Alison Killing: There’s a better way to die, and architecture can help

Translator: Muhammad L. Khidhr Reviewer: Daban Q. Jaff

I'd like to tell you a story about death and architecture.

دەمەوێت چیرۆکێکتان بۆ بگێڕمەوە سەبارەت بە مەرگ و تەلارسازی.

A hundred years ago, we tended to die of infectious diseases like pneumonia,

سەد ساڵێک لەمەوبەر، زیاتر بە دەرد دەمردین. بۆ نموونە هەوکردنی سی،

that, if they took hold, would take us away quite quickly.

گەر دەردەکان بەردەوام بوونایە، ئەوا بە زوویی لەناودەچووین.

We tended to die at home, in our own beds, looked after by family,

لە ماڵەوە دەمردین، لە پێخەفەکانماندا، لە ناو خێزانەکانمان،

although that was the default option

هەرچەندە ئەوە هەڵبژاردنێکی ناچاری بوو

because a lot of people lacked access to medical care.

چونکە زۆربەی خەڵکی پێویستیان بە چاودێری پزیشکی بوو.

And then in the 20th century a lot of things changed.

دواتر لەسەدەی بیستدا زۆر شت گۆڕان.

We developed new medicines like penicillin

دەرمانی نوێمان پەرەپێدا وەک پەنسیلین

so we could treat those infectious diseases.

و توانیمان دژی نەخۆشییە درمەکان بەکاریان بهێنین.

New medical technologies like x-ray machines were invented.

ئامێری تەکنەلۆجیای نوێی پزیشکی داهێنران وەک تیشک.

And because they were so big and expensive,

لەبەر ئەوەی گەورە و نرخیان گران بوون،

we needed large, centralized buildings to keep them in,

پێویستمان بە بالەخانەی گەورە بوو بۆ ئەو ئامێرانە،

and they became our modern hospitals.

دواتر بوون بە نەخۆشخانە هاوچەرخەکانمان.

After the Second World War,

لە دوای جەنگی جیهانی دووەم،

a lot of countries set up universal healthcare systems

چەند وڵاتێک سیستەمی تەندروستی جیهانیان پەرەپێدا

so that everyone who needed treatment could get it.

تا هەموو کەسێکی پێویست بتوانێت بەکاری بهێنێت.

The result was that lifespans extended from about 45 at the start of the century

ئەنجامیش ئەوەبوو کاتی ژیان زیادی کرد بۆ ٤٥ لە سەرەتای سەدەدا

to almost double that today.

بۆ ئەمڕۆ کە دوو ‌هێندەیە.

The 20th century was this time of huge optimism about what science could offer,

سەدەی بیستەم کاتی گەشبینیەکی گەورە بوو لە بارەی بەدەستهێنانەکانی زانستەوە،

but with all of the focus on life, death was forgotten,

بەڵام کاتێک هەموو تەرکیزەکان لەسەر ژیان بوون، مردن لەیاد چووەوە،

even as our approach to death changed dramatically.

تەنانەت نزیکبوونەوەمان لە مردن زۆر دراماتیکی گۆڕا.

Now, I'm an architect,

ئێستا، من تەلارسازێکم،

and for the past year and a half I've been looking at these changes

ساڵ و نیوێکە لەم گۆڕانکاریانە دەکۆڵمەوە

and at what they mean for architecture related to death and dying.

و چ مانایەک دەدەن بۆ تەلارسازی لەبارەی مەرگ و مردنەوە.

We now tend to die of cancer and heart disease,

ئێمە ئێستا زیاتر بە شێرپەنجە و نەخۆشی دڵ دەمرین،

and what that means is that many of us will have a long period of chronic illness

واتە زۆر لە ئێمە ماوەیەکی زۆرە نەخۆشییە درێژخایەنەکانمان هەیە

at the end of our lives.

لە کۆتای ژیانماندا.

During that period,

لەو ماوەیەدا،

we'll likely spend a lot of time in hospitals and hospices and care homes.

کاتێکی زۆر لە نەخۆشخانە و خان و ماڵە چاودێریەکان بەسەر دەبەین،

Now, we've all been in a modern hospital.

