Mark Pagel: How language transformed humanity

Translator: Andoni Sagarna Reviewer: olatz mercader

Each of you possesses

Zuetako bakoitzak badu

the most powerful, dangerous and subversive trait

hautapen naturalak inoiz asmatu duen

that natural selection has ever devised.

ezaugarri ahaltsuen, arriskutsuen eta subertsiboena.

It's a piece of neural audio technology

Audio teknologia neuronala den zerbait da,

for rewiring other people's minds.

beste pertsona batzuen gogamenak birprogramatzeko.

I'm talking about your language, of course,

Zuen mintzamenaz ari naiz, jakina,

because it allows you to implant a thought from your mind

horrek ahalbidetzen baitizue zuen gogameneko pentsamendu bat

directly into someone else's mind,

zuzenean beste norbaiten gogamenean landatzea,

and they can attempt to do the same to you,

eta haiek ere beste hainbeste saiatuko dira egiten zurekin,

without either of you having to perform surgery.

zuetako inork kirurgiaz baliatu beharrik gabe.

Instead, when you speak,

Ostera, hitz egiten duzuenean,

you're actually using a form of telemetry

telemetria moduko zerbait erabiltzen ari zarete

not so different

zuen telebistaren urrutiko agintearekiko

from the remote control device for your television.

oso diferentea ez dena.

It's just that, whereas that device

Gertatzen dena da,

relies on pulses of infrared light,

argi infragorrizko pultsuez baliatzen dela tresna,

your language relies on pulses,

eta zuen hizkuntza pultsuetan oinarritzen dela,

discrete pulses, of sound.

baina soinuzko pultsu diskretuetan.

And just as you use the remote control device

Eta zuen telebistaren barruko konfigurazioa aldatzeko

to alter the internal settings of your television

urrutiko agintea erabiltzen duzuen bezalaxe,

to suit your mood,

zuen gustura moldatzeko,

you use your language

beste norbaiten garunaren barruko

to alter the settings inside someone else's brain

konfigurazioa aldatzeko erabiltzen duzue zuen hizkuntza,

to suit your interests.

zuen interesetara egokitzeko.

Languages are genes talking,

Hizkuntzak geneak hizketan dira,

getting things that they want.

nahi dituzten gauzak lortzen.

And just imagine the sense of wonder in a baby

Eta imajina ezazue haurtxo baten harridura-sentimendua

when it first discovers that, merely by uttering a sound,

lehenbiziko aldiz ohartzen denean, soinu bat egite hutsaz,

it can get objects to move across a room

lor dezakeela gauzak gelan zehar mugitzea

as if by magic,

magiaz bezala,

and maybe even into its mouth.

eta agian baita bere ahoaren barruan ere.

Now language's subversive power

Hizkuntzaren ahalmen subertsiboa

has been recognized throughout the ages

antzeman izan da mendetan zehar

in censorship, in books you can't read,

zentsuran, irakur ez ditzakezuen liburuetan,

phrases you can't use

erabil ez ditzakezuen esaldietan

and words you can't say.

eta esan ez ditzakezuen hitzetan.

In fact, the Tower of Babel story in the Bible

Azken finean, Bibliako Babelgo Dorrearen istorioa

is a fable and warning

alegia bat da eta

about the power of language.

ohartarazpen bat hizkuntzaren ahalmenaz.

According to that story, early humans developed the conceit

Istorio horren arabera, antzinako gizakiak iritsi ziren pentsatzera,

that, by using their language to work together,

beren hizkuntza elkarlanean jarduteko erabiliz,

they could build a tower

zeruraino iristeko aukera emango

that would take them all the way to heaven.

zien dorre bat eraiki zezaketela.

Now God, angered at this attempt to usurp his power,

Orduan Jainkoak, berari boterea kentzeko saio horrek haserreturik,

destroyed the tower,

dorrea eraitsi egin zuen,

and then to ensure

eta, gero inoiz ez zela

that it would never be rebuilt,

berreraikiko bermatzeko,

he scattered the people by giving them different languages --

jendea sakabanatu egin zuen, hizkuntza diferenteak emanez --

confused them by giving them different languages.

nahastu egin zituen hizkuntza diferenteak emanez.

And this leads to the wonderful irony

Eta horrek ironia izugarri bat ekarri zuen:

that our languages exist to prevent us from communicating.

gure hizkuntzak elkarrekin komunikatzea eragozteko existitzen direla.

Even today,

Orain ere,

we know that there are words we cannot use,

badakigu badirela erabil ez ditzakegun hitzak,

phrases we cannot say,

esan ez ditzakegun esaldiak,

because if we do so,

zeren eta hori egiten badugu,

we might be accosted, jailed,

gogait eragin, kartzelatu eta

or even killed.

baita hil ere gaitzaketela.

And all of this from a puff of air

Eta hori guztia gure ahotetatik irtendako

emanating from our mouths.

aire-bafada bategatik.

