Mark Pagel: How language transformed humanity

Translator: ALEKSANDAR MITEVSKI Reviewer: Dejan Spaseski

Each of you possesses

Секој од вас ја поседува

the most powerful, dangerous and subversive trait

најмоќната, најопасната и најдеструктивна особина

that natural selection has ever devised.

што природната селекција некогаш ја има создадено.

It's a piece of neural audio technology

Тоа е еден вид на невро-аудитивна технологија

for rewiring other people's minds.

за преобразување на умовите на останатите луѓе.

I'm talking about your language, of course,

Зборувам за вашиот јазик, се разбира,

because it allows you to implant a thought from your mind

бидејќи ви овозможува да имплантирате мисла од вашиот ум

directly into someone else's mind,

директно во нечиј друг ум,

and they can attempt to do the same to you,

а истото можат да ви го направат и другите,

without either of you having to perform surgery.

без притоа да има потреба од некаква операција.

Instead, when you speak,

Наместо операција, кога зборувате,

you're actually using a form of telemetry

вие всушност користите еден вид телеметрија

not so different

кој не е поразличен

from the remote control device for your television.

од далечинскиот управувач за вашиот телевизор.

It's just that, whereas that device

Само тоа што, додека од една страна оваа направа

relies on pulses of infrared light,

се потпира на импулси на инфрацрвена светлина,

your language relies on pulses,

од друга страна пак вашиот јазик се потпира,

discrete pulses, of sound.

на дискретни импулси на звукот.

And just as you use the remote control device

Исто како што го користите далечинскиот управувач

to alter the internal settings of your television

за да ги менувате подесувањата на телевизорот

to suit your mood,

како би му одговарале на вашето расположение,

you use your language

на истиот тој начин го користите јазикот

to alter the settings inside someone else's brain

за да ги промените подесувањата внатре нечиј мозок

to suit your interests.

како тие би биле во согласност со вашите интереси.

Languages are genes talking,

Преку јазиците зборуваат гените,

getting things that they want.

добивајќи ги нештата што ги сакаат.

And just imagine the sense of wonder in a baby

Само замислете ја зачуденоста кај бебето

when it first discovers that, merely by uttering a sound,

кога за прв пат ќе открие дека, само со користење на звук,

it can get objects to move across a room

може да ги движи предметите низ собата

as if by magic,

со леснотија,

and maybe even into its mouth.

а можеби и во неговата уста.

Now language's subversive power

Деструктивната моќ на јазикот

has been recognized throughout the ages

е забележана низ вековите

in censorship, in books you can't read,

преку цензура, забранети книги,

phrases you can't use

фрази кои не смеете да ги користите

and words you can't say.

и зборови кои не смеете да ги изговарате.

In fact, the Tower of Babel story in the Bible

Всушност, Вавилонската кула приказна во Библијата

is a fable and warning

е приказна и предупредување

about the power of language.

за моќта на јазикот.

According to that story, early humans developed the conceit

Според таа приказна, првите луѓе сметале

that, by using their language to work together,

дека, користејќи го јазикот за меѓусебна соработка,

they could build a tower

ќе можат да изградат кула

that would take them all the way to heaven.

која што ќе ги однесе сè до небото.

Now God, angered at this attempt to usurp his power,

Тогаш Господ, налутен поради обидот за одземање на неговата моќ,

destroyed the tower,

ја уништил кулата,

and then to ensure

и потоа за да биде сигурен

that it would never be rebuilt,

дека никогаш нема да биде одново изградена,

he scattered the people by giving them different languages --

тој ги поделил луѓето со тоа што им дал различни јазици --

confused them by giving them different languages.

ги збунил давајќи им различни јазици.

And this leads to the wonderful irony

Ова води до прекрасната иронија

that our languages exist to prevent us from communicating.

дека јазиците постојат за да не спречат во комуникацијата.

Even today,

Дури и денес,

we know that there are words we cannot use,

знаеме дека има зборови кои не смееме да ги користиме,

phrases we cannot say,

фрази кои не смееме да ги изговориме,

because if we do so,

бидејќи доколку го направиме тоа,

we might be accosted, jailed,

може да биде критикувани, затворени,

or even killed.

или дури убиени.

And all of this from a puff of air

И сето ова од малку воздух

emanating from our mouths.

кој што доаѓа од нашите усти.

