Jane Fonda: Life's third act

Translator: sann tint Reviewer: Myo Aung

ပြီးခဲ့တဲ့ ရာစုနှစ်အတွင်းကစပြီး တော်လှန်ရေးတွေ

There have been many revolutions over the last century,

အများကြီးဖြစ်ပေါ်လာခဲ့ကြပါပြီ။

but perhaps none as significant as the longevity revolution.

ဒါပေမယ့် ဘယ်အရာကမှ အသက်ရှည်ခြင်းဆိုတဲ့ တော်လှန်ရေးလောက်

အရေးမပါဘူးလို့ ဆိုကောင်းဆိုနိူင်ပါတယ်။

We are living on average today 34 years longer

ယနေ့မှာတော့ ကျွန်မတို့တွေဟာ ကျွန်မတို့ရဲ့ ဘိုးဘေးတွေထက်

ပျမ်းမျှအားဖြင့် အသက် (၃၄)နှစ်လောက်ကို ပိုမို အသက်ရှင်နေထိုင်နေကြပါတယ်။

than our great-grandparents did -- think about that.

ဒါကို စဉ်းစားကြည့်လိုက်ပါ။

That's an entire second adult lifetime

ဒါဟာ ကျွန်မတို့ရဲ့ သက်တမ်းကို ထပ်ပေါင်းပေးထားတဲ့

that's been added to our lifespan.

နောက် လူကြီးအသက် တစ်ခုလုံးဘဲ မဟုတ်ပါကလား။

And yet, for the most part,

ဒါပေမဲ့လည်း အများစုအနေနဲ့ကတော့

our culture has not come to terms with what this means.

ကျွန်မတို့ယဉ်ကျေးမှုဟာ ဒီဆိုလိုချက်ရဲ့ အနှစ်သာရဆီကို ရောက်မလာသေးပါဘူး။

We're still living with the old paradigm

ကျွန်မတို့တွေဟာ မုခ်ခုံးတစ်ခုလို အသက်အရွယ်ဆိုင်ရာ ခံယူချက် အဟောင်းကြီးထဲမှာပဲ

of age as an arch.

နေထိုင် အသင်ရှင်နေကြတုန်းပါပဲ။

That's the metaphor, the old metaphor.

ဒါဟာ ပုံဆောင်မှုတစ်ခုပါ၊ ပုံဆောင်မှု အဟောင်းကြီးတစ်ခုပါပဲ

You're born, you peak at midlife

သင်တို့မွေးဖွားကြတယ်၊ အလယ်အလတ် အရွယ်မှာ အမြင့်ဆုံးကို ရောက်ရှိကြတယ်၊

and decline into decrepitude.

အိုနာကျိုးကန်း အရွယ်ရောက်တော့ ကျဆင်းသွားကြတယ်။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

Age as pathology.

ရောဂါဗေဒ အတိုင်း အိုမင်းကြတယ်။

ဒါပေမဲ့ ဒီနေ့ခေတ် လူတော်တော်များများကတော့

But many people today -- philosophers, artists, doctors, scientists --

အတွေးအခေါ်ပညာရှင်တွေ၊ အနုပညာရှင်တွေ၊ ဆရာဝန်တွေ၊ သိပ္ပံပညာရှင်တွေပေါ့

are taking a new look at what I call "the third act" --

တတိယ ဇာတ်ဝင်ခန်းလို့ ကျွန်မ ခေါ်ဝေါ်တဲ့ ဘဝရဲ့ နောက်ဆုံး အနှစ်(၃၀)ကို

အမြင်သစ်တစ်ခုနဲ့ ရှုမြင်နေကြပါတယ်။

the last three decades of life.

They realize that this is actually a developmental stage of life

ဒါဟာ တကယ်တော့ သူတို့ရဲ့ ကိုယ်ပိုင် အဓိပ္ပါယ်နဲ့ ဘဝရဲ့ ဖွံဖြိုးမှုဆိုင်ရာ အဆင့်တစ်ခုလို့

with its own significance,

သူတို့ နားလည် သဘောပေါက်ကြတယ်။

ကလေးဘဝနဲ့ ကြီးကောင်ဝင်စအရွယ် ခြားနားသလိုပဲ

as different from midlife as adolescence is from childhood.

လူလတ်ပိုင်းဘဝနဲ့ ခြားနားနေမှုပါ။

And they are asking -- we should all be asking:

နောက်ပြီး သူတို့တွေက မေးမြန်းနေကြတာက ကျွန်မတို့အားလုံးလည်း မေးမြန်းသင့်တာပဲလေ

"ကျွန်မတို့တွေ ဒီကာလကို ဘယ်လို အသုံးပြုကြသလဲ၊"

How do we use this time?

How do we live it successfully?

"ကျွန်မတို့တွေ ဒီကာလကို ဘယ်လို အောင်အောင်မြင်မြင် နေထိုင်ကြပါသလဲ၊" ။

What is the appropriate new metaphor for aging?

"အသက်အရွယ် အိုမင်းလာခြင်းရဲ့

ပုံဆောင်မှုအသစ်က ဘာပါလဲ" ဆိုတာတွေပေါ့။

I've spent the last year researching and writing about this subject.

