Jane Fonda: Life's third act

Jane Fonda: Hồi thứ ba của cuộc đời.

Translator: Quyen Hoang Reviewer: Nhu PHAM

Đã có rất nhiều cuộc cách mạng

There have been many revolutions over the last century,

trong thế kỉ vừa qua,

but perhaps none as significant as the longevity revolution.

nhưng có lẽ không có cái nào có tầm vóc quan trọng

như cuộc cách mạng về sự trường thọ.

We are living on average today 34 years longer

Ngày nay chúng ta sống trung bình

34 năm lâu hơn các cụ của chúng ta đã từng sống.

than our great-grandparents did -- think about that.

Hãy nghĩ về chuyện đó.

That's an entire second adult lifetime

Đó là cả một quãng đời thứ hai trên cương vị người trưởng thành

that's been added to our lifespan.

được cộng thêm vào tuổi thọ của chúng ta.

And yet, for the most part,

Tuy nhiên, về phần lớn,

our culture has not come to terms with what this means.

văn hóa của chúng ta vẫn chưa làm quen được với ý nghĩa của việc này.

We're still living with the old paradigm

Chúng ta vẫn đang sống với lối suy nghĩ cũ

of age as an arch.

về tuổi tác như một vòng cung.

That's the metaphor, the old metaphor.

Đó là lối ẩn dụ, một lối ẩn dụ cũ.

You're born, you peak at midlife

Bạn được sinh ra, lên tới đỉnh cao tại tuổi trung niên

and decline into decrepitude.

rồi lùi dần vào sự già nua.

(Laughter)

(cười)

Age as pathology.

Tuổi tác như một căn bệnh.

Nhưng nhiều người ngày nay --

But many people today -- philosophers, artists, doctors, scientists --

triết gia, họa sĩ, bác sĩ, nhà khoa học -

are taking a new look at what I call "the third act" --

đang đánh giá lại thứ mà tôi gọi là hồi thứ ba,

hay còn gọi là ba thập kỉ cuối của cuộc đời.

the last three decades of life.

They realize that this is actually a developmental stage of life

Họ nhận ra rằng đây thật sự là giai đoạn sống dành cho sự phát triển

with its own significance,

với một tầm quan trọng riêng biệt -

và khác với tuổi trung niên

as different from midlife as adolescence is from childhood.

như thời thiếu niên khác biệt với thời thiếu nhi vậy.

And they are asking -- we should all be asking:

Và họ đang hỏi - tất cả chúng ta đều nên hỏi -

chúng ta nên dùng khoảng thời gian này thế nào?

How do we use this time?

How do we live it successfully?

Làm thế nào để tận dụng nó một cách thành công nhất?

What is the appropriate new metaphor for aging?

Phép ẩn dụ mới nào sẽ là phù hợp hơn

dành cho quá trình lão hóa?

I've spent the last year researching and writing about this subject.

Tôi dành một năm vừa qua để nghiên cứu và viết về chủ đề này.

Và tôi đã tìm ra rằng

And I have come to find that a more appropriate metaphor for aging

một phép ẩn dụ phù hợp hơn cho sự lão hóa

is a staircase --

là một cái cầu thang --

sự đi lên của tinh thần,

the upward ascension of the human spirit,

bringing us into wisdom, wholeness, and authenticity.

đưa chúng ta đến tri thức, sự trọn vẹn

và tính xác thực.

Age not at all as pathology.

Tuổi già không đồng nghĩa với bệnh tật;

mà là tiềm năng.

Age as potential.

And guess what?

Và đoán xem?

This potential is not for the lucky few.

Tiềm năng này không phải chỉ cho một số ít người may mắn.

It turns out, most people over 50

Hóa ra,

phần lớn người trên 50 tuổi

feel better, are less stressed, less hostile, less anxious.

đều cảm thấy tốt hơn, ít bị căng thăng hơn

ít thù hằn và lo lắng hơn.

Chúng ta thường nhìn thấy những điểm tương đồng

We tend to see commonalities more than differences.

hơn là những điểm khác biệt.

Some of the studies even say we're happier.

Vài nghiên cứu thậm chí còn nói rằng

chúng ta hạnh phúc hơn.

(Laughter)

This is not what I expected, trust me.

Tin tôi đi, đây không phải là điều tôi hằng mong đợi.

Tôi đã đi qua một con đường trầm cảm dài.

I come from a long line of depressives.

