Jane Fonda: Life's third act

Translator: YSLU MA translators 2010-2012 Reviewer: Meri Dallakyan

Անցյալ դարում բազմաթիվ հեղափոխություններ են

There have been many revolutions over the last century,

տեղի ունեցել,

but perhaps none as significant as the longevity revolution.

սակայն ոչ մեկը այդքան նշանակալից չի եղել,

որքան երկարակեցության հեղափոխությունը:

We are living on average today 34 years longer

Այսօր մենք մեր նախնիներից

միջին հաշվով 34 տարով երկար ենք ապրում:

than our great-grandparents did -- think about that.

Մտածեք այդ մասին:

That's an entire second adult lifetime

Եվս մեկ ամբողջ կյանք է

that's been added to our lifespan.

ավելացել մեր կյանքին:

And yet, for the most part,

Սակայն մեծ մասամբ մեր հասարակությունը

our culture has not come to terms with what this means.

դեռևս լիովին չի գիտակցել, թե ինչ է դա նշանակում:

We're still living with the old paradigm

Մենք դեռ ապրում ենք` համաձայն տարիքը ներկայացնող նախկին կաղապարի,

of age as an arch.

որտեղ տարիքը դիտվում է որպես աղեղնաձև կամար:

That's the metaphor, the old metaphor.

Սա է փոխաբերությունը, այդ հնացած փոխաբերությունը:

You're born, you peak at midlife

Դուք ծնվում եք, հասնում եք կյանքի միջին ծաղկուն շրջանին

and decline into decrepitude.

և այդտեղից գլորվում դեպի զառամություն:

(Laughter)

(Ծիծաղ)

Age as pathology.

Տարիքը դիտվում է որպես պաթոլոգիա (ախտաբանություն):

Սակայն այսօր շատ մարդիկ`

But many people today -- philosophers, artists, doctors, scientists --

փիլիսոփաներ, արվեստագետներ, բժիշկներ և գիտնականներ,

are taking a new look at what I call "the third act" --

մի նոր հայացքով են նայում նրան, ինչը ես անվանում եմ կյանքի երրորդ շրջան`

կյանքի վերջին երեք տասնամյակը:

the last three decades of life.

They realize that this is actually a developmental stage of life

Նրանք գիտակցում են, որ սա կյանքի զարգացման որոշակի շրջան է`

with its own significance,

միայն իրեն բնորոշ կարևորությամբ:

Այն տարբերվում է միջին տարիքից այնպես,

as different from midlife as adolescence is from childhood.

ինչպես պատանեկությունը` մանկությունից:

And they are asking -- we should all be asking:

Եվ մարդիկ հարցնում են, (մենք բոլորս ենք պարտավոր հարցնել)

թե ինչպե՞ս պետք է օգտագործենք այս ժամանակահատվածը:

How do we use this time?

How do we live it successfully?

Ին՞չ պետք է անենք, որպեզսի այս ժամանակահատվածը առավելագույնս մեր օգտին օգտագործենք:

What is the appropriate new metaphor for aging?

Ո՞րն է տարիքը բնութագրող նոր

ամենահարմար փոխաբերությունը:

I've spent the last year researching and writing about this subject.

Անցյալ տարվա ընթացքում ես ուսումնասիրություններ եմ անցկացրել և գրել այս թեմայի շուրջ:

Եվ ես եկել եմ այն կարծիքին,

And I have come to find that a more appropriate metaphor for aging

որ ծերացման ավելի նպատակահարմար փոխաբերությունը

is a staircase --

«աստիճանն» է`

մարդկային ոգու վեր խոյացող բարձունքը,

the upward ascension of the human spirit,

bringing us into wisdom, wholeness, and authenticity.

որը մեզ հասցնում է իմաստության, ամբողջականության

և իսկության:

Age not at all as pathology.

Տարիքն այլևս ախտաբանություն չէ.

Տարիքը ներուժ է:

Age as potential.

And guess what?

