Alison Killing: There’s a better way to die, and architecture can help

Translator: Elona Shatri Reviewer: Alba Xhani

I'd like to tell you a story about death and architecture.

Do të dëshiroja të ju tregoja një histori për vdekjen dhe arkitekturën.

A hundred years ago, we tended to die of infectious diseases like pneumonia,

Njëqind vjet më parë, ne rrezikonim të vdisnim nga sëmundje ngjitëse si pneumonia,

that, if they took hold, would take us away quite quickly.

e cila, nëse na mbante për gjatë mund të na merrte shumë shpejt.

We tended to die at home, in our own beds, looked after by family,

Vdekja na gjente në shtëpi, në vetë shtratet tona, të mbikqyrur nga familjet,

although that was the default option

meqënëse kjo ishte zgjedhja e vetme,

because a lot of people lacked access to medical care.

sepse shumë njerëz nuk kishin qasje në përkujdesin shëndetsor.

And then in the 20th century a lot of things changed.

Ndërsa pastaj në shekullin e 20-të shume gjëra ndryshuan.

Zhvilluam medikamente të reja si penicilinën

We developed new medicines like penicillin

so we could treat those infectious diseases.

ashtu që ne të mund t'i trajtonim këto sëmundje ngjitëse.

New medical technologies like x-ray machines were invented.

Medikamente të reja sikurse teknologjia e rrezeve X u zbuluan

Dhe duke qënë se se ato ishin kaq të mëdha dhe të shtrenjta,

And because they were so big and expensive,

we needed large, centralized buildings to keep them in,

na duheshin ndërtesa të mëdha qëndrore, ku t'i mbanim ato,

and they became our modern hospitals.

dhe kështu u krijuan spitale tona moderne.

After the Second World War,

Pas Luftës se Dytë Botërore,

a lot of countries set up universal healthcare systems

shumë vende themeluan sisteme universale të kujdesit shëndetsor

so that everyone who needed treatment could get it.

ashtu që kushdo mund të merrte trajtimin e nevojshëm.

The result was that lifespans extended from about 45 at the start of the century

Rezultati ishte zgjatja e jetës së njeriut nga 45 në fillimin e shekullit

to almost double that today.

deri ne dyfishin e saj këto ditë.

The 20th century was this time of huge optimism about what science could offer,

Me zhvillimin e shkencës, shekulli i 20-të ishte një shekull mjaft shpresëdhënës,

por me gjithë këtë vëmendje mbi jetën, vdekja u harrua,

but with all of the focus on life, death was forgotten,

even as our approach to death changed dramatically.

madje edhe qasja jonë ndaj vdekjes ndryshoi në mënyrë drastike.

Now, I'm an architect,

Unë jam arkitekte,

and for the past year and a half I've been looking at these changes

dhe për një vit e gjysëm po kërkoj për këto ndryshime

dhe kuptimin që ato kanë për arkitekturen në lidhje me vdekjen dhe të vdekurit

and at what they mean for architecture related to death and dying.

We now tend to die of cancer and heart disease,

Ne tani mund të vdesim nga kanceri apo semundje zemre,

and what that means is that many of us will have a long period of chronic illness

që do të thotë se shumë nga ne do të përballemi një periudhë të gjatë

me sëmundje kronike në fund të jetës.

at the end of our lives.

During that period,

Gjatë kësaj periudhe,

we'll likely spend a lot of time in hospitals and hospices and care homes.

me shumë mundësi, ne do të kalojmë mjaft kohë në spitale e azile.

Now, we've all been in a modern hospital.

Ne të gjithë kemi qenë në spitale moderne.

You know those fluorescent lights and the endless corridors

Ju i njihni ato drita floureshente në korridoret pafund të gjata

and those rows of uncomfortable chairs.

dhe ata rreshta me karrige të parehatshme.

Arkitektura e spitaleve ka fituar një nam të keq.

Hospital architecture has earned its bad reputation.

But the surprising thing is, it wasn't always like this.

Por çuditërisht nuk ka qenë gjithmonë kështu.

Ky është L'Ospedale degli Innocenti, i ndërtuar në vitn 1419 nga Brunelleschi,

This is L'Ospedale degli Innocenti, built in 1419 by Brunelleschi,

who was one of the most famous and influential architects of his time.

që ishte një nga arkitektët më të famshëm dhe me më ndikim në atë kohe.

And when I look at this building and then think about hospitals today,

Dhe kur shikoj këtë ndërtesë dhe mendoj për spitalet sot,

what amazes me is this building's ambition.

çfarë më mahnit, është qëllimi i kësaj ndërtese.

It's just a really great building.

Është me të vërtetë një ndërtesë e mrekullueshme.

It has these courtyards in the middle

Ka tri oborre në mes

so that all of the rooms have daylight and fresh air,

ashtu që të gjitha dhomat të jenë plot dritë dhe ajër të pastër,

and the rooms are big and they have high ceilings,

dhe dhomat janë të mëdha me tavane të larta,

so they just feel more comfortable to be in.

dhe të bëjnë të ndihesh më rehat kur je brenda.

And it's also beautiful.

Dhe gjithashtu duket bukur.

