4 reasons to learn a new language | John McWhorter

Translator: Khongorzul Batbold Reviewer: Indra Ganzorig

The language I'm speaking right now

Миний яг одоо ярьж буй хэл нь

is on its way to becoming the world's universal language,

дэлхийн хамгийн түгээмэл хэл болж байна,

for better or for worse.

сайн, муу аль ч талаараа.

Let's face it,

Бүгдээрээ хүлээн зөвшөөрцгөөе,

it's the language of the internet,

энэ хэл бол интернетийн хэл,

it's the language of finance,

энэ бол санхүүгийн хэл,

it's the language of air traffic control,

агаарын хөдөлгөөний хяналтын хэл,

of popular music,

хит дуунуудын хэл,

diplomacy --

дипломат алба гээд

English is everywhere.

англи хэл нь хаа сайгүй хэрэглэгддэг.

Now, Mandarin Chinese is spoken by more people,

Харин одоогоор мандарин хятад хэлээр хамгийн олон хүн ярьдаг ч

but more Chinese people are learning English

хятад хэлийг сурч байгаа англи хэлтнүүдээс

than English speakers are learning Chinese.

илүү олон хятад хүмүүс англи хэлийг сурч байна.

Last I heard,

Миний хамгийн сүүлд сонссоноор бол

there are two dozen universities in China right now

яг одоо Хятадад 24 их сургууль

teaching all in English.

бүх хичээлээ англиар зааж байна.

English is taking over.

Англи хэл бүгдийг байлдан дагуулж байна.

And in addition to that,

Үүнээс гадна

it's been predicted that at the end of the century

21-р зууны сүүлд

almost all of the languages that exist now --

одоо оршин тогтнож буй

бараг бүх 6,000 гаруй хэл

there are about 6,000 --

will no longer be spoken.

хэрэглэгдэхээ болино гэж таамагладаг.

There will only be some hundreds left.

Эдгээрээс хэдэн зуу нь л үлдэх нь.

And on top of that,

Үүнд нэмж хэлэхэд,

it's at the point where instant translation of live speech

яриаг шууд орчуулах нь

боломжтой болохоос гадна, жилээс жилд сайжирч байна.

is not only possible, but it gets better every year.

The reason I'm reciting those things to you

Энэ бүхнийг давтаад байгаа учир нь

is because I can tell that we're getting to the point

эдгээр баримт биднийг өөрсдөөсөө

where a question is going to start being asked,

дараахь асуултыг асуухад хүргэж байна:

which is: Why should we learn foreign languages --

яагаад гадаад хэл сурах хэрэгтэй гэж?

other than if English happens to be foreign to one?

Англи хэлнээс бусад гадаад хэлийг сурах хэрэг байна уу?

Why bother to learn another one when it's getting to the point

Яагаад хүн бүхэн нэг хэлээр ойлголцоод болж байхад

where almost everybody in the world will be able to communicate in one?

бид өөр хэл нэмж сурах ёстой гэж?

I think there are a lot of reasons,

Олон шалтгаан байгаа гэж бодож байна.

but I first want to address

Гэхдээ хамгийн түрүүнд хэлэх гэсэн зүйл бол...

the one that you're probably most likely to have heard of,

Та урд нь сонссон байх л даа.

because actually it's more dangerous than you might think.

Учир нь энэ таны бодож байгаагаас ч илүү аюултай.

And that is the idea

Энэ санаа бол

that a language channels your thoughts,

хэл чиний оюун санаагаар дамжихдаа,

that the vocabulary and the grammar of different languages

өөр өөр хэлний дүрэм, үгийн сангууд нь

gives everybody a different kind of acid trip,

хүн бүрт адилгүй нөлөөллийг

so to speak.

бий болгодог.

That is a marvelously enticing idea,

Энэхүү хорхой хүрмээр санаа нь,

but it's kind of fraught.

арай бодит бус.

So it's not that it's untrue completely.

Гэхдээ тэр чигтээ ор үндэсгүй бас биш.