လွန်ခဲ့တဲ့နှစ်က ဒီအကြောင်းအရာနဲ့ပတ်သက်ပြီး သုသေသနပြုခြင်းနဲ့ ရေးသားခြင်းတို့နဲ့ ကျွန်မရဲ့ အချိန်ကိုကုန်လွန်ခဲ့တယ်။

ကျွန်မတွေ့ရှိလာရတာကတော့

And I have come to find that a more appropriate metaphor for aging

အသက်အရွယ်အိုမင်းခြင်းရဲ့ ပိုပြီး သင့်တော်တဲ့ ပုံဆောင်မှု အသစ်ကတော့

is a staircase --

လှေခါးအုံတစ်ခုပါ။

အထက်ကိုတက်ခြင်းဆိုတဲ့ လူသားစိတ်ဓာတ်၊

the upward ascension of the human spirit,

bringing us into wisdom, wholeness, and authenticity.

ကျွန်မတို့ကို ဉာဏ်ပညာ၊ ပြီးပြည့်စုံမှု၊ စစ်မှန်မှု ရှိရာဆီကို

ဆောင်ကြဉ်းပေး​ခြင်းပါ။

Age not at all as pathology.

အသက်အရွယ်ဆိုတာက ရောဂါဗေဒ အဖြစ်အနေနဲ့ လုံးဝမဟုတ်ပါဘူး။

အသက်အရွယ်ဆိုတာက စွမ်းပကား အနေနဲ့ပါ။

Age as potential.

And guess what?

ပြီးတော့ ဘာလဲဆိုတာ မှန်းကြည့်ပေးပါလား။

This potential is not for the lucky few.

ဒီစွမ်းပကားဆိုတာက ကံကောင်းတဲ့သူ အနည်းငယ်ပဲ မဟုတ်ပါဘူး။

It turns out, most people over 50

အသက်(၅၀) ကျော်သူ အများစုဟာ

ပိုပြီးနေလို့ထိုင်လို့ ကောင်းပါတယ်၊ စိတ်ဖိစီးမှု ပိုပြီးလျော့နည်းပါတယ်၊

feel better, are less stressed, less hostile, less anxious.

ရန်လိုစိတ်လည်း ပိုပြီးလျော့နည်းပါတယ်၊ ပူပန်စိတ်လည်း

ပိုပြီးလျော့နည်းပါတယ်ဆိုတာ ပြဆိုနေပါတယ်။

ကျွန်မတို့တွေဟာ ကွဲပြားခြားနားမှုတွေထက်

We tend to see commonalities more than differences.

တူညီမှုတွေကိုပိုပြီး မြင်တွေ့ရလေ့ရှိပါတယ်။

Some of the studies even say we're happier.

တစ်ချို့ လေ့လာမှုတွေကဆိုရင်

ပိုပြီး ပျော်ကြပါတယ်လို့တောင် ဆိုကြပါတယ်။

(Laughter)

This is not what I expected, trust me.

ဒါဟာ ကျွန်မ မျှော်လင့်ထားတဲ့ အရာမဟုတ်ပါဘူး။ ကျွန်မပြောတာကိုယုံပါ။

ကျွန်မဟာ ကာလရှည်ကြာတဲ့ စိတ်အားငယ်မှု ဖြတ်သန်းလာခဲ့ရသူပါ။

I come from a long line of depressives.

ကျွန်မအသက် (၄၀) နှောင်းပိုင်နှစ်တွေ ချဉ်းကပ်လာတော့

As I was approaching my late 40s,

အိပ်ရာက နိူးထလိုက်တိုင်းမှာ

when I would wake up in the morning,

ကျွန်မရဲ့ အာရုံ (၆)ပါးစလုံး အတွေးတွေက အပျက်သဘောတွေချည်းပဲ ဖြစ်ဖြစ်နေတော့တယ်။

my first six thoughts would all be negative.

ဒီတော့ ကျွန်မ တုန်လှုပ်သွားမိပြီး

And I got scared.

I thought, "Oh my gosh. I'm going to become a crotchety old lady."

တွေးမိလိုက်တာက "အလိုလေးလေး၊

ငါတော့ စိတ်တိုတို၊ ဘုကျကျ အမယ်အိုကြီး ဖြစ်တော့မှာပါလား။" လို့ပေါ့။

But now that I am actually smack-dab in the middle of my own third act,

ကျွန်မကိုယ်ပိုင် တတိယ ဇာတ်ဝင်ခန်းရဲ့ အလယ်ကို ရောက်နေပါတော့တယ်။

ကျွန်မ သဘောပေါက်နားလည်တာက တစ်ခါမှ ဒီထက်ပိုပြီး မပျော်ရွှင်ခဲ့ဖူးဘူး ဆိုတာပါပဲ။

I realize I've never been happier.

ကျန်းမာခြင်းသုခရဲ့ ဒီလောက်ကို စွမ်းအားကောင်းတဲ့ ခံစားမှုမျိုးကို ကျွန်မပိုင်ဆိုင်ထားပါတယ်။

I have such a powerful feeling of well-being.

And I've discovered

ပြီးတော့ ကျွန်မ ရှာဖွေတွေ့ရှိထားတာက

that when you're inside oldness,

သင်ဟာ အတွင်းဖက်မှာ အိုမင်းတဲ့အခါမှာ

as opposed to looking at it from the outside,

အပြင်ဖက်ကနေပြီး ဒါကို မြင်ရတာနဲ့ တစ်ခြားစီဖြစ်ပြီး

ကြောက်စိတ်က လျော့ပါးသွားပါတယ်။

fear subsides.

You realize you're still yourself --

သင်သဘောပေါက်လိုက်တာက သင်ဟာ ကိုယ့်ဘာသာကို ရှိနေဆဲပဲဆိုတာပါ။

maybe even more so.