Now all this fuss about a single one of our traits

Gure ezaugarri bakar bati buruzko istilu horrek guztiak

tells us there's something worth explaining.

adierazten digu badela hor azalpen bat merezi duen zerbait.

And that is how and why

Kontua hauxe da: nola eta zergatik

did this remarkable trait evolve,

garatu zen ezaugarri garrantzitsu hori,

and why did it evolve

eta zergatik garatu zen

only in our species?

gure espeziean soilik?

Now it's a little bit of a surprise

Ezusteko txiki bat dator orain.

that to get an answer to that question,

Izan ere, galdera horri erantzuteko,

we have to go to tool use

txinpantzeek tresnak nola

in the chimpanzees.

erabiltzen dituzten aztertzera jo behar dugu.

Now these chimpanzees are using tools,

Txinpantze horiek orain tresnak erabiltzen ari dira

and we take that as a sign of their intelligence.

eta haiek adimena duten seinaletzat hartzen dugu hori.

But if they really were intelligent,

Baina haiek benetan adimena balute,

why would they use a stick to extract termites from the ground

zergatik erabiltzen dute makila bat, lurretik termitak ateratzeko,

rather than a shovel?

pala bat erabili ordez?

And if they really were intelligent,

Eta benetan adimenik badute

why would they crack open nuts with a rock?

zergatik hausten dituzte intxaurrak harri batez?

Why wouldn't they just go to a shop and buy a bag of nuts

Zergatik ez dira denda batera joaten eta

that somebody else had already cracked open for them?

beste norbaitek hautsi dituen intxaurren poltsakada bat erosten?

Why not? I mean, that's what we do.

Zergatik ez? Esan nahi dut, hori guk egiten dugula.

Now the reason the chimpanzees don't do that

Txinpantzeek hori ez egiteko arrazoia da,

is that they lack what psychologists and anthropologists call

psikologoek eta antropologoek

social learning.

ikaskuntza soziala deitzen dutena falta zaiela.

They seem to lack the ability

Badirudi kopiatuz edo imitatuz edo

to learn from others

besterik gabe begiratuz

by copying or imitating

besteengandik ikasteko

or simply watching.

gaitasuna falta zaiela.

As a result,

Horren ondorioz,

they can't improve on others' ideas

ezin dituzte hobetu besteen ideiak

or learn from others' mistakes --

edo ikasi besteen hutsegiteetatik --

benefit from others' wisdom.

besteen jakinduriaz baliatu.

And so they just do the same thing

Eta horrela beti gauza berbera egiten dute

over and over and over again.

behin eta berriz.

In fact, we could go away for a million years and come back

Joan gintezke milioi bat urte atzera eta itzuli

and these chimpanzees would be doing the same thing

eta txinpantze horiek gauza bera

with the same sticks for the termites

egiten ariko lirateke termitak ateratzeko makilaz

and the same rocks to crack open the nuts.

eta harri berberekin intxaurrak hausten.

Now this may sound arrogant, or even full of hubris.

Baliteke horrek harropuzkeria hutsaren itxura izatea.

How do we know this?

Nola dakigu hori?

Because this is exactly what our ancestors, the Homo erectus, did.

Gure arbasoak, Homo erectusak, egin zuen gauza berbera delako.

These upright apes

Zutik ibiltzen ziren tximino haiek

evolved on the African savanna

Afrikako sabanan eboluzionatu zuten

about two million years ago,

duela bi milioi urte inguru,

and they made these splendid hand axes

eta zuen eskuetara ederki egokitzen diren

that fit wonderfully into your hands.

aizkora bikain horiek egin zituzten.

But if we look at the fossil record,

Baina fosilak behatzen baditugu,

we see that they made the same hand axe

ikusten dugu aizkora berbera

over and over and over again

egin zutela behin eta berriz.

for one million years.

milioi bat urtean.

You can follow it through the fossil record.

Fosilen segida jarrituz ikus dezakegu hori.

Now if we make some guesses about how long Homo erectus lived,

Homo erectusa zenbat denbora bizi izan zen igartzen saiatzen bagara,

what their generation time was,

zenbat belaunaldi iraun zuen,

that's about 40,000 generations

ikusiko dugu gurasoengandik umeetarako 40.000

of parents to offspring, and other individuals watching,

belaunaldi inguru izan zirela, eta beste indibiduo batzuk begira egon zirenak,

in which that hand axe didn't change.

eta horietan guztietan aizkora ez zen aldatu.

It's not even clear

Eta ez dago argi

that our very close genetic relatives, the Neanderthals,

gure ahaide genetiko oso hurbilekoak ziren Neanderthalek

had social learning.

ikaskuntza sozialik bazuten ere.