Now all this fuss about a single one of our traits

Сета оваа мешаница за само една од нашите особини

tells us there's something worth explaining.

ни кажува дека има нешто важно што треба да се објасни.

And that is how and why

А, тоа е како и зошто

did this remarkable trait evolve,

оваа значајна особина еволуирала,

and why did it evolve

и зошто еволуирала

only in our species?

само кај нашиот вид?

Now it's a little bit of a surprise

Претставува мало изненадување

that to get an answer to that question,

дека за да добиеме одговор на ова прашање,

we have to go to tool use

мораме да се осврнеме на користењето алатки

in the chimpanzees.

кај шимпанзата.

Now these chimpanzees are using tools,

Овие шимпанза користат алатки,

and we take that as a sign of their intelligence.

а тоа ние го земаме како знак за нивната интелигнција.

But if they really were intelligent,

Но, ако тие навистина се интелигентни,

why would they use a stick to extract termites from the ground

тогаш зошто користат стап за да извадат мравки од земјата

rather than a shovel?

наместо лопата?

And if they really were intelligent,

И ако навистина се интелигентни,

why would they crack open nuts with a rock?

тогаш зошто кршат и отвараат ореви со камен?

Why wouldn't they just go to a shop and buy a bag of nuts

Зошто едноставно не отидат во продавница и не купат ќеса ореви

that somebody else had already cracked open for them?

кои што веќе некој друг ги искршил и подготвил за нив?

Why not? I mean, that's what we do.

Зошто да не? Mислам, ние го правиме тоа.

Now the reason the chimpanzees don't do that

Причината поради која шимпанзата не го прават тоа

is that they lack what psychologists and anthropologists call

е недостатокот на она што психолозите и антрополозите го викаат

social learning.

социјално учење.

They seem to lack the ability

Им недостасува способноста

to learn from others

да учат од другите

by copying or imitating

преку копирање или имитација

or simply watching.

или едноставно гледање.

As a result,

Како резултат на тоа,

they can't improve on others' ideas

не можат да ги користат предностите од туѓите идеи

or learn from others' mistakes --

или да учат од грешките на другите --

benefit from others' wisdom.

да имаат корист од мудроста на другите.

And so they just do the same thing

Затоа прават едно и исто нешто

over and over and over again.

одново и одново.

In fact, we could go away for a million years and come back

Всушност, можеме да заминеме на милион години и да се вратиме

and these chimpanzees would be doing the same thing

а, овие шимпанза ќе ја прават истата работа

with the same sticks for the termites

со истите стапови за мравки

and the same rocks to crack open the nuts.

и со истите камења за кршење на ореви.

Now this may sound arrogant, or even full of hubris.

Ова можеби звучи арогантно, или дури надмено.

How do we know this?

Како го знаеме ова?

Because this is exactly what our ancestors, the Homo erectus, did.

Бидејќи ова токму она што го правеле нашите предци, поточно Хомо еректус.

These upright apes

Овие исправени примати

evolved on the African savanna

еволуирале во Африканската савана

about two million years ago,

пред околу две милиони години,

and they made these splendid hand axes

и ги направиле овие неверојатни рачни секири

that fit wonderfully into your hands.

кои што одлично се прилагодуваат на вашите раце.

But if we look at the fossil record,

Меѓутоа доколку погледнеме во фосилските записи,

we see that they made the same hand axe

ќе видиме дека тие правеле иста рачна секира

over and over and over again

одново и одново

for one million years.

во период од еден милион години.

You can follow it through the fossil record.

Тоа се гледа преку фосилските записи.

Now if we make some guesses about how long Homo erectus lived,

Доколку претпоставиме колку долго живеел Хомо еректус,

what their generation time was,

колкаво е времето на овој вид,

that's about 40,000 generations

ќе кажеме дека тоа се околу 40,000 генерации

of parents to offspring, and other individuals watching,

на родители, деца, и други индивидуи,

in which that hand axe didn't change.

во чие постоење оваа рачна секира не се променила.

It's not even clear

Дури не е јасно

that our very close genetic relatives, the Neanderthals,

дали нашите многу блиски генетски роднини, Неандерталците,

had social learning.

имале социјално учење.

Sure enough, their tools were more complicated

Со сигурност, нивните алатки биле посложени

than those of Homo erectus,

од оние на Хомо еректус,

but they too showed very little change

но и тие бележат многу мала промена

over the 300,000 years or so

во периодот од 300 000 години

that those species, the Neanderthals,

во кој што тие, Неандерталците

lived in Eurasia.

