Mark Pagel: How language transformed humanity

Mark Pagel: Ngôn ngữ thay đổi tính nhân văn như thế nào

Translator: Ngan Nguyen H Reviewer: Thach Thao Nguyen Phuc

Each of you possesses

Mỗi chúng ta sở hữu

the most powerful, dangerous and subversive trait

một đặc trưng mạnh mẽ nhất, nguy hiểm nhất, có tính nổi loạn nhất

that natural selection has ever devised.

mà chọn lọc tự nhiên đã để lại.

It's a piece of neural audio technology

Đó là một kỹ thuật ở hệ thần kinh thính giác

for rewiring other people's minds.

để mắc nối với tâm trí người khác.

I'm talking about your language, of course,

tôi đang nói về ngôn ngữ, tất nhiên,

because it allows you to implant a thought from your mind

bởi nó cho phép bạn cấy một suy nghĩ của bạn

directly into someone else's mind,

trực tiếp vào tâm trí người khác,

and they can attempt to do the same to you,

và họ cũng có thể làm vậy với bạn,

without either of you having to perform surgery.

mà không ai trong số các bạn phải tiến hành phẫu thuật.

Instead, when you speak,

Thay vào đó, khi bạn nói,

you're actually using a form of telemetry

bạn đang thực chất sử dụng một dạng truyền tín hiệu

not so different

không mấy khác biệt

from the remote control device for your television.

so với chiếc điều khiển tivi của bạn.

It's just that, whereas that device

Chỉ là, khi mà thiết bị đó

relies on pulses of infrared light,

phụ thuộc vào những xung sáng hồng ngoại,

your language relies on pulses,

ngôn ngữ của bạn phụ thuộc vào những nhịp điệu

discrete pulses, of sound.

những nhịp điệu rời rạc, của thanh âm.

And just as you use the remote control device

Và như khi bạn dùng chiếc điều khiển

to alter the internal settings of your television

để thay thế sự cài đặt bên trong của chiếc TV

to suit your mood,

cho phù hợp với tâm trạng của bạn,

you use your language

bạn dùng ngôn ngữ

to alter the settings inside someone else's brain

để thay thế sự sắp đặt bên trong não bộ của người khác

to suit your interests.

cho phù hợp với sở thích của bạn.

Languages are genes talking,

Ngôn ngữ là tiếng nói của di truyền,

getting things that they want.

giành lấy thứ chúng muốn.

And just imagine the sense of wonder in a baby

Hãy tưởng tượng sự thích thú của một em bé

when it first discovers that, merely by uttering a sound,

khi khám phá ra rằng, chỉ đơn thuần bởi phát ra một âm thanh,

it can get objects to move across a room

nó có thể đưa các vật di chuyển quanh phòng

as if by magic,

như thể một phép màu,

and maybe even into its mouth.

và thậm chí vào miệng nó.

Now language's subversive power

Bây giờ tính nổi loạn của ngôn ngữ

has been recognized throughout the ages

được nhận ra qua từng lứa tuổi

in censorship, in books you can't read,

trong kiểm duyệt, trong những cuốn sách bạn không được đọc

phrases you can't use

những cụm từ bạn không được dùng

and words you can't say.

và những từ bạn không thể nói.

In fact, the Tower of Babel story in the Bible

Thật ra, câu chuyện về Tòa Tháp Babel trong Kinh thánh

is a fable and warning

là một truyện ngụ ngôn, một lời cảnh báo

about the power of language.

về sức mạnh của ngôn ngữ.

According to that story, early humans developed the conceit

Chiểu theo câu chuyện đó, loài người từ thời xa xưa đã phát triển những lời nói dí dỏm

that, by using their language to work together,

bằng cách sử dụng ngôn ngữ để làm việc với nhau,

they could build a tower

họ có thể dựng một tòa tháp

that would take them all the way to heaven.

có thể đưa họ tới thiên đường.