Sure enough, their tools were more complicated

Aski segurua da haien tresnak konplikatuagoak zirela

than those of Homo erectus,

Homo erectusarenak baino,

but they too showed very little change

baina haiek ere, Neanderthalak Eurasian bizi izan ziren

over the 300,000 years or so

300.000 urte inguruan,

that those species, the Neanderthals,

aldaketa txikia izan zutela

lived in Eurasia.

ikusten da.

Okay, so what this tells us

Ondo da, beraz horrek adierazten diguna

is that, contrary to the old adage,

da, esaera zaharrak dioenaren kontra,

"monkey see, monkey do,"

"tximinoak ikusi, tximinoak egin, "

the surprise really is

benetako ezustekoa da

that all of the other animals

beste animalia guztiek

really cannot do that -- at least not very much.

ezin dutela hori egin -- askorik ez behintzat.

And even this picture

Eta irudi honek ere

has the suspicious taint of being rigged about it --

iruzur itxura susmagarria du --

something from a Barnum & Bailey circus.

Barnum & Bailey zirkuko zerbaitena.

But by comparison,

Baina, konparazio baterako,

we can learn.

guk ikas dezakegu.

We can learn by watching other people

Guk ikas dezakegu beste batzuei begiratuz

and copying or imitating

eta haiek egiten dutena

what they can do.

kopiatuz edo imitatuz.

We can then choose, from among a range of options,

Eta gero hauta dezakegu, hainbat aukeraren artetik,

the best one.

onena.

We can benefit from others' ideas.

Balia gaitezke besteen ideiez.

We can build on their wisdom.

Eraiki dezakegu haien jakinduriaren gainean.

And as a result, our ideas do accumulate,

Eta horren ondorioz gure ideiak metatu egiten dira

and our technology progresses.

eta gure teknologia aitzinatu egiten da.

And this cumulative cultural adaptation,

Eta egokitzapen kultural metakor horri,

as anthropologists call

antropologoek esaten dioten bezala,

this accumulation of ideas,

ideien metaketa horri,

is responsible for everything around you

zor zaio zuen eguneroko jardunean eta

in your bustling and teeming everyday lives.

elkarlanean inguruan duzuen guztia.

I mean the world has changed out of all proportion

Esan nahi dut mundua proportzio guztiez haratago

to what we would recognize

aldatu zela

even 1,000 or 2,000 years ago.

duela 1.000 edo 2.000 urte ere.

And all of this because of cumulative cultural adaptation.

Eta hori guztia gertatu da egokitzapen kultural metakorrari esker.

The chairs you're sitting in, the lights in this auditorium,

Esertzeko erabiltzen dituzuen aulkiak, areto honetako argiak,

my microphone, the iPads and iPods that you carry around with you --

nire mikrofonoa, aldean daramatzazuen iPadak eta iPodak,

all are a result

horiek guztiak

of cumulative cultural adaptation.

egokitzapen kultural metakorraren ondorio dira.

Now to many commentators,

Orain iruzkingile askorentzat,

cumulative cultural adaptation, or social learning,

egokitzapen kultural metakorra, edo ikaskuntza soziala,

is job done, end of story.

egina da; akabo.

Our species can make stuff,

Gure espezieak gauzak egin ditzake,

therefore we prospered in a way that no other species has.

beraz, beste inolako espeziek ez bezalako aitzinapena izan dugu.

In fact, we can even make the "stuff of life" --

"Bizitzako gauzak" ere egin ditzakegu --

as I just said, all the stuff around us.

esan dudan bezala, inguruan ditugun gauza guztiak.

But in fact, it turns out

Baina gertatzen da

that some time around 200,000 years ago,

duela 200.000 urte inguruko uneren batean

when our species first arose

gure espeziea sortu zenean

and acquired social learning,

eta ikaskuntza soziala bereganatu zuenean,

that this was really the beginning of our story,

hasi zela benetan gure istorioa

not the end of our story.

eta ez gure istorioaren amaiera

Because our acquisition of social learning

Zeren eta guk ikaskuntza soziala geureganatu izanak

would create a social and evolutionary dilemma,

dilema sozial eta ebolutibo bat sortuko zuen,

the resolution of which, it's fair to say,

eta hura soluzionatzeak, bidezkoa da esatea,

would determine not only the future course of our psychology,

zertuko zuen, gure psikologiaren etorkizuneko bilakaera ez ezik,

but the future course of the entire world.

baita mundu osoaren etorkizuneko bilakaera ere.

And most importantly for this,

Eta horretarako garrantzitsuagoa dena,

it'll tell us why we have language.

horrek esaten digu zergatik dugun hizkuntza.

And the reason that dilemma arose

Eta dilema agertzeko arrazoia

is, it turns out, that social learning is visual theft.

ikaskuntza soziala ikusizko lapurreta izatea da.