So for example, in French and Spanish

Жишээ нь, Франц, Испани хэлэнд

the word for table is, for some reason, marked as feminine.

ширээ гэдэг үг нь эм хүйстэй байдаг:

So, "la table," "la mesa," you just have to deal with it.

"la table," "la mesa," гэдгийг чи зүгээр л хүлээн зөвшөөрөх хэрэгтэй.

It has been shown

Гэхдээ хэрэв та энэ хоёрын аль нэгээр ярьдаг бол

that if you are a speaker of one of those languages

and you happen to be asked

танаас хэрэв ингэж асуувал

how you would imagine a table talking,

ширээ тантай ярьж байна гэж төсөөл.

then much more often than could possibly be an accident,

Харин ихэнхдээ, тохиолдлоос илүүтэйгээр,

a French or a Spanish speaker

Франц ба Испани хэлтэн

says that the table would talk with a high and feminine voice.

ширээ эмэгтэй дуу хоолойгоор ярина гэж хэлдэг.

So if you're French or Spanish, to you, a table is kind of a girl,

Хэрэв та Франц ба Испани хэлтэн бол ширээ эмэгтэй хүн шиг болж таарах нь.

as opposed to if you are an English speaker.

Харин Англи хэлтэй бол энэ нь эсрэгээрээ байх нь.

It's hard not to love data like that,

Ийм мэдээллэлд дургүй байхын аргагүй.

and many people will tell you that that means

Олон хүн танд ингэж хэлэх болно:

that there's a worldview that you have if you speak one of those languages.

аль нэг хэлээр ярьдаг бол дэлхийг харах онцгой өнцөгтэй гэж.

But you have to watch out,

Гэхдээ болгоомжлоорой,

because imagine if somebody put us under the microscope,

учир нь та биднийг хэн нэгэн микроскопын доор тавиад харлаа гэж бодъё,

the us being those of us who speak English natively.

унаган Англи хэлтнүүдийг.

What is the worldview from English?

Англи хэлтнүүдийн дэлхийг харах өнцөг юу вэ?

So for example, let's take an English speaker.

Жишээ нь, Англи хэлтэй хүмүүсийг аваад үзье.

Up on the screen, that is Bono.

Энэ дэлгэц дээр Боно байна.

He speaks English.

Тэр Англиар ярьдаг.

I presume he has a worldview.

Дэлхийг харах өөрийн гэсэн бодолтой гэж таамаглаж байна.

Now, that is Donald Trump.

Харин энд Дональд Трамп байна.

In his way,

Өөрийнхөө хэмжээнд л

he speaks English as well.

Англиар ярьчихдаг.

(Laughter)

(Инээд)

And here is Ms. Kardashian,

Харин энд Хатагтай Кардашиан байна,

and she is an English speaker, too.

бас Англиар ярьдаг.

So here are three speakers of the English language.

За ингээд Англиар ярьдаг гурван хүн байна.

What worldview do those three people have in common?

Эдгээр хүмүүст дэлхийг харах ямар өнцөг нь ижил вэ?

What worldview is shaped through the English language that unites them?

Англи хэл нь ямар ижил төстэй өнцгийг бий болгож байна вэ?

It's a highly fraught concept.

Энэ нь маш болчимгүй санаа юм.

And so gradual consensus is becoming that language can shape thought,

Хэл нь оюун санааг хэвшүүлдэг гэдэгтэй аажмаар санаа нийлж байна,

but it tends to be in rather darling, obscure psychological flutters.

гэхдээ энэ нь бүрхэг сэтгэл зүйн чичиргээ юм.

It's not a matter of giving you a different pair of glasses on the world.

Гол учир нь хэл, танд ертөнцийг харах өөр шилийг өгөхдөө гол нь биш ээ.

Now, if that's the case,

Хэрэв асуудал ийм юм бол,

then why learn languages?

хэл яагаад сурах хэрэгтэй гэж?

If it isn't going to change the way you think,

Хэрэв энэ нь яаж боддогийг өөрчлөхгүйн бол,

what would the other reasons be?

өөр ямар шалтгаан байж болох вэ?

There are some.