Now God, angered at this attempt to usurp his power,

Chúa trời, tức giận bởi sự cố gắng để vượt bậc khả năng của ngài,

destroyed the tower,

phá hủy tòa tháp,

and then to ensure

và để chắc chắn

that it would never be rebuilt,

rằng nó sẽ không thể được xây lại,

he scattered the people by giving them different languages --

ngài phân tán con người bằng cách cho họ nhiều loại ngôn ngữ khác nhau --

confused them by giving them different languages.

làm họ bối rối bằng cách cho họ nhiều loại ngôn ngữ khác nhau.

And this leads to the wonderful irony

Và điều này dẫn đến một sự trớ trêu

that our languages exist to prevent us from communicating.

rằng các ngôn ngữ xuất hiện để ngăn cản chúng ta giao tiếp với nhau.

Even today,

Thậm chí ngày nay,

we know that there are words we cannot use,

chúng ta biết rằng có những từ chúng ta không thể dùng,

phrases we cannot say,

cụm từ chúng ta không thể nói,

because if we do so,

bởi nếu ta làm vậy,

we might be accosted, jailed,

chúng ta có thể bị bắt, cầm tù,

or even killed.

hoặc thậm chí bị giết.

And all of this from a puff of air

Và tất cả những điều này xuất phát từ một luồng hơi

emanating from our mouths.

từ miệng chúng ta.

Now all this fuss about a single one of our traits

Bây giờ tất cả những sự nhặng xị về một đặc trưng đơn giản của loài chúng ta

tells us there's something worth explaining.

nói cho chúng ta biết có những điều đáng giải thích.

And that is how and why

Và đó là làm thế nào và tại sao

did this remarkable trait evolve,

đặc trưng tiêu biểu này tiến hóa,

and why did it evolve

và tại sao nó chỉ tiến hóa

only in our species?

trong loài của chúng ta?

Now it's a little bit of a surprise

Bây giờ đó là một chút ngạc nhiên

that to get an answer to that question,

rằng để có câu trả lời cho vấn đề đó,

we have to go to tool use

chúng ta phải sử dụng tới

in the chimpanzees.

loài tinh tinh.

Now these chimpanzees are using tools,

Bây giờ những con tinh tinh này biết sử dụng dụng cụ,

and we take that as a sign of their intelligence.

và chúng ta coi đó là dấu hiệu của sự tinh khôn.

But if they really were intelligent,

Nhưng nếu chúng thực sự tinh khôn,

why would they use a stick to extract termites from the ground

tại sao chung lại dùng một cái que để tìm những con mối trong lòng đất

rather than a shovel?

chứ không phải một cái xẻng?

And if they really were intelligent,

Và nếu chúng thực sự tinh khôn,

why would they crack open nuts with a rock?

tại sao chúng lại đập vỏ hạt bằng hòn đá?

Why wouldn't they just go to a shop and buy a bag of nuts

Tại sao chúng không đi vào một cửa hàng và mua một túi quả hạch

that somebody else had already cracked open for them?

mà ai đó đã đập sẵn cho chúng?

Why not? I mean, that's what we do.

Sao không? Ý tôi là, đó là điều chúng ta làm.

Now the reason the chimpanzees don't do that

Lý do khiến loài tinh tinh không làm việc đó

is that they lack what psychologists and anthropologists call

là bởi chúng thiếu cái mà các nhà tâm lý học và nhân chủng học gọi là

social learning.

học hỏi từ xã hội.

They seem to lack the ability

Chúng có vẻ thiếu khả năng

to learn from others

để học từ những người khác

by copying or imitating

bằng cách bắt chước

or simply watching.

hoặc đơn giản là quan sát.

As a result,

Kết quả là

they can't improve on others' ideas

chúng không thể phát triển trên ý tưởng của con khác

or learn from others' mistakes --

hoặc học từ những lỗi sai của các con khác --

benefit from others' wisdom.

lợi ích từ trí khôn của những con khác.

And so they just do the same thing

Vì vậy chúng làm những điều giống nhau

over and over and over again.

hết lần này tới lần khác.