If I can learn by watching you,

Nik ikas badezaket zuri begira,

I can steal your best ideas,

ostu ditzaket zure ideiarik onenak,

and I can benefit from your efforts,

eta balia naiteke zure ahaleginez,

without having to put in the time and energy that you did

zuk haiek garatzeko jarri zenituen denbora eta energia

into developing them.

jarri beharrik gabe.

If I can watch which lure you use to catch a fish,

Nik ikus badezaket zer beita erabiltzen duzun arrainak harrapatzeko,

or I can watch how you flake your hand axe

edo ikus badezaket nola lantzen duzun zure aizkora

to make it better,

hobetzeko,

or if I follow you secretly to your mushroom patch,

edota jarraitzen badizut ezkutuan zure perretxiko-lekura,

I can benefit from your knowledge and wisdom and skills,

ni balia naiteke zure ezagutzaz eta jakinduriaz eta trebetasunez,

and maybe even catch that fish

eta agian zuk baino lehen

before you do.

harrapa dezaket arrain hura.

Social learning really is visual theft.

Ikaskuntza soziala benetan ikusizko lapurreta da.

And in any species that acquired it,

Eta bereganatu duen edozein espezietan,

it would behoove you

hobe duzu

to hide your best ideas,

zure ideia hoberenak ezkutatzea,

lest somebody steal them from you.

inork ez diezazun ostu.

And so some time around 200,000 years ago,

Eta horrela duela 200.000 urte inguruko uneren batean,

our species confronted this crisis.

gure espezieak krisi horri aurre egin behar izan zion.

And we really had only two options

Eta benetan bi aukera baizik ez ditugu

for dealing with the conflicts

ikusizko lapurretak ekar ditzakeen

that visual theft would bring.

gatazkei aurre egiteko.

One of those options

Aukera horietako bat

was that we could have retreated

famili talde txikitan

into small family groups.

banantzea izan zitekeen.

Because then the benefits of our ideas and knowledge

Zeren eta orduan gure ideien eta ezagutzen onurak

would flow just to our relatives.

gure ahaideengana soilik joango lirateke.

Had we chosen this option,

Aukera hori hautatu izan bagenu,

sometime around 200,000 years ago,

duela 200.000 urte inguru uneren batean,

we would probably still be living like the Neanderthals were

seguru asko lehenbiziko Neanderthala Europan

when we first entered Europe 40,000 years ago.

duela 40.000 urte sartu zenean bezala biziko ginateke.

And this is because in small groups

Eta hori gertatuko zen talde txikietan

there are fewer ideas, there are fewer innovations.

ideia gutxiago daudelako, berrikuntza gutxiago daudelako.

And small groups are more prone to accidents and bad luck.

Eta talde txikietan ohikoagoak dira istripuak eta zorigaiztoa,

So if we'd chosen that path,

Beraz, bide hori jarraitu izan bagenu,

our evolutionary path would have led into the forest --

gure bilakabideak oihanera eramango gintuen --

and been a short one indeed.

eta ondo laburra izango zen.

The other option we could choose

Hauta genezakeen beste aukera

was to develop the systems of communication

ideiak partekatzea eta beste batzuekin lankidetzan jardutea

that would allow us to share ideas

ahalbidetuko zigun komunikazio-sistema

and to cooperate amongst others.

garatzea zen.

Choosing this option would mean

Aukera hori hautatzeak esan nahiko zuen

that a vastly greater fund of accumulated knowledge and wisdom

edozein gizabanakok irispidean izango zuela

would become available to any one individual

ezagutza eta jakinduria metatuzko funts askoz handiago hori,

than would ever arise from within an individual family

inoiz familia bakartu baten barruan

or an individual person on their own.

edo pertsona bakar batengan sortuko zena baino.

Well, we chose the second option,

Ondo, bigarren aukera hautatu genuen,

and language is the result.

eta hizkuntza da emaitza.

Language evolved to solve the crisis

Hizkuntza ikusizko lapurretaren krisia

of visual theft.

konpontzeko garatu zen.

Language is a piece of social technology

Hizkuntza teknologia sozialeko zerbait da,

for enhancing the benefits of cooperation --

lankidetzaren onurak hobetzeko --

for reaching agreements, for striking deals

hitzarmenetara iristeko, kontratuak egiteko

and for coordinating our activities.

eta gure jarduerak koordinatzeko.

And you can see that, in a developing society

Eta ikus dezakezue garatze-bidean zihoan gizarte bat

that was beginning to acquire language,

hizkuntza bereganatzen hasten zena,

not having language

hizkuntzarik izan gabe,

would be a like a bird without wings.

hegorik gabeko txori baten antzekoa izango zela.

Just as wings open up this sphere of air

Hegoek txoriei aire-esfera bat ustiatzeko

for birds to exploit,

aukera ematen dieten bezala,

language opened up the sphere of cooperation

hizkuntzak lankidetzaren esfera ustiatzeko

for humans to exploit.

aukera ireki zien gizakiei.