Somehow, we've forgotten that that's even possible for a hospital.

Ne e kemi harruar disi, që kjo është e mundur për një spital.

Tani, nëse duam ndërtesa më të mira për të vdekur, atëhere duhet të diskutojmë,

Now, if we want better buildings for dying, then we have to talk about it,

but because we find the subject of death uncomfortable,

por pasi ne nuk ndjehemi rehat të flasim për vdekjen

we don't talk about it,

ne nuk flasim rreth saj,

and we don't question how we as a society approach death.

dhe nuk e vëmë në pyetje se si ne si shoqëri i afrohemi vdekjes.

One of the things that surprised me most in my research, though,

Një nga gjërat që më befason më së shumti në kërkimet e mia,

is how changeable attitudes actually are.

është se sa ndryshojnë në fakt qëndrimet.

This is the first crematorium in the U.K.,

Ky është krematoriumi i parë në Mbretërinë e Bashkuar,

which was built in Woking in the 1870s.

që u ndërtua në Woking ne vitet 1870.

And when this was first built, there were protests in the local village.

Dhe kur u ndertua për herë të parë, në fshat kishte protesta.

Cremation wasn't socially acceptable, and 99.8 percent of people got buried.

Djegia e trupit nuk pranohej nga shoqëria dhe 99.8% e njerëzve varroseshin.

And yet, only a hundred years later, three quarters of us get cremated.

Edhe tani, vetëm 100 vjet më vonë, tre te katertat prej trupave tanë digjen.

People are actually really open to changing things

Njerëzit janë shumë të hapur për të pranuar këto ndryshime.

if they're given the chance to talk about them.

nëse atyre u jepet mundësia të flasin për to.

So this conversation about death and architecture

Pra kjo bisedë mbi vdekjen dhe arkitekturën

was what I wanted to start when I did my first exhibition on it

ishte ajo se çfarë doja të filloja kur bëra ekspozitën time të parë mbi të

in Venice in June, which was called "Death in Venice."

në Venecie në Qershor, e cila u quajt ''Vdekja në Venecie.''

It was designed to be quite playful

Ishte e projektuar ashtu që të ishte mjaft argëtuese

so that people would literally engage with it.

ashtu që njerëzit vërtetë t'i kushtonin vëmendje.

This is one of our exhibits, which is an interactive map of London

Kjo është një nga ekspozitat tona, e cila është një hartë interaktive e Londrës

that shows just how much of the real estate in the city

që tregon se sa shumë prej pasurive të patundshme në këtë qytet

is given over to death and dying,

shfrytëzohen për vdekjen dhe te vdekurit.

and as you wave your hand across the map,

dhe kur ju lëvizni dorën nëpër hartë,

the name of that piece of real estate, the building or cemetery, is revealed.

shfaqet emri i asaj pasurie të patundshme, i ndërtesës ose varrezës,

Një tjetër ekspozitë e jona ishte një seri kartolinash

Another of our exhibits was a series of postcards

that people could take away with them.

që njerëzit mund t'i merrnin me vete.

Dhe ato tregonin shtëpi dhe spitale

And they showed people's homes and hospitals

and cemeteries and mortuaries,

varreza dhe morgje,

dhe secila prej tyre tregonte histori të hapësirave të ndryshme

and they tell the story of the different spaces

that we pass through on either side of death.

përmes së cilave do të kalojmë, në anën tjetër të vdekjes.

We wanted to show that where we die

Ne dëshironim t'i tregojmë se vendi ku ndërrojmë jetë

is a key part of how we die.

është pjesa kryesore e mënyrës se si vdesim.

Now, the strangest thing was the way that visitors reacted to the exhibition,

Tani, gjëja më e çuditshme ishte mënyra se si vizitorët reaguan ndaj ekspozitës,

especially the audio-visual works.

veçanërisht ndaj efektit audio-visual.

We had people dancing and running and jumping

Kishte njerëz që kërcenin, vraponin apo hidheshin përpjetë

as they tried to activate the exhibits in different ways,

duke u munduar të aktivizonin efektet në mënyra të ndryshme,

and at a certain point they would kind of stop

dhe për një moment ata do të ndalnin

dhe do të kujtoheshin se ekspozita kishte të bënte me vdekjen,

and remember that they were in an exhibition about death,

and that maybe that's not how you're supposed to act.

dhe ndoshta kjo nuk ishte mënyra se si supozohet të sillemi.

But actually, I would question whether there is one way

Por në të vërtetë, unë do ta vija në pyetje nëse ekziston një mënyrë

that you're supposed to act around death,

se si duhet të sillemi rreth vdekjes,

and if there's not, I'd ask you to think about what you think a good death is,

dhe nëse kjo nuk është, do të doja që ju të mendoni si do ishte një vdekje e mirë,

dhe të mendoni se si mund të ishte arkitektura që e bën një vdekje të mire

and what you think that architecture that supports a good death might be like,

and mightn't it be a little less like this and a little more like this?

dhe a nuk do të ishte më pak si kjo dhe pak më shumë si kjo?

Thank you.

Ju faleminderit.

(Applause)

(Duartrokitje)