ဒီထက်တောင် ပိုကောင်းပိုပါလိမ့်ဦးမယ်။

Picasso once said, "It takes a long time to become young."

ပီကာဆို တစ်ခါတုန်းက ပြောခဲ့ဖူးတာကတော့ "ငယ်ရွယ်နုပျိုလာဖို့က အချိန်အတော်ယူရပါတယ်" တဲ့လေ။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

I don't want to romanticize aging.

ကျွန်မအနေနဲ့ အိုမင်းလာခြင်းအကြောင်းကို စိတ်ကူးယဉ် ဇာတ်လမ်းဆင်မနေချင်ပါဘူး။

Obviously, there's no guarantee

သိသာတာကတော့ ဒီမှာ သီးပွင့်ဖြစ်ထွန်းဖို့နဲ့ ကြီးထွားလာဖို့

that it can be a time of fruition and growth.

အချိန်ကာလတစ်ခု ရှိလာနိူင်တယ်ဆိုတာ အာမခံချက်မရှိဘူးလေ။

တချို့က ကံကို အရင်းခံပါတယ်။

Some of it is a matter of luck.

တချို့ကတော့ မျိုးရိုးဗီဇနဲ့ဆိုင်တယ်ဆိုတာ အသိသာကြီးပါ။

Some of it, obviously, is genetic.

One third of it, in fact, is genetic.

အမှန်တကယ်တော့ သုံးပုံတစ်ပုံက မျိုးရိုးဗီဇနဲ့ဆိုင်ပါတယ်။

ဒါနဲ့ပတ်သက်ပြီး ကျွန်မတို့တတ်နိူင်တာဆိုလို့ သိပ်များများစားစား မရှိလှပါဘူး။

And there isn't much we can do about that.

But that means that two-thirds of how well we do in the third act,

ဒါပေမဲ့ ဆိုလိုတာက တတိယ ဇာတ်ဝင်ခန်းမှာ သုံးပုံနှစ်ပုံကို

ကျွန်မတို့ ဘယ်လို ကောင်းကောင်းမွန်မွန် လုပ်နိူင်တယ်ဆိုတာပါ။

ဒါနဲ့ပတ်သက်ပြီး ကျွန်မတို့ တစ်ခုခုတော့ လုပ်နိူင်ပါတယ်။

we can do something about.

ဒီအပိုဆောင်းပေးလာတဲ့ နှစ်ကာလတွေကို

We're going to discuss what we can do

to make these added years really successful,

တကယ့်ကို အောင်မြင်အောင် ဘာတွေလုပ်နိူင်တာနဲ့ ထူးခြားမှု တစ်ခုပြုလုပ်ဖို့

and use them to make a difference.

ဒါတွေကို အသုံးပြုနိူင်တယ်ဆိုတာကို ကျွန်မတို့ ဆွေးနွေကြတော့မှာပါ။

ကဲ ကျွန်မ လှေကားအုံအကြောင်းနဲ့ ပတ်သက်ပြီး တစ်ခု ပြောပါရစေ။

Now, let me say something about the staircase,

ဒါက သက်ကြီးရွယ်အိုတွေအတွက်ကျတော့ ထူးဆန်းတဲ့ဥပမာတစ်ခုလိုမျိုး ထင်ကောင်းထင်မိနေမလားပဲ။

which may seem like an odd metaphor for seniors,

သက်ကြီးရွယ်အိုတွေအတွက်ဟာ လှေကားထစ်တွေရဲ့ အကဲစမ်းမှုကို ခံရတာပဲလေ။

given the fact that many seniors are challenged by stairs.

(ရယ်သံများ)

(Laughter)

Myself included.

ကျွန်မလည်းပါတာပေါ့။

အားလုံးသိတဲ့အတိုင်းပဲပေါ့

As you may know, the entire world operates on a universal law:

ကမ္ဘာကြီးတစ်ခုလုံးဟာ လူတိုင်းလက်ခံထားတဲ့ ဥပဒေသတစ်ခုမှာ လည်ပတ်ဆောင်ရွက်နေတာပါ။

အင်ထရိုပီ အပူနဲ့ အခြားစွမ်းအင်တွေရဲ့ ဆက်စပ်မှုကိုလေ့လာတဲ့ပညာရဲ့ ဒုတိယ ဥပဒေသပါ။

entropy, the second law of thermodynamics.

Entropy means that everything in the world -- everything --

အင်ထရိုပီဆိုတာက ကမ္ဘာပေါ်မှာရှိတဲ့ အရာတိုင်းဟာ၊ ဘယ်အရာမဆိုပေါ့

is in a state of decline and decay --

ကျဆင်းခြင်းနဲ့ ယိုယွင်းပျက်စီးခြင်း သဘောထားရှိတယ်၊

ကိုင်းညွတ်ခြင်းပေါ့။

the arch.

There's only one exception to this universal law,

ဒီလူတိုင်းလက်ခံတဲ့ ဥပဒေသမှာ ခြွင်းချက် တစ်ခုပဲရှိတယ်။

ဒါကတော့ လူသားရဲ့ အထက်ဖက်ကို ပြောင်းလဲဖြစ်ပေါ်ဖို့

and that is the human spirit,

ဆက်လက်တည်မြဲနေနိူင်တဲ့ စိတ်ဓာတ်ပါပဲ၊

which can continue to evolve upwards, the staircase,

လှေကားအုံမှာ

bringing us into wholeness, authenticity, and wisdom.