And we take this utterly for granted,

Eta baieztapen hori segurutzat hartzen dugu,

because we're a species that is so at home with language,

gu hizkuntzarekin hain gustura aurkitzen den espezie bat garelako.

but you have to realize

Baina ohartu behar duzue

that even the simplest acts of exchange that we engage in

truke-ekintzarik sinpleenari ekiteak ere

are utterly dependent upon language.

hizkuntzaren premia duela.

And to see why, consider two scenarios

Eta zergatik den hori ikusteko, azter ditzagun bi agertoki

from early in our evolution.

gure eboluzioaren hasierakoak.

Let's imagine that you are really good

Demagun benetan onak zaretela

at making arrowheads,

gezi-muturrak egiten,

but you're hopeless at making the wooden shafts

baina baldarrak zaretela hegan joanarazteko zurezko makila

with the flight feathers attached.

lumadunak egiten.

Two other people you know are very good at making the wooden shafts,

Beste bi pertsona ezagun oso onak dira zurezko makilak egiten,

but they're hopeless at making the arrowheads.

baina traketsak gezi-muturrak egiten.

So what you do is --

Egingo duzuena da -- pentsa pertsona horietako batek ez

one of those people has not really acquired language yet.

duela oraindik hizkuntza bereganatu.

And let's pretend the other one is good at language skills.

Eta demagun bestea ona dela hizkutza-trebetasunetan.

So what you do one day is you take a pile of arrowheads,

Egun batean egingo duzuena izango da, hartuko duzuela gezi-mutur

and you walk up to the one that can't speak very well,

mordo bat eta joango zaretela ondo hitz egin ez dezakeenarengana,

and you put the arrowheads down in front of him,

eta gezi-muturrak haren aurrean jarriko dituzuela,

hoping that he'll get the idea that you want to trade your arrowheads

gezi bukatuekin trukatu nahi dituzuela zuen gezi-muturrak

for finished arrows.

hari adierazteko asmoz.

But he looks at the pile of arrowheads, thinks they're a gift,

Baina hark begiratzen dio gezi-muturren pilari eta uste du opari bat direla,

picks them up, smiles and walks off.

hartzen ditu, irribarre egiten du eta badoa.

Now you pursue this guy, gesticulating.

Orduan zuek haren atzetik joaten zarete imintzioka.

A scuffle ensues and you get stabbed

Istilua sortzen da eta

with one of your own arrowheads.

zeuon gezi-muturretako batez zauritzen zaituzte.

Okay, now replay this scene now, and you're approaching the one who has language.

Ondo da, orain joka dezagun berriro antzespena, eta zuek hiztunarengana hurbilduko zarete.

You put down your arrowheads and say,

Jartzen dizkiozue gezi-muturrak aurrean eta esaten diozue:

"I'd like to trade these arrowheads for finished arrows. I'll split you 50/50."

"Gezi-mutur hauek trukatu nahi ditugu bukaturiko geziekin. Erdibana egingo dugu"

The other one says, "Fine. Looks good to me.

Besteak dio, "Ados. Ondo iruditzen zait.

We'll do that."

Horixe egingo dugu."

Now the job is done.

Listo.

Once we have language,

Behin hizkuntza izanez gero,

we can put our ideas together and cooperate

junta ditzakegu gure ideiak eta lankidetzan jardun

to have a prosperity

hura izan aurretik lor ez genezakeen

that we couldn't have before we acquired it.

oparotasuna lortzeko.

And this is why our species

Eta horregatik aitzinatu da

has prospered around the world

gure espeziea mundu osoan

while the rest of the animals

gainerako animaliak

sit behind bars in zoos, languishing.

zoologikoetan erreja tartean, makalduta dauden bitartean.

That's why we build space shuttles and cathedrals

Horregatik eraikitzen ditugu espazio-ontziak eta katedralak,

while the rest of the world sticks sticks into the ground

eta gainerakoak, aldiz, ari dira makilez jo eta jo egurra,

to extract termites.

termitak ateratzeko.

All right, if this view of language

Ederki, hizkuntzaren eta hark

and its value

ikusizko lapurretaren krisia konpontzeko

in solving the crisis of visual theft is true,

duen balioaren ikuspegi hori zuzena baldin bada,

any species that acquires it

hura bereganatzen duen espezie orok

should show an explosion of creativity and prosperity.

sormen- eta oparotasun-eztanda bat izango du.

And this is exactly what the archeological record shows.

Eta horixe da erregistro arkeologikoek erakusten dutena.

If you look at our ancestors,

Gure arbasoei begiratzen badiezue,

the Neanderthals and the Homo erectus, our immediate ancestors,

Nenderthalei eta Homo erectusei, gure hurbileneko arbasoei,

they're confined to small regions of the world.

ikusiko duzue haiek munduko eskualde txiki mugatuetan bizi zirela.

