Mark Pagel: How language transformed humanity

262,539 views ・ 2011-08-03

TED


Proszę kliknąć dwukrotnie na poniższe angielskie napisy, aby odtworzyć film.

Tłumaczenie: Karolina Sobkowicz Korekta: Rysia Wand
00:15
Each of you possesses
0
15260
2000
Posiadamy najbardziej potężną,
00:17
the most powerful, dangerous and subversive trait
1
17260
3000
niebezpieczną i przewrotową zdolność,
00:20
that natural selection has ever devised.
2
20260
3000
jaką stworzyła selekcja naturalna.
00:23
It's a piece of neural audio technology
3
23260
3000
To neuralno-dźwiękowa technika
00:26
for rewiring other people's minds.
4
26260
2000
manipulacji umysłami innych.
00:28
I'm talking about your language, of course,
5
28260
3000
Mówię oczywiście o języku,
00:31
because it allows you to implant a thought from your mind
6
31260
3000
który pozwala "przeszczepić" myśl
00:34
directly into someone else's mind,
7
34260
3000
z jednego umysłu w drugi,
00:37
and they can attempt to do the same to you,
8
37260
2000
także twój,
00:39
without either of you having to perform surgery.
9
39260
3000
bez konieczności operowania.
00:42
Instead, when you speak,
10
42260
2000
Kiedy mówimy,
00:44
you're actually using a form of telemetry
11
44260
2000
posługujemy się techniką
00:46
not so different
12
46260
2000
podobną do tej
00:48
from the remote control device for your television.
13
48260
2000
użytej w pilocie telewizora.
00:50
It's just that, whereas that device
14
50260
2000
Pilot wysyła sygnały podczerwieni,
00:52
relies on pulses of infrared light,
15
52260
2000
Pilot wysyła sygnały podczerwieni,
00:54
your language relies on pulses,
16
54260
3000
a mowa wyraźne fale dźwiękowe.
00:57
discrete pulses, of sound.
17
57260
2000
a mowa wyraźne fale dźwiękowe.
00:59
And just as you use the remote control device
18
59260
3000
Dzięki użyciu pilota
01:02
to alter the internal settings of your television
19
62260
2000
możesz zmienić kanał telewizyjny
01:04
to suit your mood,
20
64260
2000
na taki, który ci odpowiada.
01:06
you use your language
21
66260
2000
Natomiast dzięki mowie
01:08
to alter the settings inside someone else's brain
22
68260
2000
możesz manipulować umysłami
01:10
to suit your interests.
23
70260
2000
na swoją korzyść.
01:12
Languages are genes talking,
24
72260
2000
Dzięki mowie
01:14
getting things that they want.
25
74260
2000
geny osiągają swój cel.
01:16
And just imagine the sense of wonder in a baby
26
76260
3000
Wyobraźcie sobie zachwyt dziecka,
01:19
when it first discovers that, merely by uttering a sound,
27
79260
3000
które odkrywa, że wydanie dźwięku
01:22
it can get objects to move across a room
28
82260
2000
ma moc przenoszenia przedmiotów,
01:24
as if by magic,
29
84260
2000
może nawet wprost do ust.
01:26
and maybe even into its mouth.
30
86260
3000
Jakby za dotknięciem różdżki.
01:29
Now language's subversive power
31
89260
2000
Przewrotową siłę języka
01:31
has been recognized throughout the ages
32
91260
2000
od wieków dostrzega cenzura.
01:33
in censorship, in books you can't read,
33
93260
2000
Ostrzega, czego nie wolno czytać
01:35
phrases you can't use
34
95260
2000
albo mówić.
01:37
and words you can't say.
35
97260
2000
albo mówić.
01:39
In fact, the Tower of Babel story in the Bible
36
99260
3000
Historia biblijnej wieży Babel
01:42
is a fable and warning
37
102260
2000
to mit i ostrzeżenie
01:44
about the power of language.
38
104260
2000
o potędze języka.
01:46
According to that story, early humans developed the conceit
39
106260
3000
Wg niej, dawni ludzi pysznili się,
01:49
that, by using their language to work together,
40
109260
2000
że pracując razem, dzięki wspólnemu językowi,
01:51
they could build a tower
41
111260
2000
mogą zbudować wieżę,
01:53
that would take them all the way to heaven.
42
113260
2000
sięgającą samego nieba.
01:55
Now God, angered at this attempt to usurp his power,
43
115260
3000
Bóg, rozwścieczony próbą odebrania mu władzy,
01:58
destroyed the tower,
44
118260
3000
Bóg, rozwścieczony próbą odebrania mu władzy,
02:01
and then to ensure
45
121260
2000
zniszczył wieżę,
02:03
that it would never be rebuilt,
46
123260
2000
a żeby uniemożliwić jej odbudowanie,
02:05
he scattered the people by giving them different languages --
47
125260
3000
rozproszył ludzi mieszając ich języki,
02:08
confused them by giving them different languages.
48
128260
3000
wprowadzając zamęt.
02:11
And this leads to the wonderful irony
49
131260
2000
Ironia polega na tym,
02:13
that our languages exist to prevent us from communicating.
50
133260
3000
że istnienie języków ma nam utrudnić komunikację.
02:16
Even today,
51
136260
2000
Nawet dziś wiemy,
02:18
we know that there are words we cannot use,
52
138260
2000
że są słowa, których nie wolno używać,
02:20
phrases we cannot say,
53
140260
2000
zdania, których nie wolno wypowiadać.
02:22
because if we do so,
54
142260
2000
Wypowiedzenie ich
02:24
we might be accosted, jailed,
55
144260
3000
grozi atakiem, więzieniem,
02:27
or even killed.
56
147260
2000
a nawet śmiercią.
02:29
And all of this from a puff of air
57
149260
2000
Wszystko za sprawą powietrza,
02:31
emanating from our mouths.
58
151260
2000
wydobywającego się z ust.
02:33
Now all this fuss about a single one of our traits
59
153260
3000
Taki zamęt wokół pojedynczej cechy mówi,
02:36
tells us there's something worth explaining.
