Jane Fonda: Life's third act

Μετάφραση: Diona Moustri Επιμέλεια: Leonidas Argyros

Έχουν υπάρξει πολλές επαναστάσεις

There have been many revolutions over the last century,

μέσα στον τελευταίο αιώνα

but perhaps none as significant as the longevity revolution.

αλλά ίσως καμία δεν είναι εξίσου σημαντική

με την επανάσταση της μακροζωίας.

We are living on average today 34 years longer

Σήμερα ζούμε, κατά μέσο όρο,

34 χρόνια περισσότερο από τους προ-παππούδες μας.

than our great-grandparents did -- think about that.

Σκεφτείτε το.

That's an entire second adult lifetime

Μια ολόκληρη δεύτερη ενήλικη ζωή

that's been added to our lifespan.

έχει προστεθεί στη διάρκεια ζωής μας.

And yet, for the most part,

Και όμως, ως επί το πλείστον,

our culture has not come to terms with what this means.

ο πολιτισμός μας δεν έχει συμβιβαστεί με τη σημασία του γεγονότος.

We're still living with the old paradigm

Ζούμε ακόμα με το παλιό πρότυπο

of age as an arch.

της ηλικίας που σχηματίζει ένα τόξο.

That's the metaphor, the old metaphor.

Αυτή είναι η παρομοίωση, η παλιά παρομοίωση.

You're born, you peak at midlife

Γεννιέσαι, φτάνεις στο απόγειο στη μέση ηλικία

and decline into decrepitude.

και βυθίζεσαι στο βαθύ γήρας.

(Laughter)

(Γέλια)

Age as pathology.

Η ηλικία ως παθολογία.

Πολλοί όμως σήμερα --

But many people today -- philosophers, artists, doctors, scientists --

φιλόσοφοι, καλλιτέχνες, γιατροί, επιστήμονες --

are taking a new look at what I call "the third act" --

ρίχνουν μια νέα ματιά σε αυτό που αποκαλώ τρίτη πράξη,

στις τρεις τελευταίες δεκαετίες της ζωής.

the last three decades of life.

They realize that this is actually a developmental stage of life

Συνειδητοποιούν ότι πρόκειται για ένα στάδιο ανάπτυξης της ζωής

with its own significance,

με τη δική του σημασία --

τόσο διαφορετικό από τη μέση ηλικία

as different from midlife as adolescence is from childhood.

όσο και η εφηβεία από την παιδική ηλικία.

And they are asking -- we should all be asking:

Και ρωτούν -- όλοι πρέπει να ρωτάμε --

πώς θα αξιοποιήσουμε αυτόν τον χρόνο;

How do we use this time?

How do we live it successfully?

Πώς θα τον ζήσουμε καλά;

What is the appropriate new metaphor for aging?

Ποια είναι η κατάλληλη νέα παρομοίωση

για τη γήρανση;

I've spent the last year researching and writing about this subject.

Τον τελευταίο χρόνο ερευνώ και γράφω για το θέμα.

Και κατέληξα ότι

And I have come to find that a more appropriate metaphor for aging

μια πιο κατάλληλη παρομοίωση για τη γήρανση

is a staircase --

είναι η σκάλα --

η ανοδική πορεία του ανθρώπινου πνεύματος,

the upward ascension of the human spirit,

bringing us into wisdom, wholeness, and authenticity.

που μας φέρνει κοντά στη σοφία, την ολότητα

και την αυθεντικότητα.

Age not at all as pathology.

Η ηλικία όχι σαν παθολογία.

Η ηλικία σαν δυνατότητα.

Age as potential.

And guess what?

Και ξέρετε κάτι;

This potential is not for the lucky few.

Αυτή η δυνατότητα δεν είναι για λίγους και τυχερούς.

It turns out, most people over 50

Φαίνεται πως

οι περισσότεροι άνω των 50

feel better, are less stressed, less hostile, less anxious.

νιώθουν καλύτερα, είναι λιγότερο πιεσμένοι,

είναι λιγότερο εχθρικοί, λιγότερο αγχωμένοι.

Τείνουμε να βλέπουμε ομοιότητες

We tend to see commonalities more than differences.

παρά διαφορές.

Some of the studies even say we're happier.

Κάποιες μελέτες λένε ακόμη

ότι είμαστε και πιο ευτυχισμένοι.

(Laughter)

This is not what I expected, trust me.

Δεν το περίμενα καθόλου, πιστέψτε με.

Στην οικογένειά μου είχαμε πολλούς καταθλιπτικούς.

I come from a long line of depressives.

