4 reasons to learn a new language | John McWhorter

Translator: Tú Anh Reviewer: Hien Lam

The language I'm speaking right now

Ngôn ngữ tôi đang nói bây giờ

is on its way to becoming the world's universal language,

đang trở thành ngôn ngữ toàn cầu,

for better or for worse.

có thể là một điều hay hơn hoặc tệ hơn.

Nhưng hãy đối mặt với nó,

Let's face it,

it's the language of the internet,

nó là ngôn ngữ của Internet,

it's the language of finance,

là ngôn ngữ của tài chính,

it's the language of air traffic control,

của điều khiển giao thông đường bay,

of popular music,

của âm nhạc phổ biến,

và của ngoại giao.

diplomacy --

English is everywhere.

Tiếng Anh đang ở khắp mọi nơi.

Now, Mandarin Chinese is spoken by more people,

Ngay bây giờ, tiếng quan thoại được nói bởi nhiều người hơn,

but more Chinese people are learning English

nhưng nhiều người Trung Quốc đang học tiếng Anh

than English speakers are learning Chinese.

hơn là người nói tiếng Anh học tiếng Trung Quốc.

Last I heard,

Mới đây tôi nghe rằng

there are two dozen universities in China right now

có 24 trường đại học ở Trung Quốc bây giờ

teaching all in English.

đang dạy tất cả bằng tiếng Anh.

English is taking over.

Tiếng Anh đang thượng trị.

And in addition to that,

Và thêm vào đó, nó được dự đoán

it's been predicted that at the end of the century

rằng vào cuối thế kỷ này

hầu hết tất cả các ngôn ngữ đang tồn tại bây giờ --

almost all of the languages that exist now --

có khoảng 6000 ngôn ngữ --

there are about 6,000 --

will no longer be spoken.

sẽ không còn được nói nữa.

There will only be some hundreds left.

Sẽ chỉ còn lại vài trăm ngôn ngữ.

And on top of that,

Và còn hơn thế nữa,

ta đang tại thời điểm nơi mà biên dịch lập tức cho các bài phát biểu trực tiếp

it's at the point where instant translation of live speech

is not only possible, but it gets better every year.

không những khả thi mà còn dần được cải thiện qua mỗi năm.

The reason I'm reciting those things to you

Lý do mà tôi kể những điều đó cho các bạn

là bởi vì tôi biết là chúng ta đến một thời điểm mà

is because I can tell that we're getting to the point

where a question is going to start being asked,

câu hỏi sẽ là:

which is: Why should we learn foreign languages --

Tại sao chúng ta phải học tiếng nước ngoài --

trừ phi tiếng Anh có thể là ngôn ngữ nước ngoài?

other than if English happens to be foreign to one?

Tại sao phải bận tâm để học một ngôn ngữ khác khi ta đang đạt đến mức

Why bother to learn another one when it's getting to the point

mà hầu như mọi người trên thế giới có thể giao tiếp bằng một ngôn ngữ chung?

where almost everybody in the world will be able to communicate in one?

I think there are a lot of reasons,

Tôi nghĩ có rất nhiều lý do,

but I first want to address

nhưng trước tiên tôi muốn nói về

the one that you're probably most likely to have heard of,

một điều mà các bạn rất có thể đã nghe qua,

because actually it's more dangerous than you might think.

bởi vì thực sự nó nguy hiểm hơn những gì bạn nghĩ.

Và đó là một ý tưởng

And that is the idea

that a language channels your thoughts,

là ngôn ngữ dẫn đường cho sự suy nghĩ,

that the vocabulary and the grammar of different languages

rằng từ vựng và ngữ pháp của các ngôn ngữ khác nhau

gives everybody a different kind of acid trip,

cho mỗi người một loại trải nghiệm khác biệt,

so to speak.

đại khái như vậy.

Đó là một ý tưởng tuyệt diệu đầy lôi cuốn

That is a marvelously enticing idea,

but it's kind of fraught.

nhưng nó lại là một cạm bẩy.

So it's not that it's untrue completely.