60
156260
2000
że warto się jej bliżej przyjrzeć.
02:38
And that is how and why
61
158260
2000
Jak i dlaczego
02:40
did this remarkable trait evolve,
62
160260
2000
rozwinęła się ta niezywkła zdolność?
02:42
and why did it evolve
63
162260
2000
Dlaczego ewoluowała
02:44
only in our species?
64
164260
2000
tylko u ludzi?
02:46
Now it's a little bit of a surprise
65
166260
2000
Co zaskakujące,
02:48
that to get an answer to that question,
66
168260
2000
odpowiedzi dostarcza obserwacja
02:50
we have to go to tool use
67
170260
2000
użytkowania narzędzi
02:52
in the chimpanzees.
68
172260
2000
przez szympansy.
02:54
Now these chimpanzees are using tools,
69
174260
2000
Szympansy używają narzędzi.
02:56
and we take that as a sign of their intelligence.
70
176260
3000
Widzimy w tym przejaw inteligencji.
02:59
But if they really were intelligent,
71
179260
2000
Ale skoro są inteligentne,
03:01
why would they use a stick to extract termites from the ground
72
181260
3000
to czemu do wydobywania termitów
03:04
rather than a shovel?
73
184260
2000
używają kija zamiast łopaty?
03:06
And if they really were intelligent,
74
186260
3000
Gdyby naprawdę były inteligentne,
03:09
why would they crack open nuts with a rock?
75
189260
2000
czy rozłupywałyby orzechy kamieniem
03:11
Why wouldn't they just go to a shop and buy a bag of nuts
76
191260
3000
zamiast kupić torebkę orzechów,
03:14
that somebody else had already cracked open for them?
77
194260
3000
które ktoś już pozbawił skorupy?
03:17
Why not? I mean, that's what we do.
78
197260
2000
Dlaczego nie? My tak robimy.
03:19
Now the reason the chimpanzees don't do that
79
199260
2000
Szymapansy nie, bo brakuje im tego,
03:21
is that they lack what psychologists and anthropologists call
80
201260
3000
co psycholodzy i antropolodzy nazywają
03:24
social learning.
81
204260
2000
społecznym uczeniem się.
03:26
They seem to lack the ability
82
206260
2000
Brak im zdolności
03:28
to learn from others
83
208260
2000
do uczenia się od innych
03:30
by copying or imitating
84
210260
2000
przez kopiowanie i naśladowanie,
03:32
or simply watching.
85
212260
2000
albo zwykłą obserwację.
03:34
As a result,
86
214260
2000
W rezultacie
03:36
they can't improve on others' ideas
87
216260
2000
nie mogą ulepszać pomysłów innych
03:38
or learn from others' mistakes --
88
218260
2000
ani uczyć się na czyichś błędach,
03:40
benefit from others' wisdom.
89
220260
2000
czyli korzystać z wiedzy innych.
03:42
And so they just do the same thing
90
222260
2000
W kółko robią to samo.
03:44
over and over and over again.
91
224260
2000
W kółko robią to samo.
03:46
In fact, we could go away for a million years and come back
92
226260
4000
Moglibyśmy zniknąć na milion lat, wrócić,
03:50
and these chimpanzees would be doing the same thing
93
230260
3000
a szympansy robiłyby to samo,
03:53
with the same sticks for the termites
94
233260
2000
tymi samymi kijami na termity
03:55
and the same rocks to crack open the nuts.
95
235260
3000
i kamieniami do łupania orzechów.
03:58
Now this may sound arrogant, or even full of hubris.
96
238260
3000
Brzmi to arogancko lub wręcz bezczelnie.
04:01
How do we know this?
97
241260
2000
Skąd to wiemy?
04:03
Because this is exactly what our ancestors, the Homo erectus, did.
98
243260
3000
Bo taki był nasz przodek, Homo erectus.
04:06
These upright apes
99
246260
2000
Te człekokształtne małpy
04:08
evolved on the African savanna
100
248260
2000
wyewoluowały na afrykańskiej sawannie
04:10
about two million years ago,
101
250260
2000
jakieś dwa miliony lat temu.
04:12
and they made these splendid hand axes
102
252260
2000
Wytwarzały wspaniałe pięściaki,
04:14
that fit wonderfully into your hands.
103
254260
2000
które znakomicie leżą w ręce.
04:16
But if we look at the fossil record,
104
256260
2000
Skamieliny pokazują,
04:18
we see that they made the same hand axe
105
258260
3000
że w kółko robiły
04:21
over and over and over again
106
261260
2000
takie same pięściaki,
04:23
for one million years.
107
263260
2000
przez milion lat.
04:25
You can follow it through the fossil record.
108
265260
2000
Widać to na skamielinach.
04:27
Now if we make some guesses about how long Homo erectus lived,
109
267260
2000
Szacując długość życia
04:29
what their generation time was,
110
269260
2000
i jednego pokolenia Homo erectusa,
04:31
that's about 40,000 generations
111
271260
3000
wyjdzie nam, że przez 40 tys. pokoleń
04:34
of parents to offspring, and other individuals watching,
112
274260
3000
wzajemnej obserwacji,
04:37
in which that hand axe didn't change.
113
277260
2000
kształt toporka nie zmienił się.
04:39
It's not even clear
114
279260
2000
Nie jest jasne, czy neandertalczycy,
04:41
that our very close genetic relatives, the Neanderthals,
115
281260
2000
genetycznie bliscy nam krewni,
04:43
had social learning.
116
283260
2000
potrafili uczyć się przez naśladowanie.
04:45
Sure enough, their tools were more complicated
117
285260
3000
Mieli bardziej zaawansowane narzędzia
04:48
than those of Homo erectus,
118
288260
2000
niż Homo erectus.
04:50
but they too showed very little change
119
290260
2000
Jednak przez 300 tys. lat
04:52
over the 300,000 years or so
120
292260
3000
obecności neandertalczyków w Eurazji
04:55
that those species, the Neanderthals,
121
295260
2000
ich narzędzia zmieniły się nieznacznie.
