Alison Killing: There’s a better way to die, and architecture can help

Translator: Myo Aung Reviewer: sann tint

I'd like to tell you a story about death and architecture.

ကျွန်မဟာ သေဆုံးမှု နဲ့ ဗိသုကာ အကြောင်း ပုံပြင်ကို ပြောပြချင်တယ်။

A hundred years ago, we tended to die of infectious diseases like pneumonia,

လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်တရာတုန်းက ကျွန်မတို့ဟာ အဆုတ်ရောင်ရောဂါလို

that, if they took hold, would take us away quite quickly.

ကူးစက်ရောဂါ ဖြစ်လာရင် လျင်မြန်စွာ သေဆုံးခဲ့ကြရတာများပါတယ်။

We tended to die at home, in our own beds, looked after by family,

အိမ်မှာ၊ မိမိကုတင်းတွေပေါ်မှာ၊ မိသားစုရဲ့ စောင့်ရှောက်မှုအောက်မှာ၊

although that was the default option

ပုံမှန်ဆိုသလို သေခဲ့ကြရတာပါ၊

because a lot of people lacked access to medical care.

လူတွေ အများစုဟာ ဆေးကုသမှုကို မရယူနိုင်ခဲ့ကြလို့ပါ။

And then in the 20th century a lot of things changed.

ဒါပေမဲ့ ၂၀ ရာစုထဲမှာကျတော့ အရာတော်တော်များများ ပြောင်းလာခဲ့တယ်။

We developed new medicines like penicillin

ကျွန်မတို့ဟာ ပင်နီစလင် လို ဆေးဝါးအသစ်တွေကို တီထွင်လာနိုင်ကြလို့

so we could treat those infectious diseases.

ခုနကလို ကူးစက်ရောဂါတွေကို ကုစားလာနိုင်ခဲ့ကြတယ်။

New medical technologies like x-ray machines were invented.

ပြီးတော့ ဓာတ်မှန် စက်လို နည်းပညာအသစ်တွေ ပေါ်လာခဲ့ကြတယ်။

And because they were so big and expensive,

ဒါပေမဲ့ အဲဒါတွေ သိပ်ကြီးမားခဲ့ကြကာ ဈေးကြီးခဲ့ကြလို့၊

we needed large, centralized buildings to keep them in,

အဲဒါတွေကို ထားရှိနိုင်ဖို့အတွက် ကြီးမားတဲ့ ဗဟိုအဆောက်အအုံတွေ လိုလာခဲ့တယ်၊

and they became our modern hospitals.

အဲဒီလိုနည်းဖြင့် ခေတ်ပေါ် ဆေးရုံတွေ ပေါ်ပေါက်လာခဲ့ကြတယ်။

After the Second World War,

ဒုတိယကမ္ဘာစစ်ကြီးရဲ့ နောက်မှာ၊

a lot of countries set up universal healthcare systems

နိုင်ငံ အများအပြားတို့ဟာ အထွေထွေ ကျန်းမာရေး စန်စ်တွေကို ထူထောင်ခဲ့ကြရာ

so that everyone who needed treatment could get it.

ကုသမှု လိုအပ်သူတိုင်းဟာ ကုသမှုကို ရရှိလာနိုင်ပါတယ်။

The result was that lifespans extended from about 45 at the start of the century

အဲဒါရဲ့ ရလဒ်အဖြစ် ရာစုနှစ် အစပိုင်းမှာ ၄၅ နှစ်သာရှိခဲ့တဲ့ မျှော်မှန်းချက် အသက်ဟာ

to almost double that today.

ဒီနေ့ဆိုရင် နှစ်ဆနီးနီး မြင့်မားလာခဲ့ပါပြီ။

The 20th century was this time of huge optimism about what science could offer,

ဒီလိုနဲ့ ၂၀ ရာစုဟာဖြင့် သိပ္ပံပညာရဲ့ ကမ်းလှမ်းချက် တွေကြောင့် သိပ်ကို အကောင်းမြင်ခဲ့ကြတဲ့ ရာစုပါ၊

but with all of the focus on life, death was forgotten,

အားလုံးက အသက်ရှင်ရေးကို အလေးထားခဲ့ကြကာ သေဆုံးမှုဆိုင်ရာ ချဉ်းကပ်မှု

even as our approach to death changed dramatically.

အကြီးအကျယ် ပြောင်းလဲသွားခဲ့သည့်တိုင်အောင်၊ သေဆုံးမှုကို မေ့သွားခဲ့ကြတယ်၊။

Now, I'm an architect,

ဒီမှာရပ်နေတဲ့ ကျွန်မဟာ ဗိသုကာပညာရှင်ပါ၊

and for the past year and a half I've been looking at these changes

လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်ခွဲကျော်မှာ ကျွန်ဟာ အဲဒီလို အပြောင်းအလဲတွေကို စောင့်ကြည့်နေကာ

and at what they mean for architecture related to death and dying.