Và ở đoạn cuối độ tuổi 40 của mình,

As I was approaching my late 40s,

mỗi khi tôi thức dậy vào buổi sáng

when I would wake up in the morning,

sáu ý nghĩ đầu tiên của tôi đều là tiêu cực.

my first six thoughts would all be negative.

Và tôi đã rất sợ.

And I got scared.

I thought, "Oh my gosh. I'm going to become a crotchety old lady."

Tôi nghĩ, trời ơi,

Mình sắp sửa trở thành một bà già cáu kỉnh.

But now that I am actually smack-dab in the middle of my own third act,

Nhưng giờ đây tôi đang ở ngay giữa hồi thứ 3 của cuộc đời mình,

tôi nhận ra rằng tôi chưa bao giờ cảm thấy hạnh phúc hơn thế.

I realize I've never been happier.

Tôi có một cảm giác khỏe khoắn không lẫn vào đâu được.

I have such a powerful feeling of well-being.

And I've discovered

Và tôi đã khám phá ra rằng

that when you're inside oldness,

khi bạn đặt mình vào trong tuổi già.

as opposed to looking at it from the outside,

thay vì nhìn vào nó từ phía ngoài,

nỗi sợ hãi lắng dần.

fear subsides.

You realize you're still yourself --

Bạn nhận ra rằng, bạn vẫn là bản thân mình --

maybe even more so.

thậm chí còn là bản thân mình nhiều hơn trước kia.

Picasso once said, "It takes a long time to become young."

Picasso đã từng nói: "Cần phải trải qua rất lâu để trở nên trẻ trung."

(Laughter)

(cười)

I don't want to romanticize aging.

Tôi không muốn lãng mạn hóa sự già nua.

Obviously, there's no guarantee

Tất nhiên, không thể có sự bảo đảm

that it can be a time of fruition and growth.

rằng nó chắc chắn sẽ là quãng thời gian của sự gặt hái thành quả và sự trưởng thành.

Một vài phần là yếu tố may mắn.

Some of it is a matter of luck.

Một số khác, đương nhiên, là di truyền.

Some of it, obviously, is genetic.

One third of it, in fact, is genetic.

Thậm chí, một phần ba là yếu tố di truyền.

Và chúng ta không thể làm gì nhiều để thay đổi điều đó.

And there isn't much we can do about that.

But that means that two-thirds of how well we do in the third act,

Nhưng đó cũng có nghĩa là hai phần ba

phụ thuộc vào việc chúng ta sẽ sống hồi thứ ba đó như thế nào,

và chúng ta có thể làm một điều gì đó.

we can do something about.

Chúng ta sẽ thảo luận xem chúng ta có thể làm gì

We're going to discuss what we can do

to make these added years really successful,

để làm những năm tháng được cho thêm này thực sự thành công

and use them to make a difference.

và dùng chúng để tạo nên sự khác biêt.

Bây giờ, hãy cho phép tôi nói vài điều về cái cầu thang,

Now, let me say something about the staircase,

một ẩn dụ có vẻ như khá kì quặc về tuổi già,

which may seem like an odd metaphor for seniors,

với một thực tế là có rất nhiều người già cảm thấy e ngại với cầu thang.

given the fact that many seniors are challenged by stairs.

(cười)

(Laughter)

Myself included.

Bao gồm cả tôi nữa.

Như bạn biết đấy,

As you may know, the entire world operates on a universal law:

cả thế giới vận động theo một quy tắc chung:

entropy, nguyên lý thứ hai của nhiêt động lực học.

entropy, the second law of thermodynamics.

Entropy means that everything in the world -- everything --

Entropy nghĩa là mọi thứ trên thế giới, tất cả mọi thứ,

is in a state of decline and decay --

đều đang ở trong trạng thái suy giảm và phân rã,

một vòng cung đi xuống.

the arch.

There's only one exception to this universal law,

Và chỉ có một ngoại lệ cho nguyên lý quốc tế này,

đó là tinh thần con người.

and that is the human spirit,

thứ mà có thể tiếp tục đi lên --

which can continue to evolve upwards, the staircase,

như một chiếc cầu thang --

bringing us into wholeness, authenticity, and wisdom.

đưa chúng ta đến sự trọn vẹn,

tính xác thực và tri thức.

And here's an example of what I mean.

Và đây là một ví dụ về điều tôi mà muốn nói đến.

