Mark Pagel: How language transformed humanity

Tłumaczenie: Karolina Sobkowicz Korekta: Rysia Wand

Each of you possesses

Posiadamy najbardziej potężną,

the most powerful, dangerous and subversive trait

niebezpieczną i przewrotową zdolność,

that natural selection has ever devised.

jaką stworzyła selekcja naturalna.

It's a piece of neural audio technology

To neuralno-dźwiękowa technika

for rewiring other people's minds.

manipulacji umysłami innych.

I'm talking about your language, of course,

Mówię oczywiście o języku,

because it allows you to implant a thought from your mind

który pozwala "przeszczepić" myśl

directly into someone else's mind,

z jednego umysłu w drugi,

and they can attempt to do the same to you,

także twój,

without either of you having to perform surgery.

bez konieczności operowania.

Instead, when you speak,

Kiedy mówimy,

you're actually using a form of telemetry

posługujemy się techniką

not so different

podobną do tej

from the remote control device for your television.

użytej w pilocie telewizora.

It's just that, whereas that device

Pilot wysyła sygnały podczerwieni,

relies on pulses of infrared light,

Pilot wysyła sygnały podczerwieni,

your language relies on pulses,

a mowa wyraźne fale dźwiękowe.

discrete pulses, of sound.

a mowa wyraźne fale dźwiękowe.

And just as you use the remote control device

Dzięki użyciu pilota

to alter the internal settings of your television

możesz zmienić kanał telewizyjny

to suit your mood,

na taki, który ci odpowiada.

you use your language

Natomiast dzięki mowie

to alter the settings inside someone else's brain

możesz manipulować umysłami

to suit your interests.

na swoją korzyść.

Languages are genes talking,

Dzięki mowie

getting things that they want.

geny osiągają swój cel.

And just imagine the sense of wonder in a baby

Wyobraźcie sobie zachwyt dziecka,

when it first discovers that, merely by uttering a sound,

które odkrywa, że wydanie dźwięku

it can get objects to move across a room

ma moc przenoszenia przedmiotów,

as if by magic,

może nawet wprost do ust.

and maybe even into its mouth.

Jakby za dotknięciem różdżki.

Now language's subversive power

Przewrotową siłę języka

has been recognized throughout the ages

od wieków dostrzega cenzura.

in censorship, in books you can't read,

Ostrzega, czego nie wolno czytać

phrases you can't use

albo mówić.

and words you can't say.

albo mówić.

In fact, the Tower of Babel story in the Bible

Historia biblijnej wieży Babel

is a fable and warning

to mit i ostrzeżenie

about the power of language.

o potędze języka.

According to that story, early humans developed the conceit

Wg niej, dawni ludzi pysznili się,

that, by using their language to work together,

że pracując razem, dzięki wspólnemu językowi,

they could build a tower

mogą zbudować wieżę,

that would take them all the way to heaven.

sięgającą samego nieba.

Now God, angered at this attempt to usurp his power,

Bóg, rozwścieczony próbą odebrania mu władzy,

destroyed the tower,

Bóg, rozwścieczony próbą odebrania mu władzy,

and then to ensure

zniszczył wieżę,

that it would never be rebuilt,

a żeby uniemożliwić jej odbudowanie,

he scattered the people by giving them different languages --

rozproszył ludzi mieszając ich języki,

confused them by giving them different languages.

wprowadzając zamęt.

And this leads to the wonderful irony

Ironia polega na tym,

that our languages exist to prevent us from communicating.

że istnienie języków ma nam utrudnić komunikację.

Even today,

Nawet dziś wiemy,

we know that there are words we cannot use,

że są słowa, których nie wolno używać,

phrases we cannot say,

zdania, których nie wolno wypowiadać.

because if we do so,

Wypowiedzenie ich

we might be accosted, jailed,

grozi atakiem, więzieniem,

or even killed.

a nawet śmiercią.

And all of this from a puff of air

Wszystko za sprawą powietrza,

emanating from our mouths.

wydobywającego się z ust.

Now all this fuss about a single one of our traits

Taki zamęt wokół pojedynczej cechy mówi,

tells us there's something worth explaining.