живееле во Евроазија.

Okay, so what this tells us

Во ред, она што ни кажува ова

is that, contrary to the old adage,

е дека, спротивно на старата изрека,

"monkey see, monkey do,"

"мајмунот гледа, мајмунот прави,"

the surprise really is

изненадувањето е

that all of the other animals

дека сите други животни

really cannot do that -- at least not very much.

навистина не можат да го прават тоа -- барем не многу.

And even this picture

Дури и оваа фотографија

has the suspicious taint of being rigged about it --

изгледа како да е монтирана --

something from a Barnum & Bailey circus.

нешто од Барнум и Бејли циркусот.

But by comparison,

Но за споредба,

we can learn.

ние можеме да учиме.

We can learn by watching other people

Ние можеме да учиме гледајќи ги другите луѓе

and copying or imitating

и копирајќи или имитирајќи го

what they can do.

она што го прават.

We can then choose, from among a range of options,

Потоа можеме да бираме, од повеќе опции,

the best one.

најдобрата.

We can benefit from others' ideas.

Можеме да имаме корист од идеите на другите.

We can build on their wisdom.

Можеме да ја надградуваме нивната мудрост.

And as a result, our ideas do accumulate,

И како последица, нашите идеи се акумулираат,

and our technology progresses.

и нашата технологија напредува.

And this cumulative cultural adaptation,

Оваа кумулативна културална адаптација,

as anthropologists call

како што антрополозите ја нарекуваат

this accumulation of ideas,

оваа акумулација на идеи,

is responsible for everything around you

е одговорна за сè околу вас

in your bustling and teeming everyday lives.

во вашите секојдневни забрзани животи.

I mean the world has changed out of all proportion

Светот значително е променет

to what we would recognize

во однос на тоа како изгледал

even 1,000 or 2,000 years ago.

пред 1.000 или 2.000 години.

And all of this because of cumulative cultural adaptation.

И сето тоа поради кумулативната културална адаптација.

The chairs you're sitting in, the lights in this auditorium,

Столовите на кои што седите, светлата на бината,

my microphone, the iPads and iPods that you carry around with you --

мојот микрофон, Ај Падовите и Ај Подовите кои што ги носите со вас

all are a result

се сите резултат

of cumulative cultural adaptation.

на кумулативната културална адаптација.

Now to many commentators,

Според многу луѓе,

cumulative cultural adaptation, or social learning,

кумулативната културална адаптација, или друштвено учење,

is job done, end of story.

е завршена работа, крај на приказната.

Our species can make stuff,

Нашиот вид може да прави нешта,

therefore we prospered in a way that no other species has.

поради тоа ние напреднавме толку многу како ниту еден друг вид.

In fact, we can even make the "stuff of life" --

Всушност, ние дури можеме да правиме "работи за живеење" --

as I just said, all the stuff around us.

како што кажав, сите работи околу нас.

But in fact, it turns out

Всушност, се чини

that some time around 200,000 years ago,

дека некаде пред околу 200,000 години,

when our species first arose

кога нашиот вид прв пат се појавил

and acquired social learning,

и се стекнал со друштвено учење,

that this was really the beginning of our story,

тоа било почетокот на нашата приказна,

not the end of our story.

а не крајот на нашата приказна.

Because our acquisition of social learning

Бидејќи стекнувањето со социјално учење

would create a social and evolutionary dilemma,

ќе создаде социјална и еволуциска дилема,

the resolution of which, it's fair to say,

чиешто разрешување, можеме да кажеме,

would determine not only the future course of our psychology,

ќе го одреди не само идниот тек на нашата психологија,

but the future course of the entire world.

туку иднината на целиот свет.

And most importantly for this,

И што е најважно,

it'll tell us why we have language.

ќе ни каже зошто имаме јазик.

And the reason that dilemma arose

Причината поради која дилемата настана

is, it turns out, that social learning is visual theft.

е поради тоа што изгледа друштвеното учење е визуелна кражба.

If I can learn by watching you,

Ако можам да научам гледајќи те,

I can steal your best ideas,

можам да ги украдам твоите најдобри идеи,

and I can benefit from your efforts,

и можам да имам корист од твојот напор,

without having to put in the time and energy that you did

без да морам да трошам времето и енергија како тебе

into developing them.