Хэд хэдэн шалтгаан бий.

One of them is that if you want to imbibe a culture,

Эдгээрийн нэг нь, та тухайн соёлыг таньж мэдэхийг хүсвэл,

if you want to drink it in, if you want to become part of it,

та үүний нэгэн хэсэг болмоор байвал

then whether or not the language channels the culture --

хэл, соёлыг илэрхийлэх ч бай үгүй ч бай,

and that seems doubtful --

жоохон эргэлзээтэй л юм,

if you want to imbibe the culture,

тухайн соёлыг таньж мэдэхийг хүсвэл,

you have to control to some degree

та аль нэг түвшинд

the language that the culture happens to be conducted in.

тухайн соёлын хэлийг хэрэглэх ёстой.

There's no other way.

Үүнээс өөр арга байхгүй.

There's an interesting illustration of this.

Мөн өөр нэг сонирхолтой гаргалгаа байна.

I have to go slightly obscure, but really you should seek it out.

Жоохон тодорхой бус байж магадгүй гэхдээ та сонсоорой.

There's a movie by the Canadian film director Denys Arcand --

Канадын найруулагч Деннис Аркандын найруулсан нэг кино бий.

read out in English on the page, "Dennis Ar-cand,"

Англиар уншвал "Dennis Ar-cand" гэж уншигдана,

if you want to look him up.

хэрэв та хайж үзье гэвэл.

He did a film called "Jesus of Montreal."

Тэр энэ киногоо "Монтриалын Есүс" гэж нэрлэсэн байгаа.

And many of the characters

Киноны олон дүрүүд нь

are vibrant, funny, passionate, interesting French-Canadian,

хөгжилтэй, сонирхолтой, дүрэлзсэн, гал цогтой Франц-Канад,

French-speaking women.

Франц хэлтэй бүсгүйчүүд бий.

There's one scene closest to the end,

Дуусахын алдад нэгэн хэсэгт нь

where they have to take a friend to an Anglophone hospital.

найзыгаа Англи хэлээр ярьдаг эмнэлэгт аваачиж буй үзэгдэл гардаг.

In the hospital, they have to speak English.

Эмнэлэгт тэд нар Англиар ярих хэрэг гардаг.

Now, they speak English but it's not their native language,

Тэд Англиар ярьсан боловч, энэ нь тэдний унаган хэл биш,

they'd rather not speak English.

Ангиар ярихгүй байхыг илүүд үзсэн.

And they speak it more slowly,

Тэд маш удаанаар ярьж эхэлсэн,

they have accents, they're not idiomatic.

тэд харийн бас аялгатай ярьж байсан.

Suddenly these characters that you've fallen in love with

Таны хайрлаж, биширч байсан дүрүүд

become husks of themselves, they're shadows of themselves.

гэнэт өөрсдийнхөө хальсан бие, сүүдэр нь болцгоосон.

To go into a culture

Тухайн соёлд нэвтрэхийн тулд

and to only ever process people through that kind of skrim curtain

ганц энэ үйл явцаар дамжин хаалттай хөшигний ард гарах нь

is to never truly get the culture.

тухайн соёлд нэвтрэх боломжийг олгохгүй.

And so to the extent that hundreds of languages will be left,

Тиймээс зуу гаран хэл оршин тогтнож үлдэнэ гэвэл,

one reason to learn them

is because they are tickets to being able to participate

танд тухайн соёлоор ярилцдаг хүмүүстэй

in the culture of the people who speak them,

харилцах боломжийг бий болох болно.

just by virtue of the fact that it is their code.

Учир нь энэ нь тэдний код гэхэд юм уу даа.

So that's one reason.

Энэ бол эхний шалтгаан юм.

Second reason:

Хоёрдох шалтгаан бол

it's been shown

одоогоор батлагдсанаар бол

that if you speak two languages, dementia is less likely to set in,

хоёр хэлээр ярьдаг бол ухаан муудах өвчин тусах магадлал бага ба

and that you are probably a better multitasker.

та мөн олон ажлыг амжуулахдаа гаргууд байх нь.