Πλησιάζοντας τα 50,

As I was approaching my late 40s,

ξυπνούσα το πρωί

when I would wake up in the morning,

και οι πρώτες έξι σκέψεις που έκανα ήταν αρνητικές.

my first six thoughts would all be negative.

Και αυτό με τρόμαζε.

And I got scared.

I thought, "Oh my gosh. I'm going to become a crotchety old lady."

Θεέ μου, έλεγα.

Θα γίνω μια γεροπαράξενη.

But now that I am actually smack-dab in the middle of my own third act,

Αλλά τώρα που βρίσκομαι ακριβώς στη μέση της τρίτης πράξης μου,

συνειδητοποιώ ότι ποτέ δεν ήμουν πιο ευτυχισμένη.

I realize I've never been happier.

Νιώθω ένα ισχυρό αίσθημα ευημερίας.

I have such a powerful feeling of well-being.

And I've discovered

Και ανακάλυψα

that when you're inside oldness,

ότι όταν βρίσκεσαι στην τρίτη ηλικία

as opposed to looking at it from the outside,

και δεν την κοιτάζεις απ' έξω,

ο φόβος καταλαγιάζει.

fear subsides.

You realize you're still yourself --

Βλέπεις ότι είσαι ακόμα ο εαυτός σου --

maybe even more so.

ίσως και πιο πολύ ακόμα.

Picasso once said, "It takes a long time to become young."

Ο Πικάσο είπε κάποτε, "Χρειάζεται πολύς χρόνος για να γίνεις νέος".

(Laughter)

(Γέλια)

I don't want to romanticize aging.

Δεν θέλω να εξιδανικεύσω τη γήρανση.

Obviously, there's no guarantee

Προφανώς, δεν υπάρχει εγγύηση

that it can be a time of fruition and growth.

ότι μπορεί να αποτελέσει εποχή ευόδωσης και ανάπτυξης.

Ένα κομμάτι οφείλεται στην τύχη.

Some of it is a matter of luck.

Ένα κομμάτι οφείλεται προφανώς στη γενετική.

Some of it, obviously, is genetic.

One third of it, in fact, is genetic.

Το ένα τρίτο στην πραγματικότητα οφείλεται στη γενετική.

Και γι' αυτό δεν μπορούμε να κάνουμε και πολλά.

And there isn't much we can do about that.

But that means that two-thirds of how well we do in the third act,

Αλλά για τα δύο τρίτα

της καλής μας πορείας στην τρίτη πράξη

μπορούμε να κάνουμε κάτι.

we can do something about.

Θα συζητήσουμε τι μπορούμε να κάνουμε

We're going to discuss what we can do

to make these added years really successful,

για να είναι πραγματικά επιτυχημένα αυτά τα επιπλέον χρόνια

and use them to make a difference.

και να τα χρησιμοποιήσουμε για να κάνουμε τη διαφορά.

Θα σας πω κάτι για τη σκάλα,

Now, let me say something about the staircase,

μια παράδοξη παρομοίωση για ηλικιωμένους

which may seem like an odd metaphor for seniors,

δεδομένου ότι πολλοί δυσκολεύονται με τις σκάλες.

given the fact that many seniors are challenged by stairs.

(Γέλια)

(Laughter)

Myself included.

Κι εγώ επίσης.

Όπως ίσως γνωρίζετε,

As you may know, the entire world operates on a universal law:

όλος ο κόσμος διέπεται από έναν καθολικό νόμο:

της εντροπίας, τον δεύτερο θερμοδυναμικό νόμο.

entropy, the second law of thermodynamics.

Entropy means that everything in the world -- everything --

Εντροπία σημαίνει ότι τα πάντα στον κόσμο, τα πάντα,

is in a state of decline and decay --

βρίσκονται σε κατάσταση ύφεσης και φθοράς,

σαν τόξο.

the arch.

There's only one exception to this universal law,

Μία εξαίρεση υπάρχει σε αυτόν τον καθολικό νόμο

και αυτή είναι το ανθρώπινο πνεύμα,

and that is the human spirit,

το οποίο μπορεί να συνεχίσει να εξελίσσεται ανοδικά --

which can continue to evolve upwards, the staircase,

στη σκάλα --

bringing us into wholeness, authenticity, and wisdom.

και να μας οδηγεί στην ολότητα,

την αυθεντικότητα και τη σοφία.

And here's an example of what I mean.

Να ένα παράδειγμα του τι εννοώ,

Αυτή η ανοδική πορεία

This upward ascension

μπορεί να συμβεί ακόμα και όταν υπάρχουν ακραίες σωματικές προκλήσεις.

can happen even in the face of extreme physical challenges.