In fact, we could go away for a million years and come back

Thực tế là, chúng ta có thể đi đâu đó 1 triệu năm nữa và quay trở lại

and these chimpanzees would be doing the same thing

và lũ tinh tinh vẫn làm điều đó

with the same sticks for the termites

với những cái que đó để đào mối

and the same rocks to crack open the nuts.

và những hòn đá đó để đập quả hạch.

Now this may sound arrogant, or even full of hubris.

Có thể điều này nghe kênh kiệu, hoặc thậm chí đầy ngạo mạn.

How do we know this?

Làm sao mà ta biết được điều đó?

Because this is exactly what our ancestors, the Homo erectus, did.

Bởi vì đó chính là cách mà tổ tiên chúng ta, người đứng thẳng -- Homo erectus, đã làm.

These upright apes

Những con khỉ hình người biết đứng thẳng đó

evolved on the African savanna

đã tiến hóa trên các xavan ở Châu Phi

about two million years ago,

khoảng 2 triệu năm trước,

and they made these splendid hand axes

và họ làm ra những chiếc rìu tay tuyệt vời

that fit wonderfully into your hands.

vừa khít với tay bạn.

But if we look at the fossil record,

Nhưng nếu chúng ta nhìn vào những hóa thạch,

we see that they made the same hand axe

chúng ta nhận ra rằng họ làm đúng những chiếc rìu đó

over and over and over again

hết lần này tới lần khác

for one million years.

trong suốt một triệu năm.

You can follow it through the fossil record.

Bạn có thể lần theo các mẫu hóa thạch.

Now if we make some guesses about how long Homo erectus lived,

Bây giờ nếu chúng ta đoán xem người đứng thẳng Homo erectus đã sống bao lâu,

what their generation time was,

khoảng cách mỗi thế hệ là bao nhiêu,

that's about 40,000 generations

thì đó là vào khoảng 40,000 thế hệ

of parents to offspring, and other individuals watching,

từ cha mẹ tới con cái và những cá nhân khác quan sát,

in which that hand axe didn't change.

mà trong đó không hề có thay đổi về chiếc rìu.

It's not even clear

Nó không hề rõ ràng rằng

that our very close genetic relatives, the Neanderthals,

họ hàng gần về gene của chúng ta, người Neanderthal,

had social learning.

có học hỏi từ xã hội.

Sure enough, their tools were more complicated

Chắc chắn, dụng cụ của họ tinh vi hơn

than those of Homo erectus,

là của những người đứng thẳng,

but they too showed very little change

nhưng họ cũng cho thấy rất ít thay đổi

over the 300,000 years or so

trong suốt 300,000 năm

that those species, the Neanderthals,

mà người Neanderthal,

lived in Eurasia.

sống ở lục địa Á Âu.

Okay, so what this tells us

Được rồi, điều này cho chúng ta biết

is that, contrary to the old adage,

rằng ngược lại với câu ngạn ngữ,

"monkey see, monkey do,"

"bắt chước như khỉ"

the surprise really is

điều ngạc nhiên thực sự là

that all of the other animals

tất cả các loài động vật khác

really cannot do that -- at least not very much.

đều không thể làm được như vậy -- ít nhất là không làm được nhiều.

And even this picture

Và ngay cả bức tranh này

has the suspicious taint of being rigged about it --

có dấu vết đáng ngờ rằng đã bị cắt ghép --

something from a Barnum & Bailey circus.

thứ gì đó từ rạp xiếc Barnum & Bailey.

But by comparison,

Nhưng nếu so sánh,

we can learn.

chúng ta có thể học.

We can learn by watching other people

Chúng ta có thể học bằng cách quan sát người khác

and copying or imitating

rồi bắt chước

what they can do.

những điều họ có thể làm.

We can then choose, from among a range of options,

Chúng ta có thể chọn, từ một loạt các lựa chọn,

the best one.

ra cái tốt nhất.

We can benefit from others' ideas.

Chúng ta hưởng lợi ích từ ý tưởng của người khác.

We can build on their wisdom.

Chúng ta phát triển trên nền tảng trí tuệ của họ.