że warto się jej bliżej przyjrzeć.

And that is how and why

Jak i dlaczego

did this remarkable trait evolve,

rozwinęła się ta niezywkła zdolność?

and why did it evolve

Dlaczego ewoluowała

only in our species?

tylko u ludzi?

Now it's a little bit of a surprise

Co zaskakujące,

that to get an answer to that question,

odpowiedzi dostarcza obserwacja

we have to go to tool use

użytkowania narzędzi

in the chimpanzees.

przez szympansy.

Now these chimpanzees are using tools,

Szympansy używają narzędzi.

and we take that as a sign of their intelligence.

Widzimy w tym przejaw inteligencji.

But if they really were intelligent,

Ale skoro są inteligentne,

why would they use a stick to extract termites from the ground

to czemu do wydobywania termitów

rather than a shovel?

używają kija zamiast łopaty?

And if they really were intelligent,

Gdyby naprawdę były inteligentne,

why would they crack open nuts with a rock?

czy rozłupywałyby orzechy kamieniem

Why wouldn't they just go to a shop and buy a bag of nuts

zamiast kupić torebkę orzechów,

that somebody else had already cracked open for them?

które ktoś już pozbawił skorupy?

Why not? I mean, that's what we do.

Dlaczego nie? My tak robimy.

Now the reason the chimpanzees don't do that

Szymapansy nie, bo brakuje im tego,

is that they lack what psychologists and anthropologists call

co psycholodzy i antropolodzy nazywają

social learning.

społecznym uczeniem się.

They seem to lack the ability

Brak im zdolności

to learn from others

do uczenia się od innych

by copying or imitating

przez kopiowanie i naśladowanie,

or simply watching.

albo zwykłą obserwację.

As a result,

W rezultacie

they can't improve on others' ideas

nie mogą ulepszać pomysłów innych

or learn from others' mistakes --

ani uczyć się na czyichś błędach,

benefit from others' wisdom.

czyli korzystać z wiedzy innych.

And so they just do the same thing

W kółko robią to samo.

over and over and over again.

W kółko robią to samo.

In fact, we could go away for a million years and come back

Moglibyśmy zniknąć na milion lat, wrócić,

and these chimpanzees would be doing the same thing

a szympansy robiłyby to samo,

with the same sticks for the termites

tymi samymi kijami na termity

and the same rocks to crack open the nuts.

i kamieniami do łupania orzechów.

Now this may sound arrogant, or even full of hubris.

Brzmi to arogancko lub wręcz bezczelnie.

How do we know this?

Skąd to wiemy?

Because this is exactly what our ancestors, the Homo erectus, did.

Bo taki był nasz przodek, Homo erectus.

These upright apes

Te człekokształtne małpy

evolved on the African savanna

wyewoluowały na afrykańskiej sawannie

about two million years ago,

jakieś dwa miliony lat temu.

and they made these splendid hand axes

Wytwarzały wspaniałe pięściaki,

that fit wonderfully into your hands.

które znakomicie leżą w ręce.

But if we look at the fossil record,

Skamieliny pokazują,

we see that they made the same hand axe

że w kółko robiły

over and over and over again

takie same pięściaki,

for one million years.

przez milion lat.

You can follow it through the fossil record.

Widać to na skamielinach.

Now if we make some guesses about how long Homo erectus lived,

Szacując długość życia

what their generation time was,

i jednego pokolenia Homo erectusa,

that's about 40,000 generations

wyjdzie nam, że przez 40 tys. pokoleń

of parents to offspring, and other individuals watching,

wzajemnej obserwacji,

in which that hand axe didn't change.

kształt toporka nie zmienił się.

It's not even clear

Nie jest jasne, czy neandertalczycy,

that our very close genetic relatives, the Neanderthals,

genetycznie bliscy nam krewni,

had social learning.

potrafili uczyć się przez naśladowanie.

Sure enough, their tools were more complicated

Mieli bardziej zaawansowane narzędzia

than those of Homo erectus,

niż Homo erectus.

but they too showed very little change

Jednak przez 300 tys. lat

over the 300,000 years or so

obecności neandertalczyków w Eurazji

that those species, the Neanderthals,

ich narzędzia zmieniły się nieznacznie.

lived in Eurasia.

ich narzędzia zmieniły się nieznacznie.

