Jane Fonda: Life's third act

Vertaald door: Axel Saffran Nagekeken door: Christel Foncke

Er waren veel revoluties

There have been many revolutions over the last century,

in de afgelopen eeuw,

but perhaps none as significant as the longevity revolution.

maar wellicht geen daarvan zo belangrijk

als de revolutie in levensverwachting.

We are living on average today 34 years longer

We leven tegenwoordig gemiddeld

34 jaar langer dan onze overgrootouders.

than our great-grandparents did -- think about that.

Stel je voor...

That's an entire second adult lifetime

Dat is een compleet tweede volwassen leven

that's been added to our lifespan.

dat aan ons leven is toegevoegd.

And yet, for the most part,

Desondanks ziet onze cultuur

our culture has not come to terms with what this means.

grotendeels nog niet onder ogen wat dit betekent.

We're still living with the old paradigm

We leven nog steeds in het oude paradigma

of age as an arch.

van het leven als een boog.

That's the metaphor, the old metaphor.

Dat is de metafoor, de oude metafoor.

You're born, you peak at midlife

Je wordt geboren, je piekt midden in je leven

and decline into decrepitude.

en daalt af in gebrekkigheid.

(Laughter)

(Gelach)

Age as pathology.

Ouderdom als ziekteverschijnsel.

Maar tegenwoordig werpen vele mensen --

But many people today -- philosophers, artists, doctors, scientists --

filosofen, kunstenaars, artsen, wetenschappers --

are taking a new look at what I call "the third act" --

een nieuwe blik op wat ik noem: de derde akte,

de laatste drie decennia van het leven.

the last three decades of life.

They realize that this is actually a developmental stage of life

Ze realiseren zich dat dit in feite een ontwikkelingsfase is

with its own significance,

met haar eigen betekenis --

zo verschillend van middelbare leeftijd

as different from midlife as adolescence is from childhood.

als adolescentie is van de kindertijd.

And they are asking -- we should all be asking:

En ze vragen -- we zouden allemaal moeten vragen:

How do we use this time?

hoe benutten we deze tijd?

How do we live it successfully?

Hoe beleven we die tijd succesvol?

What is the appropriate new metaphor for aging?

Wat is de gepaste nieuwe metafoor

voor ouderdom?

I've spent the last year researching and writing about this subject.

Ik heb het afgelopen jaar onderzoek gedaan en geschreven over dit onderwerp.

And I have come to find that a more appropriate metaphor for aging

Ik ontdekte

dat een gepastere metafoor voor het leven

is a staircase --

een trap is --

de opwaartse beweging van de menselijke geest,

the upward ascension of the human spirit,

bringing us into wisdom, wholeness, and authenticity.

die ons wijsheid brengt, heelheid

en authenticiteit.

Age not at all as pathology.

Leeftijd, niet als ziektebeeld;

leeftijd als potentieel.

Age as potential.

And guess what?

En raad eens...

Dit potentieel is er niet slechts voor de enkeling.

This potential is not for the lucky few.

It turns out, most people over 50

Het blijkt dat de meeste mensen boven de 50

feel better, are less stressed, less hostile, less anxious.

zich beter voelen, minder gestrest zijn

minder vijandig, minder bezorgd.

We zien meer de overeenkomsten

We tend to see commonalities more than differences.

en minder de verschillen.

Some of the studies even say we're happier.

Enkele onderzoeken laten zelfs zien

dat we gelukkiger zijn.

(Laughter)

This is not what I expected, trust me.

Dit is niet wat ik verwachtte, geloof me.

I come from a long line of depressives.

Ik kom uit een familie van depressievelingen.

(Gelach)

As I was approaching my late 40s,

Als late veertiger,

waren 's ochtends bij het ontwaken

when I would wake up in the morning,

mijn eerste zes gedachten allemaal negatief.

my first six thoughts would all be negative.

And I got scared.

Ik werd bang.

I thought, "Oh my gosh. I'm going to become a crotchety old lady."

Ik dacht, mijn hemel...

Ik word een nukkige oude dame.

But now that I am actually smack-dab in the middle of my own third act,

Maar nu ik middenin mijn eigen derde akte zit,

realiseer ik me dat ik nooit gelukkiger ben geweest.

I realize I've never been happier.

I have such a powerful feeling of well-being.

Ik heb zo'n krachtig gevoel van welbevinden.

And I've discovered

Ik ontdekte:

wanneer je je in de ouderdom bevindt,

that when you're inside oldness,

as opposed to looking at it from the outside,

in plaats van het van buitenaf te zien,

ebt angst weg.

fear subsides.

