Jane Fonda: Life's third act

Jane Fonda: Hayatın üçüncü perdesi

Çeviri: Yasemin Bayraktar Gözden geçirme: Zeynep Duygu Tamer

Geçtiğimiz yüzyıl boyunca birçok

There have been many revolutions over the last century,

devrim yapıldı, ama belki de

but perhaps none as significant as the longevity revolution.

hiçbiri uzun yaşam devrimi

kadar önemli değil.

We are living on average today 34 years longer

Günümüzde ortalama ömrümüz

büyük dede ve ninelerimizinkilerden 34 yıl daha fazla.

than our great-grandparents did -- think about that.

Şunu bir düşünün.

That's an entire second adult lifetime

Ömrümüze ikinci bir yetişkin

that's been added to our lifespan.

hayatı eklenmiş durumda.

And yet, for the most part,

Fakat, büyük çoğunlukla,

our culture has not come to terms with what this means.

kültürümüz bunun ne anlama geldiğini kabul edemedi.

We're still living with the old paradigm

Hala yaşın bir kavis olarak görüldüğü eski

of age as an arch.

paradigmayla yaşıyoruz.

That's the metaphor, the old metaphor.

Bu bir metafor, eski bir metafor.

You're born, you peak at midlife

Doğarsınız, orta yaşta zirveye çıkar

and decline into decrepitude.

ihtiyarlıkta güçten düşersiniz.

(Laughter)

(Kahkahalar)

Age as pathology.

Pataloji olarak yaş.

Ama günümüzde birçok insan --

But many people today -- philosophers, artists, doctors, scientists --

filozoflar, sanatçılar, doktorlar, bilimadamları --

are taking a new look at what I call "the third act" --

benim üçüncü perde adını verdiğim, hayatın son

otuz yılına yeni bir gözle bakıyorlar.

the last three decades of life.

They realize that this is actually a developmental stage of life

Bu dönemin aslında, tıpkı ergenliğin çocukluktan farklı olması gibi,

with its own significance,

orta yaşlılıktan farklı olarak

hayatın, kendi önemi olan

as different from midlife as adolescence is from childhood.

gelişimsel bir dönemi olduğunu farkediyorlar.

And they are asking -- we should all be asking:

Ve şunu soruyorlar -- hepimiz sormalıyız --

bu zamanı nasıl kullanıyoruz?

How do we use this time?

How do we live it successfully?

Nasıl başarılı bir şekilde yaşarız?

What is the appropriate new metaphor for aging?

Yaşlanma için uygun olan yeni metofor

nedir?

I've spent the last year researching and writing about this subject.

Geçtiğimiz yılı bu konu hakkında araştırma yapıp yazarak geçirdim.

Ve şu sonuca vardım,

And I have come to find that a more appropriate metaphor for aging

yaşlanma için daha uygun olan metafor

is a staircase --

bir merdiven --

insan ruhunun göğe yükselişi,

the upward ascension of the human spirit,

bringing us into wisdom, wholeness, and authenticity.

bize bilgelik, bütünlük ve

gerçeklik getiriyor.

Age not at all as pathology.

Yaş patalojiyle alakalı değildir;

potansiyelle alakalıdır.

Age as potential.

And guess what?

Ve bilin bakalım ne oldu?

This potential is not for the lucky few.

Bu potansiyel sadece şanslı bir azınlık için geçerli değil.

It turns out, most people over 50

Görünüşe göre,

50 yaş üzeri birçok insan

feel better, are less stressed, less hostile, less anxious.

daha iyi hissediyor, daha az stresli,

daha az saldırgan, daha az endişeli.

Farklılıklardan çok benzerlikleri

We tend to see commonalities more than differences.

görme eğilimindeyiz.

Some of the studies even say we're happier.

Hatta bazı araştırmalar gösteriyor ki

daha mutluyuz.

(Laughter)

This is not what I expected, trust me.

İnanın bunu hiç beklemiyordum.

Uzun süren depresif bir dönemden çıktım.

I come from a long line of depressives.

40'lı yaşlarımın sonlarına yaklaşırken,

As I was approaching my late 40s,

sabahları uyandığımda aklıma gelen

when I would wake up in the morning,

ilk altı düşünce olumsuz olurdu.

my first six thoughts would all be negative.

Ve korkmaya başlamıştım.

And I got scared.

I thought, "Oh my gosh. I'm going to become a crotchety old lady."

Aman Tanrım, aksi bir yaşlı

kadın olacağım diye düşünmüştüm.

But now that I am actually smack-dab in the middle of my own third act,

Fakat aslında şu an üçüncü perdemin tam ortasındayım,

ve hiç bu kadar mutlu olmamıştım.

I realize I've never been happier.

Kendimi gerçekten çok iyi hissediyorum.

I have such a powerful feeling of well-being.

