Alzheimer’s Is Not Normal Aging — And We Can Cure It | Samuel Cohen | TED Talks

Translator: Luan Morina Reviewer: Helena Bedalli

In the year 1901,

Në vitin 1901,

a woman called Auguste was taken to a medical asylum in Frankfurt.

një grua e quajtur Auguste ishte dërguar në azit të sëmurësh në Frankfurt.

Auguste was delusional

Auguste ishte delirante

and couldn't remember even the most basic details of her life.

dhe nuk mund të kujtonte as detajet themelore të jetës së saj.

Her doctor was called Alois.

Doktori i saj quhej Alois.

Alois didn't know how to help Auguste,

Alois nuk dinte si të ndihmonte Auguste,

but he watched over her until, sadly, she passed away in 1906.

por, ai u kujdes për të deri, kur fatkeqësisht vdiq më 1906.

After she died, Alois performed an autopsy

Pasi vdiq ajo, Alois i bëri autopsi

and found strange plaques and tangles in Auguste's brain --

dhe gjeti pllaka dhe lëmshe të çuditshme në trurin e saj --

the likes of which he'd never seen before.

të atilla që nuk kishte parë kurrë.

Now here's the even more striking thing.

Tani është gjëja me e çuditshme.

If Auguste had instead been alive today,

Po të ishte Auguste gjallë sot,

we could offer her no more help than Alois was able to 114 years ago.

ne s'mund ti ofrojmë më shumë ndihmë se Alois para 114 vjetëve.

Alois was Dr. Alois Alzheimer.

Alois ishte Dr. Alois Alzheimer.

And Auguste Deter

Dhe Auguste Deter

was the first patient to be diagnosed with what we now call Alzheimer's disease.

ishte pacientja e parë e diagnostifikuar me atë që sot quhet sëmundja e Alzheimer.

Since 1901, medicine has advanced greatly.

Që nga 1901, medicina ka avancuar shumë

We've discovered antibiotics and vaccines to protect us from infections,

Kemi zbuluar antibiotikët dhe vaksinat, për të na mbrojtur nga infektimet,

many treatments for cancer, antiretrovirals for HIV,

shumë trajtime për kancer, antiretroviral për HIV,

statins for heart disease and much more.

statina për sëmundjet e zemrës dhe shumëçka.

But we've made essentially no progress at all in treating Alzheimer's disease.

Por, ne nuk kemi bërë fare progres në trajtimin e sëmundjes së Alzheimer.

I'm part of a team of scientists

Bëj pjesë në një ekip shkencëtarësh

who has been working to find a cure for Alzheimer's for over a decade.

që kanë punuar në gjetjen e një ilaqi për Alzheimerin tash një dekadë.

So I think about this all the time.

Prandaj gjithë kohën mendoj për këtë.

Alzheimer's now affects 40 million people worldwide.

Alzheimer prek më shumë se 40 milionë veta në botë.

But by 2050, it will affect 150 million people --

Deri më 2050 do të prekë 150 milionë veta

which, by the way, will include many of you.

që, meqë ra fjala do të përfshijë shumë nga ju.

If you're hoping to live to be 85 or older,

Nëse shpresoni të jetoni 85 vjet ose më shumë,

your chance of getting Alzheimer's will be almost one in two.

Gjasat që të prekeni nga alzheimer janë një në dy.

In other words, odds are you'll spend your golden years

Me fjalë tjera, gjasat janë që do të kaloni vitet tuaja të arta

either suffering from Alzheimer's

ose duke vuajtur nga alzheimeri

or helping to look after a friend or loved one with Alzheimer's.

ose duke ndihmuar mikun apo dikë të dashur me alzheimer.

Already in the United States alone,

Tani më vetëm në SHBA,

Alzheimer's care costs 200 billion dollars every year.

kostoja e kujdesit për alzheimer është 200 miliardë dollarë në vit.

One out of every five Medicare dollars get spent on Alzheimer's.

Një në çdo pesë sigurimet shëndetësore shpenzohen në alzheimer.

It is today the most expensive disease,

Sot është sëmundja më e shtrenjtë,

and costs are projected to increase fivefold by 2050,

dhe kostot janë projektuar të pesëfishohen deri më 2050,

as the baby boomer generation ages.

ndërsa gjenerata baby bumer plaket.

It may surprise you that, put simply,

Mund t'ju befasoheni që thjesht,

Alzheimer's is one of the biggest medical and social challenges of our generation.

Alzheimeri është nga sfidat më të mëdha mjekësore e shoqërore të gjeneratës sonë.

But we've done relatively little to address it.

Por, kemi bërë relativisht pak për ta adresuar.

Today, of the top 10 causes of death worldwide,

Sot, nga 10 shkaktarët e vdekjes në botë,

Alzheimer's is the only one we cannot prevent, cure or even slow down.