But when our species arose

Baina gure espeziea sortu zenean

about 200,000 years ago,

duela 200.000 urte inguru,

sometime after that we quickly walked out of Africa

handik pixka batera agudo irten ginen Afrikatik

and spread around the entire world,

eta zabaldu ginen mundu osoan,

occupying nearly every habitat on Earth.

ia Lurreko habitat guztiak okupatuz.

Now whereas other species are confined

Orain beste espezie batzuk beren geneek

to places that their genes adapt them to,

egokitzen diren leku mugatuetan bizi diren bezala,

with social learning and language,

ikaskuntza soziala eta hizkuntza baliatuz,

we could transform the environment

guk eralda dezakegu ingurumena

to suit our needs.

gure beharretara egokitzeko.

And so we prospered in a way

Eta horrela beste animaliek ez bezalako

that no other animal has.

oparotasuna lortu dugu.

Language really is

Hizkuntza benetan

the most potent trait that has ever evolved.

inoiz eboluzionatu duen ezaugarririk ahaltsuena da.

It is the most valuable trait we have

Hura da dugun ezaugarririk baliagarriena

for converting new lands and resources

lur berriak eta baliabideak

into more people and their genes

pertsona gehiago eta inoiz hautespen naturalak

that natural selection has ever devised.

asmatu ez dituen haien geneak bihurtzeko.

Language really is

Hizkuntza benetan

the voice of our genes.

gure geneen ahotsa da.

Now having evolved language, though,

Hizkuntza garatuz, ordea,

we did something peculiar,

zerbait berezia

even bizarre.

eta are bitxia egin genuen.

As we spread out around the world,

Munduan zehar barreiatu ahala,

we developed thousands of different languages.

milaka hizkuntza diferente garatu genituen.

Currently, there are about seven or 8,000

gaur egun, zazpi edo zortzi mila

different languages spoken on Earth.

hizkuntza diferente inguru hitz egiten dira munduan.

Now you might say, well, this is just natural.

Orain esan dezakezue, ondo da, hori naturala da.

As we diverge, our languages are naturally going to diverge.

Urrundu ahala, gure hizkuntzek ere urruntzera joko dute.

But the real puzzle and irony

Baina benetako puzzlea eta ironia da

is that the greatest density of different languages on Earth

munduko hizkuntza diferenteen dentsitaterik handiena

is found where people are most tightly packed together.

jendea trinkoen bilduta dagoen lekuetakoa dela.

If we go to the island of Papua New Guinea,

Papua Ginea Berriko uhartera joaten bagara,

we can find about 800 to 1,000

800 edo 1000 hizkuntza

distinct human languages,

diferente

different human languages,

aurkituko ditugu,

spoken on that island alone.

uharte horretan soilik hitz egiten dituztenak.

There are places on that island

Uharte horretako zenbait lekutan

where you can encounter a new language

bizpahiru miliatik behin

every two or three miles.

beste hizkuntza bat aurkituko duzu.

Now, incredible as this sounds,

Harrigarria badirudi ere,

I once met a Papuan man, and I asked him if this could possibly be true.

behin topo egin nuen Papuako gizon batekin eta galdetu nion hori egia ote zen.

And he said to me, "Oh no.

Eta erantzun zidan, "O ez.

They're far closer together than that."

Hori baino hurbilago daude oraindik elkarrengandik."

And it's true; there are places on that island

Eta egia da; uharte horretako zenbait lekutan

where you can encounter a new language in under a mile.

beste hizkuntza bat aurkituko duzu mila baten barruan.

And this is also true of some remote oceanic islands.

Eta hori egia da halaber ozeanoko zenbait uharte galdutan ere.

And so it seems that we use our language,

Eta, beraz, badirudi gure hizkuntza erabiltzen dugula

not just to cooperate,

ez lankidetzan jarduteko, hain zuzen,

but to draw rings around our cooperative groups

baizik eta eraztunak marrazteko gure lankidetza-taldeen inguruan

and to establish identities,

eta identitateak ezartzeko,

and perhaps to protect our knowledge and wisdom and skills

eta agian gure ezagutza eta jakinduria eta trebetasunak babesteko

from eavesdropping from outside.

kanpokoen espioitzaren kontra.

And we know this

Eta hori badakigu honako arrazoi honengatik:

because when we study different language groups

hizkuntza-talde diferenteak aztertzen ditugunean

and associate them with their cultures,

eta haien kulturekin batera hartzen ditugunean,

we see that different languages

ikusten dugulako hizkuntza diferenteak izateak

slow the flow of ideas between groups.

taldeen arteko ideia-trukeak moteldu egiten dituela.

They slow the flow of technologies.

Teknologien trukeak moteltzen dituzte.

And they even slow the flow of genes.

Eta geneen trukeak ere moteltzen dituzte.

Now I can't speak for you,

Orain ezin dut zuengatik hitz egin

but it seems to be the case

baina badirudi ez dugula sexu-harremanik izaten

that we don't have sex with people we can't talk to.

gurekin hitz egin ezin dutenekin.