Եվ գիտե՞ք ինչ:

This potential is not for the lucky few.

Այն հնարավորություն է ոչ միայն ընտրյալների համար:

It turns out, most people over 50

Պարզվում է,

որ 50-ին մոտ մարդկանց մեծ մասը

feel better, are less stressed, less hostile, less anxious.

ավելի լավ է զգում իրեն, քիչ է նյարդայնանում,

ավելի քիչ է թշնամաբար տրամադրված և պակաս մտահոգ է:

Մենք ավելի հակված ենք տեսնելու ընդհանրությունները,

We tend to see commonalities more than differences.

քան թե տարբերությունները:

Some of the studies even say we're happier.

Նույնիսկ որոշ հետազոտություններ պնդում են,

որ այս տարիքում մենք ավելի երջանիկ ենք:

(Laughter)

This is not what I expected, trust me.

Հավատացեք ինձ, սա այն չէ, ինչ ես ակնկալում էի:

Ես բազմաթիվ դեպրեսիաներ եմ տարել:

I come from a long line of depressives.

Երբ 50-ին մոտ էի, ամեն առավոտ,

As I was approaching my late 40s,

երբ ես արթնանում էի,

when I would wake up in the morning,

առաջին վեց մտքերս միշտ բացասական էին:

my first six thoughts would all be negative.

Եվ ես սարսափում էի:

And I got scared.

I thought, "Oh my gosh. I'm going to become a crotchety old lady."

Մտածում էի, Օ~,Աստված իմ,

ես գնալով դառնում եմ մի համառ քմահաճ պառավ:

But now that I am actually smack-dab in the middle of my own third act,

Բայց այժմ, գտնվելով կյանքիս երրորդ շրջանի կեսին,

հասկացել եմ, որ երբեք այսքան երջանիկ չեմ եղել:

I realize I've never been happier.

Ես լցված եմ բարեկեցության հզոր զգացումով:

I have such a powerful feeling of well-being.

And I've discovered

Նաև բացահայտել եմ,

that when you're inside oldness,

որ երբ դուք ծերությանը նայում եք ներսից,

as opposed to looking at it from the outside,

այլ ոչ թե դրսից, ապա վախի զգացումը

մեղմանում է:

fear subsides.

You realize you're still yourself --

Հասկանում ես, որ դու դու ես

maybe even more so.

և գուցե ավելի «դու» ես, քան երբևէ:

Picasso once said, "It takes a long time to become young."

Պիկասոն մի անգամ ասել է. «Երկար ժամանակ է անհրաժեշտ երիտասարդ դառնալու համար»:

(Laughter)

(Ծիծաղ):

I don't want to romanticize aging.

Ես չեմ փորձում ռոմանտիկացնել ծերությունը:

Obviously, there's no guarantee

Իհարկե, չկա որևէ երաշխիք,

that it can be a time of fruition and growth.

որ այն կլինի զարթոնքի և բարգավաճման ժամանակաշրջան:

Դա մասամբ նաև բախտի հարց է:

Some of it is a matter of luck.

Իհարկե, մասամբ էլ գենետիկայից է:

Some of it, obviously, is genetic.

One third of it, in fact, is genetic.

Ըստ էության, մեկ երրորդը կախված է գենետիկայից:

Եվ դրա համար շատ բան անել չենք կարող:

And there isn't much we can do about that.

But that means that two-thirds of how well we do in the third act,

Բայց դա նշանակում է,

որ երրորդ շրջանը հաջողակ ապրողների

երկու երրորդի ճակատագիրը մեր ձեռքերում է:

we can do something about.

Մենք պատրաստվում ենք քննարկել, թե ինչ կարող ենք անել,

We're going to discuss what we can do

to make these added years really successful,

որպեսզի իսկապես հաջողակ անցնեն այս ավելացված տարիները

and use them to make a difference.