And as a result, our ideas do accumulate,

Và kết quả là các ý tưởng của chúng ta được nhân rộng,

and our technology progresses.

và kỹ thuật được cải tiến.

And this cumulative cultural adaptation,

Sự thích nghi văn hóa có tính tích lũy này,

as anthropologists call

như các nhà nhân chủng học gọi

this accumulation of ideas,

sự nhân rộng ý tưởng,

is responsible for everything around you

là nguyên do của mọi thứ quanh bạn

in your bustling and teeming everyday lives.

trong cuộc sống hàng ngày hối hả.

I mean the world has changed out of all proportion

ý tôi là thế giới đã thay đổi toàn diện

to what we would recognize

so với những gì chúng ta nhận ra

even 1,000 or 2,000 years ago.

thậm chí là 1000 hay 2000 năm trước.

And all of this because of cumulative cultural adaptation.

và tất cả bởi vì sự thích nghi văn hóa có tính tích lũy.

The chairs you're sitting in, the lights in this auditorium,

Chiếc ghế bạn ngồi, những ngọn đèn trong trường quay,

my microphone, the iPads and iPods that you carry around with you --

chiếc microphone của tôi, iPad, iPod mà các bạn mang theo mình

all are a result

đều là kết quả

of cumulative cultural adaptation.

của sự thích nghi văn hóa có tính tích lũy.

Now to many commentators,

Đối với nhiều nhà bình luận hiện nay,

cumulative cultural adaptation, or social learning,

sự thích nghi văn hóa có tính tích lũy, hay sự học hỏi từ xã hội,

is job done, end of story.

đã hoàn thiện.

Our species can make stuff,

Loài của chúng ta có thể chế tạo các dụng cụ

therefore we prospered in a way that no other species has.

vì thế chúng ta đã thành công theo một cách mà chưa loài nào khác làm được.

In fact, we can even make the "stuff of life" --

Trên thực tế, chúng ta còn có thể tạo ra "các công cụ cuộc sống" --

as I just said, all the stuff around us.

và như tôi vừa nói, mọi thứ quanh ta.

But in fact, it turns out

Nhưng thực chất

that some time around 200,000 years ago,

khoảng 2000 năm trước,

when our species first arose

khi loài chúng ta mới xuất hiện

and acquired social learning,

và đạt được khả năng học hỏi từ xã hội,

that this was really the beginning of our story,

đó mới chỉ là khởi đầu của câu chuyện,

not the end of our story.

chứ không phải là điểm kết thúc.

Because our acquisition of social learning

Bởi việc giành được khả năng học hỏi từ xã hội

would create a social and evolutionary dilemma,

tạo ra một nghịch lý xã hội và tiến hóa,

the resolution of which, it's fair to say,

giải pháp cho nghịch lý này, công bằng mà nói,

would determine not only the future course of our psychology,

sẽ không chỉ định hình tương lai của tâm lý học,

but the future course of the entire world.

mà còn là tương lai của cả thế giới.

And most importantly for this,

Và quan trọng nhất,

it'll tell us why we have language.

nó sẽ cho chúng ta biết tại sao chúng ta có ngôn ngữ.

And the reason that dilemma arose

Và tại sao nghịch lý lại xuất hiện

is, it turns out, that social learning is visual theft.

liệu có phải là sự học hỏi xã hội là một hành vi trộm cắp qua hình ảnh.

If I can learn by watching you,

Nếu tôi có thể học hỏi bằng cách quan sát bạn,

I can steal your best ideas,

tôi có thể lấy đi ý tưởng tốt nhất của bạn,

and I can benefit from your efforts,

và tôi có thể hưởng lợi từ nỗ lực của bạn,

without having to put in the time and energy that you did

mà không cần phải dành ra thời gian và công sức như bạn

into developing them.

để phát triển chúng.