Không phải chỉ vì nó không hoàn toàn đúng.

Ví dụ như trong tiếng Pháp và Tây Ban Nha

So for example, in French and Spanish

the word for table is, for some reason, marked as feminine.

từ vựng cho cái bàn, không biết lý do gì, được đánh dấu là từ giống cái.

So, "la table," "la mesa," you just have to deal with it.

Vì vậy , để được "la table" hay "la mesa" bạn phải cứ phải chấp nhận vậy.

Đã được thể hiện rằng

It has been shown

that if you are a speaker of one of those languages

nếu bạn nói được những ngôn ngữ trên

và khi được yêu cầu

and you happen to be asked

how you would imagine a table talking,

hãy tưởng tượng cái bàn nói như thế nào

then much more often than could possibly be an accident,

và sự diễn ra thường xuyên hơn là tình cờ

a French or a Spanish speaker

người nói tiếng Pháp hay tiếng Tây Ban Nha

says that the table would talk with a high and feminine voice.

nói rằng cái bàn nói với một giọng cao của giống cái.

So if you're French or Spanish, to you, a table is kind of a girl,

Vậy nếu bạn là người Pháp hay Tây Ban Nha, đối với bạn, cái bàn là một cô gái,

as opposed to if you are an English speaker.

và ngược lại nếu bạn là một người nói tiếng Anh.

It's hard not to love data like that,

Thật khó để bác bỏ những dữ liệu như thế,

and many people will tell you that that means

và nhiều người sẽ nói rằng đó nghĩa là

that there's a worldview that you have if you speak one of those languages.

bạn có quan điểm thế giới như thế nếu nói được một trong những ngôn ngữ đó.

But you have to watch out,

Nhưng bạn phải coi chừng

because imagine if somebody put us under the microscope,

bởi vì tưởng tượng rằng nếu một ai đó đặt chúng ta dưới kính hiển vi,

the us being those of us who speak English natively.

những người chúng ta là những người nói tiếng Anh bản xứ.

What is the worldview from English?

Vậy quan điểm thế giới là gì từ tiếng Anh?

So for example, let's take an English speaker.

Ví dụ, hãy xem một người nói tiếng Anh.

Up on the screen, that is Bono.

Trên màn hình đó là Bono.

He speaks English.

Anh ấy nói tiếng Anh.

I presume he has a worldview.

Tôi đoán chừng anh ấy có một thế giới quan.

Now, that is Donald Trump.

Đây là Donald Trump.

Theo cách của ông,

In his way,

he speaks English as well.

ông ấy cũng nói tiếng Anh.

(Laughter)

(Tiếng cười)

And here is Ms. Kardashian,

Và đây là cô Kardashian,

and she is an English speaker, too.

cô ấy cũng là một người nói tiếng Anh.

So here are three speakers of the English language.

Vậy đây là ba người nói ngôn ngữ Anh.

What worldview do those three people have in common?

Vậy thế giới quan của ba người này có điểm gì chung?

What worldview is shaped through the English language that unites them?

Thế giới quan nào thông qua ngôn ngữ tiếng Anh đã hợp nhất họ?

It's a highly fraught concept.

Đấy là một khái niệm đầy nguy hiểm.

And so gradual consensus is becoming that language can shape thought,

Vì ta đang dần dần đồng ý rằng ngôn ngữ dẫn đường cho ý tưởng,

nhưng nó có xu hướng đưa đến những rung động tâm lý mơ hồ.

but it tends to be in rather darling, obscure psychological flutters.

It's not a matter of giving you a different pair of glasses on the world.

Nó không phải là vấn đề cho bạn một đôi kính khác để nhìn thế giới.

Now, if that's the case,

Nếu thật là vậy,

thì tại sao phải học ngôn ngữ?

then why learn languages?

Nếu nó không phải là sẽ thay đổi cách bạn suy nghĩ,

If it isn't going to change the way you think,

what would the other reasons be?

vậy những lý do khác là gì?

There are some.

Có một số lý do.