And I've discovered

Ve farkettim ki,

that when you're inside oldness,

dışarıdan bakmak yerine

as opposed to looking at it from the outside,

yaşlılık döneminde olduğunuzda,

korku ortadan kalkıyor.

fear subsides.

You realize you're still yourself --

Hala kendiniz olduğunuzu farkediyorsunuz --

maybe even more so.

hatta belki daha fazlası.

Picasso once said, "It takes a long time to become young."

Picasso bir keresinde şöyle demiş, "Genç olmak çok zaman alır".

(Laughter)

(Kahkahalar)

I don't want to romanticize aging.

Yaşlanmayı romantikleştirmek istemiyorum.

Obviously, there's no guarantee

Açıkçası, bunun istediğine ulaşma

that it can be a time of fruition and growth.

ve gelişme dönemi olacağının bir garantisi yok.

Bir kısmı şans meselesi.

Some of it is a matter of luck.

Bir kısmı, açıkçası, genetikle ilgili.

Some of it, obviously, is genetic.

One third of it, in fact, is genetic.

Aslında üçte biri genetikle ilgili.

Ve bu konuda yapabileceğimiz fazla birşey yok.

And there isn't much we can do about that.

But that means that two-thirds of how well we do in the third act,

Ama bu şu demek oluyor üçüncü perdedenin

kalan üçte ikisinde ne kadar iyi olacağımız

konusunda birşey yapabiliriz.

we can do something about.

Bu eklenmiş yılları gerçekten başarıyla geçirmek

We're going to discuss what we can do

to make these added years really successful,

ve bir fark yaratmak için kullanmak hakkında

and use them to make a difference.

neler yapabileceğimizi tartışacağız.

Size bu merdiven hakkında birşey söyleyeyim,

Now, let me say something about the staircase,

merdivenler birçok yaşı ileri insana zorluk çıkardığı için

which may seem like an odd metaphor for seniors,

bu onlara garip bir metafor gibi gelebilir.

given the fact that many seniors are challenged by stairs.

(Kahkahalar)

(Laughter)

Myself included.

Buna ben de dahilim.

Tahmin edebileceğiniz gibi,

As you may know, the entire world operates on a universal law:

tüm dünya evrensel bir kanunla işliyor:

entropi, termodinamiğin ikinci kanunu.

entropy, the second law of thermodynamics.

Entropy means that everything in the world -- everything --

Entropi şu demek: Dünyadaki herşey, herşey,

is in a state of decline and decay --

gerileme ve çöküş, kavis

durumundadır.

the arch.

There's only one exception to this universal law,

Bu evrensel kanunun tek bir istisnası var,

o da yukarı doğru ilerlemeye

and that is the human spirit,

devam edebilen insan ruhu --

which can continue to evolve upwards, the staircase,

bizleri bütünlüğe,

bringing us into wholeness, authenticity, and wisdom.

gerçekliğe ve bilgeliğe

götüren bir merdiven.

And here's an example of what I mean.

İşte anlatmaya çalıştığım şeyin bir örneği.

Bu yükseliş

This upward ascension

zorlu fiziksel mücadelelerin ortasında bile olabilir.

can happen even in the face of extreme physical challenges.

About three years ago, I read an article in the New York Times.

Yaklaşık üç yıl önce,

New York Times gazetesinde bir makale okudum.

Neil Selinger isimli bir adam hakkındaydı --

It was about a man named Neil Selinger --

57 yaşında, emekli bir avukat --

57 years old, a retired lawyer,

who had joined the writers' group at Sarah Lawrence,

içindeki yazarı keşfettiği Sarah Lawrence'da

where he found his writer's voice.

bir yazar grubuna katılmış.

Two years later,

İki yıl sonra,

he was diagnosed with ALS, commonly known as Lou Gehrig's disease.

genelde Lou Gehrig hastalığı olarak bilinen ALS teşhisi konmuş.

Korkunç bir hastalık. Ölümcül.

It's a terrible disease. It's fatal.

It wastes the body, but the mind remains intact.

Bedeni tüketir ama zihin sağlam kalır.

In this article, Mr. Selinger wrote the following

Bu makalede Bay Selinger yaşadıklarını

şu şekilde tarif ediyor.

to describe what was happening to him.

Alıntılayacağım,

And I quote:

"As my muscles weakened,

"Kaslarım güçsüzleştikçe,

kalemim güçlendi.

my writing became stronger.

As I slowly lost my speech,

Konuşmamı yavaşça yitirdikçe,

I gained my voice.

sesimi kazandım.

As I diminished, I grew.

Zayıfladıkça, büyüdüm.

Çok fazla şey yitirdikçe,

As I lost so much,

sonunda kendimi buldum."

I finally started to find myself."