About three years ago, I read an article in the New York Times.

Πριν τρία χρόνια περίπου,

διάβασα ένα άρθρο στους Νιου Γιορκ Τάιμς.

Για έναν άντρα ονόματι Νιλ Σέλινγκερ --

It was about a man named Neil Selinger --

57 ετών, συνταξιούχο δικηγόρο --

57 years old, a retired lawyer,

who had joined the writers' group at Sarah Lawrence,

που είχε γραφτεί σε συγγραφική ομάδα στο κολέγιο Σάρα Λόρενς

where he found his writer's voice.

όπου ανακάλυψε τη φωνή του ως συγγραφέας.

Two years later,

Δύο χρόνια μετά,

he was diagnosed with ALS, commonly known as Lou Gehrig's disease.

διαγνώστηκε με πλάγια μυατροφική σκλήρυνση.

Μια τρομερή ασθένεια. Ανίατη.

It's a terrible disease. It's fatal.

It wastes the body, but the mind remains intact.

Καταστρέφει το σώμα αλλά ο νους παραμένει άθικτος.

In this article, Mr. Selinger wrote the following

Στο άρθρο, ο κ. Σέλινγκερ έγραψε τα εξής

για να περιγράψει αυτό που του συνέβαινε.

to describe what was happening to him.

Έγραψε,

And I quote:

"As my muscles weakened,

"Καθώς οι μύες μου εξασθενούσαν,

η γραφή μου δυνάμωνε.

my writing became stronger.

As I slowly lost my speech,

Καθώς έχανα αργά την ομιλία μου,

I gained my voice.

κέρδιζα τη φωνή μου.

As I diminished, I grew.

Καθώς συρρικνωνόμουν, μεγάλωνα.

Κι έχασα τόσα πολλά,

As I lost so much,

που τελικά άρχισα να ανακαλύπτω τον εαυτό μου".

I finally started to find myself."

Ο Νιλ Σέλινγκερ ενσαρκώνει για μένα,

Neil Selinger, to me,

is the embodiment of mounting the staircase

την ανάβαση στη σκάλα

στην τρίτη πράξη του.

in his third act.

Now we're all born with spirit, all of us,

Όλοι γεννιόμαστε με πνεύμα, όλοι μας

αλλά μερικές φορές καταρρακωνόμαστε

but sometimes it gets tamped down beneath the challenges of life,

από τις προκλήσεις της ζωής,

violence, abuse, neglect.

τη βία, την κακομεταχείριση, την παραμέληση.

Perhaps our parents suffered from depression.

Ίσως οι γονείς μας να υπέφεραν από κατάθλιψη.

Ίσως να μην μπορούσαν να μας αγαπήσουν

Perhaps they weren't able to love us beyond how we performed in the world.

ξέχωρα από την πορεία μας στον κόσμο.

Ίσως μας πονάει ακόμα

Perhaps we still suffer from a psychic pain, a wound.

κάτι στο σώμα μας, κάποιο τραύμα.

Ίσως νιώθουμε ότι πολλές σχέσεις μας δεν έκλεισαν τον κύκλο τους.

Perhaps we feel that many of our relationships

have not had closure.

Νιώθουμε κάτι ανεκπλήρωτο.

And so we can feel unfinished.

Perhaps the task of the third act

Ίσως ο σκοπός της τρίτης πράξης

είναι να ολοκληρώσουμε το έργο της ολοκλήρωσης του εαυτού μας.

is to finish up the task of finishing ourselves.

For me, it began as I was approaching my third act, my 60th birthday.

Σε μένα ξεκίνησε καθώς πλησίαζα την τρίτη πράξη μου,

στα 60στά μου γενέθλια.

How was I supposed to live it?

Πώς θα την ζούσα;

What was I supposed to accomplish in this final act?

Τι έπρεπε να επιτύχω στην τελική πράξη;

And I realized that, in order to know where I was going,

Και συνειδητοποίησα, ότι προκειμένου να ξέρω πού πήγαινα,

I had to know where I'd been.

έπρεπε να ξέρω από πού ερχόμουν.

Κι έτσι γύρισα πίσω

And so I went back and I studied my first two acts,

και μελέτησα τις δύο πρώτες πράξεις μου,

προσπαθώντας να καταλάβω ποια ήμουν τότε,

trying to see who I was then,

who I really was, not who my parents or other people told me I was,

ποια πραγματικά ήμουν --

όχι ποια μου έλεγαν ότι ήμουν οι γονείς μου ή ο κόσμος,

ούτε σαν ποια μου φέρονταν.

or treated me like I was.