ကျွန်မတို့ကို ပြီးပြည့်စုံမှု၊ စစ်မှန်မှုနဲ့

ဉာဏ်ပညာရှိရာဆီကို ဆောင်ကြဉ်းပေး​ခြင်းပဲပေါ့။

And here's an example of what I mean.

နောက်ပြီး ဒီမှာကတော့ ကျွန်မဆိုလိုတာရဲ့ ဥပမာတစ်ခုပေါ့။

ဒီအထက်ကို တက်ခြင်းဆိုတာက

This upward ascension

ပြင်းထန်တဲ့ ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာ စိန်ခေါ်မှုတွေနဲ့ ရင်ဆိုင်နေရချိန်မှာတောင် ဖြစ်ပေါ်နိုင်ပါတယ်။

can happen even in the face of extreme physical challenges.

About three years ago, I read an article in the New York Times.

လွန်ခဲ့တဲ့ (၃)နှစ်လောက်တုန်းကပေါ့၊

New York Times သတင်းစာထဲက ဆောင်းပါးတစ်ပုဒ် ကျွန်မဖတ်မိလိုက်တယ်။

ဒါက အသက်(၅၇)နှစ်ရှိတဲ့ အငြိမ်းစား ရှေ့နေတစ်ယောက်ဖြစ်တဲ့

It was about a man named Neil Selinger --

နေး(လ်) ဆယ်လင်ဂျာ ဆိုတဲ့လူတစ်ယောက် အကြောင်းပါ။

57 years old, a retired lawyer,

who had joined the writers' group at Sarah Lawrence,

သူက သူရဲ့ စာရေးဆရာ စေ့ဆော်မှုကို တွေ့ရှိခဲ့တဲ့နေရာဖြစ်တဲ့

where he found his writer's voice.

ဆာရာ လောရင့်(စ်)မှာရှိတဲ့ စာရေးဆရာများ အဖွဲ့မှာ အသင်းဝင်လိုက်ပါတယ်။

Two years later,

နောက်(၂)နှစ်လောက် အကြာမှာတော့

he was diagnosed with ALS, commonly known as Lou Gehrig's disease.

သူ့မှာ Lou Gehrig's ရောဂါလို့ လူသိများတဲ့ အာရုံကြောအားနည်းတဲ့ရောဂါ ဖြစ်နေတယ်။

ဒါဟာဆို တော်တော်ဆိုးရွားတဲ့ ရောဂါပေါ့။ ဒါက အသက် အန္တရာယ် ရှိတယ်လေ။

It's a terrible disease. It's fatal.

It wastes the body, but the mind remains intact.

ဒီရောဂါက ကိုယ်ခန္ဓာကို ချည့်နဲ့စေပေမည့် စိတ်ကတော့ ပကတိအတိုင်း အခြေမပျက်ရှိနေပါတယ်။

In this article, Mr. Selinger wrote the following

ဒီဆောင်းပါးထဲမှာ မစ္စတာ ဆယ်လင်ဂျာက သူဖြစ်ပျက်နေပုံကို

သရုပ်ဖော်ဖို့ အခုလိုရေးသားခဲ့ပါတယ်။

to describe what was happening to him.

ကျွန်မကိုးကားပြရရင်တော့

And I quote:

"As my muscles weakened,

"ကျွန်တော့ရဲ့ ကြွက်သားတွေဟာ အားနည်းဆုတ်ယုတ်လာခိုက်မှာ

ကျွန်တော့ရဲ့ အရေးအသားက ပိုပြီး အားကောင်းလာပါတယ်။

my writing became stronger.

As I slowly lost my speech,

ကျွန်တော့ရဲ့ ပြောဆိုမှု ဖြည်းဖြည်းခြင်း ဆုံးရှုံးခိုက်မှာ

I gained my voice.

ကျွန်တော်ရဲ့ ဖွင့်ဟမှုကို ကျွန်တော် ပြန်ရခဲ့ပါတယ်။

As I diminished, I grew.

ကျွန်တော် ဆုတ်ယုတ်လာတဲ့အခါ ကျွန်တော် ကြီးမြင့်လာခဲ့ပါတယ်။

ကျွန်တော် အများကြီး ပျောက်ဆုံးသွားခိုက်မှာ

As I lost so much,

နောက်ဆုံး ကျွန်တော့ကို ကျွန်တော် စတင်တွေ့ရှိလာခဲ့ပါတယ် "တဲ့။

I finally started to find myself."

ကျွန်မအတွက်တော့ နေး(လ်) ဆယ်လင်ဂျာဟာ

Neil Selinger, to me,

is the embodiment of mounting the staircase

သူ့ရဲ့ တတိယ ဇာတ်ဝင်ခန်းမှာ လှေကားပေါ်တက်ခြင်းရဲ့

ပြယုဂ်ပါ။

in his third act.

Now we're all born with spirit, all of us,

ကဲ ဒီတော့ ကျွန်မတို့အားလုံးဟာ ဝိညာဉ်နဲ့ မွေးဖွားလာတာပါ။ ကျွန်မတို့အားလုံးပါ။

ဒါပေမဲ့ တစ်ခါတစ်လေကျတော့ ဒါက ဘဝရဲ့ စိန်ခေါ်မှုတွေ၊

but sometimes it gets tamped down beneath the challenges of life,

ကြမ်းတမ်းမှုတွေ၊ မတော်မတရားမှုတွေ၊

violence, abuse, neglect.