သေဆုံးခြင်း နဲ့ သေကြေမှုဆိုင်ရာ ဗိသုကာတွေအတွက် ၎င်းတို့ရဲ့ အဓိပ္ပါယ်ကို လေ့လာခဲ့ပါတယ်။

We now tend to die of cancer and heart disease,

အခုတော့ ကျွန်မတို့ဟာ ကင်ဆာ ဒါမှမဟုတ် နှလုံးရောဂါကြောင့် သေကြပါတယ်၊

and what that means is that many of us will have a long period of chronic illness

တနည်းအားဖြင့် ကျွန်မတို့ထဲက အများစုတို့ဟာ သူတို့ဘဝ အဆုံးပိုင်းမှာ နာတာရှည်

at the end of our lives.

ရောဂါတွေကို ခံစားကြရမှာကို ဆိုလိုပါတယ်။

During that period,

အဲဒီလို နှစ်များအတွင်းမှာ

we'll likely spend a lot of time in hospitals and hospices and care homes.

ကျွန်မတို့ဟာ ဆေးရုံတွေ နဲ့ ဘိုးဘွားရိပ်သာ စောင့်ရှောက်ရေး ဌာနမှာ နေထိုင်ဖို့များပါတယ်။

Now, we've all been in a modern hospital.

ခေတ်ပေါ် ဆေးရုံကို ကျွန်မတို့ အားလုံး ရောက်ခဲ့ဘူးကြပါတယ်။

You know those fluorescent lights and the endless corridors

ဓာတ်မီးချောင်းများ နဲ့ အဆုံးအဆမရှိလို့ ထင်ရတဲ့ စင်္ကြံလမ်းတွေကို၊

and those rows of uncomfortable chairs.

ထိုင်ရတာ အဆင်မပြေတဲ့ ကုလားထိုင် အတန်းတွေကို ရှင်တို့ သတိရကြမှာပါ။

Hospital architecture has earned its bad reputation.

ဆေးရုံတွေရဲ့ ဗိသုကာ နာမည်ဆိုး ထွက်နေပါတယ်။

But the surprising thing is, it wasn't always like this.

ဒီနေရာမှာ အံ့အားသင့်စရာ အချက်က အမြဲတမ်း အဲဒီလို မဟုတ်ခဲ့ခြင်းပါပဲ။

This is L'Ospedale degli Innocenti, built in 1419 by Brunelleschi,

ဒါကတော့ Brunelleschi က ၁၄၉၁ ခုနှစ်မှာ ဆောက်လုပ်ပေးခဲ့တဲ့ L'Ospedale degli Innocenti ပါ၊

who was one of the most famous and influential architects of his time.

သူ့ခေတ်ကာလတုန်းက ဩဇာအကြီးမားဆုံး ဗိသုကာဆရာပါ။

And when I look at this building and then think about hospitals today,

ကျွန်မ အဲဒီ အဆောက်အဦကို ကြည့်ပြီးနောက် ဒီနေ့ ဆေးရုံတွေကို စဉ်းစားကြည့်တဲ့ အခါမှာ၊

what amazes me is this building's ambition.

အဆောက်အဦရဲ့ ရည်မှန်းချက်ကို အံ့အားသင့်မိပါတယ်။

It's just a really great building.

အဲဒါဟာ တကယ့်ကို ဧရာမ အဆောက်အဦကြီးပါ။

It has these courtyards in the middle

အလယ်မှာ ဒီလိုဝင်းခြံတွေ ရှိနေရာ

so that all of the rooms have daylight and fresh air,

အခန်းတွေ အားလုံးဟာ နေရောင်နဲ့ လေကောင်းလေသငန့်ကို ရရှိကြပါတယ်၊

and the rooms are big and they have high ceilings,

အခန်းတွေ ကြီးမားကြကာ ၎င်းတို့ရဲ့ အမိုးဟာ မြင့်မားပါတယ်၊

so they just feel more comfortable to be in.

အဲဒီမှာ နေထိုင်ရတာ ပိုလို့ကို သက်သောင့်သက်သာ ရှိပုံရပါတယ်။

And it's also beautiful.

ပြီးတော့ ၎င်းဟာ လှပါတယ်။.

Somehow, we've forgotten that that's even possible for a hospital.