04:57
lived in Eurasia.
122
297260
2000
ich narzędzia zmieniły się nieznacznie.
04:59
Okay, so what this tells us
123
299260
2000
I na przekór staremu porzekadłu
05:01
is that, contrary to the old adage,
124
301260
3000
"małpa małpuje"
05:04
"monkey see, monkey do,"
125
304260
3000
ze zdumieniem odkrywamy,
05:07
the surprise really is
126
307260
2000
że zwierzęta nie potrafią naśladować wcale,
05:09
that all of the other animals
127
309260
2000
że zwierzęta nie potrafią naśladować wcale,
05:11
really cannot do that -- at least not very much.
128
311260
3000
albo w bardzo w znikomym stopniu.
05:14
And even this picture
129
314260
2000
Nawet to zdjęcie budzi podejrzenia.
05:16
has the suspicious taint of being rigged about it --
130
316260
3000
Przywodzi na myśl
05:19
something from a Barnum & Bailey circus.
131
319260
2000
sceny z cyrku Barnuma & Baileya.
05:21
But by comparison,
132
321260
2000
Dla porównania,
05:23
we can learn.
133
323260
2000
my mamy zdolność uczenia się.
05:25
We can learn by watching other people
134
325260
3000
Potrafimy uczyć się obserwując,
05:28
and copying or imitating
135
328260
2000
kopiując lub naśladując to,
05:30
what they can do.
136
330260
2000
co potrafią inni.
05:32
We can then choose, from among a range of options,
137
332260
3000
Potem z wielu możliwości
05:35
the best one.
138
335260
2000
możemy wybrać tę najlepszą.
05:37
We can benefit from others' ideas.
139
337260
2000
Umiemy korzystać z pomysłów
05:39
We can build on their wisdom.
140
339260
2000
i budować na wiedzy innych.
05:41
And as a result, our ideas do accumulate,
141
341260
3000
Dzięki temu mnożą się pomysły,
05:44
and our technology progresses.
142
344260
4000
a technologia się rozwija.
05:48
And this cumulative cultural adaptation,
143
348260
5000
Nagromadzenie pomysłów antropolodzy nazywają
05:53
as anthropologists call
144
353260
2000
kumulatywną adaptacją kulturową.
05:55
this accumulation of ideas,
145
355260
2000
Odpowiada za wszystko,
05:57
is responsible for everything around you
146
357260
2000
co składa się
05:59
in your bustling and teeming everyday lives.
147
359260
2000
na zaganianą codzienność.
06:01
I mean the world has changed out of all proportion
148
361260
2000
Dzisiejszy świat różni się nieproporcjonalnie
06:03
to what we would recognize
149
363260
2000
od tego, co ludzkość znała
06:05
even 1,000 or 2,000 years ago.
150
365260
3000
jeszcze 1000 czy 2000 lat temu.
06:08
And all of this because of cumulative cultural adaptation.
151
368260
3000
Wszystko dzięki kumulatywnej adaptacji kulturowej.
06:11
The chairs you're sitting in, the lights in this auditorium,
152
371260
2000
Krzesła, światła na tej sali,
06:13
my microphone, the iPads and iPods that you carry around with you --
153
373260
3000
mój mikrofon, przenośne iPady i iPody
06:16
all are a result
154
376260
2000
powstały dzięki
06:18
of cumulative cultural adaptation.
155
378260
2000
kumulatywnej adaptacji kulturowej.
06:20
Now to many commentators,
156
380260
4000
Jej rozwój,
06:24
cumulative cultural adaptation, or social learning,
157
384260
3000
jak i rozwój społecznego uczenia się,
06:27
is job done, end of story.
158
387260
3000
to dla wielu koniec tematu.
06:30
Our species can make stuff,
159
390260
3000
Potrafimy tworzyć, dzięki czemu
06:33
therefore we prospered in a way that no other species has.
160
393260
3000
rozwinęliśmy się jak żaden inny gatunek.
06:36
In fact, we can even make the "stuff of life" --
161
396260
3000
Potrafimy nawet tworzyć rzeczywistość,
06:39
as I just said, all the stuff around us.
162
399260
2000
czyli wszystko co nas otacza.
06:41
But in fact, it turns out
163
401260
2000
Okazuje się jednak,
06:43
that some time around 200,000 years ago,
164
403260
3000
że to, kiedy 200 tys. lat temu
06:46
when our species first arose
165
406260
2000
wyłonił się nasz gatunek
06:48
and acquired social learning,
166
408260
2000
i nauczył się naśladować,
06:50
that this was really the beginning of our story,
167
410260
2000
jest początkiem naszej historii,
06:52
not the end of our story.
168
412260
2000
a nie jej końcem.
06:54
Because our acquisition of social learning
169
414260
3000
Otóż zdolność do społecznego uczenia się
06:57
would create a social and evolutionary dilemma,
170
417260
3000
zrodziła społeczny i ewolucyjny problem.
07:00
the resolution of which, it's fair to say,
171
420260
3000
A jego rozwiązanie przesądziło
07:03
would determine not only the future course of our psychology,
172
423260
4000
nie tylko o rozwoju psychologii człowieka,
07:07
but the future course of the entire world.
173
427260
2000
ale o przyszłości całego świata.
07:09
And most importantly for this,
174
429260
3000
Co najważniejsze,
07:12
it'll tell us why we have language.
175
432260
3000
wyjaśnia pochodzenie języka.
07:15
And the reason that dilemma arose
176
435260
2000
Problem wziął się stąd,
07:17
is, it turns out, that social learning is visual theft.
177
437260
3000
że społeczne uczenie się to wizualna kradzież.
07:20
If I can learn by watching you,
178
440260
3000
Jeżeli obserwując uczę się,
07:23
I can steal your best ideas,
179
443260
2000
to mogę kraść twoje najlepsze pomysły.
07:25
and I can benefit from your efforts,
180
445260
3000
Mogę czerpać korzyści z twoich wysiłków
07:28
without having to put in the time and energy that you did
181
448260
2000
bez wkładu czasu czy energii,
07:30
into developing them.