Ποια ήμουν όμως; Ποιοι ήταν οι γονείς μου --

But who was I?

Who were my parents -- not as parents, but as people?

όχι σαν γονείς αλλά σαν άνθρωποι;

Ποιοι ήταν οι παππούδες μου;

Who were my grandparents?

How did they treat my parents?

Πώς φέρονταν στους γονείς μου;

These kinds of things.

Τέτοια πράγματα.

Μερικά χρόνια μετά ανακάλυψα

I discovered, a couple of years later,

ότι η διαδικασία που είχα περάσει

that this process that I had gone through

ονομάζεται από τους ψυχολόγους

is called by psychologists "doing a life review."

"ανασκόπηση ζωής".

And they say it can give new significance and clarity and meaning

Και λένε ότι μπορεί να δώσει νέα σημασία

και διαύγεια και νόημα

to a person's life.

στη ζωή ενός ανθρώπου.

You may discover, as I did,

Ίσως ανακαλύψετε, όπως εγώ,

that a lot of things that you used to think were your fault,

ότι πολλά για τα οποία πιστεύατε ότι φταίγατε,

πολλά τα οποία σκεφτόσασταν για τον εαυτό σας,

a lot of things you used to think about yourself,

δεν είχαν στην ουσία καμία σχέση με εσάς.

really had nothing to do with you.

Δεν φταίγατε εσείς. Εσείς είστε μια χαρά.

It wasn't your fault; you're just fine.

Και μπορείτε να γυρίσετε πίσω

And you're able to go back and forgive them.

και να τους συγχωρήσετε

και να συγχωρήσετε τον εαυτό σας.

And forgive yourself.

Μπορείτε να απελευθερωθείτε

You're able to free yourself

από το παρελθόν σας.

from your past.

Μπορείτε να δοκιμάσετε να αλλάξετε

You can work to change your relationship to your past.

τη σχέση σας με το παρελθόν σας.

Όταν τα έγραφα αυτά,

Now while I was writing about this,

ανακάλυψα ένα βιβλίο με τίτλο "Αναζητώντας το νόημα της ζωής"

I came upon a book called "Man's Search for Meaning"

του Βίκτορ Φρανκλ.

by Viktor Frankl.

Ο Βίκτορ Φρανκλ ήταν ένας Γερμανός ψυχίατρος

Viktor Frankl was a German psychiatrist

who'd spent five years in a Nazi concentration camp.

ο οποίος έζησε πέντε χρόνια σε στρατόπεδο συγκέντρωσης των Ναζί.

And he wrote that, while he was in the camp,

Έγραψε ότι, όταν ήταν στο στρατόπεδο,

he could tell, should they ever be released,

μπορούσε να ξεχωρίσει, αν ποτέ τους ελευθέρωναν,

which of the people would be OK, and which would not.

ποιοι θα ήταν καλά

και ποιοι όχι.

Και έγραψε το εξής:

And he wrote this:

"Όλα όσα έχεις στη ζωή, μπορούν να σου τα στερήσουν,

"Everything you have in life can be taken from you

εκτός από ένα,

except one thing:

την ελευθερία να επιλέξεις

your freedom to choose how you will respond to the situation.

τη στάση που θα κρατήσεις

απέναντι σε μια κατάσταση.

Αυτό καθορίζει

This is what determines the quality of the life we've lived --

την ποιότητα της ζωής που ζήσαμε --

not whether we've been rich or poor,

όχι κατά πόσον ήμασταν πλούσιοι ή φτωχοί,

διάσημοι ή άγνωστοι,

famous or unknown,

healthy or suffering.

υγιείς ή καταπονημένοι.

What determines our quality of life is how we relate to these realities,

Αυτό που καθορίζει την ποιότητα της ζωής μας

είναι η σχέση μας με την πραγματικότητα,

what kind of meaning we assign them,

η σημασία που της δίνουμε,

what kind of attitude we cling to about them,

η στάση προσκόλλησης που έχουμε,

η σκέψη που της επιτρέπουμε να γεννήσει".

what state of mind we allow them to trigger."

Ίσως ο κεντρικός σκοπός της τρίτης πράξης

Perhaps the central purpose of the third act

is to go back and to try, if appropriate,

να είναι να γυρίσουμε πίσω και να δοκιμάσουμε, αν γίνεται,

to change our relationship to the past.

να αλλάξουμε τη σχέση μας

με το παρελθόν.

It turns out that cognitive research shows

Η έρευνα για τις γνωστικές λειτουργίες δείχνει

ότι όταν μπορέσουμε να το κάνουμε,

when we are able to do this,

it manifests neurologically --

έχουμε εμφανή νευρολογικά αποτελέσματα --

neural pathways are created in the brain.