پێش ئەوەی بێینە ناو نەخۆشخانە مۆدێرنەکانمانەوە.

You know those fluorescent lights and the endless corridors

ئەزانن ئەو ڕووناکییە فلۆریانە و مەڕمەڕە بێکۆتاکان

and those rows of uncomfortable chairs.

و ئەو ڕیزە کورسیە ناخۆشانە.

Hospital architecture has earned its bad reputation.

تەلارسازی نەخۆشخانە ناوبانگێکی خراپی بەدەست هێناوە.

But the surprising thing is, it wasn't always like this.

بەڵام شتە سەرسوڕهێنەرەکە ئەوەیە کە، پێشتر نەخۆشخانەکان وانەبوون.

This is L'Ospedale degli Innocenti, built in 1419 by Brunelleschi,

ئەمە لۆسپێدال دێگلی ئینۆسێنتـە ، ساڵی ١٤١٩ لەلایەن بورنولاسکی درووست کراوە،

who was one of the most famous and influential architects of his time.

یەکێک لە ناودارترین و کاریگەردارترین تەلارسازی سەردەمی خۆی بووە.

And when I look at this building and then think about hospitals today,

کاتێ لەم باڵەخانەیە دەڕوانم و بیر لە نەخۆشخانەکانی ئەوڕۆ دەکەمەوە،

what amazes me is this building's ambition.

ئەوەی سەرسامم دەکات بەرزویستی باڵەخانەکەیە.

It's just a really great building.

بەڕاستی باڵەخانەیەکی مەزنە.

It has these courtyards in the middle

ئەم کراوانەی هەیە لە ناوەڕاستدا

so that all of the rooms have daylight and fresh air,

تا هەموو ژوورەکان ڕووناکی خۆر و هەوای نوێیان هەبێت،

and the rooms are big and they have high ceilings,

ژوورەکان گەورەن و بنمیچی بەرزیان هەیە،

so they just feel more comfortable to be in.

و نەخۆشەکانی زیاتر هەست بە ئارامی دەکەن.

And it's also beautiful.

و جوانیشە.

Somehow, we've forgotten that that's even possible for a hospital.

بە ڕێگەیەک، ئێمە بیرمان چووەوە کە ئەمە شیاوە بۆ نەخۆشخانە.

Now, if we want better buildings for dying, then we have to talk about it,

گەر باڵەخانەی باشترمان بوێت کە تێیدا بمرین، دەبێت لەبارەیەوە بدوێین،

but because we find the subject of death uncomfortable,

چونکە دەزانین بابەتی مەرگێکی نائارام،

we don't talk about it,

باسی ناکەین،

and we don't question how we as a society approach death.

و پرسیار ناکەین ئێمە وەک کۆمەڵ چەندێک لە مەرگ نزیکبووینەتەوە.

One of the things that surprised me most in my research, though,

یەکێک لە شتەکان کە زۆر سەرنجی ڕاکێشام لە توێژینەوەکەمدا،

is how changeable attitudes actually are.

چۆنیەتی گۆڕانی ڕاستەقینەی بارودۆخکە بوو.

This is the first crematorium in the U.K.,

ئەمە یەکەمین سوتێگەبوو لە بەریتانیا،

which was built in Woking in the 1870s.

کە لە ساڵی ١٨٧٠ دا درووستکرا.

And when this was first built, there were protests in the local village.

کە بۆ یەکەم جار بنیاتنرا دووچاری ناڕەزایی گوندنشینەکان بوو.

Cremation wasn't socially acceptable, and 99.8 percent of people got buried.

سوتێنگە لەدیدی کۆمەڵەوە پەسەند نەبوو، لەسەدا ٩٩.٨ ی خەڵکی دەنێژران.

And yet, only a hundred years later, three quarters of us get cremated.

تەنها سەد ساڵ دواتر، سێ چارەکی ئێمە دوای مردن دەسوتێنرێین.

People are actually really open to changing things

خەڵکی کراوەن بۆ قبوڵکردنی گۆڕینی شتەکان

if they're given the chance to talk about them.