Sự đi lên này

This upward ascension

có thể xảy ra ngay cả trong những thử thách sức lực khó khăn nhất.

can happen even in the face of extreme physical challenges.

About three years ago, I read an article in the New York Times.

Khoảng ba năm về trước,

tôi đọc được một bài báo trên The New York Times.

Nó nói về một người đàn ông tên là Neil Selinger --

It was about a man named Neil Selinger --

57 tuổi, một luật sư đã về hưu --

57 years old, a retired lawyer,

who had joined the writers' group at Sarah Lawrence,

một người đã tham gia nhóm viết văn ở trường Sarah Lawrence

where he found his writer's voice.

nơi ông tìm thấy tiếng nói của con người văn chương nơi mình.

Two years later,

Hai năm sau đó,

he was diagnosed with ALS, commonly known as Lou Gehrig's disease.

ông được chẩn đoán bị ALS, tên thường gọi là bệnh Lou Gehrig.

Đó là một căn bệnh khủng khiếp. Chết người.

It's a terrible disease. It's fatal.

It wastes the body, but the mind remains intact.

Nó ăn mòn cơ thể, nhưng trí óc vẫn còn nguyên vẹn.

In this article, Mr. Selinger wrote the following

Trong bài báo này, ngài Selinger đã viết những dòng này

để miêu tả những gì đang xảy ra với ông.

to describe what was happening to him.

Và tôi xin trích dẫn lại:

And I quote:

"As my muscles weakened,

"Khi các cơ của tôi yếu dần,

văn chương của tôi lại ngày càng mạnh lên.

my writing became stronger.

As I slowly lost my speech,

Khi tôi dần mất đi khả năng phát âm,

I gained my voice.

tôi tìm thấy tiếng nói của mình.

As I diminished, I grew.

Khi tôi biến mất dần, tôi lớn dần lên.

Khi tôi mất đi biết bao nhiêu thứ,

As I lost so much,

tôi cuối cùng đã tìm thấy chính mình."

I finally started to find myself."

Neil Selinger, với tôi,

Neil Selinger, to me,

is the embodiment of mounting the staircase

là một biểu tượng của sự bước tới trên bậc cầu thang

trong hồi thứ ba của cuộc đời ông ấy.

in his third act.

Now we're all born with spirit, all of us,

Giờ đây, chúng ta đều được sinh ra với tinh thần ấy, tất cả chúng ta,

nhưng đôi lúc nó bị chùng xuống

but sometimes it gets tamped down beneath the challenges of life,

giữa những thử thách của cuộc đời,

violence, abuse, neglect.

bạo lực, ngược đãi, quên lãng.

Perhaps our parents suffered from depression.

Có thể cha mẹ chúng ta đã trải qua sự trầm cảm.

Có thể họ đã không thể yêu chúng ta

Perhaps they weren't able to love us beyond how we performed in the world.

hơn những gì chúng ta làm được trong cuộc sống.

Có thể chúng ta vẫn đang vật lộn

Perhaps we still suffer from a psychic pain, a wound.

với một nỗi đau tâm lý, một vết thương.

Có thể chúng ta đang cảm thấy nhiều mối quan hệ của mình chưa có một kết thúc rõ ràng.

Perhaps we feel that many of our relationships

have not had closure.

Và vì vậy chúng ta cảm thấy dang dở.

And so we can feel unfinished.

Perhaps the task of the third act

Có lẽ nhiệm vụ của hồi thứ ba này

là hoàn thành nhiệm vụ dang dở để làm trọn vẹn bản thân.

is to finish up the task of finishing ourselves.

For me, it began as I was approaching my third act, my 60th birthday.

Đối với tôi, nó bắt đầu khi tôi tiến gần đến hồi thứ ba của mình,

sinh nhật thứ 60.

How was I supposed to live it?

Tôi phải sống nó như thế nào đây?

What was I supposed to accomplish in this final act?

Tôi phải đạt được điều gì trong hồi cuối cùng này?

And I realized that, in order to know where I was going,

Và tôi nhận ra rằng, để biết mình nên đi đâu,

I had to know where I'd been.

tôi phải biết mình đã ở đâu.

Và thế nên tôi quay lại

And so I went back and I studied my first two acts,

và tìm hiểu về hai hồi đầu tiên của mình,

cố gắng nhìn lại xem tôi đã là ai hồi ấy,

trying to see who I was then,

who I really was, not who my parents or other people told me I was,

tôi đã thực sự là ai --♪

chứ không phải người mà cha mẹ hay người khác bảo tôi phải trở thành,

hay đối xử với tôi như thể tôi là người ấyi.

or treated me like I was.