Okay, so what this tells us

I na przekór staremu porzekadłu

is that, contrary to the old adage,

"małpa małpuje"

"monkey see, monkey do,"

ze zdumieniem odkrywamy,

the surprise really is

że zwierzęta nie potrafią naśladować wcale,

that all of the other animals

że zwierzęta nie potrafią naśladować wcale,

really cannot do that -- at least not very much.

albo w bardzo w znikomym stopniu.

And even this picture

Nawet to zdjęcie budzi podejrzenia.

has the suspicious taint of being rigged about it --

Przywodzi na myśl

something from a Barnum & Bailey circus.

sceny z cyrku Barnuma & Baileya.

But by comparison,

Dla porównania,

we can learn.

my mamy zdolność uczenia się.

We can learn by watching other people

Potrafimy uczyć się obserwując,

and copying or imitating

kopiując lub naśladując to,

what they can do.

co potrafią inni.

We can then choose, from among a range of options,

Potem z wielu możliwości

the best one.

możemy wybrać tę najlepszą.

We can benefit from others' ideas.

Umiemy korzystać z pomysłów

We can build on their wisdom.

i budować na wiedzy innych.

And as a result, our ideas do accumulate,

Dzięki temu mnożą się pomysły,

and our technology progresses.

a technologia się rozwija.

And this cumulative cultural adaptation,

Nagromadzenie pomysłów antropolodzy nazywają

as anthropologists call

kumulatywną adaptacją kulturową.

this accumulation of ideas,

Odpowiada za wszystko,

is responsible for everything around you

co składa się

in your bustling and teeming everyday lives.

na zaganianą codzienność.

I mean the world has changed out of all proportion

Dzisiejszy świat różni się nieproporcjonalnie

to what we would recognize

od tego, co ludzkość znała

even 1,000 or 2,000 years ago.

jeszcze 1000 czy 2000 lat temu.

And all of this because of cumulative cultural adaptation.

Wszystko dzięki kumulatywnej adaptacji kulturowej.

The chairs you're sitting in, the lights in this auditorium,

Krzesła, światła na tej sali,

my microphone, the iPads and iPods that you carry around with you --

mój mikrofon, przenośne iPady i iPody

all are a result

powstały dzięki

of cumulative cultural adaptation.

kumulatywnej adaptacji kulturowej.

Now to many commentators,

Jej rozwój,

cumulative cultural adaptation, or social learning,

jak i rozwój społecznego uczenia się,

is job done, end of story.

to dla wielu koniec tematu.

Our species can make stuff,

Potrafimy tworzyć, dzięki czemu

therefore we prospered in a way that no other species has.

rozwinęliśmy się jak żaden inny gatunek.

In fact, we can even make the "stuff of life" --

Potrafimy nawet tworzyć rzeczywistość,

as I just said, all the stuff around us.

czyli wszystko co nas otacza.

But in fact, it turns out

Okazuje się jednak,

that some time around 200,000 years ago,

że to, kiedy 200 tys. lat temu

when our species first arose

wyłonił się nasz gatunek

and acquired social learning,

i nauczył się naśladować,

that this was really the beginning of our story,

jest początkiem naszej historii,

not the end of our story.

a nie jej końcem.

Because our acquisition of social learning

Otóż zdolność do społecznego uczenia się

would create a social and evolutionary dilemma,

zrodziła społeczny i ewolucyjny problem.

the resolution of which, it's fair to say,

A jego rozwiązanie przesądziło

would determine not only the future course of our psychology,

nie tylko o rozwoju psychologii człowieka,

but the future course of the entire world.

ale o przyszłości całego świata.

And most importantly for this,

Co najważniejsze,

it'll tell us why we have language.

wyjaśnia pochodzenie języka.

And the reason that dilemma arose

Problem wziął się stąd,

is, it turns out, that social learning is visual theft.

że społeczne uczenie się to wizualna kradzież.