گەر چانسێکیان پێبدرێت لە بەرەیانەوە بدوێن.

So this conversation about death and architecture

جا ئەم وتووێژە دەربارەی مەرگ و تەلارسازیەوە

was what I wanted to start when I did my first exhibition on it

ئەوەبوو کە دەستم پێی کرد کاتێک یەکەمین پێشەنگام لەسەری کرد.

in Venice in June, which was called "Death in Venice."

لە ڤێنس، لە حوزەیراندا، لە ژێر ناونیشانی ″مەرگ لە ڤێنس.″

It was designed to be quite playful

وا دیزاین کرابوو تەواو ئاسوودەبێت

so that people would literally engage with it.

تا خەڵکی وردە وردە ڕادەکێشران بۆی.

This is one of our exhibits, which is an interactive map of London

ئەمە یەکیکە لە پیشاندراوەکان، کە نەخشەیەکی دوولایەنەی لەندەنە

that shows just how much of the real estate in the city

ئەوە پیشاندەدات چەندێک خانووبەرە هەیە لە شارەکەدا

is given over to death and dying,

وازهێنراوە لە مەرگ و مردن،

and as you wave your hand across the map,

و کە دەستت لەسەر نەخشەکە دەجوڵێنیت،

the name of that piece of real estate, the building or cemetery, is revealed.

ناوی خانووبەرە ڕاستەقینەکان، باڵەخانەکان و گۆڕستانەکان پیشاندراون .

Another of our exhibits was a series of postcards

و یەکێکی دی لە پیشاندراوەکان زنجیرەیەک پۆستکاردبوون

that people could take away with them.

کە خەڵکی دەیانتوانی لەگەڵ خۆیان بیبەن.

And they showed people's homes and hospitals

و ماڵی خەڵکی و نەخۆشخانەکان پیشاندرابوون

and cemeteries and mortuaries,

و گۆڕستانەکان و مردوخانەکان،

and they tell the story of the different spaces

و چیرۆکی بۆشایی جیاواز دەڵێن

that we pass through on either side of death.

ئەمە ئەوەیە کە پێیدا تێپەردەبین لە لایەکی مەرگدا.

We wanted to show that where we die

ویستمان ئەوە پیشانبدەین ئەو شوێنەی لێی دەمرین

is a key part of how we die.

کلیلێکە بۆ ئەوەی کە چۆن دەمرین.

Now, the strangest thing was the way that visitors reacted to the exhibition,

نامۆترین شت بریتیبوو لەو کاردانەوەی سەردانکەرەکان بۆ پێشەنگاکە،

especially the audio-visual works.

بەتایبەت کارە دەنگ و وێنەکان

We had people dancing and running and jumping

خەڵک هەبوو سەمایان دەکرد و ڕایاندەکرد و بازیان دەدا

as they tried to activate the exhibits in different ways,

هەوڵیان دەدا پێشەنگاکە چالاک بکەن لە ڕێی جیاوازەوە،

and at a certain point they would kind of stop

و لە خاڵێکی دیاریکراودا، دەوەستان

and remember that they were in an exhibition about death,

و بریان دەکەوتەوە لە پێشەنگایەکن ،دەربارەی مەرگ

and that maybe that's not how you're supposed to act.

ڕەنگە ئەمە مامەڵەیەکی باش نەبێت.

But actually, I would question whether there is one way

بەڵام لە ڕاستیدا دەپرسم تەنها ڕێگەیەک هەیە

that you're supposed to act around death,

تا لەلای مەرگ پەیڕەوی بکەین؟

and if there's not, I'd ask you to think about what you think a good death is,

گەر نییە، داوا دەکەم بیر بکەنەوە دەربارەی ئەوەی مردنی باش چییە،

and what you think that architecture that supports a good death might be like,

و بیردەکەنەوەتان چۆنە کە تەلارسازی پشتگیری مردنێکی باش بکات،

and mightn't it be a little less like this and a little more like this?

لەوە ناچێت لەمە کەمتر بێت و لەمەش زۆرتر بێت؟

Thank you.

سوپاس.

(Applause)