တကယ်တော့၊ ဆေးရုံအတွက်တောင်မှ အဲဒီလို ဖြစ်နိုင်တာကို ကျွန်မတို့ မေ့သွားကြပါပြီ။

Now, if we want better buildings for dying, then we have to talk about it,

သေဆုံးဖို့အတွက် အဆောက်အဦတွေကို ပိုကောင်းစေချင်ရင် အဲဒါကို ပြောကြရပါမယ်၊

but because we find the subject of death uncomfortable,

သေဆုံးမှုဆိုင်ရာ အကြောင်းအရာတွေကို ကျွန်မတို့ မပြောဆိုအပ်ဘူးလို့

we don't talk about it,

ယူဆထားကြလို့ မပြောကြပါဘူး၊

and we don't question how we as a society approach death.

ပြီးတော့ လူ့အဖွဲ့အစည်းမှ သေဆုံးမှုအားချဉ်းကပ်မှု အကြောင်းကိုလည်း မပြောကြပါဘူး။

One of the things that surprised me most in my research, though,

ကျွန်မရဲ့ သုတေသနထဲမှာ ကျွန်ကို အံ့အားသင့်စေခဲ့တဲ့ အချက်က၊

is how changeable attitudes actually are.

ပြောင်းလဲဖို့အတွက် လက်တွေ့ရှိနေကြတဲ့ စိတ်နေစိတ်ထားတွေပါပဲ။

This is the first crematorium in the U.K.,

ဟောဒါက ယူကေထဲက ပထမဦးဆုံး မီးဂြိုဟ်ရုံပါ၊

which was built in Woking in the 1870s.

၁၈၇၀ ပြည့်နှစ်များမှာ စအလုပ်လုပ်လာခဲ့တယ်။

And when this was first built, there were protests in the local village.

ပထမဦးဆုံး ဆောက်လုပ်မှုဆိုတော့၊ ဒေသထဲက ရွာထဲတွင် ကန့်ကွက်မှုတွေ ရှိခဲ့တယ်။

Cremation wasn't socially acceptable, and 99.8 percent of people got buried.

မီးရှို့သင်္ဂြိုဟ်မှုကို လူတွေက လက်မခံခဲ့ကြလို့ လူ ၉၉.၈ ရာခိုင်နှုန်းအထိကို မြေထဲမြှုပ်နှံခဲ့ကြတယ်။

And yet, only a hundred years later, three quarters of us get cremated.

အဲဒီနောက် နှစ်တရာသာရှိသေး၊ ကျွန်မတို့ထဲက လေးပုံတပုံဟာ မီးသင်္ဂြိုဟ်မှုကို လက်ခံလာကြတယ်။

People are actually really open to changing things

လူတွေဟာ၊ အဲဒီအကြောင်းကို ဆွေးနွေးပြောဆိုခွင့်သာ ရကြရင်၊

if they're given the chance to talk about them.

အဲဒီလို အပြောင်းအလဲတွေအတွက် အသင့် ရှိကြပုံရတယ်။

So this conversation about death and architecture

ကျွန်မက ကျွန်မရဲ့ ပထမဦးဆုံး ပြပွဲ ဖြစ်ခဲ့တဲ့ "Death in Venice"ကို

was what I wanted to start when I did my first exhibition on it

Venice မြို့မှာ ဇွန်လထဲ ခင်းကျင်းခဲ့စဉ်တုန်းက ကျွန်မဟာ သေဆုံးခြင်း နဲ့ ဗိသုကာ အကြောင်းကို

in Venice in June, which was called "Death in Venice."

ဆွေးနွေးမှုကို အစပျိုးပေးရန် ရည်ရွယ်ချက်နဲ့ပါ။

It was designed to be quite playful

အဲဒါဟာ အတော့်ကို ပါဝင်ကစားဖို့ လိုအပ်ခဲ့တဲ့ ပြပွဲပါ၊

so that people would literally engage with it.

လူတွေဟာ တကယ့်ကို ၎င်းထဲမှာ ပါဝင်ပတ်သက်ရန် လိုအပ်ခဲ့ပါတယ်။

This is one of our exhibits, which is an interactive map of London

ဒါက ကျွန်မတို့ ခင်းကျင်းပြသခဲ့တဲ့ ထဲက တခု ဖြစ်တဲ့ လန်ဒန်မြို့ရဲ့ တန်ပြန်တုံ့ပြန်နိုင်တဲ့ မြေပုံပါ၊

that shows just how much of the real estate in the city

မြို့ထဲက ခြံမြေအဆောက်အဦတွေထဲက ဘယ်လောက်ကို

is given over to death and dying,

သေဆုံးမှု နဲ့ သေဆုံးနေရမှုအတွက် သုံးထားတာကို ပြပေးထားကာ

and as you wave your hand across the map,

ရှင်တို့ရဲ့ လက်တွေကို မြေပုံအပေါ်မှ ဝှေ့ယမ်းပြရင်

the name of that piece of real estate, the building or cemetery, is revealed.