If I can learn by watching you,

Jeżeli obserwując uczę się,

I can steal your best ideas,

to mogę kraść twoje najlepsze pomysły.

and I can benefit from your efforts,

Mogę czerpać korzyści z twoich wysiłków

without having to put in the time and energy that you did

bez wkładu czasu czy energii,

into developing them.

które ty zainwestowałeś w ich rozwinięcie.

If I can watch which lure you use to catch a fish,

Jeśli podpatrzę, czym wabisz rybę,

or I can watch how you flake your hand axe

albo jak obrabiasz toporek,

to make it better,

by go ulepszyć,

or if I follow you secretly to your mushroom patch,

albo wyśledzę twoją polankę z grzybami,

I can benefit from your knowledge and wisdom and skills,

mogę wykorzystać twoją wiedzę i zdolności,

and maybe even catch that fish

a nawet pierwszy złapać rybę.

before you do.

a nawet pierwszy złapać rybę.

Social learning really is visual theft.

Społeczne uczenie się to wizualna kradzież.

And in any species that acquired it,

Każdy gatunek,

it would behoove you

który zdobył tę zdolność

to hide your best ideas,

powinien strzec przed kradzieżą

lest somebody steal them from you.

swoje najlepsze pomysły.

And so some time around 200,000 years ago,

200 tys. lat temu

our species confronted this crisis.

stanęliśmy w obliczu kryzysu.

And we really had only two options

Na rozwiązanie konfliktów

for dealing with the conflicts

wynikłych z kradzieży wizualnej,

that visual theft would bring.

mieliśmy tylko dwa wyjścia.

One of those options

Mogliśmy

was that we could have retreated

wycofać się do życia

into small family groups.

w małych grupkach rodzinnych.

Because then the benefits of our ideas and knowledge

Wówczas z pomysłów i wiedzy

would flow just to our relatives.

korzystaliby tylko nasi krewni.

Had we chosen this option,

Gdybyśmy 200 tys. lat temu

sometime around 200,000 years ago,

wybrali tę możliwość,

we would probably still be living like the Neanderthals were

nadal żylibyśmy tak, jak neandertalczycy

when we first entered Europe 40,000 years ago.

w Europie 40 tys. lat temu.

And this is because in small groups

A to dlatego, że w małych grupach

there are fewer ideas, there are fewer innovations.

jest mniej pomysłów i innowacji.

And small groups are more prone to accidents and bad luck.

Częściej zdażają się wypadki i nieszczęścia.

So if we'd chosen that path,

Taka droga ewolucji

our evolutionary path would have led into the forest --

byłaby krótka

and been a short one indeed.

i prowadziłaby do lasu.

The other option we could choose

Alternatywą było

was to develop the systems of communication

rozwinięcie sposobów porozumiewania,

that would allow us to share ideas

które umożliwiłyby

and to cooperate amongst others.

dzielenie się pomysłami i współpracę.

Choosing this option would mean

Umożliwiłoby to każdemu

that a vastly greater fund of accumulated knowledge and wisdom

dostęp do nieporównanie większych

would become available to any one individual

zasobów wiedzy i mądrości,

than would ever arise from within an individual family

od tych uzyskanych od rodziny,

or an individual person on their own.

czy w wyniku własnej pracy.

Well, we chose the second option,

Wybraliśmy drugą opcję.

and language is the result.

W rezultacie powstał język.

Language evolved to solve the crisis

Rozwój języka

of visual theft.

rozwiązał problem kradzieży wizualnej.

Language is a piece of social technology

Język to społeczne narzędzie

for enhancing the benefits of cooperation --

do zwiększania korzyści z współpracy:

for reaching agreements, for striking deals

do zawierania porozumień,

and for coordinating our activities.

dobijania targów czy organizacji działań.

And you can see that, in a developing society

Dla rozwijającego się społeczeństwa,

that was beginning to acquire language,

uczącego się użycia języka,

not having language

jego brak byłby jak dla ptaka brak skrzydeł.

would be a like a bird without wings.

jego brak byłby jak dla ptaka brak skrzydeł.

Just as wings open up this sphere of air

Jak skrzydła dają ptakom

for birds to exploit,

dostęp do przestworzy,

language opened up the sphere of cooperation

tak język umożliwił ludziom współpracę.

for humans to exploit.

tak język umożliwił ludziom współpracę.