182
450260
2000
które ty zainwestowałeś w ich rozwinięcie.
07:32
If I can watch which lure you use to catch a fish,
183
452260
3000
Jeśli podpatrzę, czym wabisz rybę,
07:35
or I can watch how you flake your hand axe
184
455260
2000
albo jak obrabiasz toporek,
07:37
to make it better,
185
457260
2000
by go ulepszyć,
07:39
or if I follow you secretly to your mushroom patch,
186
459260
3000
albo wyśledzę twoją polankę z grzybami,
07:42
I can benefit from your knowledge and wisdom and skills,
187
462260
3000
mogę wykorzystać twoją wiedzę i zdolności,
07:45
and maybe even catch that fish
188
465260
2000
a nawet pierwszy złapać rybę.
07:47
before you do.
189
467260
2000
a nawet pierwszy złapać rybę.
07:49
Social learning really is visual theft.
190
469260
3000
Społeczne uczenie się to wizualna kradzież.
07:52
And in any species that acquired it,
191
472260
2000
Każdy gatunek,
07:54
it would behoove you
192
474260
2000
który zdobył tę zdolność
07:56
to hide your best ideas,
193
476260
2000
powinien strzec przed kradzieżą
07:58
lest somebody steal them from you.
194
478260
3000
swoje najlepsze pomysły.
08:02
And so some time around 200,000 years ago,
195
482260
3000
200 tys. lat temu
08:05
our species confronted this crisis.
196
485260
3000
stanęliśmy w obliczu kryzysu.
08:08
And we really had only two options
197
488260
3000
Na rozwiązanie konfliktów
08:11
for dealing with the conflicts
198
491260
2000
wynikłych z kradzieży wizualnej,
08:13
that visual theft would bring.
199
493260
2000
mieliśmy tylko dwa wyjścia.
08:15
One of those options
200
495260
2000
Mogliśmy
08:17
was that we could have retreated
201
497260
3000
wycofać się do życia
08:20
into small family groups.
202
500260
2000
w małych grupkach rodzinnych.
08:22
Because then the benefits of our ideas and knowledge
203
502260
3000
Wówczas z pomysłów i wiedzy
08:25
would flow just to our relatives.
204
505260
2000
korzystaliby tylko nasi krewni.
08:27
Had we chosen this option,
205
507260
2000
Gdybyśmy 200 tys. lat temu
08:29
sometime around 200,000 years ago,
206
509260
3000
wybrali tę możliwość,
08:32
we would probably still be living like the Neanderthals were
207
512260
3000
nadal żylibyśmy tak, jak neandertalczycy
08:35
when we first entered Europe 40,000 years ago.
208
515260
3000
w Europie 40 tys. lat temu.
08:38
And this is because in small groups
209
518260
2000
A to dlatego, że w małych grupach
08:40
there are fewer ideas, there are fewer innovations.
210
520260
3000
jest mniej pomysłów i innowacji.
08:43
And small groups are more prone to accidents and bad luck.
211
523260
3000
Częściej zdażają się wypadki i nieszczęścia.
08:46
So if we'd chosen that path,
212
526260
2000
Taka droga ewolucji
08:48
our evolutionary path would have led into the forest --
213
528260
3000
byłaby krótka
08:51
and been a short one indeed.
214
531260
2000
i prowadziłaby do lasu.
08:53
The other option we could choose
215
533260
2000
Alternatywą było
08:55
was to develop the systems of communication
216
535260
3000
rozwinięcie sposobów porozumiewania,
08:58
that would allow us to share ideas
217
538260
2000
które umożliwiłyby
09:00
and to cooperate amongst others.
218
540260
3000
dzielenie się pomysłami i współpracę.
09:03
Choosing this option would mean
219
543260
2000
Umożliwiłoby to każdemu
09:05
that a vastly greater fund of accumulated knowledge and wisdom
220
545260
3000
dostęp do nieporównanie większych
09:08
would become available to any one individual
221
548260
3000
zasobów wiedzy i mądrości,
09:11
than would ever arise from within an individual family
222
551260
3000
od tych uzyskanych od rodziny,
09:14
or an individual person on their own.
223
554260
3000
czy w wyniku własnej pracy.
09:18
Well, we chose the second option,
224
558260
3000
Wybraliśmy drugą opcję.
09:21
and language is the result.
225
561260
3000
W rezultacie powstał język.
09:24
Language evolved to solve the crisis
226
564260
2000
Rozwój języka
09:26
of visual theft.
227
566260
2000
rozwiązał problem kradzieży wizualnej.
09:28
Language is a piece of social technology
228
568260
3000
Język to społeczne narzędzie
09:31
for enhancing the benefits of cooperation --
229
571260
3000
do zwiększania korzyści z współpracy:
09:34
for reaching agreements, for striking deals
230
574260
3000
do zawierania porozumień,
09:37
and for coordinating our activities.
231
577260
4000
dobijania targów czy organizacji działań.
09:41
And you can see that, in a developing society
232
581260
2000
Dla rozwijającego się społeczeństwa,
09:43
that was beginning to acquire language,
233
583260
2000
uczącego się użycia języka,
09:45
not having language
234
585260
2000
jego brak byłby jak dla ptaka brak skrzydeł.
09:47
would be a like a bird without wings.
235
587260
2000
jego brak byłby jak dla ptaka brak skrzydeł.
09:49
Just as wings open up this sphere of air
236
589260
3000
Jak skrzydła dają ptakom
09:52
for birds to exploit,
237
592260
2000
dostęp do przestworzy,
09:54
language opened up the sphere of cooperation
238
594260
2000
tak język umożliwił ludziom współpracę.
09:56
for humans to exploit.
239
596260
2000
tak język umożliwił ludziom współpracę.
09:58
And we take this utterly for granted,
240
598260
2000
Jako gatunek nie doceniamy języka,
10:00
because we're a species that is so at home with language,
241
600260
3000
bo jest dla nas czymś naturalnym.