လျစ်လျူရှုမှုတွေ အောက်မှာ ဖိသိပ်ခံရတာပေါ့လေ။

Perhaps our parents suffered from depression.

ကျွန်မတို့ မိဘတွေဟာ စိတ်အားငယ်ခြင်းတွေ ခံစားကောင်းခံစားခဲ့ရရှာမှာပါ။

သူတို့တွေဟာ ကျွန်မတို့တွေ လောကအလယ်မှာ ဘယ်လို စွမ်းဆောင်ခဲ့တယ် ဆိုတာထက်ကိုပိုလွန်တဲ့

Perhaps they weren't able to love us beyond how we performed in the world.

ချစ်ခြင်းမေတ္တာကို ကျွန်မတို့ကို မပေးနိူင်ခဲ့တာလည်း ဖြစ်ကောင်းဖြစ်မှာပါ။

ကျွန်မတို့တွေဟာ စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ နာကျင်မှု

Perhaps we still suffer from a psychic pain, a wound.

ဒဏ်ရာတစ်ခုကို ခံစားနေရဆဲပဲဆိုတာ ဖြစ်ကောင်းဖြစ်မှာပါ။

ကျွန်မတို့ အများစုရဲ့ ဆက်ဆံရေးတွေက ပြီးပြတ်ကုန်ဆုံးခြင်း မရှိသေးဘူးလို့ ကျွန်မတို့ခံစားသိမိနေတာ ဖြစ်ကောင်းဖြစ်မယ်။

Perhaps we feel that many of our relationships

have not had closure.

ဒီတော့ မပြီးပြတ်သေးတာကို ကျွန်မတို့ ခံစားနေနိူင်တာပေါ့။

And so we can feel unfinished.

Perhaps the task of the third act

တတိယ ဇာတ်ဝင်ခန်းရဲ့ လုပ်ငန်းတာဝန်က ကျွန်မတို့ကိုယ်တိုင် ပြီးဆုံးခြင်းရဲ့

လုပ်ငန်းတာဝန်ကို အဆုံးသတ်ဖို့ပဲဆိုတာ ဖြစ်ကောင်းဖြစ်ပါလိမ့်မယ်။

is to finish up the task of finishing ourselves.

For me, it began as I was approaching my third act, my 60th birthday.

ကျွန်မအတွက်တော့ ကျွန်မရဲ့ တတိယ ဇာတ်ဝင်ခန်း ချဉ်းကပ်လာနေတဲ့

အခိုက် ကျွန်မရဲ့ (၆၅)နှစ်မြောက်မွေးနေ့မှာ စတင်ခဲ့ပါတယ်။

How was I supposed to live it?

"ဒါကို ကျွန်မဘယ်လို ဖြတ်သန်းကျော်လွန်ဖို့ သင့်တော်လိမ့်မလဲ။" "

What was I supposed to accomplish in this final act?

ဒီနောက်ဆုံး အခန်းမှာ ကျွန်မဘာကို ပြီးမြောက်အောင်မြင်အောင် လုပ်သင့်မှာပါလိမ့်။"

And I realized that, in order to know where I was going,

နောက်ပြီး ကျွန်မ သဘောပေါက်သွားတာက ကျွန်မ ဘယ်ကိုသွားနေခဲ့သလဲဆိုတာကို သိရှိဖို့

I had to know where I'd been.

ကျွန်မ ဘယ်ကလာပါသလဲဆိုတာကို သိရှိဖို့လိုခဲ့တာပေါ့။

ဒါနဲ့ ကျွန်မရဲ့ ရှေ့က ဇာတ်ဝင်ခန်း(၂)ခန်းကို ပြန်သွား လေ့လာခဲ့ပြီး

And so I went back and I studied my first two acts,

အဲဒီတုန်းက ကျွန်မက ဘယ်သူဖြစ်ခဲ့တာပါလဲ၊

တကယ် ကျွန်မအစစ်က

trying to see who I was then,

who I really was, not who my parents or other people told me I was,

ဘယ်သူပါလဲဆိုတာကို မြင်အောင်ကြိုးစားခဲ့ရင်းပေါ့၊

ကျွန်မ မိဘတွေ၊ ဒါမှမဟုတ် အခြားလူတွေက ကျွန်မကို ပြောခဲ့ကြတဲ့ သူတစ်ယောက်မဟုတ်ပဲ၊

ကျွန်မကို ဆက်ဆံကြတဲ့ သူတစ်ယောက်လိုမဟုတ်ပဲနဲ့ပေါ့။

or treated me like I was.

ဒါပေမဲ့ ကျွန်မက ဘယ်သူပါလိမ့်။ ကျွန်မမိဘတွေက ဘယ်သူတွေပါလိမ့်၊

But who was I?

Who were my parents -- not as parents, but as people?

မိဘတွေအဖြစ်နဲ့မဟုတ်ပဲ ပရိတ်သတ်တွေ အဖြစ်နဲ့ပေါ့။

ကျွန်မ ဘိုးဘွားတွေက ဘယ်သူတွေပါလဲ။

Who were my grandparents?

How did they treat my parents?

သူတို့တွေဟာ ကျွန်မမိဘတွေကို ဘယ်လို ပြုမူဆက်ဆံခဲ့တာပါလိမ့်။

These kinds of things.