և ինչպես կարող ենք դրանք օգտագործել ինչ-որ բան փոխելու համար:

Այժմ թույլ տվեք մի քանի բան ասել այն աստիճանի մասին,

Now, let me say something about the staircase,

որը կարող է տարօրինակ փոխաբերություն թվալ մեծահասակների համար`

which may seem like an odd metaphor for seniors,

հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ շատ մեծահասակներ խնդիրներ ունեն դրա հետ կապված:

given the fact that many seniors are challenged by stairs.

(Ծիծաղ):

(Laughter)

Myself included.

Այդ թվում և ես:

Ինչպես գիտեք,

As you may know, the entire world operates on a universal law:

ողջ աշխարհը գործում է մեկ միասնական օրենքով:

Դա էնթրոպիան է`թերմոդինամիկայի երկրորդ օրենքը:

entropy, the second law of thermodynamics.

Entropy means that everything in the world -- everything --

Էնթրոպիա նշանակում է, որ աշխարհում ամեն ինչ, բացառապես ամեն ինչ,

is in a state of decline and decay --

գտնվում է անկման ու քայքայման ճանապարհին,

հիշեցի՞ք աղեղնաձև կամարը:

the arch.

There's only one exception to this universal law,

Այս ընդհանուր օրենքում կա միայն մեկ բացառություն,

դա մարդու հոգին է ,

and that is the human spirit,

որ շարունակում է բարգավաճել և բարձրանալ

which can continue to evolve upwards, the staircase,

աստիճանով`

bringing us into wholeness, authenticity, and wisdom.

տանելով մեզ դեպի ամբողջականություն,

ճշմարտություն և իմաստություն:

And here's an example of what I mean.

Ահա մեկ օրինակ իմ նկատառումներից:

Վեր խոյացող բարձունքը

This upward ascension

կարող է հասանելի լինել նույնիսկ ծայրահեղ ֆիզիկական վիճակում գտնվողների համար:

can happen even in the face of extreme physical challenges.

About three years ago, I read an article in the New York Times.

Մոտ երեք տարի առաջ,

“New York Times”(Նյու Յորք Թայմզ) օրաթերթում կարդացի մի հոդված:

Դա 57 տարեկան թոշակի անցած

It was about a man named Neil Selinger --

փաստաբան Նեյլ Սելենջերի մասին էր,

57 years old, a retired lawyer,

who had joined the writers' group at Sarah Lawrence,

ով Սառա Լորենսի քոլեջում միացել էր գրողների խմբին,

where he found his writer's voice.

որտեղ բացահայտել էր գրողի իր տաղանդը:

Two years later,

Երկու տարի անց նրա մոտ ախտորոշում են

he was diagnosed with ALS, commonly known as Lou Gehrig's disease.

կողային ամիոտրոֆիկ սկրելոզ (ԿԱՍ), որը հայտնի է նաև Շարկոի հիվանդություն անվամբ:

Սա սարսափելի հիվանդություն է: Այն մահացու է:

It's a terrible disease. It's fatal.

It wastes the body, but the mind remains intact.

Այն ոչնչացնում է մարմինը` միտքը թողնելով անփոփոխ:

In this article, Mr. Selinger wrote the following

Այս հոդվածում պարոն Սելենջերը փորձում է նկարագրել,

թե ինչ էր կատարվում նրա հետ:

to describe what was happening to him.

Մեջբերում եմ.

And I quote:

"As my muscles weakened,

«Երբ մկաներս թուլացան,

իմ գրելու ունակությունն ավելի ուժեղացավ:

my writing became stronger.

As I slowly lost my speech,

Աստիճանաբար կորցնելով խոսքս`

I gained my voice.

ձեռք բերեցի ձայն:

As I diminished, I grew.

Թուլանալով` ավելի ուժեղացա:

Շատ բան կորցնելով,

As I lost so much,

վերջապես, ես գտա ինձ»:

I finally started to find myself."

Ինձ համար Նեյլ Սելենջերը

Neil Selinger, to me,

is the embodiment of mounting the staircase

կյանքի երրորդ շրջանում աստիճանը մինչև վերջ

հաղթահարողի մարմնավորումն է:

in his third act.