10:03
but you have to realize
242
603260
2000
Należy uświadomić sobie,
10:05
that even the simplest acts of exchange that we engage in
243
605260
3000
że nawet najprostsza wymiana
10:08
are utterly dependent upon language.
244
608260
3000
całkowicie polega na języku.
10:11
And to see why, consider two scenarios
245
611260
2000
Dlaczego? Oto dwa scenariusze z początków ewolucji.
10:13
from early in our evolution.
246
613260
2000
Dlaczego? Oto dwa scenariusze z początków ewolucji.
10:15
Let's imagine that you are really good
247
615260
2000
Wyobraźmy sobie, że robisz
10:17
at making arrowheads,
248
617260
2000
świetne groty do strzał,
10:19
but you're hopeless at making the wooden shafts
249
619260
3000
ale kiepskie drewniane promienie
10:22
with the flight feathers attached.
250
622260
3000
z doczepionymi lotkami.
10:25
Two other people you know are very good at making the wooden shafts,
251
625260
3000
Znasz dwie osoby, których promienie są dobre,
10:28
but they're hopeless at making the arrowheads.
252
628260
3000
ale groty beznadziejne.
10:31
So what you do is --
253
631260
2000
Co robisz?
10:33
one of those people has not really acquired language yet.
254
633260
3000
Jedna nie posługuje się jeszcze językiem.
10:36
And let's pretend the other one is good at language skills.
255
636260
2000
Umówmy się, że ta druga tak.
10:38
So what you do one day is you take a pile of arrowheads,
256
638260
3000
Pewnego dnia bierzesz garść grotów
10:41
and you walk up to the one that can't speak very well,
257
641260
2000
i idziesz do tej, co nie mówi dobrze.
10:43
and you put the arrowheads down in front of him,
258
643260
2000
Kładziesz je przed nią,
10:45
hoping that he'll get the idea that you want to trade your arrowheads
259
645260
3000
w nadziei, że zrozumie, że chcesz
10:48
for finished arrows.
260
648260
2000
wymienić je za wystrugane promienie.
10:50
But he looks at the pile of arrowheads, thinks they're a gift,
261
650260
2000
W przekonaniu, że to prezent,
10:52
picks them up, smiles and walks off.
262
652260
3000
podnosi je, uśmiecha się i odchodzi.
10:55
Now you pursue this guy, gesticulating.
263
655260
2000
Gonisz jegomościa gestykulując.
10:57
A scuffle ensues and you get stabbed
264
657260
2000
Wywiązuje się bójka i zostajesz dźgnięty
10:59
with one of your own arrowheads.
265
659260
3000
własnym ostrzem.
11:02
Okay, now replay this scene now, and you're approaching the one who has language.
266
662260
3000
Teraz idziesz do tego, który zna język.
11:05
You put down your arrowheads and say,
267
665260
2000
Kładziesz ostrza i proponujesz:
11:07
"I'd like to trade these arrowheads for finished arrows. I'll split you 50/50."
268
667260
3000
"Chcę wymienić groty na promienie. Po połowie".
11:10
The other one says, "Fine. Looks good to me.
269
670260
2000
Ten się zgadza.
11:12
We'll do that."
270
672260
3000
Ten się zgadza.
11:15
Now the job is done.
271
675260
3000
Sprawa załatwiona.
11:18
Once we have language,
272
678260
2000
Język pozwala nam dzielić pomysły
11:20
we can put our ideas together and cooperate
273
680260
2000
i współpracować
11:22
to have a prosperity
274
682260
2000
w imię dobrobytu
11:24
that we couldn't have before we acquired it.
275
684260
3000
inaczej nieosiągalnego.
11:27
And this is why our species
276
687260
2000
Dlatego nasz gatunek
11:29
has prospered around the world
277
689260
2000
prosperuje na całym świecie,
11:31
while the rest of the animals
278
691260
2000
podczas gdy reszta zwierząt
11:33
sit behind bars in zoos, languishing.
279
693260
3000
marnieje w klatkach w zoo.
11:36
That's why we build space shuttles and cathedrals
280
696260
3000
Budujemy promy kosmiczne i katedry
11:39
while the rest of the world sticks sticks into the ground
281
699260
2000
gdy reszta świata wydobywa termity,
11:41
to extract termites.
282
701260
2000
wpychając patyki w ziemię.
11:43
All right, if this view of language
283
703260
3000
Jeśli takie spojrzenie na język i jego znaczenie
11:46
and its value
284
706260
2000
w rozwiązaniu problemu kradzieży wizualnej
11:48
in solving the crisis of visual theft is true,
285
708260
3000
jest słuszne,
11:51
any species that acquires it
286
711260
2000
to gatunek, który nauczy się języka
11:53
should show an explosion of creativity and prosperity.
287
713260
3000
czeka eksplozja kreatywności i dobrobyt.
11:56
And this is exactly what the archeological record shows.
288
716260
3000
Tego dowodzą archeologiczne znaleziska.
11:59
If you look at our ancestors,
289
719260
2000
Neandertalczycy i Homo erectus,
12:01
the Neanderthals and the Homo erectus, our immediate ancestors,
290
721260
3000
nasi bezpośredni przodkowie,
12:04
they're confined to small regions of the world.
291
724260
3000
zamieszkiwali ograniczone obszary.
12:07
But when our species arose
292
727260
2000
Gdy jakieś 200 tys. lat temu,
12:09
about 200,000 years ago,
293
729260
2000
pojawił się nasz gatunek,
12:11
sometime after that we quickly walked out of Africa
294
731260
3000
dosyć szybko wyruszył z Afryki
12:14
and spread around the entire world,
295
734260
3000
i rozproszył po całym świecie.
12:17
occupying nearly every habitat on Earth.
296
737260
3000
Zamieszkujemy niemal każdy ziemski ekosystem.
12:20
Now whereas other species are confined
297
740260
3000
Gdy inne gatunki ograniczają się do miejsc,
12:23
to places that their genes adapt them to,
298
743260
3000
do których przystosowały je geny,
12:26
with social learning and language,
299
746260
2000
my, dzięki społecznemu uczeniu się i mowie,
12:28
we could transform the environment
300
748260
2000
przekształciliśmy otoczenie tak,
12:30
to suit our needs.