အဲဒီလို ခြံမြေအဆောက်အဦ ဒါမှမဟုတ် သင်င်္ချိုင်းရဲ့ အမည်တွေ ပေါ်လာကြပါမယ်။

Another of our exhibits was a series of postcards

နောက်တခု ကျွန်မတို့ ပြသခဲ့ကြတာက ပို့စ်ကဒ် တတွဲပါ၊

that people could take away with them.

လူတွေဟာ ၎င်းတို့ကို ကိုယ့်နဲ့အတူ ယူသွားနိုင်ခဲ့ကြတယ်။

And they showed people's homes and hospitals

အဲဒီထဲမှာ လူတွေရဲ့ နေအိမ်တွေ၊ ဆေးရုံတွေ၊

and cemeteries and mortuaries,

မီးသင်္ဂြိုဟ်ရုံတွေ နဲ့ အအေးတိုက်တွေကို ပြသထားကာ၊

and they tell the story of the different spaces

သေဆုံးမှုဆိုတဲ့ အရာရဲ့ အဘက်ဘက်မှာ ကျွန်မတို့ ဖြတ်သန်းကြရတဲ့

that we pass through on either side of death.

ဘဝခရီး အကြောင်းကို ပြောပြထားပါတယ်။

We wanted to show that where we die

ကျွန်မတို့ သေဆုံးကြရတဲ့ နေရာဟာ

is a key part of how we die.

ကျွန်မတို့ ဘယ်လို သေဆုံးကြရတယ်ဆိုတာရဲ့ သော့ချက် ဖြစ်တာကို ကျွန်မတို့ ပြလိုခဲ့ကြတယ်။

Now, the strangest thing was the way that visitors reacted to the exhibition,

ဒီနေရာမှာ ပြပွဲလာ ပရိသတ်က တုံ့ပြန်ခဲ့ကြပုံဟာ အထူးဆန်းဆုံး ဖြစ်ခဲ့ပါတယ်၊

especially the audio-visual works.

အထူးသဖြင့် အသံနဲ့အမြင် လုပ်ငန်းတွေမှာပါ။

We had people dancing and running and jumping

ကျွန်မတို့ဆီမှာ ကနေကြသူတွေ ပြေးခုန်နေကြသူတွေ ရှိခဲ့ကာ

as they tried to activate the exhibits in different ways,

သူတို့ဟာ ပြပွဲထဲက အရာတွေကို နည်းမျိုးစုံဖြင့် အသက်ဝင်လာအောင် အားထုတ်ခဲ့ကြတယ်၊

and at a certain point they would kind of stop

အဲဒီနောက်မှာ သူတို့ဟာ ရုတ်တရက် ရပ်တန့်လိုက်ကြကာ

and remember that they were in an exhibition about death,

သူတို့ဟာ သေဆုံးမှု အကြောင်း ပြပွဲထဲမှာ ပါဝင်နေကြတာကို သတိရလိုက်ကြသလိုပါပဲ၊

and that maybe that's not how you're supposed to act.

လူတချို့တို့ အတွက် အဲဒီလို လှုပ်ရှားမှုဟာ မသင့်လျော်ဘူးလို့ ထင်စရာ ဖြစ်နိုင်ပါတယ်။

But actually, I would question whether there is one way

တကယ်တော့ ကျွန်မ သိချင်လို့ မေးလိုတဲ့ မေးခွန်းက

that you're supposed to act around death,

သေခြင်းနဲ့ ပတ်သက်ပြီး ရှင်တို့ လုပ်ကိုင်လိုကြတာ နောက် တမျိုးများလား၊

and if there's not, I'd ask you to think about what you think a good death is,

အဲဒီလို မဟုတ်ဘူးဆိုရင်၊ ကောင်းမွန်တဲ့ သေဆုံးခြင်း ဆိုတာကို ရှင်တို့ ဘယ်လို ထင်ပါသလဲ၊

and what you think that architecture that supports a good death might be like,

ပြီးတော့ ကောင်းမွန်တဲ့ သေဆုံးမှုကို ထောက်ကူပေးနိုင်တဲ့ ဗိသုကာတွေက ဘယ်လိုဟာတွေလဲ၊

and mightn't it be a little less like this and a little more like this?

ခုနက ပြောခဲ့တာတွေနဲ့ နည်းနည်းလေး မတူတာမျိုး၊ ပိုပြီး တူချင်တာမျိုးများလား။

Thank you.

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။

(Applause)

(လက်ခုပ်တီးသံများ)