Alzheimer është i vetmi të cilin s'mund ta parandojmë, apo ngadalësojmë.

We understand less about the science of Alzheimer's than other diseases

Ne kuptojmë më pak për shkencën e Alzheimer se për sëmundjet tjera

because we've invested less time and money into researching it.

sepse ne kemi investuar më pak kohë dhe para në hulumtimin e tij.

The US government spends 10 times more every year

Qeveria e SHBA harxhon 10fish më shumë çdo vit

on cancer research than on Alzheimer's

në hulumtimet për kancer se për Alzheimer

despite the fact that Alzheimer's costs us more

përkundër faktit që Alzheimer na kushton më shumë

and causes a similar number of deaths each year as cancer.

dhe shkakton po aq vdekje sa kanceri cdo vit.

The lack of resources stems from a more fundamental cause:

Mungesa e resurseve buron nga një shkak më themelor:

a lack of awareness.

mungesa e vetdijesimit.

Because here's what few people know but everyone should:

Sepse, ja çfarë pak njerëz dinë e të gjithë duhet ta dinë:

Alzheimer's is a disease, and we can cure it.

Alzheimer është sëmundje, dhe mund ta shërojmë.

For most of the past 114 years,

Për pjesën më të madhe të 114 viteve të kaluara,

everyone, including scientists, mistakenly confused Alzheimer's with aging.

të gjithë. përfshirë shkencëtarët, ngatërronin Alzheimerin me plakjen.

We thought that becoming senile

Mendonim që të humbësh veten

was a normal and inevitable part of getting old.

ishte pjesë normale dhe e paevitueshme e plakjes.

But we only have to look at a picture

Por, ne vetëm duhet të shikojmë imazhin

of a healthy aged brain compared to the brain of an Alzheimer's patient

e një truri të shëndoshë krahasuar me trurin e pacientit me Alzheimer

to see the real physical damage caused by this disease.

që të shohim dëmtimin e vërtetë fizik të shkaktuar nga kjo sëmundje.

As well as triggering severe loss of memory and mental abilities,

Pos që shkakton humbje të rëndë kujtese dhe të aftësive mendore,

the damage to the brain caused by Alzheimer's

dëmtimi i trurit nga Alzheimer

significantly reduces life expectancy and is always fatal.

veçanërisht redukton jetëgjatësinë dhe gjithnjë është vdekjeprurës.

Remember Dr. Alzheimer found strange plaques and tangles

Kujtojeni që Dr. Alzheimer gjeti pllakëza dhe rrëmuja të çuditshme

in Auguste's brain a century ago.

në trurin e Auguste para një shekulli.

For almost a century, we didn't know much about these.

Për gati një shekull, ne nuk dinim shumë për këto.

Today we know they're made from protein molecules.

Tani ne dimë që janë të bëra nga molekula proteine.

You can imagine a protein molecule

Ju mund të imagjinoni një molekulë proteine

as a piece of paper that normally folds into an elaborate piece of origami.

si një copë letre që paloset në një pjesë të komplikuar origami.

There are spots on the paper that are sticky.

Ka pika në letër që janë ngjitëse.

And when it folds correctly, these sticky bits end up on the inside.

Dhe kur paloset si duhet, këto pika ngjitëse përfundojnë brenda.

But sometimes things go wrong, and some sticky bits are on the outside.

Por, nganjëherë gjërat shkojnë keq, dhe disa pika ngjitëse janë jashtë.

This causes the protein molecules to stick to each other,

Kjo shkakton molekulat e proteinës të ngjiten mes tyre,

forming clumps that eventually become large plaques and tangles.

duke formuar grumbuj për tu bërë më vonë pllakëza dhe rrëmuja të mëdha.

That's what we see in the brains of Alzheimer's patients.

Këtë shohim në trurin e pacientëve të Alzheimerit.

We've spent the past 10 years at the University of Cambridge

Ne shpenzuam 10 vitet e kaluara në Universitetin e Kembrixhit

trying to understand how this malfunction works.

duke u munduar të kuptojmë se si vepron ky keqfunksionim.

There are many steps, and identifying which step to try to block is complex --

Janë shumë hapa, dhe identifikimi se cili duhet bllokuar është kompleks --

like defusing a bomb.

sikur të çmontosh bombë.

Cutting one wire might do nothing.

Të presësh një lidhje mund të mos bëjë gjë.

Cutting others might make the bomb explore.

Të presësh të tjerat mund të shpërthejë bombën.

We have to find the right step to block,

Duhet të gjejmë hapin e duhur për të bllokuar,

and then create a drug that does it.

dhe pastaj të krijojmë një ilaç për këtë.