And we take this utterly for granted,

Jako gatunek nie doceniamy języka,

because we're a species that is so at home with language,

bo jest dla nas czymś naturalnym.

but you have to realize

Należy uświadomić sobie,

that even the simplest acts of exchange that we engage in

że nawet najprostsza wymiana

are utterly dependent upon language.

całkowicie polega na języku.

And to see why, consider two scenarios

Dlaczego? Oto dwa scenariusze z początków ewolucji.

from early in our evolution.

Dlaczego? Oto dwa scenariusze z początków ewolucji.

Let's imagine that you are really good

Wyobraźmy sobie, że robisz

at making arrowheads,

świetne groty do strzał,

but you're hopeless at making the wooden shafts

ale kiepskie drewniane promienie

with the flight feathers attached.

z doczepionymi lotkami.

Two other people you know are very good at making the wooden shafts,

Znasz dwie osoby, których promienie są dobre,

but they're hopeless at making the arrowheads.

ale groty beznadziejne.

So what you do is --

Co robisz?

one of those people has not really acquired language yet.

Jedna nie posługuje się jeszcze językiem.

And let's pretend the other one is good at language skills.

Umówmy się, że ta druga tak.

So what you do one day is you take a pile of arrowheads,

Pewnego dnia bierzesz garść grotów

and you walk up to the one that can't speak very well,

i idziesz do tej, co nie mówi dobrze.

and you put the arrowheads down in front of him,

Kładziesz je przed nią,

hoping that he'll get the idea that you want to trade your arrowheads

w nadziei, że zrozumie, że chcesz

for finished arrows.

wymienić je za wystrugane promienie.

But he looks at the pile of arrowheads, thinks they're a gift,

W przekonaniu, że to prezent,

picks them up, smiles and walks off.

podnosi je, uśmiecha się i odchodzi.

Now you pursue this guy, gesticulating.

Gonisz jegomościa gestykulując.

A scuffle ensues and you get stabbed

Wywiązuje się bójka i zostajesz dźgnięty

with one of your own arrowheads.

własnym ostrzem.

Okay, now replay this scene now, and you're approaching the one who has language.

Teraz idziesz do tego, który zna język.

You put down your arrowheads and say,

Kładziesz ostrza i proponujesz:

"I'd like to trade these arrowheads for finished arrows. I'll split you 50/50."

"Chcę wymienić groty na promienie. Po połowie".

The other one says, "Fine. Looks good to me.

Ten się zgadza.

We'll do that."

Ten się zgadza.

Now the job is done.

Sprawa załatwiona.

Once we have language,

Język pozwala nam dzielić pomysły

we can put our ideas together and cooperate

i współpracować

to have a prosperity

w imię dobrobytu

that we couldn't have before we acquired it.

inaczej nieosiągalnego.

And this is why our species

Dlatego nasz gatunek

has prospered around the world

prosperuje na całym świecie,

while the rest of the animals

podczas gdy reszta zwierząt

sit behind bars in zoos, languishing.

marnieje w klatkach w zoo.

That's why we build space shuttles and cathedrals

Budujemy promy kosmiczne i katedry

while the rest of the world sticks sticks into the ground

gdy reszta świata wydobywa termity,

to extract termites.

wpychając patyki w ziemię.

All right, if this view of language

Jeśli takie spojrzenie na język i jego znaczenie

and its value

w rozwiązaniu problemu kradzieży wizualnej

in solving the crisis of visual theft is true,

jest słuszne,

any species that acquires it

to gatunek, który nauczy się języka

should show an explosion of creativity and prosperity.

czeka eksplozja kreatywności i dobrobyt.

And this is exactly what the archeological record shows.

Tego dowodzą archeologiczne znaleziska.

If you look at our ancestors,

Neandertalczycy i Homo erectus,

the Neanderthals and the Homo erectus, our immediate ancestors,

nasi bezpośredni przodkowie,

they're confined to small regions of the world.

zamieszkiwali ograniczone obszary.