ဒီလိုမျိုး အကြောင်းအရာတွေပေါ့လေ။

နောက်နှစ် အနည်းငယ်လောက်အကြာမှာတော့

I discovered, a couple of years later,

ကျွန်မဖြတ်သန်းနေတဲ့ ဒီလုပ်ငန်းစဉ်ဟာ စိတ်ပညာရှင်တွေရဲ့ အခေါ်အရ

that this process that I had gone through

"ဘဝတစ်ခုကို ပြန်လည်သုံးသပ်မှုပြုလုပ်ခြင်း"

is called by psychologists "doing a life review."

ဆိုတာကို သိလိုက်ရပါတယ်။

And they say it can give new significance and clarity and meaning

နောက်ပြီး ဒါက လူတစ်ယောက်ရဲ့ဘဝကို

ရည်ရွယ်ချက်၊ ကြည်လင်ပြတ်သားမှုနဲ့

to a person's life.

အဓိပ္ပါယ်သစ်တွေကို ပေးပါတယ်လို့ သူတို့ကဆိုပါတယ်။

You may discover, as I did,

ကျွန်မပြုလုပ်ခဲ့သလိုပဲ သင်တို့တွေ တွေ့ရှိနိုင်တာက

that a lot of things that you used to think were your fault,

သင် တွေးမိခဲ့ဘူးတဲ့ ကိစ္စတော်တော်များများဟာ သင်ရဲ့ အပြစ်တွေဆိုတာရယ်၊

သင်ကိုယ်သင် တွေးထင်ခဲ့ဘူးတဲ့ ကိစ္စတော်တော်များများဟာ တကယ်တမ်းမှာ

a lot of things you used to think about yourself,

သင်နဲ့ ဘာမှမပတ်သက်ဘူးဆိုတာပါ။

really had nothing to do with you.

သင်ဟာ ဒီအတိုင်း အဆင်ပြေပါတယ်။

It wasn't your fault; you're just fine.

ပြီးတော့ ပြန်သွားပြီးတော့

And you're able to go back and forgive them.

သူတို့ကို ခွင့်လွတ်နိူင်ပါတယ်၊

သင့်ကိုသင်လည်း ခွင့်လွတ်နိူင်ပါတယ်။

And forgive yourself.

သင့်ကိုသင် အတိတ်ကာလကနေ

You're able to free yourself

ကင်းဝေးစေနိူင်ပါတယ်။

from your past.

သင့်ရဲ့အတိတ်က ဆက်ဆံရေးကို ပြောင်းလဲဖို့

You can work to change your relationship to your past.

သင်လုပ်နိူင်ပါတယ်။

ဒါနဲ့ပဲ ကျွန်မဒီအကြောင်းကို ရေးနေတုန်းမှာပဲ

Now while I was writing about this,

Viktor Frankl ရဲ့ "လူသားရဲ့ အဓိပ္ပါယ် ရှာပုံတော်" "Man's Search for Meaning"ဆိုတဲ့

I came upon a book called "Man's Search for Meaning"

စာအုပ်တစ်အုပ်ကို အမှတ်မထင်တွေ့ရှိခဲ့ပါတယ်။

by Viktor Frankl.

Viktor Frankl ဆိုသူက နာဇီအကျဉ်းစခန်းမှာ အချိန် (၅)နှစ် အလုပ်လုပ်ခဲ့ဘူးတဲ့

Viktor Frankl was a German psychiatrist

who'd spent five years in a Nazi concentration camp.

ဂျာမန် စိတ်ရောဂါအထူးကု ပညာရှင်တစ်ယောက်ပဲဖြစ်ပါတယ်။

And he wrote that, while he was in the camp,

နောက်ပြီး သူရေးသားခဲ့တာက၊ အဲဒီစခန်းမှာသူရှိနေစဉ်တုန်းက ၊

he could tell, should they ever be released,

တကယ်လို့များ သူတို့တွေဟာ လွတ်ငြိမ်းခွင့်ပေးခံရမယ်ဆိုရင်

which of the people would be OK, and which would not.

ဘယ်သူတွေကတော့ အဆင်ပြေလိမ့်မယ်၊

ဘယ်သူတွေကတော့ အဆင်မပြေနိူင်ဘူးဆိုတာကို သူပြောနိူင်ခဲ့တာကိုပေါ့နော်။

နောက်ပြီး သူကဒီလို ရေးသားခဲ့ပါတယ်။

And he wrote this:

"သင့်ရဲ့ဘဝမှာ ရှိသမျှအရာတွေအားလုံးကို သင့်ဆီကယူသွားလို့ရနိူင်ပါတယ်။ ။

"Everything you have in life can be taken from you

အခြေအနေတစ်ခုကို သင့်အနေနဲ့

except one thing:

ဘယ်လိုတုံ့ပြန်မယ်ဆိုတာကို ရွေးချယ်ဖို့

your freedom to choose how you will respond to the situation.

သင့်ရဲ့ လွတ်လပ်မှုဆိုတဲ့

အရာတစ်ခုကလွဲရင်ပေါ့"တဲ့

ဒီအရာက ကျွန်မတို့ ရှင်သန်နေထိုင်ကြတဲ့

This is what determines the quality of the life we've lived --

ဘဝရဲ့ အရည်အသွေးကို ပြဌာန်းပေးတာပါ။

not whether we've been rich or poor,

ကျွန်မတို့တွေ ချမ်းသာလား၊ ဆင်းရဲလား၊

ကျော်ကြားလား၊ လူမသိသူမသိလား၊

famous or unknown,

healthy or suffering.