You realize you're still yourself --

Je beseft dat je nog steeds jezelf bent --

maybe even more so.

misschien zelfs méér jezelf.

Picasso once said, "It takes a long time to become young."

Picasso zei ooit: "Het duurt erg lang om jong te worden."

(Laughter)

(Gelach)

I don't want to romanticize aging.

Ik wil ouder worden niet romantiseren.

Obviously, there's no guarantee

Er is uiteraard geen garantie

that it can be a time of fruition and growth.

dat het een tijd van vervulling en groei wordt.

Sommige dingen hebben met geluk te maken.

Some of it is a matter of luck.

Some of it, obviously, is genetic.

Sommige dingen zijn uiteraard genetisch.

One third of it, in fact, is genetic.

Een derde is genetisch.

Er is niet zoveel dat we daaraan kunnen doen.

And there isn't much we can do about that.

But that means that two-thirds of how well we do in the third act,

Maar dat betekent dat tweederde

van hoe goed we het hebben in de derde akte,

we can do something about.

door onszelf beïnvloed kan worden.

We gaan bediscussiëren wat we kunnen doen

We're going to discuss what we can do

to make these added years really successful,

om deze toegevoegde jaren echt succesvol te maken

and use them to make a difference.

en te gebruiken om je stempel te drukken.

Nu even iets over die trap,

Now, let me say something about the staircase,

die wellicht een vreemde metafoor lijkt voor senioren,

which may seem like an odd metaphor for seniors,

given the fact that many seniors are challenged by stairs.

aangezien vele moeite hebben met trappenlopen.

(Laughter)

(Gelach)

Myself included.

Mezelf inbegrepen.

Zoals je misschien weet,

As you may know, the entire world operates on a universal law:

is de hele wereld onderhevig aan een universele wet:

entropie, de tweede wet van de thermodynamica.

entropy, the second law of thermodynamics.

Entropy means that everything in the world -- everything --

Entropie betekent dat alles in de wereld, alles,

is in a state of decline and decay --

zich in een staat van afbraak bevindt,

de boog.

the arch.

There's only one exception to this universal law,

Er is slechts één uitzondering op deze universele wet,

en dat is de menselijke geest.

and that is the human spirit,

which can continue to evolve upwards, the staircase,

Die kan zich opwaarts blijven bewegen --

de trap --

bringing us into wholeness, authenticity, and wisdom.

en ons naar volledigheid brengen,

authenticiteit en wijsheid.

And here's an example of what I mean.

Hier is een voorbeeld van wat ik bedoel.

Deze opwaartse beweging

This upward ascension

kan zelfs plaatsvinden bij extreme fysieke beperkingen.

can happen even in the face of extreme physical challenges.

About three years ago, I read an article in the New York Times.

Zo'n drie jaar geleden

las ik een artikel in de New York Times.

Het ging over een man, Neil Selinger --

It was about a man named Neil Selinger --

57 jaar oud, gepensioneerd advocaat --

57 years old, a retired lawyer,

who had joined the writers' group at Sarah Lawrence,

die toetrad tot de schrijversgroep op Sarah Lawrence College

where he found his writer's voice.

waar hij zijn schrijvers-stem vond.

Two years later,

Twee jaar later werd hij gediagnosticeerd

he was diagnosed with ALS, commonly known as Lou Gehrig's disease.

met ALS, [in Amerika:] "de ziekte van Lou Gehrig".

It's a terrible disease. It's fatal.

Een vreselijke ziekte. Dodelijk.

It wastes the body, but the mind remains intact.

Ze verwoest het lichaam, maar de geest blijft intact.

In this article, Mr. Selinger wrote the following

In dit artikel schreef dhr. Selinger het volgende

om te beschrijven wat er met hem gebeurde.

to describe what was happening to him.

And I quote:

Ik citeer:

"Terwijl mijn spieren verzwakten,

"As my muscles weakened,

werd mijn proza sterker.

my writing became stronger.

As I slowly lost my speech,

Terwijl ik langzaam mijn spraakvermogen verloor,

I gained my voice.

won ik mijn stem.

As I diminished, I grew.

Terwijl ik wegkwijnde, groeide ik.

Terwijl ik zoveel verloor,

As I lost so much,

begon ik eindelijk mezelf te vinden."

I finally started to find myself."

Neil Selinger is voor mij

Neil Selinger, to me,

is the embodiment of mounting the staircase

de belichaming van het beklimmen van de trap

in his third act.

in deze derde akte.