Bana göre, Neil Selinger

Neil Selinger, to me,

is the embodiment of mounting the staircase

üçüncü perdede merdiveni çıkmanın

simgesi.

in his third act.

Now we're all born with spirit, all of us,

Bizler ruhla doğduk, hepimiz,

ama bazen şiddet, suistimal, ihmal gibi

but sometimes it gets tamped down beneath the challenges of life,

hayatın zorlukları altında

violence, abuse, neglect.

ruhumuz eziliyor.

Perhaps our parents suffered from depression.

Ailelerimiz depresyondan muzdarip olmuş olabilirler.

Belki de bizi dünyadaki başarılarımızın

Perhaps they weren't able to love us beyond how we performed in the world.

ötesinde sevememişlerdir.

Belki hala ruhsal bir acı,

Perhaps we still suffer from a psychic pain, a wound.

bir yaradan muzdaribizdir.

Belki ilişkilerimizin çoğunun sonuçlanmadığını düşünüyoruzdur.

Perhaps we feel that many of our relationships

have not had closure.

Ve bu yüzden yarım kalmış hissediyoruz.

And so we can feel unfinished.

Perhaps the task of the third act

Belki de üçüncü perdenin görevi

kendimizi tamalama görevini bitirmektir.

is to finish up the task of finishing ourselves.

For me, it began as I was approaching my third act, my 60th birthday.

Benim için, bu üçüncü perdeme yaklaşırken başladı,

60. doğumgünümde.

How was I supposed to live it?

Onu nasıl yaşamalıydım?

What was I supposed to accomplish in this final act?

Son perdede neyi başarmalıydım?

And I realized that, in order to know where I was going,

Farkettim ki, nereye gittiğimi bilmek için,

I had to know where I'd been.

nereden geldiğimi bilmeliydim.

Böylece geri dönüp

And so I went back and I studied my first two acts,

ilk iki sahnemi çalıştım,

o zamanlar kim olduğumu,

trying to see who I was then,

who I really was, not who my parents or other people told me I was,

ailemin ya da başka insanların

olduğumu söyledikleri ya da davrandıkları kişi değil,

gerçekten kim olduğumu görmeye çalıştım.

or treated me like I was.

Ama kimdim? Ailem kimdi --

But who was I?

Who were my parents -- not as parents, but as people?

aile olarak değil, insan olarak.

Onların aileleri kimlerdi?

Who were my grandparents?

How did they treat my parents?

Onlara nasıl davranmışlardı?

These kinds of things.

Bunun gibi şeyler.

Birkaç yıl sonra farkettim ki

I discovered, a couple of years later,

geçtiğim bu sürece psikologlar

that this process that I had gone through

"hayatı gözden geçirme"

is called by psychologists "doing a life review."

adını veriyorlar.

And they say it can give new significance and clarity and meaning

Ve bir insanın hayatına yeni bir

önem, açıklık ve anlam kattığını

to a person's life.

söylüyorlar.

You may discover, as I did,

Siz de, benim yaptığım gibi,

that a lot of things that you used to think were your fault,

düşündüğünüz birçok şeyin hatalarınız olduğunu,

hakkınızda düşündüğünüz birçok şeyin sizinle bir

a lot of things you used to think about yourself,

alakası olmadığını keşfedebilirsiniz.

really had nothing to do with you.

Sizin hatanız değildi; siz iyisiniz.

It wasn't your fault; you're just fine.

Ve geri dönüp onları

And you're able to go back and forgive them.

ve kendinizi

affedebilirsiniz.

And forgive yourself.

Kendinizi geçmişten

You're able to free yourself

kurtarabilirsiniz.

from your past.

Geçmişle olan ilişkinizi

You can work to change your relationship to your past.

değiştirmeye çalışabilirsiniz.

Bununla ilgili bir kitap yazarken,

Now while I was writing about this,

Viktor Frankl'ın "İnsanın Anlam Arayışı" adlı kitabına

I came upon a book called "Man's Search for Meaning"

denk geldim.

by Viktor Frankl.

Viktor Frankl beş yılını Nazi toplama

Viktor Frankl was a German psychiatrist

who'd spent five years in a Nazi concentration camp.

kampında geçiren Alman bir psikiyatristti.

And he wrote that, while he was in the camp,

Ve yazdığına göre, kamptayken,

he could tell, should they ever be released,

serbest bırakılmalılar mı, hangileri iyi

which of the people would be OK, and which would not.

olabilecek hangileri olamayacak,

sorularına cevap verebilirmiş.

Şöyle yazıyor:

And he wrote this:

"Hayatta herşeyiniz elinizden alınabilir

"Everything you have in life can be taken from you

tek şey dışında,

except one thing:

bu duruma nasıl karşılık

your freedom to choose how you will respond to the situation.

vereceğinizi seçmenin

özgürlüğü.