за да дојдам до нив.

If I can watch which lure you use to catch a fish,

Доколку можам да видам каков мамец користиш за да фатиш риба,

or I can watch how you flake your hand axe

или ако можам да видам како ја обработуваш својата секира

to make it better,

за да ја подобриш,

or if I follow you secretly to your mushroom patch,

или доколку тајно те пратам до твоето складиште со печурки,

I can benefit from your knowledge and wisdom and skills,

можам да имам корист од твоето знаење и мудрост и вештини,

and maybe even catch that fish

и можеби дури ќе ја фатам рибата

before you do.

пред тебе.

Social learning really is visual theft.

Друштвеното учење е навистина визуелна кражба.

And in any species that acquired it,

Доколку некој вид го има усвоено,

it would behoove you

тоа вас ќе ве натера

to hide your best ideas,

да ги криете вашите најдобри идеи,

lest somebody steal them from you.

бидејќи некој може да ви ги украде.

And so some time around 200,000 years ago,

Некаде пред околу 200,000 години,

our species confronted this crisis.

нашиот вид се соочил со оваа криза.

And we really had only two options

Имаме само две опции

for dealing with the conflicts

за да се справиме со конфликтите

that visual theft would bring.

кои што ги носи визуелната кражба.

One of those options

Една од овие опции

was that we could have retreated

била да се повлечеме

into small family groups.

во мали семејни групи.

Because then the benefits of our ideas and knowledge

Бидејќи тогаш користа од нашите идеи и знаење

would flow just to our relatives.

ќе им припадне само на нашите роднини.

Had we chosen this option,

Доколку сме ја избрале оваа опција,

sometime around 200,000 years ago,

некаде пред околу 200,000 години,

we would probably still be living like the Neanderthals were

веројатно сè уште ќе сме живееле како Неандарталците

when we first entered Europe 40,000 years ago.

кога за прв пат сме влегле во Европа пред 40,000 години.

And this is because in small groups

Затоа што во малите групи

there are fewer ideas, there are fewer innovations.

има помалку идеи, има помалку откритија.

And small groups are more prone to accidents and bad luck.

И малите групи сè повеќе подложни на несреќи.

So if we'd chosen that path,

Доколку сме го избрале тој пат,

our evolutionary path would have led into the forest --

нашиот еволуциски пат ќе водеше во шумата --

and been a short one indeed.

и притоа ќе беше краток.

The other option we could choose

Другата опција била

was to develop the systems of communication

да развиеме системи на комуникација

that would allow us to share ideas

кои што ќе ни овозможат да споделуваме идеи

and to cooperate amongst others.

и да соработуваме со другите.

Choosing this option would mean

Изборот на оваа опција ќе значи

that a vastly greater fund of accumulated knowledge and wisdom

дека многу поголем фонд на собрано знаење и мудрост

would become available to any one individual

ќе стане достапно на секоја индивидуа

than would ever arise from within an individual family

знаење што не би можело да настане внатре едно семејство

or an individual person on their own.

или кај една единствена индивидуа.

Well, we chose the second option,

Ние сме ја избрале втората опција,

and language is the result.

и јазикот е резултат на тоа.

Language evolved to solve the crisis

Јазикот еволуирал за да го реши проблемот на

of visual theft.

визуелна кражба.

Language is a piece of social technology

Јазикот претставува социјална технологија

for enhancing the benefits of cooperation --

за зголемување на корисноста од соработката --

for reaching agreements, for striking deals

за постигнување на согласувања и договори

and for coordinating our activities.

и за координација на нашите активности.

And you can see that, in a developing society

Во општество кое што се развива

that was beginning to acquire language,

и кое што почнало да го присвојува јазикот,

not having language

да немате јазик

would be a like a bird without wings.

би било исто како птица без крилја.

Just as wings open up this sphere of air

Исто како што крилата им овозможуваат на птиците

for birds to exploit,

да го користат воздушниот простор,

language opened up the sphere of cooperation

исто така јазикот им овозможува на луѓето да ја

for humans to exploit.

користат сферата на соработката.

And we take this utterly for granted,

Ние ова го земаме здраво за готово,

because we're a species that is so at home with language,

бидејќи ние како вид сме потполно одомаќинети со јазикот.

but you have to realize

Меѓутоа мора да сфатите

that even the simplest acts of exchange that we engage in

дека и наједноставните форми на размена во кои што влегуваме

are utterly dependent upon language.