301
750260
2000
by odpowiadało naszym potrzebom.
12:32
And so we prospered in a way
302
752260
2000
Dlatego rozwinęliśmy się
12:34
that no other animal has.
303
754260
2000
jak żadne inne zwierzę.
12:36
Language really is
304
756260
3000
Język to najpotężniejsza zdolność,
12:39
the most potent trait that has ever evolved.
305
759260
3000
jaka kiedykolwiek wyewoluowała.
12:42
It is the most valuable trait we have
306
762260
3000
Dzięki językowi wystarczą ziemia
12:45
for converting new lands and resources
307
765260
3000
i surowce naturalne
12:48
into more people and their genes
308
768260
3000
byśmy mogli namnożyć ludzi
12:51
that natural selection has ever devised.
309
771260
2000
i ich geny.
12:53
Language really is
310
773260
2000
Język to głos naszych genów.
12:55
the voice of our genes.
311
775260
2000
Język to głos naszych genów.
12:57
Now having evolved language, though,
312
777260
2000
Dość niewiarygodne,
12:59
we did something peculiar,
313
779260
2000
a nawet dziwne jest to,
13:01
even bizarre.
314
781260
2000
co zrobiliśmy mając już język.
13:03
As we spread out around the world,
315
783260
2000
Rozchodząc się po świecie
13:05
we developed thousands of different languages.
316
785260
3000
rozwinęliśmy tysiące języków.
13:08
Currently, there are about seven or 8,000
317
788260
2000
Obecnie na Ziemi mówi się
13:10
different languages spoken on Earth.
318
790260
3000
prawie 8 tysiącami języków
13:13
Now you might say, well, this is just natural.
319
793260
2000
Może uznacie za naturalne to,
13:15
As we diverge, our languages are naturally going to diverge.
320
795260
3000
że gdy ludzie rozchodzą się, języki różnicują się.
13:18
But the real puzzle and irony
321
798260
2000
Zagadką i ironią jest to,
13:20
is that the greatest density of different languages on Earth
322
800260
3000
że największą różnorodność językową
13:23
is found where people are most tightly packed together.
323
803260
4000
widać w miejscach najgęściej zaludnionych.
13:27
If we go to the island of Papua New Guinea,
324
807260
2000
Na wyspie Papua Nowa Gwinea
13:29
we can find about 800 to 1,000
325
809260
3000
znajdziemy niemal 1000
13:32
distinct human languages,
326
812260
2000
odrębnych języków,
13:34
different human languages,
327
814260
2000
którymi mówi się wyłącznie tam.
13:36
spoken on that island alone.
328
816260
2000
którymi mówi się wyłącznie tam.
13:38
There are places on that island
329
818260
2000
Są tam miejsca,
13:40
where you can encounter a new language
330
820260
2000
gdzie język zmienia się
13:42
every two or three miles.
331
822260
2000
co 2 czy 3 mile.
13:44
Now, incredible as this sounds,
332
824260
2000
Choć to niewiarygodne,
13:46
I once met a Papuan man, and I asked him if this could possibly be true.
333
826260
3000
zapytałem Papuasa, czy to prawda.
13:49
And he said to me, "Oh no.
334
829260
2000
Odpowiedział, że nie,
13:51
They're far closer together than that."
335
831260
3000
są dużo bliżej siebie.
13:54
And it's true; there are places on that island
336
834260
2000
Są na wyspie miejsca,
13:56
where you can encounter a new language in under a mile.
337
836260
3000
gdzie nowy język słychać co milę.
13:59
And this is also true of some remote oceanic islands.
338
839260
3000
Podobnie jest na niektórych wyspach.
14:03
And so it seems that we use our language,
339
843260
2000
Zdaje się, że używamy języka
14:05
not just to cooperate,
340
845260
2000
nie tylko do współpracy,
14:07
but to draw rings around our cooperative groups
341
847260
3000
ale też by wydrębnić własną grupę,
14:10
and to establish identities,
342
850260
2000
określić jej tożsamość,
14:12
and perhaps to protect our knowledge and wisdom and skills
343
852260
3000
i może ochronić wiedzę i umiejętności
14:15
from eavesdropping from outside.
344
855260
3000
przed obcymi.
14:18
And we know this
345
858260
2000
Wiemy to,
14:20
because when we study different language groups
346
860260
2000
bo badając różne grupy językowe
14:22
and associate them with their cultures,
347
862260
2000
i kojarząc je z kulturami,
14:24
we see that different languages
348
864260
2000
zobaczyliśmy, że różnorodność językowa
14:26
slow the flow of ideas between groups.
349
866260
3000
opóźnia przepływ pomysłów między grupami.
14:29
They slow the flow of technologies.
350
869260
3000
Opóźnia przepływ technologii,
14:32
And they even slow the flow of genes.
351
872260
3000
a nawet genów.
14:35
Now I can't speak for you,
352
875260
2000
Nie wiem jak wy,
14:37
but it seems to be the case
353
877260
2000
ale większość ludzi nie uprawia seksu
14:39
that we don't have sex with people we can't talk to.
354
879260
3000
z osobami, z którymi nie mogą porozmawiać.
14:43
(Laughter)
355
883260
2000
(Śmiech)
14:45
Now we have to counter that, though,
356
885260
2000
Trzeba jednak przyznać,
14:47
against the evidence we've heard
357
887260
2000
że wbrew tym dowodom
14:49
that we might have had some rather distasteful genetic dalliances
358
889260
3000
zdarzały się niesmaczne flirty genetyczne
14:52
with the Neanderthals and the Denisovans.
359
892260
2000
z neandertalczykami i ludźmi z jaskini Denisova.
14:54
(Laughter)
360
894260
2000
(Śmiech)
14:56
Okay, this tendency we have,
361
896260
2000
Nasza tendencja,
14:58
this seemingly natural tendency we have,
362
898260
2000
wydawałoby się całkiem naturalna,
15:00
towards isolation, towards keeping to ourselves,
363
900260
3000
do izolacji i separowania się,
15:03
crashes head first into our modern world.