If I can watch which lure you use to catch a fish,

Nếu tôi có thể quan sát cách bạn bắt một con cá,

or I can watch how you flake your hand axe

hay cách bạn đục rìu,

to make it better,

để làm nó tốt hơn,

or if I follow you secretly to your mushroom patch,

hoặc nếu tôi bí mật theo chân bạn tới khoảng đất trồng nấm của bạn

I can benefit from your knowledge and wisdom and skills,

tôi có thể hưởng lợi ích từ kiến thức và trí tuệ và kỹ năng của bạn

and maybe even catch that fish

và thậm chí có thể bắt được con cá đó

before you do.

trước cả bạn.

Social learning really is visual theft.

Sự học hỏi từ xã hội là hành vi trộm cắp qua hình ảnh.

And in any species that acquired it,

Và ở bất kỳ loài nào có kỹ năng này,

it would behoove you

nó sẽ khiến bạn cảm thấy cần thiết

to hide your best ideas,

phải che giấu những ý tưởng hay nhất của mình,

lest somebody steal them from you.

nếu không ai đó sẽ lấy cắp chúng.

And so some time around 200,000 years ago,

Và vì vậy khoảng 200,000 năm trước,

our species confronted this crisis.

loài chúng ta đối mặt với khủng hoảng này.

And we really had only two options

Và chúng ta chỉ có 2 lựa chọn

for dealing with the conflicts

để đối mặt với sự mâu thuẫn

that visual theft would bring.

mà hành vi trộm cắp hình ảnh mang lại.

One of those options

Một là

was that we could have retreated

chúng ta có thể rút lui về

into small family groups.

các nhóm gia đình nhỏ.

Because then the benefits of our ideas and knowledge

Bởi vì khi ấy ích lợi từ kiến thức và trí tuệ

would flow just to our relatives.

sẽ chỉ trôi về họ hàng chúng ta.

Had we chosen this option,

Nếu chúng ta chọn cách này,

sometime around 200,000 years ago,

200,000 năm trước,

we would probably still be living like the Neanderthals were

chúng ta có thể vẫn đang sống như người Neanderthal

when we first entered Europe 40,000 years ago.

khi chúng ta tới Châu Âu 40,000 năm trước.

And this is because in small groups

Và bởi vì ở trong các nhóm nhỏ

there are fewer ideas, there are fewer innovations.

có ít ý tưởng hơn, có ít cải tiến hơn.

And small groups are more prone to accidents and bad luck.

Và các nhóm nhỏ dễ gặp tai nạn và kém may mắn hơn.

So if we'd chosen that path,

Vậy nếu chúng ta đã chọn con đường đó,

our evolutionary path would have led into the forest --

con đường tiến hóa của chúng ta đã hướng vào rừng rậm --

and been a short one indeed.

và chắc chắn đã trở thành một con đường ngắn ngủi

The other option we could choose

Lựa chọn khác là

was to develop the systems of communication

phát triển hệ thống liên lạc

that would allow us to share ideas

cho phép chúng ta chia sẻ các ý tưởng

and to cooperate amongst others.

và hợp tác với những người khác.

Choosing this option would mean

Chọn cách này có nghĩa là

that a vastly greater fund of accumulated knowledge and wisdom

một nguồn kiến thức và trí tuệ được nhân rộng ở quy mô lớn hơn rất nhiều

would become available to any one individual

sẽ trở nên sẵn có cho bất kỳ cá nhân nào

than would ever arise from within an individual family

so sánh với chỉ trong một gia đình cá thể

or an individual person on their own.

hay với chỉ một cá nhân.

Well, we chose the second option,

Chúng ta chọn cách thứ hai,

and language is the result.

và ngôn ngữ là kết quả.

Language evolved to solve the crisis

Ngôn ngữ tiến hóa để giải quyết khủng hoảng

of visual theft.

của hành vi trộm cắp qua hình ảnh.

Language is a piece of social technology

Ngôn ngữ là một phần của kỹ năng xã hội

for enhancing the benefits of cooperation --

để gia tăng lợi ích của sự cộng tác --

for reaching agreements, for striking deals

để đạt được các thỏa thuận, để ký kết hợp đồng

and for coordinating our activities.

và để phối hợp các hoạt động của chúng ta.