се целосно зависни од јазикот.

And to see why, consider two scenarios

За да видиме зошто, земете во предвид две сценарија

from early in our evolution.

од почетоците на нашата еволуција.

Let's imagine that you are really good

Да речеме дека сте многу добри

at making arrowheads,

во правење на глави за стрела,

but you're hopeless at making the wooden shafts

меѓутоа сте безнадежни во изработката на дрвените делови

with the flight feathers attached.

за кои што се прикачени перја.

Two other people you know are very good at making the wooden shafts,

Двајца други луѓе кои што ги познавате се многу добри во изработка на дрвените делови,

but they're hopeless at making the arrowheads.

меѓутоа тие се безнадежни во изработката на главата од стрелата.

So what you do is --

Она што правите --

one of those people has not really acquired language yet.

еден од овие луѓе сè уште го нема совладано јазикот.

And let's pretend the other one is good at language skills.

Да претпоставиме дека другиот има добри јазични вештини.

So what you do one day is you take a pile of arrowheads,

Она што правите е земате еден куп на глави за стрела,

and you walk up to the one that can't speak very well,

и одите кај оној кој што не зборува многу добро,

and you put the arrowheads down in front of him,

и ги ставате главите за стрела на земја пред него,

hoping that he'll get the idea that you want to trade your arrowheads

надевајќи се дека ќе сфати дека сакате главите за стрела да ги замените

for finished arrows.

за завршени стрели.

But he looks at the pile of arrowheads, thinks they're a gift,

Меѓутоа тој погледнува кон купот со глави за стрели, мисли дека се поклон

picks them up, smiles and walks off.

ги подига, се насмевнува и си заминува.

Now you pursue this guy, gesticulating.

Потоа почнувате да му објаснувате со гестикулација.

A scuffle ensues and you get stabbed

Настанува кавга и вие сте прободени

with one of your own arrowheads.

со една од вашите стрели.

Okay, now replay this scene now, and you're approaching the one who has language.

Добро, сега премотајте ја оваа сцена, се приближувате до оној кој што има јазик.

You put down your arrowheads and say,

Ги ставате главите за стрела на земја и велите,

"I'd like to trade these arrowheads for finished arrows. I'll split you 50/50."

"Сакам да ги заменам овие глави за готови стрели. Ќе делиме 50/50."

The other one says, "Fine. Looks good to me.

Другиот ви вика, "Добро. Ми одговара на мене.

We'll do that."

Да направиме така."

Now the job is done.

Овој пат работата е завршена.

Once we have language,

Кога имаме јазик,

we can put our ideas together and cooperate

можеме да ги составиме нашите идеи и да соработуваме

to have a prosperity

за да имаме корист

that we couldn't have before we acquired it.

која што ја немало пред да се стекнеме со јазикот.

And this is why our species

Поради ова нашиот вид

has prospered around the world

имаше успех секаде околу светот

while the rest of the animals

додека останатите животни

sit behind bars in zoos, languishing.

седат позади решетки во зоолошките, копнеејќи.

That's why we build space shuttles and cathedrals

Поради тоа ние градиме вселенски бродови и катедрали

while the rest of the world sticks sticks into the ground

додека останатиот дел од светот гледа во земјата

to extract termites.

и бара мравки.

All right, if this view of language

Во ред, доколку ова гледиште за јазикот

and its value

и неговата вредност

in solving the crisis of visual theft is true,

за решавањето на проблемот со визуелната кражба е точно,

any species that acquires it

тогаш секој вид кој што го има усвоено

should show an explosion of creativity and prosperity.

треба да покаже огромен развој на креативноста и просперитетот.

And this is exactly what the archeological record shows.

И токму ова го покажуваат археолошките записи.

If you look at our ancestors,

Доколку ги погледнеме нашите предци,

the Neanderthals and the Homo erectus, our immediate ancestors,

Неандарталците и Хомо еректус, нашите директни предци,

they're confined to small regions of the world.

ќе видиме дека тие се ограничени во мали региони од светот.

But when our species arose

Но кога нашиот вид се појавил

about 200,000 years ago,

пред околу 200,000 години,

sometime after that we quickly walked out of Africa

набргу после тоа сме ја напуштиле Африка

and spread around the entire world,

и сме се населиле низ целиот свет,

occupying nearly every habitat on Earth.

