

because there's never been a better time to do it.

bo to najlepszy czas na to.

It's an awful lot of fun.

To ogromna zabawa.

It won't change your mind,

Nie zmieni waszego umysłu,

but it will most certainly blow your mind.

ale z pewnością powali was na kolana.

Thank you very much.

Dziękuję bardzo.

(Applause)

(Brawa)