ကျန်းမာတာလား၊ ဝေဒနာခံစားနေရလား ဆိုတာတွေမဟုတ်ပါဘူး။

What determines our quality of life is how we relate to these realities,

ကျွန်မတို့ရဲ့ ဘဝအရည်အသွေးကို ပြဌာန်းပေးတာက

ဒီဒိဋ္ဌဖြစ်ရပ်တွေနဲ့ ကျွန်မတို့ဘယ်လို ဆက်စပ်နေပါသလဲ၊

what kind of meaning we assign them,

ဒါတွေကို ဘယ်အဓိပ္ပါယ် အမျိုးအစား သတ်မှတ်ပါသလဲ၊

what kind of attitude we cling to about them,

ဒါတွေနဲ့ပတ်သက်ပြီး ဘယ်လိုမျိုး သဘောထားအမြင်တွေ တွယ်ညိနေပါသလဲ၊

ဘယ်စိတ်အခြေအနေမျိုးက ကျွန်မတို့ကို ဒါတွေကို အစပျိုးဖို့ ဖြစ်ခွင့်ပေးသလဲ ဆိုတာတွေပါပဲ။

what state of mind we allow them to trigger."

တတိယဇာတ်ဝင်ခန်းရဲ့ အဓိက ရည်ရွယ်ချက်ကတော့

Perhaps the central purpose of the third act

is to go back and to try, if appropriate,

သင့်တော်မယ်ဆိုရင် အတိတ်မှာရှိတဲ့ ကျွန်မတို့ရဲ့ဆက်ဆံရေးကို

to change our relationship to the past.

ပြောင်းလဲပစ်ဖို့ နောက်ကြောင်းပြန်ပြီး၊ ကြိုးစားကြည့်တာ ဖြစ်ကောင်းဖြစ်ပါလိမ့်မယ်။

တွေ့လာရတာကတော့ သိမှတ်မှုဆိုင်ရာ သုသေသနပြုချက်က ပြဆိုတာက

It turns out that cognitive research shows

ကျွန်မတို့တွေဟာ ဒါကိုဆောင်ရွက်နိူင်စွမ်းရှိတဲ့အခါ

အာရုံကြောလမ်းကြောင်းတွေဟာ

when we are able to do this,

it manifests neurologically --

ဦးနှောက်ထဲမှာ ဖြစ်ပေါ်လာတယ်ဆိုတာကို

neural pathways are created in the brain.

အာရုံကြောပိုင်းဆိုင်ရာအရ သိသာထင်ရှားလာပါတယ်။

You see, if you have, over time,

သင်တို့သိပြီနော်။ သင်ဟာ အတိတ်ကာလက အဖြစ်အပျက်တွေနဲ့

reacted negatively to past events and people,

လူတွေကို အချိန်တော်တော်ကြာ အပျက်သဘော တုံ့ပြန်ခဲ့မယ်ဆိုရင်

ဦးနှောက်ကတဆင့်ပို့လွတ်တဲ့ ဓါတုနဲ့ လျှပ်စစ်ဆိုင်ရာ လက္ခဏာတွေဟာ

neural pathways are laid down

by chemical and electrical signals that are sent through the brain.

အာရုံကြောလမ်းကြောင်းတွေ ချခင်းပေးသွာတယ်ဆိုတာလေ။

နောက်ပြီးကြာလာတော့ ဒီအာရုံကြောလမ်းကြောင်းတွေဟာ

And over time, these neural pathways become hardwired.

အရိုးစွဲလာပြီးတော့ စံနှုန်းဖြစ်လာတာပေါ့။

They become the norm -- even if it's bad for us,

ဒါက ကျွန်မတို့အတွက်ဆိုးဝါးပါတယ်။

because it causes us stress and anxiety.

အ​ကြောင်းကတော့ ဒါက ကျွန်မတို့ကို စိတ်ဖိစီးမှုနဲ့ ကြောက်ရွံ့စိတ်တွေ ဖြစ်ပေါ်စေလို့ပါ။

အဲဒီလိုဆိုရင်တော့

If, however,

we can go back and alter our relationship,

ကျွန်မတို့တွေဟာ နောက်ကြောင်းပြန်ပြီး ကျွန်မတို့ရဲ့ဆက်ဆံရေးတွေကို ပြင်ဆင်လို့ရတာပေါ့၊

re-vision our relationship to past people and events,

အတိတ်က လူတွေနဲ့ အဖြစ်သနစ်တွေ၊

ပြောင်းလဲနိူင်တဲ့ အာရုံကြောဆိုင်ရာလမ်းကြောင်း

neural pathways can change.

ပြန်ပြီးရှုမြင်လို့ရတာပေါ့။

And if we can maintain the more positive feelings

နောက်ပြီး အတိတ်နဲ့ပတ်သက်ပြီး

အကောင်းဖက်မြင်တဲ့ စိတ်ခံစားမှုတွေကို ပိုပြီး ထိန်းသိမ်းနိူင်မယ်ဆိုရင်တော့

about the past,

that becomes the new norm.

ဒါဟာ စံနှုန်းအသစ်တစ်ခု ဖြစ်လာတာပေါ့။

It's like resetting a thermostat.

အပူထိန်း ကိရိယာတစ်ခုကို ပြန်ချိန်လိုက်သလိုမျိုးပေါ့။

ကျွန်မတို့ကို အမြှော်အမြင်ရှိအောင်လုပ်ပေးတာက

It's not having experiences

အတွေအကြုံရှိခြင်းမဟုတ်ပါဘူး။

that makes us wise.