завземајќи го речиси секое место за живеење на Земјата.

Now whereas other species are confined

Додека другите видови се ограничени

to places that their genes adapt them to,

на места за кои што генетски се прилагодени,

with social learning and language,

со помош на социјално учење и јазикот,

we could transform the environment

ние можеме да ја промениме средината

to suit our needs.

за да ни одговара на нас.

And so we prospered in a way

Ние напредувавме на начин на кој

that no other animal has.

што не му успеа на ниту едно друго животно

Language really is

Јазикот навистина е

the most potent trait that has ever evolved.

најмоќната особина што некогаш еволуирала.

It is the most valuable trait we have

Тоа е највредната особина што ја имаме

for converting new lands and resources

за претворање на новите земји и ресурси

into more people and their genes

во уште повеќе луѓе и следствено нивни гени,

that natural selection has ever devised.

некогаш била создадена од природната селекција.

Language really is

Јазикот навистина е

the voice of our genes.

гласот на нашите гени.

Now having evolved language, though,

И покрај тоа што еволуирал јазикот,

we did something peculiar,

ние сме направиле нешто необично,

even bizarre.

дури бизарно.

As we spread out around the world,

Како што сме се ширелеле низ светот,

we developed thousands of different languages.

сме развиле илјадници различни јазици.

Currently, there are about seven or 8,000

Моментално, постојат околу седум или 8,000

different languages spoken on Earth.

различни јазици кои што се зборуваат на Земјата.

Now you might say, well, this is just natural.

Сега можете да кажете, ова е природно.

As we diverge, our languages are naturally going to diverge.

Како што сме се распрснале, природно е нашите јазици да се разликуваат.

But the real puzzle and irony

Меѓутоа вистинската мистерија и иронија

is that the greatest density of different languages on Earth

е тоа што најголемо присуство на различни јазици на Земјата

is found where people are most tightly packed together.

се наоѓа онаму каде што луѓето се збиени на едно место.

If we go to the island of Papua New Guinea,

Ако отидеме на островот Папуа Нова Гвинеа,

we can find about 800 to 1,000

ќе затекнеме околу 800 до 1000

distinct human languages,

поинакви човечки јазици,

different human languages,

различни човечки јазици

spoken on that island alone.

кои што се зборуваат само на тој остров.

There are places on that island

Има места на тој остров

where you can encounter a new language

каде што ќе наидете на нов јазик

every two or three miles.

на секои три или пет километри.

Now, incredible as this sounds,

Колку и да звучи неверојатно ова,

I once met a Papuan man, and I asked him if this could possibly be true.

еднаш сретнав човек од Папуа, и го прашав дали е можно ова.

And he said to me, "Oh no.

Тој ми рече, "А Не.

They're far closer together than that."

Многу поблиску од тоа."

And it's true; there are places on that island

Ова е вистина; има места на тој остров

where you can encounter a new language in under a mile.

каде што ќе наидете на нов јазик во простор помал од два километри.

And this is also true of some remote oceanic islands.

Ова исто така важи за некои далечни океански острови.

And so it seems that we use our language,

Се чини дека го користиме јазикот,

not just to cooperate,

не само за соработка,

but to draw rings around our cooperative groups

туку за да ги означиме линиите на нашите групи во кои соработуваме

and to establish identities,

и за да оформиме идентитети

and perhaps to protect our knowledge and wisdom and skills

и можеби да го заштитиме нашето знаење, мудрост и вештини

from eavesdropping from outside.

од надворешни прислушкувачи.

And we know this

Го знаеме ова

because when we study different language groups

бидејќи, кога ги проучуваме различните јазични групи

and associate them with their cultures,

а потоа ова го поврзуваме со нивната култура,

we see that different languages

може да се забележи дека различните јазици

slow the flow of ideas between groups.

го успоруваат протекот на идеи помеѓу групите.

They slow the flow of technologies.

Го успоруваат протекот на технологии.

And they even slow the flow of genes.

Дури го успоруваат протокот на гени.

Now I can't speak for you,

Не можам да тврдам за вас,

but it seems to be the case

но се чини дека

that we don't have sex with people we can't talk to.

немаме секс со луѓе со кои што не можеме да зборуваме.