Yaşadığımız hayatın

This is what determines the quality of the life we've lived --

kalitesini belirleyen budur --

not whether we've been rich or poor,

zengin ya da fakir, ünlü ya da tanınmamış,

sağlıklı ya da acı çekiyor

famous or unknown,

healthy or suffering.

olmamız değil.

What determines our quality of life is how we relate to these realities,

Hayat kalitemizi belirleyen şey

bu gerçeklerle kurduğumuz ilişki,

what kind of meaning we assign them,

onlara yüklediğimiz anlamlar,

what kind of attitude we cling to about them,

onlarla ilgili takındığımız tutum,

tetiklemelerine izin verdiğimiz ruh hali."

what state of mind we allow them to trigger."

Belki de üçüncü perdenin temel amacı

Perhaps the central purpose of the third act

is to go back and to try, if appropriate,

eğer mümkünse, geri dönüp

to change our relationship to the past.

geçmişle olan ilişkimizi değiştirmeye

çalışmak.

It turns out that cognitive research shows

Zihinsel araştırmalar gösteriyor ki,

bunu yapabildiğimizde,

when we are able to do this,

it manifests neurologically --

nörolojik olarak ortaya çıkıyor --

neural pathways are created in the brain.

beyinde nöral yollar ortaya çıkıyor.

You see, if you have, over time,

Görüyorsunuz, eğer zaman içinde

reacted negatively to past events and people,

geçmiş olaylara ve insanlara olumsuz tepki vermişseniz,

nöral yollar beyinden yollanan

neural pathways are laid down

by chemical and electrical signals that are sent through the brain.

kimyasal ve elektriksel işaretler ile belirleniyor.

Ve zaman içinde, bu nöral yollar değiştirilemez oluyor,

And over time, these neural pathways become hardwired.

norma dönüşüyorlar --

They become the norm -- even if it's bad for us,

ve bize zarar veriyorlar

because it causes us stress and anxiety.

çünkü stres ve endişeye neden oluyorlar.

Fakat,

If, however,

we can go back and alter our relationship,

geri gider ve ilişkilerimizi değiştirirsek,

re-vision our relationship to past people and events,

geçmişteki insanlar ve olaylarla

olan ilişkilerimize bakışımızı değiştirirsek,

neural pathways can change.

nöral yollar değişebilir.

And if we can maintain the more positive feelings

Geçmişle ilgili daha

olumlu hisler beslersek,

about the past,

that becomes the new norm.

yeni bir norm oluşur.

It's like resetting a thermostat.

Bu termostatı sıfırlamak gibi birşey.

Bizi bilge yapan

It's not having experiences

deneyimler değil,

that makes us wise.

bizi bilge yapan bu deneyimler

It's reflecting on the experiences that we've had that makes us wise

hakkında derinlemesine düşünmek --

and that helps us become whole,

ve bu bizim tamamlanmamıza yardım ediyor,

brings wisdom and authenticity.

bilgelik ve gerçeklik katıyor.

It helps us become what we might have been.

Olduğumuz kişi olmamıza yardımcı oluyor.

Women start off whole, don't we?

Kadınlar baştan başlıyor, değil mi?

I mean, as girls, we're feisty -- "Yeah? Who says?"

Yani, kızlar olarak, cesaretle başlıyoruz -- "Evet, kim demiş?"

(Laughter)

Bizler temsilciyiz.

We have agency.

We are the subjects of our own lives.

Kendi hayatlarımızın özneleriyiz.

Ama çoğu zaman,

But very often,

many, if not most of us, when we hit puberty,

ergenliğe girdiğimizde, çoğumuz,

we start worrying about fitting in and being popular.

uyum sağlamaya ve popüler olmaya çalışıyoruz.

And we become the subjects and objects of other people's lives.

Ve diğer insanların hayatlarının özneleri ve nesneleri oluyoruz.

Ama şimdi, üçüncü perdemizde,

But now, in our third acts,

başladığımız yere

it may be possible for us to circle back to where we started,

dönüp belki de ilk defa herşeyi

anlayabiliriz.

and know it for the first time.

Ve eğer bunu yapabilirsek,

And if we can do that,

it will not just be for ourselves.

bu sadece kendimiz için yapmış olmayacağız.

Older women are the largest demographic in the world.

Dünyada

yaşı ileri kadınlar en büyük nüfusa sahip.

Eğer geri gidip, kendimizi tekrar tanımlarsak

If we can go back and redefine ourselves

ve bir bütün olursak,

and become whole,

dünyada kültürel bir değişim yaşanır

this will create a cultural shift in the world,

and it will give an example to younger generations

ve genç kuşaklara kendi ömürlerini

gözden geçirmeleri konusunda bir örnek olur.

so that they can reconceive their own lifespan.

Thank you very much.

Çok teşekkür ederim.

(Applause)

(Alkış)