Nhưng tôi đã là ai? Cha mẹ tôi đã là ai --

But who was I?

Who were my parents -- not as parents, but as people?

không phải với cương vị là cha mẹ, mà như những con người?

Ông bà tôi đã là ai?

Who were my grandparents?

How did they treat my parents?

Họ đã đối xử với cha mẹ tôi như thế nào?

These kinds of things.

Những chuyện đại loại như vậy

Tôi đã khám phá ra vài năm sau đó

I discovered, a couple of years later,

rằng quá trình mà tôi đã trải qua này

that this process that I had gone through

được các nhà tâm lí học gọi là

is called by psychologists "doing a life review."

"thực hiện một bản đánh giá về cuộc đời."

And they say it can give new significance and clarity and meaning

Họ nói rằng nó có thể mang lại tầm quan trọng mới

,sự rõ ràng và ý nghĩa

to a person's life.

cho cuộc sống của một con người.

You may discover, as I did,

Bạn có thể nhận ra, như tôi đã từng,

that a lot of things that you used to think were your fault,

rằng có rất hiều việc bạn từng nghĩ là lỗi của bạn,

nhiều thứ bạn từng nghĩ về bản thân,

a lot of things you used to think about yourself,

thật ra chẳng hề liên quan đến bạn.

really had nothing to do with you.

Nó không phải là lỗi của bạn, bạn hoàn toàn ổn.

It wasn't your fault; you're just fine.

Và bạn vẫn có thể quay lại

And you're able to go back and forgive them.

và tha thứ cho chúng

và tha thứ cho chính mình.

And forgive yourself.

Bạn có thể giải phóng bản thân

You're able to free yourself

khỏi quá khứ của mình.

from your past.

Bạn có thể cố gắng để thay đổi

You can work to change your relationship to your past.

mối quan hệ của bạn với quá khứ.

Giờ đây,khi viết về vấn đề này,

Now while I was writing about this,

tôi vô tình tìm thấy một quyển sách tên là "Cuộc tìm kiếm của loài người về ý nghĩa"

I came upon a book called "Man's Search for Meaning"

bởi Viktor Frankl.

by Viktor Frankl.

Viktor Frankl là một nhà ngoại cảm người Đức

Viktor Frankl was a German psychiatrist

who'd spent five years in a Nazi concentration camp.

người đã từng sống 5 năm ở một trại tập trung của Đức quốc xã.

And he wrote that, while he was in the camp,

Ông viết rằng, khi đang ở trong trại,

he could tell, should they ever be released,

ông có thể đoán trước người nào sẽ được thả,

which of the people would be OK, and which would not.

người nào sẽ ổn

và người nào không.

Và ông viết rằng:

And he wrote this:

Tất cả mọi thứ bạn có trong cuộc đời đều có thể bị tước khỏi bạn

"Everything you have in life can be taken from you

ngoại trừ một việc,

except one thing:

tự do trong việc chọn lựa

your freedom to choose how you will respond to the situation.

cách bạn ứng xử

trước những tình huống.

Đây là điều quyết định

This is what determines the quality of the life we've lived --

chất lượng của cuộc sống chúng ta --

not whether we've been rich or poor,

không phải là sự giàu nghèo,

nổi tiếng hay vô danh,

famous or unknown,

healthy or suffering.

khỏe mạnh hay đau đớn.

What determines our quality of life is how we relate to these realities,

Điều quyết định chất lượng cuộc sống chúng ta

là cách chúng ta nhìn nhận những thực tế ấy,

what kind of meaning we assign them,

những ý nghĩa mà chúng ta gắn cho chúng,

what kind of attitude we cling to about them,

thái độ mà chúng ta bấu víu vào trước chúng,

và tâm thế mà chúng ta cho phép chúng khơi gợi nên."

what state of mind we allow them to trigger."

Có lẽ mục đích trung tâm của hồi thứ ba

Perhaps the central purpose of the third act

is to go back and to try, if appropriate,

là quay lại và cố gắng, nếu hợp lí,

to change our relationship to the past.

để thay đổi mối quan hệ của ta

với quá khứ.

It turns out that cognitive research shows

Hóa ra là nghiên cứu về não bộ cho thấy

khi chúng ta có thể làm được điều này,

when we are able to do this,

it manifests neurologically --

nó thể hiện qua não bộ --

neural pathways are created in the brain.

liên kết nơ ron được tạo ra.