Now we're all born with spirit, all of us,

Մենք բոլորս ծնվում ենք հոգով, առանց բացառության,

բայց երբեմն մեր հոգին ճնշվում է

but sometimes it gets tamped down beneath the challenges of life,

կյանքի փորձություններից,

violence, abuse, neglect.

բռնությունից, անարգանքից, արհամարհանքից:

Perhaps our parents suffered from depression.

Գուցե մեր ծնողները տառապում էին ընկճվածությամբ (դեպրեսիայով):

Միգուցե նրանք սիրում էին ոչ թե մեզ,

Perhaps they weren't able to love us beyond how we performed in the world.

այլ միայն մեր ձեռքբերումները:

Գուցե մենք դեռևս տառապում ենք

Perhaps we still suffer from a psychic pain, a wound.

հոգեկան ցավից, վերքից:

Գուցե մենք կարծում ենք, որ մեր հարաբերություններից շատերը մնացել են անավարտ:

Perhaps we feel that many of our relationships

have not had closure.

Հետևաբար, մենք մեզ անավարտ ենք զգում:

And so we can feel unfinished.

Perhaps the task of the third act

Գուցե կյանքի երրորդ շրջանի խնդիրը

մեզ ավարտին հացնող գործընթացն ավարտելն է:

is to finish up the task of finishing ourselves.

For me, it began as I was approaching my third act, my 60th birthday.

Ինձ համար այն սկսվեց, երբ ես մոտենում էի իմ երրորդ շրջանին`

60 ամյակին:

How was I supposed to live it?

Ինչպե՞ս պետք է ապրեի այն:

What was I supposed to accomplish in this final act?

Ի՞նչ ձեռքբերումներ պետք է ունենայի այդ եզրափակիչ շրջանում:

And I realized that, in order to know where I was going,

Եվ ես հասկացա. որպեսզի իմանամ, թե ուր եմ գնում,

I had to know where I'd been.

նախ պետք է պարզեմ, թե որտեղից եմ գալիս:

Եվ այսպես, ետ գնացի

And so I went back and I studied my first two acts,

և քննեցի կյանքիս առաջին երկու շրջանները`

փորձելով պարզել, թե ո՞վ եմ եղել անցյալում,

trying to see who I was then,

who I really was, not who my parents or other people told me I was,

ինչպիսի՞ն եմ եղել ես իրականում,

ոչ թե ինչպիսին ինձ տեսել են ծնողներս ու այլ մարդիկ,

կամ ինչպես են վերաբերվել ինձ:

or treated me like I was.

Բայց ո՞վ էի ես: Ովքե՞ր էին իմ ծնողները,

But who was I?

Who were my parents -- not as parents, but as people?

ոչ որպես ծնողներ, այլ որպես մարդ:

Ովքե՞ր էին իմ պապիկն ու տատիկը:

Who were my grandparents?

How did they treat my parents?

Ինչպե՞ս էին նրանք վերաբերվել իմ ծնողներին:

These kinds of things.

Եվ այդ տեսակի այլ հարցեր:

Մի քանի տարի անց հայտնաբերեցի,

I discovered, a couple of years later,

որ այս գործընթացը, որի միջով ես անցել էի,

that this process that I had gone through

հոգեբանները անվանում են

is called by psychologists "doing a life review."

«կյանքի վերանայման շրջան»:

And they say it can give new significance and clarity and meaning

Նրանք կարծում են, որ այն կարող է

մարդու կյանքին տալ նոր նշանակություն,

to a person's life.

հստակություն և իմաստ:

You may discover, as I did,

Դուք էլ ինձ նման կարող եք հայտնաբերել,

that a lot of things that you used to think were your fault,

որ շատ բաներ, որոնց համար նախկինում ձեզ մեղադրում էիք,

շատ բաներ, որ մտածում էիք ինքներդ ձեր մասին,

a lot of things you used to think about yourself,

իրականում, ոչ մի կապ չուներ ձեզ հետ:

really had nothing to do with you.