And you can see that, in a developing society

Và bạn có thể thấy rằng trong một xã hội đang phát triển

that was beginning to acquire language,

bắt đầu nắm bắt được ngôn ngữ,

not having language

thì không có ngôn ngữ

would be a like a bird without wings.

sẽ như một chú chim không có cánh.

Just as wings open up this sphere of air

Giống như đôi cánh mở ra bầu trời

for birds to exploit,

cho những chú chim khám phá,

language opened up the sphere of cooperation

ngôn ngữ mở ra sự hợp tác

for humans to exploit.

cho loài người khám phá.

And we take this utterly for granted,

và chúng ta coi điều này là hiển nhiên,

because we're a species that is so at home with language,

bởi vì chúng ta là một loài tự nhiên với ngôn ngữ.

but you have to realize

Nhưng bạn phải nhận thấy

that even the simplest acts of exchange that we engage in

rằng thậm chí hành động trao đổi đơn giản nhất chúng ta tham gia

are utterly dependent upon language.

cũng hoàn toàn phụ thuộc vào ngôn ngữ.

And to see why, consider two scenarios

Và để nhận thấy tại sao, hãy nhìn nhận hai hoàn cảnh

from early in our evolution.

lúc đầu của quá trình phát triển.

Let's imagine that you are really good

Hãy tưởng tượng rằng bạn rất giỏi

at making arrowheads,

trong việc làm đầu mũi tên,

but you're hopeless at making the wooden shafts

nhưng bạn vô vọng khi làm những ngọn giáo

with the flight feathers attached.

có đính lông vũ.

Two other people you know are very good at making the wooden shafts,

Bạn biết hai người làm giáo rất giỏi,

but they're hopeless at making the arrowheads.

nhưng lại vô vọng khi làm mũi tên.

So what you do is --

Vậy điều bạn làm là --

one of those people has not really acquired language yet.

một trong hai chưa nắm được ngôn ngữ.

And let's pretend the other one is good at language skills.

Và hãy giả dụ là người còn lại có khả năng ngôn ngữ tốt.

So what you do one day is you take a pile of arrowheads,

Vậy điều bạn làm là bạn lấy một số đầu mũi tên,

and you walk up to the one that can't speak very well,

và tới chỗ người chưa nói được tốt,

and you put the arrowheads down in front of him,

và đặt các đầu mũi tên xuống trước mặt anh ta,

hoping that he'll get the idea that you want to trade your arrowheads

hy vọng rằng anh ta sẽ hiểu bạn muốn đổi các đầu mũi tên

for finished arrows.

lấy các ngọn giáo.

But he looks at the pile of arrowheads, thinks they're a gift,

Nhưng anh ta nhìn vào các đầu mũi tên, nghĩ rằng chúng là một món quà,

picks them up, smiles and walks off.

nhặt chúng lên, cười, rồi quay đầu đi thẳng.

Now you pursue this guy, gesticulating.

Bây giờ bạn đuổi theo anh ta, khoa tay múa chân rối rít.

A scuffle ensues and you get stabbed

Một cuộc ẩu đả xảy ra và bạn bi đâm

with one of your own arrowheads.

bởi một trong các đầu mũi tên của chính mình.

Okay, now replay this scene now, and you're approaching the one who has language.

Được rồi, bây giờ bạn tua lùi cảnh này lại, và bạn đang tiến tới chỗ người có ngôn ngữ.

You put down your arrowheads and say,

Bạn đặt các đầu mũi tên xuống và nói,

"I'd like to trade these arrowheads for finished arrows. I'll split you 50/50."

"Tôi muốn đổi những đầu mũi tên này lấy các ngọn giáo. Tôi sẽ chia anh 50/50"

The other one says, "Fine. Looks good to me.

Người còn lại nói, "Tốt thôi. Tôi thấy thế cũng được.

We'll do that."

Làm thế đi."

Now the job is done.

Và công việc thế là xong.