(Laughter)

(Смеа)

Now we have to counter that, though,

Мораме да го споредиме ова

against the evidence we've heard

наспроти доказите кои што ги слушнавме

that we might have had some rather distasteful genetic dalliances

дека можеби сме имале некои невкусни генетски игри

with the Neanderthals and the Denisovans.

со Неандарталците и Денисовијанците.

(Laughter)

(Смеа)

Okay, this tendency we have,

Во ред, оваа наклоност која што ја имаме,

this seemingly natural tendency we have,

оваа навидум природна наклоност што ја имаме,

towards isolation, towards keeping to ourselves,

кон изолација, кон држење до самите себе,

crashes head first into our modern world.

ни се удира од глава во нашиот модерен свет.

This remarkable image

Оваа неверојатна слика

is not a map of the world.

не е мапата на светот.

In fact, it's a map of Facebook friendship links.

Всушност, е мапа на Фејсбук пријателствата.

And when you plot those friendship links

Кога ќе ги претставите овие пријателски врски

by their latitude and longitude,

според нивната географска ширина и должина,

it literally draws a map of the world.

буквално создаваат мапа на светот.

Our modern world is communicating

Нашиот модерен свет комуницира

with itself and with each other

внатре себе

more than it has

најмногу што

at any time in its past.

некогаш е забележано во минатото.

And that communication, that connectivity around the world,

Таа комуникација, таа поврзаност околу светот,

that globalization

таа глобализација

now raises a burden.

сега претставува товар.

Because these different languages

Бидејќи различните јазици

impose a barrier, as we've just seen,

поставуваат бариера, како што видовме,

to the transfer of goods and ideas

на трансферот на добра, идеи

and technologies and wisdom.

технологии и мудрост.

And they impose a barrier to cooperation.

Тие поставуваат бариера на соработката.

And nowhere do we see that more clearly

Никаде појасно не можеме да го видиме ова

than in the European Union,

отколку во Европската Унија,

whose 27 member countries

чиишто 27 земји членки

speak 23 official languages.

зборуваат 23 официјални јазици.

The European Union

Европската Унија

is now spending over one billion euros annually

моментално троши преку една милијарда евра годишно

translating among their 23 official languages.

за превод на нејзините 23 официјални јазици.

That's something on the order

Тоа е отприлика

of 1.45 billion U.S. dollars

околу 1,45 милијарди американски долари

on translation costs alone.

само за трошоците на преведување.

Now think of the absurdity of this situation.

Замислете ја апсурдноста на оваа ситуација.

If 27 individuals

Ако 27 индивидуи

from those 27 member states

од тие 27 земји членки

sat around table, speaking their 23 languages,

седнат околу маса, зборувајќи ги нивните 23 јазици

some very simple mathematics will tell you

малку едноставна математика ќе ви каже

that you need an army of 253 translators

дека ќе ви треба армија од 253 преведувачи

to anticipate all the pairwise possibilities.

за да ги опслужат сите можни јазични парови.

The European Union employs a permanent staff

Европската Унија вработува постојан персонал

of about 2,500 translators.

од околу 2,500 преведувачи.

And in 2007 alone --

Само во 2007 --

and I'm sure there are more recent figures --

и верувам дека има понови податоци --

something on the order of 1.3 million pages

од прилика некаде околу 1.3 милиони страници

were translated into English alone.

се преведени само на Англиски.

And so if language really is

И ако јазикот навистина е

the solution to the crisis of visual theft,

решението на кризата за визуелна кражба,

if language really is

ако јазикот навистина е

the conduit of our cooperation,

проводникот за нашата соработка,

the technology that our species derived

технологијата што нашиот вид ја создаде

to promote the free flow and exchange of ideas,

за да го помогне слободниот тек и размена на идеите,

in our modern world,

во нашиот модерен свет,

we confront a question.

тогаш се поставува прашање.

And that question is whether

Тоа прашање е дали

in this modern, globalized world

во овој модерен, глобализиран свет

we can really afford to have all these different languages.

можеме да си дозволиме да ги имаме сите овие различни јазици.

To put it this way, nature knows no other circumstance

Да кажеме вака, природата не познава состојба

in which functionally equivalent traits coexist.

во која функционално еднакви особини коегзистираат.

One of them always drives the other extinct.

Едната од нив секогаш ја истребува другата.