And these are factors that set in early,

Энэ хүчин зүйлс нь эртнээс тавигдсан гэхэд болно.

and so that ought to give you some sense

Танд ойлгомжтой байж магадгүй,

of when to give junior or juniorette lessons in another language.

хэзээнээс анхан шатны хичээлээ эхлэх вэ.

Bilingualism is healthy.

2 хэлтэй байх нь бас маш эрүүл.

And then, third --

Бас гуравдугаарт,

languages are just an awful lot of fun.

хэл судална гэдэг үнэхээр зугаатай.

Much more fun than we're often told.

Бидэнд хэлж заадгаас илүү шүү.

So for example, Arabic: "kataba," he wrote,

Жишээ нь, Араб хэлэнд "катаба - тэр эрэгтэй бичсэн",

"yaktubu," he writes, she writes.

"яактубу - тэр эрэгтэй, тэр эмэгтэй бичдэг."

"Uktub," write, in the imperative.

"Уктуб" гэж бичвэл захирах төлөв болно.

What do those things have in common?

Хоорондоо юугаараа ижил төстэй байна?

All those things have in common

Ижил төстэй зүйл нь

the consonants sitting in the middle like pillars.

гийгүүлэгч авиа нь дунд нь яг багана шиг байна.

They stay still,

Дунд нь байрлаад,

and the vowels dance around the consonants.

эгшгүүд нь гийгүүлэгч авиануудаа тойроод бүжиж байх шиг санагдана.

Who wouldn't want to roll that around in their mouths?

Амандаа ингэж уянгалуулахыг хэн хүсэхгүй билээ?

You can get that from Hebrew,

Eврей хэлэнд ч бас адил.

you can get that from Ethiopia's main language, Amharic.

Этиопийн гол хэл болох Амарик хэл ч бас ийм байдаг.

That's fun.

Бас энэ нь маш зугаатай.

Or languages have different word orders.

Хэлний үгсийн дараалал нь өөр байдаг.

Learning how to speak with different word order

Дараалал нь өөр хэлийг сурах нь

is like driving on the different side of a street if you go to certain country,

аль нэг улсад очоод, замын эсрэг урсгалаар машин барихтай ижил

or the feeling that you get when you put Witch Hazel around your eyes

эсвэл Шулмын үнэрт тосыг нүдэндээ түрхэх тэр мэдрэмжтэй адилтгаж болно,

and you feel the tingle.

бүх биеэр тань мэдрэгдэнэ.

A language can do that to you.

Хэл сурах нь ийм л мэдрэмжийг бий болгодог

So for example,

Жишээ нь,

"The Cat in the Hat Comes Back,"

"Малгайтай муур эргэн ирсэн нь"

a book that I'm sure we all often return to,

гэдэг номыг бид ихэвчлэн

like "Moby Dick."

"Моби Диктэй" адил боддог.

One phrase in it is, "Do you know where I found him?

Нэгэн өгүүлбэрт "Түүнийг би хаанаас олохыг мэдэх үү?

Do you know where he was? He was eating cake in the tub,

Тэр хаана байсан бэ? Ваннанд суугаад бялуу идэж байсан,

Yes he was!"

Яг тийм!"

Fine. Now, if you learn that in Mandarin Chinese,

За одоо үүнийгээ Хятад хэлээр хэлээд үзвэл

then you have to master,

ингэж хэлэх болно:

"You can know, I did where him find?

"Түүнийг хаанаас олохыг та мэдэж болно?

He was tub inside gorging cake,

Ваннанд суугаад бялууг идэж байсан,

No mistake gorging chewing!"

ховдоглон хазахдаа алдаагүй шүү".

That just feels good.

Сайхан мэдрэмж төрдөг.

Imagine being able to do that for years and years at a time.

Үүнийг жил болгон хийнэ гээд бод доо.

Or, have you ever learned any Cambodian?

Та Камбож хэлийг судалж байсан уу?