στον εγκέφαλο δημιουργούνται νευρικές οδοί.

You see, if you have, over time,

Αν στο πέρασμα του χρόνου,

reacted negatively to past events and people,

έχετε αντιδράσει αρνητικά σε γεγονότα και άτομα του παρελθόντος,

οι νευρικές οδοί καταγράφονται

neural pathways are laid down

by chemical and electrical signals that are sent through the brain.

από χημικά και ηλεκτρικά σήματα που αποστέλλονται μέσω του εγκεφάλου.

Και με τον καιρό, οι νευρικές οδοί εδραιώνονται,

And over time, these neural pathways become hardwired.

γίνονται ο κανόνας --

They become the norm -- even if it's bad for us,

ακόμα και αν δεν μας κάνουν καλό

because it causes us stress and anxiety.

επειδή μας προκαλούν πίεση και άγχος.

Αν όμως,

If, however,

we can go back and alter our relationship,

μπορούμε να γυρίσουμε πίσω και να αλλάξουμε τη σχέση μας,

re-vision our relationship to past people and events,

φανταστούμε εκ νέου τη σχέση μας

με τα άτομα και τα γεγονότα του παρελθόντος,

neural pathways can change.

οι νευρικές οδοί μπορούν να αλλάξουν.

And if we can maintain the more positive feelings

Και αν μπορούμε να διατηρούμε

τα πιο θετικά συναισθήματα για το παρελθόν,

about the past,

that becomes the new norm.

τότε αυτό γίνεται ο νέος κανόνας.

It's like resetting a thermostat.

Σαν να ρυθμίζετε εκ νέου έναν θερμοστάτη.

Δεν είναι οι εμπειρίες

It's not having experiences

που μας κάνουν σοφούς,

that makes us wise.

η σκέψη πάνω στις εμπειρίες που είχαμε

It's reflecting on the experiences that we've had that makes us wise

μας κάνει σοφούς --

and that helps us become whole,

και μας βοηθάει να ολοκληρωθούμε,

brings wisdom and authenticity.

μας χαρίζει σοφία και αυθεντικότητα.

It helps us become what we might have been.

Μας βοηθάει να γίνουμε αυτό που θα μπορούσαμε να είχαμε γίνει.

Women start off whole, don't we?

Οι γυναίκες ξεκινούν ολοκληρωμένες, αυτό δεν κάνουμε;

I mean, as girls, we're feisty -- "Yeah? Who says?"

Όταν είμαστε μικρές, ξεκινάμε όλο μαχητικότητα -- και δεν σηκώνουμε πολλά-πολλά.

(Laughter)

Έχουμε πυγμή.

We have agency.

We are the subjects of our own lives.

Είμαστε το κέντρο της ζωής μας.

Αλλά πολύ συχνά,

But very often,

many, if not most of us, when we hit puberty,

πολλές, αν όχι οι περισσότερες, όταν φτάνουμε στην εφηβεία,

we start worrying about fitting in and being popular.

αγωνιούμε να ενσωματωθούμε και να είμαστε δημοφιλείς.

And we become the subjects and objects of other people's lives.

Και καταλήγουμε το κέντρο και το αντικείμενο της ζωής τρίτων.

Τώρα, όμως, στην τρίτη πράξη μας,

But now, in our third acts,

ίσως μπορούμε

it may be possible for us to circle back to where we started,

να γυρίσουμε πίσω από όπου ξεκινήσαμε

και να το συνειδητοποιήσουμε για πρώτη φορά.

and know it for the first time.

Και αν το καταφέρουμε,

And if we can do that,

it will not just be for ourselves.

δεν θα είναι μόνο για εμάς.

Older women are the largest demographic in the world.

Οι γυναίκες τρίτης ηλικίας

αποτελούν τη μεγαλύτερη πληθυσμιακή ομάδα στον κόσμο.

Αν γυρίσουμε πίσω και επαναπροσδιορίσουμε τον εαυτό μας

If we can go back and redefine ourselves

και ολοκληρωθούμε,

and become whole,

θα δημιουργήσουμε μια πολιτισμική μετατόπιση στον κόσμο

this will create a cultural shift in the world,

and it will give an example to younger generations

και θα δώσουμε παράδειγμα στις νεότερες γενιές

ώστε να συλλογιστούν εκ νέου τη δική τους ζωής.

so that they can reconceive their own lifespan.

Thank you very much.

Σας ευχαριστώ πολύ.

(Applause)

(Χειροκρότημα)