ကျွန်မတို့တွေ့ကြုံခံစားခဲ့ဖူးသမျှကို အလေးအနက်ဆင်ခြင်းက

It's reflecting on the experiences that we've had that makes us wise

ကျွန်မတို့ကို အမြှော်အမြင်ရှိအောင်လုပ်ပေးတာပါ။

and that helps us become whole,

နောက်ပြီး ဒါကပဲ ကျွှန်မတို့ကို ပြီးပြည့်စုံမှုဖြစ်လာစေပြီး၊ ၊

brings wisdom and authenticity.

ဉာဏ်ပညာနဲ့ စစ်မှန်မှုနဲ့ ကို ဆောင်ကြဉ်းပေး​ဖို့ အထောက်အကူပြုတာပေါ့။

It helps us become what we might have been.

ဒါက ကျွန်မတို့ဖြစ်ခဲ့ဘူးကောင်းဖြစ်ခဲ့မယ့်အရာကို ဖြစ်လာဖို့ အထောက်အကူပေးပါတယ်။

Women start off whole, don't we?

ကျွန်မတို့ အမျိုးသမီးတွေဟာ ပြီးပြည့်စုံမှုနဲ့ တာထွက်ကြတာပဲလေ၊ မဟုတ်ကြဘူးလားရှင်။

I mean, as girls, we're feisty -- "Yeah? Who says?"

ဆိုလိုတာက မိန်းကလေးတွေအဖြစ်နဲ့ တက်ကြွခြင်းနဲ့ စတင်ကြတယ်လေ။ "ဟုတ်တာပေါ့၊ ဘယ်သူပြောတာလဲဟေ့။"

(Laughter)

ကျွန်မတို့မှာ အေဂျင်စီရှိတယ်။

We have agency.

We are the subjects of our own lives.

ကျွန်မတို့ဟာ ကျွန်မတို့ကိုယ်ပိုင်ဘဝတွေရဲ့ နိူင်ငံသားတွေဖြစ်ကြပါတယ်။

ဒါပေမယ့် မကြခဏဆိုသလိုပေါ့၊ တော်တော်များများပါ။

But very often,

many, if not most of us, when we hit puberty,

ကျွန်မတို့အများစုမဟုတ်ဘူးဆိုတာတောင်မှ အပျိုဖော်ဝင်စ အရွယ်ရောက်ချိန်မှာပေါ့လေ၊

we start worrying about fitting in and being popular.

လိုက်လျောညီထွေဖြစ်ဖို့နဲ့ လူအများကနှစ်သက်စေဖို့အတွက် စတင်ပူပန်မိကြတာပေါ့။

And we become the subjects and objects of other people's lives.

နောက်တော့ ကျွန်မတို့တွေဟာ တစ်ခြားသူတွေရဲ့ ဘဝတွေမှာ အကြောင်းခံ၊ အပြုခံတရားတွေ ဖြစ်လာကြပါတော့တယ်။

ဒါပေမဲ့ အခု တတိယ ဇာတ်ဝင်ခန်းတွေမှာတော့

But now, in our third acts,

ကျွန်မတို့ စတင်ခဲ့ကြတဲ့နေရာကို

it may be possible for us to circle back to where we started,

ပြန်လည်ဝေ့ပတ်ပြီး၊ ဒီအကြောင်းအရာကို

ပထမဆုံးအကြိမ် သိရှိနားလည်ဖို့ ဖြစ်နိူင်ခြေရှိလာနိူင်တာပေါ့။

and know it for the first time.

နောက်ပြီးတော့ ဒါကို ကျွန်မတို့ လုပ်နိူင်တယ်ဆိုရင်တော့

And if we can do that,

it will not just be for ourselves.

ဒါဟာ ကျွန်မတို့ချည်းအတွက်ပဲတော့ မဟုတ်ပါဘူး။

Older women are the largest demographic in the world.

ကမ္ဘာပေါ်မှာ သက်ကြီးရွယ်အိုအမျိုးသမီးတွေဟာ

အကြီးမားဆုံး လူဦးရေစာရင်းထဲမှာပါဝင်ပါတယ်။

ကျွန်မတို့တွေဟာ နောက်ကြောင်းပြန်ပြီး၊ ကျွန်မတို့ကို ကျွန်မ ပြန်လည်အဓိပ္ပါယ်ဖွင့်နိူင်ပြီးတော့

If we can go back and redefine ourselves

ပြီးပြည့်စုံမှု ဖြစ်လာစေနိူင်တယ် ဆိုရင်တော့

and become whole,

ဒါဟာ ကမ္ဘာပေါ်မှာ ယဉ်ကျေးမှု ပြောင်းလဲမှုတစ်ခုကို ဖန်တီးပေးပါလိမ့်မယ်၊

this will create a cultural shift in the world,

and it will give an example to younger generations

ပြီးတော့ ဒါက ငယ်ရွယ်တဲ့ မျိုးဆက်တွေအတွက် သူတို့ကိုယ်ပိုင် ဘဝသက်တမ်းကို

ပြန်လည်စိတ်ကူးပုံဖော်နိူင်ဖို့ သာဓကဆောင်စရာတစ်ခု ပေးပါလိမ့်မယ်။

so that they can reconceive their own lifespan.

Thank you very much.

ကျေးဇူး အများကြီးတင်ပါတယ်ရှင်။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)