(Laughter)

(Barreak)

Now we have to counter that, though,

Orain, gezurtatu egin behar dugu, halere,

against the evidence we've heard

entzuna dugun baieztapen bat:

that we might have had some rather distasteful genetic dalliances

guk agian izango genituela Neanderthalekin eta Denisovatarrekin

with the Neanderthals and the Denisovans.

nahaste genetiko nardagarri samarrak.

(Laughter)

(Barreak)

Okay, this tendency we have,

Ondo da, guk dugun bakartzeko, geure baitan biltzeko,

this seemingly natural tendency we have,

joera horrek, itxuraz naturala den joera horrek,

towards isolation, towards keeping to ourselves,

aurrez aurre egiten du talka

crashes head first into our modern world.

gure mundu modernoarekin.

This remarkable image

Irudi berezi hori

is not a map of the world.

ez da munduaren mapa bat.

In fact, it's a map of Facebook friendship links.

Facebookeko adiskide-esteken mapa bat da.

And when you plot those friendship links

Eta adiskide-esteka horiek latitudearen eta

by their latitude and longitude,

longitudearen arabera kokatzen dituzunean,

it literally draws a map of the world.

munduaren mapa marrazten duzu literalki.

Our modern world is communicating

Gure mundu modernoa bere buruarekin

with itself and with each other

eta gainerakoekin komunikatzen ari da,

more than it has

inoiz iraganean

at any time in its past.

egin duen baino gehiago.

And that communication, that connectivity around the world,

Eta komunikazio horrek, munduan zeharreko konektibitate horrek,

that globalization

globalizazio horrek

now raises a burden.

orain zama bat sorrarazten du.

Because these different languages

Hizkuntza diferente horiek hesi bat

impose a barrier, as we've just seen,

ezartzen baitute, arestian ikusi dugun bezala,

to the transfer of goods and ideas

ondasunak eta ideiak

and technologies and wisdom.

eta teknologiak eta jakinduria trukatzeko.

And they impose a barrier to cooperation.

Eta hesi bat ezartzen diote lankidetzari.

And nowhere do we see that more clearly

Eta hori ez dugu inon ikusten argiago

than in the European Union,

Europar Batasunean baino,

whose 27 member countries

non 27 estatu kideetan

speak 23 official languages.

23 hizkuntza ofizial hitz egiten baitira.

The European Union

Europar Batasuna

is now spending over one billion euros annually

orain mila milioi euro gastatzen ari da urtero

translating among their 23 official languages.

23 hizkuntza horien artean itzulpenak egiten.

That's something on the order

Hori gutxi gorabehera

of 1.45 billion U.S. dollars

1.450 milioi dolar estatubatuar da,

on translation costs alone.

itzulpen-kostuetan bakarrik.

Now think of the absurdity of this situation.

Pentsa ezazue zeinen zentzugabea den egoera hori.

If 27 individuals

27 estatu kide horietako

from those 27 member states

27 gizabanako

sat around table, speaking their 23 languages,

mahai baten inguruan jartzen badira, beren 23 hizkuntzetan hitz egiten,

some very simple mathematics will tell you

matematika sinple batzuek esango dizuete

that you need an army of 253 translators

253 itzultzailez osaturiko armada bat behar duzuela,

to anticipate all the pairwise possibilities.

sor daitezkeen bikote guztiei aurre egiteko.

The European Union employs a permanent staff

Europar Batasunak 2.500 itzultzaileko

of about 2,500 translators.

talde iraunkor bat du.

And in 2007 alone --

Eta 2007an bakarrik --

and I'm sure there are more recent figures --

eta ziur nago zifra berriagoak izango direla --

something on the order of 1.3 million pages

ingelesera bakarrik 1,3 milioi orrialde

were translated into English alone.

itzuli zituzten.

And so if language really is

Eta hizkuntza baldin bada benetan

the solution to the crisis of visual theft,

ikusizko lapurretaren krisiaren soluzioa,

if language really is

hizkuntza benetan baldin bada

the conduit of our cooperation,

gure lankidetzaren bideratzailea,

the technology that our species derived

ideien fluxu eta truke librea sustatzeko,

to promote the free flow and exchange of ideas,

gure espezieak garatu zuen teknologia,

in our modern world,

gure mundu modernoan,

we confront a question.

galdera baten aurrean aurkitzen gara.

And that question is whether

Eta galdera hori da ea

in this modern, globalized world

mundu moderno, globalizatu honetan

we can really afford to have all these different languages.

merezi duen hizkuntza diferente horiek guztiak izatea.

To put it this way, nature knows no other circumstance

Bestela esateko, naturak ez du beste egoera bat ezagutzen

in which functionally equivalent traits coexist.

funtzio baliokideak dituzten tasunak aldi berean mantentzen dituenik.