And we see this in the inexorable march

Сето ова го гледаме во незапирливиот марш

towards standardization.

кон стандардизација.

There are lots and lots of ways of measuring things --

Има многу начини за мерење на нештата --

weighing them and measuring their length --

мерење на тежината и на нивната должина --

but the metric system is winning.

меѓутоа метричкиот систем победува.

There are lots and lots of ways of measuring time,

Има многу начини за мерење на времето,

but a really bizarre base 60 system

но бизарниот основен систем 60

known as hours and minutes and seconds

познат како часови, минути и секунди

is nearly universal around the world.

е речиси универзален секаде низ светот.

There are many, many ways

Има многу, многу начини

of imprinting CDs or DVDs,

за снимање на CD или DVD дискови,

but those are all being standardized as well.

но исто и тие се стандардизирани.

And you can probably think of many, many more

Можете да се сетите на многу, многу повеќе

in your own everyday lives.

примери од вашите секојдневни животи.

And so our modern world now

Нашиот модерен свет моментално

is confronting us with a dilemma.

нè соочува со дилема.

And it's the dilemma

Тоа е дилемата

that this Chinese man faces,

со која се соочува еден Кинез,

who's language is spoken

чиишто јазик е зборуван

by more people in the world

од најмногу луѓе во светот

than any other single language,

за разлика од било кој друг јазик,

and yet he is sitting at his blackboard,

но и покрај тоа тој седи пред неговата табла,

converting Chinese phrases

и ги преведува Кинеските фрази

into English language phrases.

во фрази на Англиски јазик.

And what this does is it raises the possibility to us

Ова ја покренува можноста

that in a world in which we want to promote

дека свет во кој што сакаме да ја промовираме

cooperation and exchange,

соработката и размената,

and in a world that might be dependent more than ever before

и свет кој што е зависен како никогаш досега од

on cooperation

соработка

to maintain and enhance our levels of prosperity,

како би се одржало и зголемило нивото на просперитетот,

his actions suggest to us

неговото однесување ни сугерира

it might be inevitable

дека можеби ќе биде неизбежно

that we have to confront the idea

соочување со идеата

that our destiny is to be one world with one language.

дека наша судбина е да бидеме еден свет со еден јазик.

Thank you.

Ви благодарам.

(Applause)

(Аплауз)

Matt Ridley: Mark, one question.

Мет Ридли: Марк, едно прашање.

Svante found that the FOXP2 gene,

Сванте откри дека генот FOXP2,

which seems to be associated with language,

кој што се чини дека е поврзан со јазикот,

was also shared in the same form

се јавува во иста форма како кај

in Neanderthals as us.

нас така и кај Неандерталците.

Do we have any idea

Дали постои објаснување

how we could have defeated Neanderthals

како сме ги поразиле Неандерталците

if they also had language?

доколку и тие имале јазик?

Mark Pagel: This is a very good question.

Марк Пејџел: Ова е многу добро прашање.

So many of you will be familiar with the idea that there's this gene called FOXP2

Многумина од вас се запознаети со фактот дека постои ген наречен FOXP2

that seems to be implicated in some ways

кој се чини дека игра улога на некој начин

in the fine motor control that's associated with language.

во фината моторна контрола која е поврзана со јазикот.

The reason why I don't believe that tells us

Причината поради која сметам дека ова не е доказ

that the Neanderthals had language

дека Неандерталците имале јазик

is -- here's a simple analogy:

е -- еве една едноставна метафора:

Ferraris are cars that have engines.

Ферари се автомобили кои што имаат мотори.

My car has an engine,

Мојот атомобил има мотор,

but it's not a Ferrari.

но не е Ферари.

Now the simple answer then

Едноставниот одговор на ова прашање

is that genes alone don't, all by themselves,

е дека само гените, самите по себе,

determine the outcome

не го одредуваат исходот

of very complicated things like language.

на многу сложените нешта како јазикот.

What we know about this FOXP2 and Neanderthals

Она што знаеме за FОXP2 и Неандерталците

is that they may have had fine motor control of their mouths -- who knows.

е дека тие можеби имале фина моторна контрола на нивните усни -- кој знае.

But that doesn't tell us they necessarily had language.

Меѓутоа тоа не ни кажува дека нужно имале јазик.

MR: Thank you very much indeed.

МР: Ти благодарам многу.

(Applause)

(Аплауз)