Now we're all born with spirit, all of us,

We zijn allemaal geboren met spirit,

maar soms wordt die vertrapt

but sometimes it gets tamped down beneath the challenges of life,

onder de uitdagingen van het leven,

violence, abuse, neglect.

geweld, misbruik, verwaarlozing.

Perhaps our parents suffered from depression.

Misschien leden onze ouders aan depressie.

Misschien waren ze enkel in staat

Perhaps they weren't able to love us beyond how we performed in the world.

slechts onze prestaties lief te hebben.

Misschien lijden we nog steeds

Perhaps we still suffer from a psychic pain, a wound.

aan een psychische pijn, een wond.

Misschien voelt het alsof veel van onze relaties niet echt beëindigd zijn.

Perhaps we feel that many of our relationships

have not had closure.

And so we can feel unfinished.

Dan kunnen we ons onvolledig voelen.

Perhaps the task of the third act

Misschien is de taak van de derde akte

om de vervolmaking van onszelf tot een goed einde te brengen.

is to finish up the task of finishing ourselves.

For me, it began as I was approaching my third act, my 60th birthday.

Voor mij begon het toen ik mijn derde akte aanving,

mijn 60ste verjaardag.

How was I supposed to live it?

Hoe moest ik deze tijd beleven?

What was I supposed to accomplish in this final act?

Wat moest ik volbrengen in deze laatste akte?

And I realized that, in order to know where I was going,

Ik realiseerde me dat om te weten waar ik heen ging,

I had to know where I'd been.

ik ook moest weten waar ik vandaan kwam.

Dus ging ik terug

And so I went back and I studied my first two acts,

en bestudeerde mijn eerste twee aktes

om te zien wie ik destijds was,

trying to see who I was then,

who I really was, not who my parents or other people told me I was,

wie ik echt was --

niet wat mijn ouders of andere mensen me vertelden,

of hoe ik behandeld werd.

or treated me like I was.

Maar wie was ik? Wie waren mijn ouders --

But who was I?

Who were my parents -- not as parents, but as people?

niet als ouders, maar als mensen?

Wie waren mijn grootouders?

Who were my grandparents?

How did they treat my parents?

Hoe behandelden zij mijn ouders?

These kinds of things.

Dat soort dingen.

Ik ontdekte een paar jaar later

I discovered, a couple of years later,

dat dit proces waar ik uit kwam,

that this process that I had gone through

bij psychologen bekend staat als

is called by psychologists "doing a life review."

"je levensloop bekijken".

And they say it can give new significance and clarity and meaning

Ze zeggen dat het nieuwe waarde

en helderheid en betekenis

to a person's life.

kan geven aan iemands leven.

You may discover, as I did,

Je kunt, net als ik, merken

that a lot of things that you used to think were your fault,

dat veel dingen die je als jouw fouten zag,

veel dingen die je over jezelf dacht,

a lot of things you used to think about yourself,

niets met je te maken hadden.

really had nothing to do with you.

Het was jouw fout niet; niks mis met je.

It wasn't your fault; you're just fine.

En je kunt teruggaan

And you're able to go back and forgive them.

en ze vergeven

en jezelf vergeven.

And forgive yourself.

Je kunt jezelf bevrijden

You're able to free yourself

van je verleden.

from your past.

Je kan werken aan het veranderen

You can work to change your relationship to your past.

van jouw relatie met je verleden.

Now while I was writing about this,

Terwijl ik dit schreef,

stootte ik op het boek "De zin van het bestaan"

I came upon a book called "Man's Search for Meaning"

door Viktor Frankl.

by Viktor Frankl.

Viktor Frankl was een Duitse psychiater

Viktor Frankl was a German psychiatrist

who'd spent five years in a Nazi concentration camp.

die vijf jaar had doorgebracht in een concentratiekamp.

And he wrote that, while he was in the camp,

Hij schreef dat, terwijl hij in het kamp was,

he could tell, should they ever be released,

hij wist welke mensen na eventuele vrijlating

which of the people would be OK, and which would not.

er bovenop zouden komen,

en welke niet.

Ook schreef hij:

And he wrote this:

"Alles wat je hebt in het leven, kan je worden afgenomen

"Everything you have in life can be taken from you

behalve één ding:

except one thing:

je vrijheid om te kiezen

your freedom to choose how you will respond to the situation.

hoe je zal reageren

op de situatie.