One of them is that if you want to imbibe a culture,

Một trong số đó là nếu bạn muốn hấp thụ một nền văn hóa,

nếu bạn muốn uống nó vào, nếu bạn muốn trở thành một phần của nó,

if you want to drink it in, if you want to become part of it,

thì mặc là ngôn ngữ có dẫn tới văn hóa hay không --

then whether or not the language channels the culture --

và điều đó có vẻ đáng nghi ngờ --

and that seems doubtful --

nếu bạn muốn hấp thụ văn hóa,

if you want to imbibe the culture,

you have to control to some degree

bạn phải kiểm soát tới một mức độ nào đó

the language that the culture happens to be conducted in.

cái ngôn ngữ mà nền văn hóa đang được sử dụng.

There's no other way.

Không còn cách nào khác.

There's an interesting illustration of this.

Có một sự mô phỏng thú vị về điều nầy.

I have to go slightly obscure, but really you should seek it out.

Tôi phải đi hơi tối nghĩa, nhưng thực sự bạn nên tìm nó ra.

There's a movie by the Canadian film director Denys Arcand --

Có một bộ phim do đạo diễn người Gia nã đại là Denys Arcand --

đọc bằng tiếng Anh trên trang là "Dennis Ar-cand,"

read out in English on the page, "Dennis Ar-cand,"

if you want to look him up.

nếu bạn muốn tìm kiếm ông ta.

Ông đã làm một bộ phim được gọi là "Chúa Giêsu của Montreal."

He did a film called "Jesus of Montreal."

And many of the characters

Và rất nhiều các nhân vật

are vibrant, funny, passionate, interesting French-Canadian,

là những người Canada gốc Pháp sống động, hài hước, đam mê, thú vị,

French-speaking women.

những người phụ nữ nói tiếng Pháp.

There's one scene closest to the end,

Có một cảnh gần cuối,

where they have to take a friend to an Anglophone hospital.

nơi họ phải đưa một người bạn đến một bệnh viện nói tiếng Anh.

In the hospital, they have to speak English.

Trong bệnh viện, họ phải nói tiếng Anh.

Now, they speak English but it's not their native language,

Họ nói tiếng Anh nhưng nó không phải là ngôn ngữ mẹ đẻ của họ,

they'd rather not speak English.

họ không muốn nói tiếng Anh.

And they speak it more slowly,

Và họ nói chậm hơn,

they have accents, they're not idiomatic.

phát âm không chuẩn, không dùng được tiếng phổ thông.

Suddenly these characters that you've fallen in love with

Đột nhiên những nhân vật mà bạn phải lòng

trở thành cái vỏ của họ, chỉ còn là cái bóng của chính mình.

become husks of themselves, they're shadows of themselves.

To go into a culture

Để tiếp thu một nền văn hóa

và nếu chỉ phân tích con người qua một loại rèm thưa

and to only ever process people through that kind of skrim curtain

là không thật sự hiểu được nền văn hóa.

is to never truly get the culture.

And so to the extent that hundreds of languages will be left,

Vì vậy đến mức độ chỉ vài trăm ngôn ngữ sẽ còn lại,

one reason to learn them

một lý do để tìm hiểu chúng

là bởi vì chúng là những vé để ta có thể tham gia

is because they are tickets to being able to participate

in the culture of the people who speak them,

trong văn hóa của những người nói những ngôn ngữ đó,

chỉ bởi đức hạnh của sự thật rằng nó là mật mã của họ.

just by virtue of the fact that it is their code.

So that's one reason.

Vì vậy đó là một lý do.

Second reason:

Lý do thứ hai là,

it's been shown

đã được cho thấy rằng

that if you speak two languages, dementia is less likely to set in,

nếu bạn nói được hai ngôn ngữ, bệnh mất trí sẽ ít có thể xãy ra.

và rằng bạn có lẽ một người đa nhiệm hơn.

and that you are probably a better multitasker.