364
903260
3000
bierze w łeb w dzisiejszym świecie.
15:06
This remarkable image
365
906260
2000
To niezwykłe zdjęcie
15:08
is not a map of the world.
366
908260
2000
nie przedstawia mapy świata.
15:10
In fact, it's a map of Facebook friendship links.
367
910260
4000
To mapa połączeń facebookowych znajomości.
15:14
And when you plot those friendship links
368
914260
2000
Odwzorowanie połączeń tych znajomości
15:16
by their latitude and longitude,
369
916260
2000
na układzie współrzędnych geograficznych
15:18
it literally draws a map of the world.
370
918260
3000
daje mapę świata.
15:21
Our modern world is communicating
371
921260
2000
W dzisiejszym świecie
15:23
with itself and with each other
372
923260
2000
informacje płyną we wszystkie strony,
15:25
more than it has
373
925260
2000
częściej, niż kiedykolwiek przedtem.
15:27
at any time in its past.
374
927260
2000
częściej, niż kiedykolwiek przedtem.
15:29
And that communication, that connectivity around the world,
375
929260
3000
Komunikacja, łączność na świecie,
15:32
that globalization
376
932260
2000
i globalizacja
15:34
now raises a burden.
377
934260
3000
rodzą problem.
15:37
Because these different languages
378
937260
2000
Bo jak wiemy, różne języki
15:39
impose a barrier, as we've just seen,
379
939260
2000
stanowią barierę
15:41
to the transfer of goods and ideas
380
941260
2000
dla przepływu dóbr, pomysłów,
15:43
and technologies and wisdom.
381
943260
2000
technologii i wiedzy.
15:45
And they impose a barrier to cooperation.
382
945260
3000
Stanowią też barierę dla współpracy.
15:48
And nowhere do we see that more clearly
383
948260
3000
Nigdzie nie widać tego lepiej
15:51
than in the European Union,
384
951260
2000
niż w Unii Europejskiej.
15:53
whose 27 member countries
385
953260
3000
W jej 27 krajach członkowskich
15:56
speak 23 official languages.
386
956260
3000
mówi się 23 oficjalnymi językami.
15:59
The European Union
387
959260
2000
Unia Europejska
16:01
is now spending over one billion euros annually
388
961260
4000
wydaje ponad miliard euro rocznie
16:05
translating among their 23 official languages.
389
965260
3000
na tłumaczenie 23 oficjalnych języków.
16:08
That's something on the order
390
968260
2000
To jakieś 1,45 miliarda
16:10
of 1.45 billion U.S. dollars
391
970260
2000
dolarów amerykańskich
16:12
on translation costs alone.
392
972260
3000
na same tłumaczenia.
16:15
Now think of the absurdity of this situation.
393
975260
2000
Co za absurd.
16:17
If 27 individuals
394
977260
2000
Jeśli 27 osób
16:19
from those 27 member states
395
979260
2000
z 27 krajów członkowskich
16:21
sat around table, speaking their 23 languages,
396
981260
3000
siada przy stole, by rozmawiać 23 językami,
16:24
some very simple mathematics will tell you
397
984260
2000
z prostego równania wychodzi,
16:26
that you need an army of 253 translators
398
986260
4000
że potrzeba armii 253 tłumaczy,
16:30
to anticipate all the pairwise possibilities.
399
990260
4000
by tłumaczyć wszystkie pary językowe.
16:34
The European Union employs a permanent staff
400
994260
3000
Unia Europejska zatrudnia na stałe
16:37
of about 2,500 translators.
401
997260
2000
około 2500 tłumaczy.
16:39
And in 2007 alone --
402
999260
2000
Tylko w 2007,
16:41
and I'm sure there are more recent figures --
403
1001260
2000
na pewno są nowsze dane,
16:43
something on the order of 1.3 million pages
404
1003260
3000
wyłącznie na angielski
16:46
were translated into English alone.
405
1006260
3000
przetłumaczono jakieś 1,3 mln stron.
16:49
And so if language really is
406
1009260
3000
Jeśli język to rzeczywiście antidotum
16:52
the solution to the crisis of visual theft,
407
1012260
3000
na problem kradzieży wizualnej,
16:55
if language really is
408
1015260
2000
jeśli jest narzędziem,
16:57
the conduit of our cooperation,
409
1017260
2000
umożliwiającym współpracę
16:59
the technology that our species derived
410
1019260
3000
i sposobem naszego gatunku
17:02
to promote the free flow and exchange of ideas,
411
1022260
4000
na wsparcie swobodnego przepływu informacji,
17:06
in our modern world,
412
1026260
2000
to we współczesnym świecie
17:08
we confront a question.
413
1028260
2000
musimy zadać sobie pytanie.
17:10
And that question is whether
414
1030260
2000
A mianowicie:
17:12
in this modern, globalized world
415
1032260
2000
czy we współczesnym globalnym świecie
17:14
we can really afford to have all these different languages.
416
1034260
3000
stać nas na tak wiele języków?
17:17
To put it this way, nature knows no other circumstance
417
1037260
3000
Natura nie zna przypadków
17:20
in which functionally equivalent traits coexist.
418
1040260
5000
współwystępowania równoważnych cech.
17:25
One of them always drives the other extinct.
419
1045260
3000
Jedna zawsze wypiera drugą.
17:28
And we see this in the inexorable march
420
1048260
2000
Widzimy to w nieubłaganym marszu
17:30
towards standardization.
421
1050260
2000
ku standaryzacji.
17:32
There are lots and lots of ways of measuring things --
422
1052260
3000
Jest wiele metod pomiaru:
17:35
weighing them and measuring their length --
423
1055260
2000
ważenia i mierzenia długości,
17:37
but the metric system is winning.
424
1057260
2000
ale system metryczny dominuje.