Դա ձեր մեղքով չէր, դուք ամեն ինչ ճիշտ էիք արել:

It wasn't your fault; you're just fine.

Դուք կարող եք վերադառնալ անցյալ,

And you're able to go back and forgive them.

ներել նրանց

և ներել ինքներդ ձեզ:

And forgive yourself.

Դուք կարող եք ազատել ձեզ

You're able to free yourself

ձեր անցյալից:

from your past.

Դուք կարող եք փորձել փոխել

You can work to change your relationship to your past.

ձեր հարաբերությունները անցյալի հետ:

Մինչ ես գրում էի սրա մասին,

Now while I was writing about this,

ձեռքս ընկավ Վիկտոր Ֆրակլիի

I came upon a book called "Man's Search for Meaning"

«Մտորումներ կյանքի իմաստի շուրջ» գիրքը:

by Viktor Frankl.

Վիկտոր Ֆրանկլը գերմանացի հոգեբույժ էր,

Viktor Frankl was a German psychiatrist

who'd spent five years in a Nazi concentration camp.

ով հինգ տարի անցկացրել էր համակենտրոնացման ճամբարում:

And he wrote that, while he was in the camp,

Եվ նա գրում էր, որ լինելով այդ համակենտրոնացման ճամբարում,

he could tell, should they ever be released,

նա կարողանում էր ասել,

which of the people would be OK, and which would not.

թե այդ մարդկանցից ով երբևէ ազատ կարձակվի, ում հետ ամեն ինչ լավ կլինի,

ում հետ` ոչ:

Նա գրում էր.

And he wrote this:

«Մարդուց ամեն ինչ հնարավոր է խլել,

"Everything you have in life can be taken from you

բացի մի բանից`

except one thing:

որևէ իրավիճակին

your freedom to choose how you will respond to the situation.

պատասխանելու սեփական դիրքորոշման

ազատությունից:

Ահա թե ինչով է որոշվում

This is what determines the quality of the life we've lived --

մեր ապրած կյանքի որակը.

not whether we've been rich or poor,

այլ ոչ թե նրանով, որ եղել ենք հարուստ կամ աղքատ,

հայտնի կամ անհայտ,

famous or unknown,

healthy or suffering.

առողջ կամ հիվանդ:

What determines our quality of life is how we relate to these realities,

Կյանքի որակը որոշվում է նրանով,

թե ինչ կապ ունենք այդ իրականությունների հետ,

what kind of meaning we assign them,

ինչ իմաստ ենք նրանց վերագրում,

what kind of attitude we cling to about them,

ինչ վերաբերմունք ենք սպասում նրանցից

և ինչպիսի հոգեվիճակ են նրանք մեզ ներշնչում:

what state of mind we allow them to trigger."

Միգուցե երրորդ շրջանի հիմնական նպատակը

Perhaps the central purpose of the third act

is to go back and to try, if appropriate,

ետ վերադառնալն ու կրկին փորձելն է, իսկ հնարավորության դեպքում նաև

to change our relationship to the past.

փոխելն է մեր հարաբերությունը

անցյալի հետ:

It turns out that cognitive research shows

Ճանաչողական գիտության ուսումնասիրություններից պարզ է դառնում,

որ եթե մենք կարողանում ենք անել դա,

when we are able to do this,

it manifests neurologically --

ապա այն արտահայտվում է մեր նյարդային համակարգում`

neural pathways are created in the brain.

գլխուղեղում` ստեղծելով նյարդային ուղիներ:

You see, if you have, over time,

Գիտեք, եթե ժամանակի ընթացքում

reacted negatively to past events and people,

բացասաբար եք արձագանքել անցյալի իրադարձություններին ու մարդկանց,

ապա ուղեղի կողմից ուղարկված

neural pathways are laid down

by chemical and electrical signals that are sent through the brain.