And these are factors that set in early,

Và đây là những yếu tố thiết lập từ rất sớm,

and so that ought to give you some sense

và vì vậy sẽ cung cấp cho bạn một vài ý niệm

of when to give junior or juniorette lessons in another language.

rằng khi nào nên cho con em học một ngôn ngữ khác.

Bilingualism is healthy.

Song ngữ là điều lành mạnh.

And then, third --

Và sau đó, lý do thứ ba là

languages are just an awful lot of fun.

ngôn ngữ cho ta rất nhiều niềm vui.

Much more fun than we're often told.

Thú vị hơn nhiều so với điều ta thường nghe.

So for example, Arabic: "kataba," he wrote,

Vậy ví dụ trong tiếng Ả Rập: "kataba," ông viết,

"yaktubu," he writes, she writes.

"Yaktubu," ông viết, bà viết.

"Uktub", viết, trong câu mệnh lệnh.

"Uktub," write, in the imperative.

Chúng có điểm gì chung?

What do those things have in common?

Tất cả chúng đều có điểm chung

All those things have in common

the consonants sitting in the middle like pillars.

các phụ âm ngồi ở giữa như trụ cột.

They stay still,

Chúng ngồi yên,

and the vowels dance around the consonants.

và các nguyên âm nhảy múa xung quanh các phụ âm.

Who wouldn't want to roll that around in their mouths?

Ai sẽ không muốn cuồn cuộn những từ xung quanh trong miệng?

You can get that from Hebrew,

Bạn có thể làm như thế từ tiếng Hebrew,

bạn có thể làm thế từ ngôn ngữ chính của nước Ethiopia: Amharic.

you can get that from Ethiopia's main language, Amharic.

That's fun.

Vậy mới là vui.

Hoặc ngôn ngữ sắp từ theo trật tự khác nhau.

Or languages have different word orders.

Learning how to speak with different word order

Học cách để nói chuyện với thứ tự khác nhau

is like driving on the different side of a street if you go to certain country,

cũng giống như lái xe ngược chiều khi bạn đi đến quốc gia nào đó,

or the feeling that you get when you put Witch Hazel around your eyes

hoặc cảm giác bạn nhận được khi bạn sức dầu xung quanh mắt của bạn

and you feel the tingle.

và cảm thấy cay cay.

A language can do that to you.

Ngôn ngữ có thể làm như thế.

So for example,

Vậy hãy xem một ví dụ,

"The Cat in the Hat Comes Back,"

"Chú mèo đội mũ trở về"

a book that I'm sure we all often return to,

một cuốn sách mà tôi chắc chắn tất cả chúng ta thường đọc,

như "Moby Dick."

like "Moby Dick."

One phrase in it is, "Do you know where I found him?

Một cụm từ trong nó là, "Bạn có biết nơi tôi tìm thấy ông ta?

Do you know where he was? He was eating cake in the tub,

Bạn có biết nơi ông đã ở? Ông đang ăn bánh trong bồn tắm,

Yes he was!"

Vâng đúng như vậy!"

Fine. Now, if you learn that in Mandarin Chinese,

Bây giờ, nếu bạn học sách đó với tiếng phổ thông Trung Quốc,

then you have to master,

bạn cần phải nắm vững,

"Bạn có thể biết, tôi đã ở đâu ông ta thấy?

"You can know, I did where him find?

He was tub inside gorging cake,

Ông ta đã cái bồn bên trong ăn nhồi nhét bánh,

No mistake gorging chewing!"

Không có sai lầm nhai nhồi nhét!"

Điều đó cho ta cảm giác tốt.

That just feels good.

Imagine being able to do that for years and years at a time.

Hãy tưởng tượng có thể làm điều đó trong rất nhiều năm.

Or, have you ever learned any Cambodian?

Hoặc, có bao giờ bạn học tiếng Campuchia?

Me either, but if I did,

tôi thì chưa, nhưng nếu tôi học,

Tôi sẽ nhai cuộn quanh trong miệng của tôi không chỉ là một chục nguyên âm

I would get to roll around in my mouth not some baker's dozen of vowels

like English has,

giống như tiếng anh,

but a good 30 different vowels

mà là hơn 30 nguyên âm khác nhau

scooching and oozing around in the Cambodian mouth

nghiền và rịn ra chung quanh trong miệng của người Campuchia

like bees in a hive.

như ong trong tổ.