Dit is wat de kwaliteit bepaalt

This is what determines the quality of the life we've lived --

van het leven dat we geleid hebben --

not whether we've been rich or poor,

niet of we rijk of arm waren,

beroemd of onbekend,

famous or unknown,

healthy or suffering.

gezond of lijdend.

What determines our quality of life is how we relate to these realities,

Wat de kwaliteit van leven bepaalt,

is hoe we ons verhouden tot deze realiteiten,

what kind of meaning we assign them,

welke waarde we hen toekennen,

what kind of attitude we cling to about them,

aan welke houding we vanwege hen vasthouden,

welke mentale gesteldheid we ze laten oproepen."

what state of mind we allow them to trigger."

Misschien is de centrale 'zin' van de derde akte:

Perhaps the central purpose of the third act

is to go back and to try, if appropriate,

teruggaan en proberen, wanneer nodig,

to change our relationship to the past.

om onze relatie met het verleden

te veranderen.

It turns out that cognitive research shows

Cognitief onderzoek blijkt uit te wijzen

dat als we in staat zijn dit te doen,

when we are able to do this,

it manifests neurologically --

het zich neurologisch manifesteert --

neural pathways are created in the brain.

in de hersenen worden neurale paden gecreëerd.

You see, if you have, over time,

Wanneer je gedurende lange tijd

reacted negatively to past events and people,

negatief gereageerd hebt op gebeurtenissen en mensen

uit het verleden, ontstaan neurale paden

neural pathways are laid down

by chemical and electrical signals that are sent through the brain.

door chemische en elektrische signalen die door de hersenen gaan.

Na verloop van tijd slijten deze neurale paden zo diep uit

And over time, these neural pathways become hardwired.

dat ze de norm worden --

They become the norm -- even if it's bad for us,

zelfs als dat slecht voor ons is

because it causes us stress and anxiety.

doordat het ons stress en zorgen brengt.

Als we echter

If, however,

we can go back and alter our relationship,

terug kunnen gaan en onze relatie veranderen,

re-vision our relationship to past people and events,

onze relatie herzien

met mensen en gebeurtenissen uit het verleden,

neural pathways can change.

kunnen neurale paden veranderen.

And if we can maintain the more positive feelings

En als we die positievere

gevoelens over het verleden kunnen volhouden,

about the past,

that becomes the new norm.

wordt dat de nieuwe norm.

It's like resetting a thermostat.

Alsof je een thermostaat opnieuw instelt.

Het is niet het hebben van ervaringen

It's not having experiences

wat ons wijsheid geeft,

that makes us wise.

het is het reflecteren op die ervaringen

It's reflecting on the experiences that we've had that makes us wise

wat ons wijsheid geeft --

and that helps us become whole,

wat ons helpt heel te worden,

brings wisdom and authenticity.

wijsheid en authenticiteit brengt.

It helps us become what we might have been.

Het helpt ons worden wat we hadden kunnen zijn.

Women start off whole, don't we?

Vrouwen beginnen compleet, niet?

I mean, as girls, we're feisty -- "Yeah? Who says?"

Ik bedoel, als meisjes beginnen we met pit -- "Ja... wie zegt dat?"

(Laughter)

We hebben kracht.

We have agency.

We are the subjects of our own lives.

We zijn de onderwerpen van ons eigen leven.

Maar vaak beginnen velen van ons, zo niet de meesten,

But very often,

many, if not most of us, when we hit puberty,

in de puberteit zich zorgen te maken over populariteit.

we start worrying about fitting in and being popular.

And we become the subjects and objects of other people's lives.

We worden onderwerpen binnen de levens van anderen.

Maar nu, in onze derde aktes,

But now, in our third acts,

kan het mogelijk zijn

it may be possible for us to circle back to where we started,

om terug te keren naar ons startpunt

en dat voor het eerst leren kennen.

and know it for the first time.

Als we dat kunnen,

And if we can do that,

it will not just be for ourselves.

zal dat niet slechts voor onszelf zijn.

Older women are the largest demographic in the world.

Oudere vrouwen

zijn de grootste bevolkingsgroep ter wereld.

Als we terug kunnen gaan om onszelf te herdefiniëren

If we can go back and redefine ourselves

en heel te worden,

and become whole,

zal dat een culturele verschuiving veroorzaken in de wereld,

this will create a cultural shift in the world,

and it will give an example to younger generations

en het biedt een voorbeeld aan jongere generaties,

zodat die hun eigen levensfase kunnen herinterpreteren.

so that they can reconceive their own lifespan.

Thank you very much.

Dank jullie zeer.

(Applause)

(Applaus)