քիմիական և էլեկտրոնային ազդանշանները ստեղծում են այս նյարդային ուղիները:

Եվ ժամանակի ընթացքում այդ նյարդային ուղիները կայունանում

And over time, these neural pathways become hardwired.

և դառնում են նորմ,

They become the norm -- even if it's bad for us,

նույնիսկ եթե այն վատ է մեզ համար,

because it causes us stress and anxiety.

քանի որ այն դառնում է սթրեսի և անհանգստության առաջացման պատճառ:

Սակայն, եթե

If, however,

we can go back and alter our relationship,

մենք կարողանանք վերադառնալ և փոխել մեր հարաբերությունները,

re-vision our relationship to past people and events,

վերանայել մեր հարաբերությունները

անցյալի իրադարձություների և մարդկանց հետ,

neural pathways can change.

ապա նյարդային ուղիները ևս կարող են փոխվել:

And if we can maintain the more positive feelings

Եվ եթե մենք կարողանանք պահպանել

անցյալի մասին ավելի դրական զգացողությունները,

about the past,

that becomes the new norm.

ապա այն կդառնա նոր նորմ:

It's like resetting a thermostat.

Սա նման է տերմոստատի վերագործարկմանը:

Փորձ չունենալը չի կարող

It's not having experiences

մեզ իմաստուն դարձնել,

that makes us wise.

այլ անցյալի փորձություններին հետադարձ հայացք գցելն է,

It's reflecting on the experiences that we've had that makes us wise

որ մեզ ստիպում է իմաստուն դառնալ,

and that helps us become whole,

և այն օգնում է դառնալ ամբողջական,

brings wisdom and authenticity.

տալիս է իմաստություն և ճշմարտություն:

It helps us become what we might have been.

Այն մեզ օգնում է դառնալ այն, ինչ մեք կարող էինք լինել:

Women start off whole, don't we?

Կանայք ամեն ինչում առաջինն են, այնպես չէ՞:

I mean, as girls, we're feisty -- "Yeah? Who says?"

Նկատի ունեմ մենք` աղջիկներս, լի ենք եռանդով: «Է, հետո՞»:

(Laughter)

Մենք ունենք իշխանություն:

We have agency.

We are the subjects of our own lives.

Մենք վերահսկում ենք մեր կյանքը:

Բայց շատ հաճախ,

But very often,

many, if not most of us, when we hit puberty,

եթե ոչ բոլորս, ապա մեզանից շատերը սեռական հասունության սկզբում

we start worrying about fitting in and being popular.

սկսում են անհաանգստանալ հասարակության մեջ իրենց տեղի և համբավի համար:

And we become the subjects and objects of other people's lives.

Եվ մենք դառնում ենք այլ մարդկանց կյանքի սուբյեկտներն ու օբյեկտները:

Սակայն այժմ` մեր կյանքի երրորդ շրջանում,

But now, in our third acts,

հնարավորություն է ստեղծվում

it may be possible for us to circle back to where we started,

վերադառնալ այնտեղ, որտեղից ամեն ինչ սկսվել է,

և առաջին անգամ գիտակցել մեր էությունը:

and know it for the first time.

Եվ եթե մենք կարողանանք անել դա,

And if we can do that,

it will not just be for ourselves.

ապա այն կլինի ոչ միայն մեզ համար:

Older women are the largest demographic in the world.

Մեծահասակ կանայք

ամենամեծ ժողովրդագրական խումբն են աշխարհում:

Եթե մենք կարողանանք հետ վերադառնալ և վերագտնել մեզ,

If we can go back and redefine ourselves

դառնալ լիարժեք,

and become whole,

դա աշխարհի մասշտաբով փոփոխությունների կհանգեցնի,

this will create a cultural shift in the world,

and it will give an example to younger generations

երիտասարդ սերունդներին օրինակ կծառայի,

և նրանք կկարողանան իրենց կյանքի որոշ փուլեր վերանայել:

so that they can reconceive their own lifespan.

Thank you very much.

Շատ շնորհակալություն:

(Applause)

(Ծափահարություններ):