17:39
There are lots and lots of ways of measuring time,
425
1059260
3000
Jest wiele sposobów mierzenia czasu,
17:42
but a really bizarre base 60 system
426
1062260
3000
ale dziwny sześćdziesiątkowy system
17:45
known as hours and minutes and seconds
427
1065260
2000
znany jako minuty i sekundy,
17:47
is nearly universal around the world.
428
1067260
3000
jest niemal uniwersalny.
17:50
There are many, many ways
429
1070260
2000
Jest wiele sposobów
17:52
of imprinting CDs or DVDs,
430
1072260
2000
zapisu płyt CD i DVD,
17:54
but those are all being standardized as well.
431
1074260
3000
ale też ulegają standaryzacji.
17:57
And you can probably think of many, many more
432
1077260
3000
Można przytaczać wiele przykładów
18:00
in your own everyday lives.
433
1080260
2000
z codziennego życia.
18:02
And so our modern world now
434
1082260
3000
We współczesnym świecie
18:05
is confronting us with a dilemma.
435
1085260
2000
zmagamy się z problemem.
18:07
And it's the dilemma
436
1087260
2000
Z tym problemem,
18:09
that this Chinese man faces,
437
1089260
2000
boryka się Chińczyk,
18:11
who's language is spoken
438
1091260
2000
którego językiem
18:13
by more people in the world
439
1093260
2000
mówi więcej ludzi na świecie,
18:15
than any other single language,
440
1095260
3000
niż którymkolwiek innym.
18:18
and yet he is sitting at his blackboard,
441
1098260
4000
Mimo to, siedzi przy tablicy
18:22
converting Chinese phrases
442
1102260
3000
i tłumaczy zwroty z chińskiego
18:25
into English language phrases.
443
1105260
2000
na angielski.
18:27
And what this does is it raises the possibility to us
444
1107260
3000
Dlatego może okazać się,
18:30
that in a world in which we want to promote
445
1110260
2000
że w świecie, który ceni
18:32
cooperation and exchange,
446
1112260
2000
współpracę i wymianę,
18:34
and in a world that might be dependent more than ever before
447
1114260
3000
i który bardziej niż kiedykolwiek
18:37
on cooperation
448
1117260
2000
polega na współpracy
18:39
to maintain and enhance our levels of prosperity,
449
1119260
3000
by utrzymać i poprawiać dobrobyt,
18:42
his actions suggest to us
450
1122260
2000
chiński student sugeruje,
18:44
it might be inevitable
451
1124260
2000
że być może w przyszłości
18:46
that we have to confront the idea
452
1126260
2000
będziemy mieć tylko jeden język.
18:48
that our destiny is to be one world with one language.
453
1128260
3000
będziemy mieć tylko jeden język.
18:51
Thank you.
454
1131260
2000
Dziękuję.
18:53
(Applause)
455
1133260
8000
(Brawa)
19:01
Matt Ridley: Mark, one question.
456
1141260
2000
Matt Ridley: Mark, jedno pytanie.
19:03
Svante found that the FOXP2 gene,
457
1143260
3000
Svente odkrył, że gen FOXP2,
19:06
which seems to be associated with language,
458
1146260
2000
związany prawdopodobnie z mową,
19:08
was also shared in the same form
459
1148260
2000
występował w tej samej formie
19:10
in Neanderthals as us.
460
1150260
2000
u ludzi i neandertalczyków.
19:12
Do we have any idea
461
1152260
2000
Wobec tego
19:14
how we could have defeated Neanderthals
462
1154260
2000
jak wyparliśmy neandertalczyków,
19:16
if they also had language?
463
1156260
2000
skoro posługiwali się mową?
19:18
Mark Pagel: This is a very good question.
464
1158260
2000
Mark Pagel: Bardzo dobre pytanie.
19:20
So many of you will be familiar with the idea that there's this gene called FOXP2
465
1160260
3000
Wielu z was słyszało o genie FOXP2,
19:23
that seems to be implicated in some ways
466
1163260
3000
który zdaje się mieć związek
19:26
in the fine motor control that's associated with language.
467
1166260
3000
z motoryką narządów mowy.
19:29
The reason why I don't believe that tells us
468
1169260
2000
Nie wierzę, że neandertalczycy
19:31
that the Neanderthals had language
469
1171260
2000
posługiwali się mową.
19:33
is -- here's a simple analogy:
470
1173260
3000
Oto prosta analogia:
19:36
Ferraris are cars that have engines.
471
1176260
3000
auta Ferrari posiadają silniki.
19:39
My car has an engine,
472
1179260
2000
Moje auto też ma silnik,
19:41
but it's not a Ferrari.
473
1181260
2000
ale to nie Ferrari.
19:43
Now the simple answer then
474
1183260
2000
Najprościej można powiedzieć,
19:45
is that genes alone don't, all by themselves,
475
1185260
2000
że geny nie decydują same
19:47
determine the outcome
476
1187260
2000
o tak czymś tak skomplikowanym,
19:49
of very complicated things like language.
477
1189260
2000
jak mowa.
19:51
What we know about this FOXP2 and Neanderthals
478
1191260
2000
FOXP2 i neandertalczycy mieli zapewne
19:53
is that they may have had fine motor control of their mouths -- who knows.
479
1193260
4000
motorykę narządów mowy, kto wie?
19:57
But that doesn't tell us they necessarily had language.
480
1197260
2000
Co nie znaczy, że mieli język.
19:59
MR: Thank you very much indeed.
481
1199260
2000
MR: Dziękuję bardzo.
20:01
(Applause)
482
1201260
3000
(Brawa)
O tej stronie

Na tej stronie poznasz filmy z YouTube, które są przydatne do nauki języka angielskiego. Zobaczysz lekcje angielskiego prowadzone przez najlepszych nauczycieli z całego świata. Kliknij dwukrotnie na angielskie napisy wyświetlane na stronie każdego filmu, aby odtworzyć film od tego miejsca. Napisy przewijają się synchronicznie z odtwarzaniem filmu. Jeśli masz jakieś uwagi lub prośby, skontaktuj się z nami za pomocą formularza kontaktowego.

https://forms.gle/WvT1wiN1qDtmnspy7