But when our species arose

Gdy jakieś 200 tys. lat temu,

about 200,000 years ago,

pojawił się nasz gatunek,

sometime after that we quickly walked out of Africa

dosyć szybko wyruszył z Afryki

and spread around the entire world,

i rozproszył po całym świecie.

occupying nearly every habitat on Earth.

Zamieszkujemy niemal każdy ziemski ekosystem.

Now whereas other species are confined

Gdy inne gatunki ograniczają się do miejsc,

to places that their genes adapt them to,

do których przystosowały je geny,

with social learning and language,

my, dzięki społecznemu uczeniu się i mowie,

we could transform the environment

przekształciliśmy otoczenie tak,

to suit our needs.

by odpowiadało naszym potrzebom.

And so we prospered in a way

Dlatego rozwinęliśmy się

that no other animal has.

jak żadne inne zwierzę.

Language really is

Język to najpotężniejsza zdolność,

the most potent trait that has ever evolved.

jaka kiedykolwiek wyewoluowała.

It is the most valuable trait we have

Dzięki językowi wystarczą ziemia

for converting new lands and resources

i surowce naturalne

into more people and their genes

byśmy mogli namnożyć ludzi

that natural selection has ever devised.

i ich geny.

Language really is

Język to głos naszych genów.

the voice of our genes.

Język to głos naszych genów.

Now having evolved language, though,

Dość niewiarygodne,

we did something peculiar,

a nawet dziwne jest to,

even bizarre.

co zrobiliśmy mając już język.

As we spread out around the world,

Rozchodząc się po świecie

we developed thousands of different languages.

rozwinęliśmy tysiące języków.

Currently, there are about seven or 8,000

Obecnie na Ziemi mówi się

different languages spoken on Earth.

prawie 8 tysiącami języków

Now you might say, well, this is just natural.

Może uznacie za naturalne to,

As we diverge, our languages are naturally going to diverge.

że gdy ludzie rozchodzą się, języki różnicują się.

But the real puzzle and irony

Zagadką i ironią jest to,

is that the greatest density of different languages on Earth

że największą różnorodność językową

is found where people are most tightly packed together.

widać w miejscach najgęściej zaludnionych.

If we go to the island of Papua New Guinea,

Na wyspie Papua Nowa Gwinea

we can find about 800 to 1,000

znajdziemy niemal 1000

distinct human languages,

odrębnych języków,

different human languages,

którymi mówi się wyłącznie tam.

spoken on that island alone.

którymi mówi się wyłącznie tam.

There are places on that island

Są tam miejsca,

where you can encounter a new language

gdzie język zmienia się

every two or three miles.

co 2 czy 3 mile.

Now, incredible as this sounds,

Choć to niewiarygodne,

I once met a Papuan man, and I asked him if this could possibly be true.

zapytałem Papuasa, czy to prawda.

And he said to me, "Oh no.

Odpowiedział, że nie,

They're far closer together than that."

są dużo bliżej siebie.

And it's true; there are places on that island

Są na wyspie miejsca,

where you can encounter a new language in under a mile.

gdzie nowy język słychać co milę.

And this is also true of some remote oceanic islands.

Podobnie jest na niektórych wyspach.

And so it seems that we use our language,

Zdaje się, że używamy języka

not just to cooperate,

nie tylko do współpracy,

but to draw rings around our cooperative groups

ale też by wydrębnić własną grupę,

and to establish identities,

określić jej tożsamość,

and perhaps to protect our knowledge and wisdom and skills

i może ochronić wiedzę i umiejętności

from eavesdropping from outside.

przed obcymi.

And we know this

Wiemy to,

because when we study different language groups

bo badając różne grupy językowe

and associate them with their cultures,

i kojarząc je z kulturami,

we see that different languages

zobaczyliśmy, że różnorodność językowa

slow the flow of ideas between groups.

opóźnia przepływ pomysłów między grupami.

They slow the flow of technologies.

Opóźnia przepływ technologii,

And they even slow the flow of genes.

a nawet genów.

Now I can't speak for you,

Nie wiem jak wy,

but it seems to be the case

ale większość ludzi nie uprawia seksu

that we don't have sex with people we can't talk to.

z osobami, z którymi nie mogą porozmawiać.