Once we have language,

Một khi chúng ta có ngôn ngữ,

we can put our ideas together and cooperate

chúng ta có thể gộp lại các ý tưởng và hợp tác

to have a prosperity

để có thành công

that we couldn't have before we acquired it.

mà chúng ta không có được trước khi có ngôn ngữ.

And this is why our species

Và đây là lý do loài chúng ta

has prospered around the world

đã thành công trên khắp thế giới

while the rest of the animals

trong khi các loài khác

sit behind bars in zoos, languishing.

ngồi sau song sắt vườn bách thú, héo hon mòn mỏi.

That's why we build space shuttles and cathedrals

Đó là lý do chúng ta xây các tàu con thoi và thánh đường

while the rest of the world sticks sticks into the ground

trong khi phần còn lại của thế giới chọc que vào lòng đất

to extract termites.

để đào mối.

All right, if this view of language

Được rồi, nếu cách nhìn này về ngôn ngữ

and its value

và giá trị của nó

in solving the crisis of visual theft is true,

trong việc giải quyết khủng hoảng của hành vi trộm cắp hình ảnh là đúng,

any species that acquires it

bất kỳ loài nào có khả năng này

should show an explosion of creativity and prosperity.

sẽ thể hiện sự bùng nổ về sáng tạo và thịnh vượng.

And this is exactly what the archeological record shows.

Và đây chính xác là điều mà di chỉ khảo cổ thể hiện.

If you look at our ancestors,

Nếu bạn nhìn vào tổ tiên của chúng ta,

the Neanderthals and the Homo erectus, our immediate ancestors,

Người Neanderthal và người đứng thẳng, các tổ tiên gần chúng ta nhất,

they're confined to small regions of the world.

họ chỉ sống hạn chế trong những vùng nhỏ trên trái đất.

But when our species arose

Nhưng khi loài cảu chúng ta xuất hiện

about 200,000 years ago,

khoảng 200,000 năm trước,

sometime after that we quickly walked out of Africa

gần như sau đó chúng ta nhanh chóng bước ra khỏi Châu Phi

and spread around the entire world,

và lan ra khắp thế giới,

occupying nearly every habitat on Earth.

chiếm đóng hầu hết các hệ sinh thái trên Trái đất.

Now whereas other species are confined

Bây giờ khi các loài khác bị hạn chế

to places that their genes adapt them to,

trong những nơi mà gene của chúng đã thích ứng,

with social learning and language,

với khả năng học hỏi và ngôn ngữ,

we could transform the environment

chúng ta có thể thay đổi môi trường

to suit our needs.

cho phù hợp với nhu cầu của mình.

And so we prospered in a way

Và chúng ta thành công theo một cách

that no other animal has.

mà chưa loài nào làm được.

Language really is

Ngôn ngữ thực sự là

the most potent trait that has ever evolved.

đặc trưng hữu dụng nhất từng tiến hóa.

It is the most valuable trait we have

Đó là đặc trưng giá trị nhất chúng ta có

for converting new lands and resources

để chuyển đổi những vùng đất và tài nguyên mới

into more people and their genes

thành nhiều người hơn và nhiều gene hơn

that natural selection has ever devised.

hơn hẳn so với sự chọn lọc tự nhiên.

Language really is

Ngôn ngữ thực sự là

the voice of our genes.

tiếng nói của di truyền.

Now having evolved language, though,

Bây giờ mặc dù đã hình thành ngôn ngữ,

we did something peculiar,

chúng ta đã làm một điều rất lạ,

even bizarre.

thậm chí kỳ quái.

As we spread out around the world,

Bởi chúng ta lan ra khắp thế giới,

we developed thousands of different languages.

chúng ta phát triển hàng ngàn loại ngôn ngữ khác nhau.

Currently, there are about seven or 8,000

Hiện tại, có khoảng bảy, tám nghìn

different languages spoken on Earth.

loại ngôn ngữ được nói trên khắp trái đất.

Now you might say, well, this is just natural.

Bây giờ bạn có thể nói, ừ thì, cũng là tự nhiên.

As we diverge, our languages are naturally going to diverge.