One of them always drives the other extinct.

Horietako batek beti bestea desagerrarazten du.

And we see this in the inexorable march

Eta ikusten dugu hor estandarizazioranzko

towards standardization.

nahitanahiezko martxa dela.

There are lots and lots of ways of measuring things --

Gauzak neurtzeko modu asko eta asko daude --

weighing them and measuring their length --

haien pisua eta luzera neurtzeko --

but the metric system is winning.

baina sistema metrikoa irabazten ari da.

There are lots and lots of ways of measuring time,

Era asko eta asko daude denbora neurtzeko,

but a really bizarre base 60 system

baina benetan bitxia den sistema hirurogeitar bat,

known as hours and minutes and seconds

orduak, minutuak eta segundoak dituena

is nearly universal around the world.

ia unibertsala da munduan zehar.

There are many, many ways

Era asko eta asko daude

of imprinting CDs or DVDs,

CDak edo DVDak grabatzeko,

but those are all being standardized as well.

baina horiek guztiak ere estandarizatzen ari dira.

And you can probably think of many, many more

Eta, seguru asko, beste hainbat ere bururatzen zaizkizue

in your own everyday lives.

zeuon eguneroko bizitzakoak.

And so our modern world now

Eta horrela gure mundu modernoa

is confronting us with a dilemma.

gaur dilema baten aurrean aurkitzen da.

And it's the dilemma

Eta hori txinatarrak aurrean duen

that this Chinese man faces,

dilema da,

who's language is spoken

noren hizkuntza da munduan

by more people in the world

jende gehiagok hitz egiten duena

than any other single language,

beste edozein hizkuntza baino,

and yet he is sitting at his blackboard,

eta bere arbelean

converting Chinese phrases

txinerazko esaldiak itzultzen ari da

into English language phrases.

ingelesera.

And what this does is it raises the possibility to us

Eta hori egiteak dakarrena da,

that in a world in which we want to promote

lankidetza eta trukea sustatu nahi dugun mundu batean,

cooperation and exchange,

inoiz baino gehiago

and in a world that might be dependent more than ever before

gure oparotasun-mailak mantentzeko eta hobetzeko,

on cooperation

lankidetzaren mendeko izan daitekeen mundu batean,

to maintain and enhance our levels of prosperity,

haren ekintzek

his actions suggest to us

iradokitzen digutela

it might be inevitable

ezinbestekoa izan daitekeela

that we have to confront the idea

gure etorkizuna hizkuntza bakarreko

that our destiny is to be one world with one language.

mundu batean izango dugun ideiari aurre egin beharra

Thank you.

Eskerrik asko.

(Applause)

(Txaloak)

Matt Ridley: Mark, one question.

Matt Ridley: Mark, galdera bat.

Svante found that the FOXP2 gene,

Svante-k aurkitu zuen FOXP2 genea,

which seems to be associated with language,

dirudienez hizkuntzarekin erlazionaturik dagoena,

was also shared in the same form

Neanderthalek eta guk

in Neanderthals as us.

forma berean partekatu genuela.

Do we have any idea

Ba al dakigu zergatik

how we could have defeated Neanderthals

gainditu genituen Neanderthalak

if they also had language?

haiek ere hizkuntza baldin bazuten?

Mark Pagel: This is a very good question.

Mark pagel: oso galdera ona da hori.

So many of you will be familiar with the idea that there's this gene called FOXP2

Zuetako askok jakingo duzue badela FOXP2 deritzon gene hori eta

that seems to be implicated in some ways

nola edo hala hizkuntzarekin erlazionaturik dagoen

in the fine motor control that's associated with language.

kontrol motor finean parte hartzen duela.

The reason why I don't believe that tells us

Honako arrazoi honegatik ez dut uste

that the Neanderthals had language

Neanderthalek hizkuntza zutenik --

is -- here's a simple analogy:

analogia sinple bat dago hor:

Ferraris are cars that have engines.

Ferrariak motorrak dituzten autoak dira.

My car has an engine,

Nire autoak motorra du,

but it's not a Ferrari.

baina ez da Ferrari bat.

Now the simple answer then

Horri eman dakiokeen erantzun sinplea

is that genes alone don't, all by themselves,

da geneek soilik, haiek bakarrik,

determine the outcome

ez dituztela erabat zertzen

of very complicated things like language.

hizkuntza bezalako oso gauza konplikatuak.

What we know about this FOXP2 and Neanderthals

FOXP2-az eta Neanderthalez dakiguna da,

is that they may have had fine motor control of their mouths -- who knows.

beren ahoen kontrol motor fina izango zutela agian -- nork daki.

But that doesn't tell us they necessarily had language.

baina horrek ez digunahitanahiez adierazten hzikuntza zutela.

MR: Thank you very much indeed.

MR: Eskerrik asko.

(Applause)

(Txaloak)