(Laughter)

(Śmiech)

Now we have to counter that, though,

Trzeba jednak przyznać,

against the evidence we've heard

że wbrew tym dowodom

that we might have had some rather distasteful genetic dalliances

zdarzały się niesmaczne flirty genetyczne

with the Neanderthals and the Denisovans.

z neandertalczykami i ludźmi z jaskini Denisova.

(Laughter)

(Śmiech)

Okay, this tendency we have,

Nasza tendencja,

this seemingly natural tendency we have,

wydawałoby się całkiem naturalna,

towards isolation, towards keeping to ourselves,

do izolacji i separowania się,

crashes head first into our modern world.

bierze w łeb w dzisiejszym świecie.

This remarkable image

To niezwykłe zdjęcie

is not a map of the world.

nie przedstawia mapy świata.

In fact, it's a map of Facebook friendship links.

To mapa połączeń facebookowych znajomości.

And when you plot those friendship links

Odwzorowanie połączeń tych znajomości

by their latitude and longitude,

na układzie współrzędnych geograficznych

it literally draws a map of the world.

daje mapę świata.

Our modern world is communicating

W dzisiejszym świecie

with itself and with each other

informacje płyną we wszystkie strony,

more than it has

częściej, niż kiedykolwiek przedtem.

at any time in its past.

częściej, niż kiedykolwiek przedtem.

And that communication, that connectivity around the world,

Komunikacja, łączność na świecie,

that globalization

i globalizacja

now raises a burden.

rodzą problem.

Because these different languages

Bo jak wiemy, różne języki

impose a barrier, as we've just seen,

stanowią barierę

to the transfer of goods and ideas

dla przepływu dóbr, pomysłów,

and technologies and wisdom.

technologii i wiedzy.

And they impose a barrier to cooperation.

Stanowią też barierę dla współpracy.

And nowhere do we see that more clearly

Nigdzie nie widać tego lepiej

than in the European Union,

niż w Unii Europejskiej.

whose 27 member countries

W jej 27 krajach członkowskich

speak 23 official languages.

mówi się 23 oficjalnymi językami.

The European Union

Unia Europejska

is now spending over one billion euros annually

wydaje ponad miliard euro rocznie

translating among their 23 official languages.

na tłumaczenie 23 oficjalnych języków.

That's something on the order

To jakieś 1,45 miliarda

of 1.45 billion U.S. dollars

dolarów amerykańskich

on translation costs alone.

na same tłumaczenia.

Now think of the absurdity of this situation.

Co za absurd.

If 27 individuals

Jeśli 27 osób

from those 27 member states

z 27 krajów członkowskich

sat around table, speaking their 23 languages,

siada przy stole, by rozmawiać 23 językami,

some very simple mathematics will tell you

z prostego równania wychodzi,

that you need an army of 253 translators

że potrzeba armii 253 tłumaczy,

to anticipate all the pairwise possibilities.

by tłumaczyć wszystkie pary językowe.

The European Union employs a permanent staff

Unia Europejska zatrudnia na stałe

of about 2,500 translators.

około 2500 tłumaczy.

And in 2007 alone --

Tylko w 2007,

and I'm sure there are more recent figures --

na pewno są nowsze dane,

something on the order of 1.3 million pages

wyłącznie na angielski

were translated into English alone.

przetłumaczono jakieś 1,3 mln stron.

And so if language really is

Jeśli język to rzeczywiście antidotum

the solution to the crisis of visual theft,

na problem kradzieży wizualnej,

if language really is

jeśli jest narzędziem,

the conduit of our cooperation,

umożliwiającym współpracę

the technology that our species derived

i sposobem naszego gatunku

to promote the free flow and exchange of ideas,

na wsparcie swobodnego przepływu informacji,

in our modern world,

to we współczesnym świecie

we confront a question.

musimy zadać sobie pytanie.

And that question is whether

A mianowicie:

in this modern, globalized world

czy we współczesnym globalnym świecie

we can really afford to have all these different languages.

stać nas na tak wiele języków?

To put it this way, nature knows no other circumstance

Natura nie zna przypadków

in which functionally equivalent traits coexist.

współwystępowania równoważnych cech.