You see, if you have, over time,

Bạn thấy đấy, nếu theo thời gian, bạn

reacted negatively to past events and people,

ứng xử một cách tiêu cực trước các sự kiện và con người trong quá khứ,

liên kết nơ ron được tạo ra

neural pathways are laid down

by chemical and electrical signals that are sent through the brain.

bởi các tín hiệu điện và hóa học gửi đến não bộ.

Theo thời gian, những liên kết nơ ron này tiếp tục được gia cố,

And over time, these neural pathways become hardwired.

và trở thành một chuẩn mực--

They become the norm -- even if it's bad for us,

ngay cả khi đó là một điều xấu đối với chúng ta

because it causes us stress and anxiety.

vì chúng khiến ta bị căng thẳng và lo lắng.

Tuy nhiên,

If, however,

we can go back and alter our relationship,

nếu ta có thể quay lại và thay đổi mối quan hệ của mình,

re-vision our relationship to past people and events,

nhìn nhận lại mối quan hệ

với những con người và sự kiện trong quá khứ,

neural pathways can change.

các liên kết nơ ron có thể thay đổi.

And if we can maintain the more positive feelings

Và nếu ta có thể duy trì

những cảm xúc tích cực về quá khứ,

about the past,

that becomes the new norm.

nó sẽ trở thành một chuẩn mực mới.

It's like resetting a thermostat.

Như thể cài đặt lại bộ điều chỉnh nhiệt vậy.

Không phải là việc có được nhiều kinh nghiệm

It's not having experiences

khiến chúng ta thông thái hơn,

that makes us wise.

mà là sự đánh giá lại những kinh nghiệm đã có

It's reflecting on the experiences that we've had that makes us wise

giúp chúng ta trở nên thông thái --

and that helps us become whole,

và hoàn thiện,

brings wisdom and authenticity.

mang đến (cho ta) sự thông thái và tính xác thực.

It helps us become what we might have been.

Điều đó giúp ta trở thành những gì chúng ta mà lẽ ra chúng ta đã có thể trở thành.

Women start off whole, don't we?

Phụ nữ bắt đầu một cách trọn vẹn, đúng không?

I mean, as girls, we're feisty -- "Yeah? Who says?"

Ý tôi là, khi còn là những bé gái, chúng ta bắt đầu một cách mạnh mẽ và đầy quyết tâm -- "Yeah, ai bảo đấy?"

(Laughter)

Chúng ta có khả năng hành động.

We have agency.

We are the subjects of our own lives.

Chúng ta là chủ thể của cuộc sống của chính mình.

Nhưng rất thường xuyên,

But very often,

many, if not most of us, when we hit puberty,

rất nhiều người, nếu không muốn nói là phần lớn chúng ta, khi đến độ tuổi dậy thì,

we start worrying about fitting in and being popular.

ta bắt đầu lo lắng về việc hòa nhập và cố gắng để được yêu thích.

And we become the subjects and objects of other people's lives.

Và chúng ta trở thành chủ thể và vật thể của cuộc sống của những người khác.

Nhưng giờ đấy, đến hồi thứ ba của chính mình,

But now, in our third acts,

chúng ta hoàn toàn có thể,

it may be possible for us to circle back to where we started,

có thể quay lại điểm khởi đầu

và thật sự làm quen với nó như lần gặp gỡ vậy.

and know it for the first time.

Và nếu chúng ta có thể thực hiện điều đó,

And if we can do that,

it will not just be for ourselves.

sẽ là không chỉ tốt cho chúng ta mà còn hơn thế nữa.

Older women are the largest demographic in the world.

Phụ nữ lớn tuổi

là thành phần lớn nhất trong dân số thế giới.

Nếu chúng ta có thể quay lại và định nghĩa lại bản thân

If we can go back and redefine ourselves

và trở nên hoàn thiện,

and become whole,

điều đó sẽ tạo ra một xu hướng văn hóa mới trên thế giới,

this will create a cultural shift in the world,

and it will give an example to younger generations

và đưa ra cho giới trẻ một tấm gương

để chúng có thể tự nhìn nhận lại cuộc sống trong quãng đời riêng của chúng.

so that they can reconceive their own lifespan.

Thank you very much.

Cảm ơn các bạn rất nhiều.

(Applause)

(vỗ tay)