That is what a language can get you.

Đó là những gì ngôn ngữ có thể đem đến cho bạn.

And more to the point,

Và nói chính xác hơn, chúng ta

we live in an era when it's never been easier to teach yourself another language.

đang sống trong một thời đại rất dễ dàng để tự học một ngôn ngữ khác.

It used to be that you had to go to a classroom,

Lúc trước thường là bạn phải đi đến một lớp học,

and there would be some diligent teacher --

và ở đó có một giáo viên siêng năng --

một giáo viên thiên tài ở đó --

some genius teacher in there --

but that person was only in there at certain times

nhưng người chỉ ở đó trong thời gian nhất định

và bạn đã phải đi giờ đó,

and you had to go then,

and then was not most times.

và giờ đó có nghĩa là không phải lúc nào cũng được

Bạn phải đi đến lớp học

You had to go to class.

If you didn't have that, you had something called a record.

Nếu bạn không đi được, bạn phải có một cái đã gọi là đĩa nhạc.

I cut my teeth on those.

Tôi bắt đầu học từ những đĩa như thế.

There was only so much data on a record,

Nhưng đĩa nhạc chỉ chứa được bấy nhiêu dữ liệu,

or a cassette,

hoặc một băng cát-sét,

or even that antique object known as a CD.

hoặc thậm chí đồ cổ được biết là đĩa CD.

Other than that you had books that didn't work,

Ngoài những thứ đó bạn có những cuốn sách vô dụng,

that's just the way it was.

Lúc trước là như vậy.

Today you can lay down --

Hôm nay bạn có thể nằm xuống,

lie on your living room floor,

nằm trên sàn phòng khách nhà bạn,

sipping bourbon,

nhấm nháp bourbon,

and teach yourself any language that you want to

và dạy cho mình bất kỳ ngôn ngữ nào bạn muốn

with wonderful sets such as Rosetta Stone.

với những bộ tuyệt vời như Rosetta Stone.

I highly recommend the lesser known Glossika as well.

Tôi khuyên bạn cũng nên dùng thứ ít được biết đến Glossika.

Bạn có thể học bất cứ lúc nào,

You can do it any time,

therefore you can do it more and better.

vì vậy bạn học nhiều hơn và tốt hơn.

You can give yourself your morning pleasures in various languages.

Bạn có thể cho mình thú vui mỗi sáng trong các ngôn ngữ khác nhau.

I take some "Dilbert" in various languages every single morning;

Tôi học "Dilbert" trong nhiều ngôn ngữ khác nhau vào mỗi buổi sáng ;

nó có thể nâng cao kĩ năng của bạn.

it can increase your skills.

Couldn't have done it 20 years ago

Một chuyện không thể làm 20 năm trước,

when the idea of having any language you wanted

khi ý tưởng của việc học bất kỳ ngôn ngữ nào bạn muốn

in your pocket,

trong túi của bạn,

coming from your phone,

đến từ điện thoại của bạn,

would have sounded like science fiction to very sophisticated people.

như khoa học viễn tưởng đối với những người sành điệu.

So I highly recommend

Vì vậy, tôi đề nghị rằng

that you teach yourself languages other than the one that I'm speaking,

bạn nên tự học ngôn ngữ khác hơn là chỉ biết ngôn ngữ tôi đang nói,

because there's never been a better time to do it.

bởi vì bây giờ là thời gian tốt nhất để học.

It's an awful lot of fun.

Nó là điều cực kỳ thú vị.

Nó sẽ không thay đổi ý tưởng của bạn

It won't change your mind,

but it will most certainly blow your mind.

nhưng nó sẽ chắc chắn gây chấn động trong tâm tư bạn.

Cảm ơn rất nhiều.

Thank you very much.

(Applause)

(Vỗ tay )