One of them always drives the other extinct.

Jedna zawsze wypiera drugą.

And we see this in the inexorable march

Widzimy to w nieubłaganym marszu

towards standardization.

ku standaryzacji.

There are lots and lots of ways of measuring things --

Jest wiele metod pomiaru:

weighing them and measuring their length --

ważenia i mierzenia długości,

but the metric system is winning.

ale system metryczny dominuje.

There are lots and lots of ways of measuring time,

Jest wiele sposobów mierzenia czasu,

but a really bizarre base 60 system

ale dziwny sześćdziesiątkowy system

known as hours and minutes and seconds

znany jako minuty i sekundy,

is nearly universal around the world.

jest niemal uniwersalny.

There are many, many ways

Jest wiele sposobów

of imprinting CDs or DVDs,

zapisu płyt CD i DVD,

but those are all being standardized as well.

ale też ulegają standaryzacji.

And you can probably think of many, many more

Można przytaczać wiele przykładów

in your own everyday lives.

z codziennego życia.

And so our modern world now

We współczesnym świecie

is confronting us with a dilemma.

zmagamy się z problemem.

And it's the dilemma

Z tym problemem,

that this Chinese man faces,

boryka się Chińczyk,

who's language is spoken

którego językiem

by more people in the world

mówi więcej ludzi na świecie,

than any other single language,

niż którymkolwiek innym.

and yet he is sitting at his blackboard,

Mimo to, siedzi przy tablicy

converting Chinese phrases

i tłumaczy zwroty z chińskiego

into English language phrases.

na angielski.

And what this does is it raises the possibility to us

Dlatego może okazać się,

that in a world in which we want to promote

że w świecie, który ceni

cooperation and exchange,

współpracę i wymianę,

and in a world that might be dependent more than ever before

i który bardziej niż kiedykolwiek

on cooperation

polega na współpracy

to maintain and enhance our levels of prosperity,

by utrzymać i poprawiać dobrobyt,

his actions suggest to us

chiński student sugeruje,

it might be inevitable

że być może w przyszłości

that we have to confront the idea

będziemy mieć tylko jeden język.

that our destiny is to be one world with one language.

będziemy mieć tylko jeden język.

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)

Matt Ridley: Mark, one question.

Matt Ridley: Mark, jedno pytanie.

Svante found that the FOXP2 gene,

Svente odkrył, że gen FOXP2,

which seems to be associated with language,

związany prawdopodobnie z mową,

was also shared in the same form

występował w tej samej formie

in Neanderthals as us.

u ludzi i neandertalczyków.

Do we have any idea

Wobec tego

how we could have defeated Neanderthals

jak wyparliśmy neandertalczyków,

if they also had language?

skoro posługiwali się mową?

Mark Pagel: This is a very good question.

Mark Pagel: Bardzo dobre pytanie.

So many of you will be familiar with the idea that there's this gene called FOXP2

Wielu z was słyszało o genie FOXP2,

that seems to be implicated in some ways

który zdaje się mieć związek

in the fine motor control that's associated with language.

z motoryką narządów mowy.

The reason why I don't believe that tells us

Nie wierzę, że neandertalczycy

that the Neanderthals had language

posługiwali się mową.

is -- here's a simple analogy:

Oto prosta analogia:

Ferraris are cars that have engines.

auta Ferrari posiadają silniki.

My car has an engine,

Moje auto też ma silnik,

but it's not a Ferrari.

ale to nie Ferrari.

Now the simple answer then

Najprościej można powiedzieć,

is that genes alone don't, all by themselves,

że geny nie decydują same

determine the outcome

o tak czymś tak skomplikowanym,

of very complicated things like language.

jak mowa.

What we know about this FOXP2 and Neanderthals

FOXP2 i neandertalczycy mieli zapewne

is that they may have had fine motor control of their mouths -- who knows.

motorykę narządów mowy, kto wie?

But that doesn't tell us they necessarily had language.

Co nie znaczy, że mieli język.

MR: Thank you very much indeed.

MR: Dziękuję bardzo.

(Applause)

(Brawa)