Until recently, we for the most part

Deri së fundmi, për pjesën më të madhe

have been cutting wires and hoping for the best.

kemi prerë lidhjet duke shpresuar për më të mirën.

But now we've got together a diverse group of people --

Por, tani jemi bashkuar në një grup njerëzish të ndryshëm --

medics, biologists, geneticists, chemists, physicists, engineers and mathematicians.

mjekë, biologjistë, gjeneticistë, kimistë, fizikantë, inxhinierë, e matematikanë.

And together, we've managed to identify a critical step in the process

Dhe bashkë, ia kemi dalë të identifikojmë një hap kritik në këtë proces

and are now testing a new class of drugs which would specifically block this step

dhe po testojmë një klasë të re ilaçesh që mund të bllokojnë dukshëm këtë hap

and stop the disease.

dhe të ndalojnë sëmundjen.

Now let me show you some of our latest results.

Më lejoni t'ju tregoj disa rezultate tona të fundit.

No one outside of our lab has seen these yet.

Askush jashtë laboratorit nuk i ka parë ende.

Let's look at some videos of what happened when we tested these new drugs in worms.

Le të shohim disa video se çfarë ndodh kur testojmë këto ilaçe në krimba.

So these are healthy worms,

Këta janë krimbat e shëndoshë,

and you can see they're moving around normally.

dhe ju mund të shihni se lëvizin normalisht.

These worms, on the other hand,

Këta krimba në anën tjetër,

have protein molecules sticking together inside them --

kanë molekula proteinash të ngjitura për ta --

like humans with Alzheimer's.

sikur njerëzit me Alzheimer.

And you can see they're clearly sick.

Dhe mund të shihni qartazi që janë të sëmurë.

But if we give our new drugs to these worms at an early stage,

Por, nëse ju japim ilaçin tonë të ri këtyre krimbave në fazat e hershme,

then we see that they're healthy, and they live a normal lifespan.

shohim pastaj që janë të shëndetshëm, dhe kanë jetëgjatësi normale.

This is just an initial positive result, but research like this

Ky është vetëm rezultati pozitiv fillestar, por, hulumtimet si ky tregojnë

shows us that Alzheimer's is a disease that we can understand and we can cure.

që Alzheimer është një sëmundje që kuptohet dhe mund ta shërojmë.

After 114 years of waiting,

Pas 114 vjet pritje,

there's finally real hope for what can be achieved

më në fund ka shpresë se mund të arrijmë diçka

in the next 10 or 20 years.

në 10 apo 20 vitet e ardhshme.

But to grow that hope, to finally beat Alzheimer's, we need help.

Por, për të shtuar shpresat, për të mposhtur Alzheimerin, na duhet ndihmë.

This isn't about scientists like me --

Jo për shkencëtarët si unë --

it's about you.

për juve.

We need you to raise awareness that Alzheimer's is a disease

Na duhet që ju të bëni të njohur që Alzheimer është sëmundje

and that if we try, we can beat it.

dhe nëse provojmë, mund ta mposhtim.

In the case of other diseases,

Në rast të sëmundjeve tjera,

patients and their families have led the charge for more research

pacientët dhe familjet e tyre kanë prirë kërkesat për hulumtime,

and put pressure on governments, the pharmaceutical industry,

dhe kanë bërë presion mbi qeveritë, industrinë farmaceutike,

scientists and regulators.

shkencëtarët dhe rregullatorët.

That was essential for advancing treatment for HIV in the late 1980s.

Kjo ishte esenciale në avancimin e trajtimit për HIV në fund të viteve 1980ta.

Today, we see that same drive to beat cancer.

Sot, e shohim të njëjtën shtytje për të mposhtur kancerin.

But Alzheimer's patients are often unable to speak up for themselves.

Por, pacientët e Alzheimer shpesh nuk mund të flasin pë veten.

And their families, the hidden victims, caring for their loved ones night and day,

Dhe familjet e tyre, viktimat e fshehta, që kujdesen për të familjarët ditë e natë,

are often too worn out to go out and advocate for change.

shpesh janë të dërrmuar për të dalë e kërkuar ndryshim.

So, it really is down to you.

Pra, mbetet tek ju.

Alzheimer's isn't, for the most part, a genetic disease.

Alzheimer nuk është, për pjesën më të madhe, sëmundje gjenetike.

Everyone with a brain is at risk.

Gjithkush me tru është në rrezik.

Today, there are 40 million patients like Auguste,

Sot, janë 40 milionë pacientë si Auguste,

who can't create the change they need for themselves.

të cilët s'mund të krijojnë ndryshim që ju duhet.

Help speak up for them,

Ndihmojini ata të flasin,

and help demand a cure.

dhe të kërkojnë një shërim.

Thank you.

Faleminderit.

(Applause)

(Duartrokitje)