Me either, but if I did,

Би судалж байгаагүй ч

I would get to roll around in my mouth not some baker's dozen of vowels

амандаа эгшгүүдийг уянгалуулаад л

яг Англи хэлэнд байдаг шиг.

like English has,

but a good 30 different vowels

Гэхдээ 30 өөр авиатай

scooching and oozing around in the Cambodian mouth

Камбож хэлийг аман дотроо уянгалуулна гэдэг

like bees in a hive.

яг зөгий үүрэндээ шаагилдах шиг.

That is what a language can get you.

Хэл сурах нь ийм л зүйл.

And more to the point,

Мөн түүнчлэн,

we live in an era when it's never been easier to teach yourself another language.

бидний амьдарч буй эрин зуун шиг хэл сурахад хэзээ ч ийм амархан байсангүй.

It used to be that you had to go to a classroom,

Урд нь ангид сууж сурах хэрэгтэй байлаа.

and there would be some diligent teacher --

Тэр ангид нэгэн хичээнгүй багш,

some genius teacher in there --

гоц ухаантай багш,

but that person was only in there at certain times

тэр ангид хичээл заах хугацаандаа л байна.

and you had to go then,

Тэгээд тарах цаг болно.

and then was not most times.

You had to go to class.

Та хичээлд явах хэрэгтэй.

If you didn't have that, you had something called a record.

Хэрвээ ангид суухгүй гэвэл дуу хураагуур ашиглаж болно.

I cut my teeth on those.

Би урд нь бас хэрэглэдэг л байсан.

There was only so much data on a record,

Архивт маш их мэдээлэл байдаг,

or a cassette,

бас дуут хальсан дээр,

or even that antique object known as a CD.

мөн эртний эдлэл гэж нэрлэж болох CD байна.

Other than that you had books that didn't work,

Бас жаахан үр дүн муутай ч ном гэж зүйл байна,

that's just the way it was.

ийм л байсан даа.

Today you can lay down --

Харин та өнөөдөр тухтайхан шиг

lie on your living room floor,

унтлагын өрөөндөө юм уу газар хэвтэж байгаад

sipping bourbon,

бурбон уусан шигээ

and teach yourself any language that you want to

суръя гэсэн ямар ч хэлээ

with wonderful sets such as Rosetta Stone.

Розета Стоун гэгдэх программыг ашиглан сурч болох нь.

I highly recommend the lesser known Glossika as well.

Мөн Глоссика программыг бас санал болгох байна.

You can do it any time,

Та хэзээ ч хийж болно,

therefore you can do it more and better.

тиймээс та илүү сайнаар илүү ихээр сурч чадна.

You can give yourself your morning pleasures in various languages.

Та өглөөд олон төрлийн хэлийг ашиглан сайхан мэдрэмжийг авч болно.

I take some "Dilbert" in various languages every single morning;

Би өглөө бүр "Дилбэрт" гэдгийг олон янзын хэлээр хэлдэг.

it can increase your skills.

Энэ таны чадварыг нэмэгдүүлнэ.

Couldn't have done it 20 years ago

20 жилийн өмнө

when the idea of having any language you wanted

суръя гэсэн ямар ч хэлийг

халаасан дотрох утаснаасаа сурна гэдэг

in your pocket,

coming from your phone,

дээд зиндааныханд зориулагдсан

would have sounded like science fiction to very sophisticated people.

шинжлэх ухааны уран зөгнөлт зохиол шиг санагдах байсан.

So I highly recommend

Тиймээс би та бүхэнд ингэж зөвлөх байна:

that you teach yourself languages other than the one that I'm speaking,

миний ярьж байгаагаас өөр хэлийг өөртөө заагаарай.

because there's never been a better time to do it.

Учир нь үүнийг хийх илүү сайн цаг одооноос өөр байхгүй шүү.

It's an awful lot of fun.

Мөн үнэхээр хөгжилтэй гээч.

It won't change your mind,

Санаа бодлыг таны өөрчлөхгүй ч,

but it will most certainly blow your mind.

таныг гарцаагүй гайхшруулах болно.

Thank you very much.

Маш их баярлалаа.

(Applause)

(Алга ташилт)