Bởi chúng ta phân tách ra nên ngôn ngữ của chúng ta cũng phân tách ra một cách tự nhiên

But the real puzzle and irony

Nhưng rắc rối và sự trớ trêu thật sự

is that the greatest density of different languages on Earth

là mật độ các ngôn ngữ khác nhau lớn nhất

is found where people are most tightly packed together.

được tìm thấy ở những nơi con người sống gần nhau nhất.

If we go to the island of Papua New Guinea,

Nếu chúng ta tới đảo Papua New Guinea,

we can find about 800 to 1,000

chúng ta có thể tìm được khoảng 800 cho tới 1,000

distinct human languages,

ngôn ngữ khác biệt,

different human languages,

ngôn ngữ khác biệt,

spoken on that island alone.

chỉ trên hòn đảo đó.

There are places on that island

Có những nơi trên đảo

where you can encounter a new language

mà bạn có thể gặp loại ngôn ngữ mới

every two or three miles.

trong mỗi vòng bán kính 2 hoặc 3 dặm.

Now, incredible as this sounds,

Bây giờ, nghe hơi khó tin,

I once met a Papuan man, and I asked him if this could possibly be true.

tôi tùng gặp một người dân bản địa và tôi hỏi anh ta liệu có đúng là như vậy không.

And he said to me, "Oh no.

Và anh ta nói với tôi, "Ồ không.

They're far closer together than that."

Còn gần hơn thế nhiều ấy chứ."

And it's true; there are places on that island

Đúng như vậy: có những nơi trên hòn đảo

where you can encounter a new language in under a mile.

bạn có thể gặp loại ngôn ngữ mới trong bán kính dưới một dặm.

And this is also true of some remote oceanic islands.

Và điều này cũng đúng trong những hòn đảo xa.

And so it seems that we use our language,

Và có vẻ như là chúng ta dùng ngôn ngữ,

not just to cooperate,

không chỉ để hợp tác,

but to draw rings around our cooperative groups

mà còn để vạch ra những vòng ranh giới quanh nhóm hợp tác của chúng ta

and to establish identities,

và để thiết lập nhân dạng,

and perhaps to protect our knowledge and wisdom and skills

và có lẽ để bảo vệ kiến thức, trí tuệ, và kỹ năng của chúng ta

from eavesdropping from outside.

khỏi bị nghe lén.

And we know this

Và chúng ta biết điều này

because when we study different language groups

bởi vì, khi chúng ta học những nhóm ngôn ngữ khác nhau

and associate them with their cultures,

và liên hệ với văn hóa của họ,

we see that different languages

chúng ta thấy rằng những ngôn ngữ khác nhau

slow the flow of ideas between groups.

làm chậm đi dòng chảy ý tưởng giữa các nhóm.

They slow the flow of technologies.

Chúng làm chậm đi dòng chảy của công nghệ.

And they even slow the flow of genes.

Và chúng thậm chí làm chậm đi dòng chảy của gene.

Now I can't speak for you,

Tôi không thể nói hộ bạn được,

but it seems to be the case

nhưng có vẻ như đây là trường hợp

that we don't have sex with people we can't talk to.

chúng ta không giao phối với những người chúng ta không thể nói chuyện cùng.

(Laughter)

(Tiếng cười)

Now we have to counter that, though,

Bây giờ chúng ta phải đối mặt với, mặc dù,

against the evidence we've heard

ngược với những bằng chứng chúng ta được nghe

that we might have had some rather distasteful genetic dalliances

rằng chúng ta có thể có vài chuyện lăng nhăng không có chọn lọc di truyền

with the Neanderthals and the Denisovans.

với người Neanderthal và người Denisovan.

(Laughter)

(Tiếng cười)

Okay, this tendency we have,

Được rồi, chúng ta có xu hướng,

this seemingly natural tendency we have,

một xu hướng có vẻ tự nhiên,

towards isolation, towards keeping to ourselves,

về sự biệt lập, về việc giữ riêng cho mình,

crashes head first into our modern world.

lao vào thế giới hiện đại.

This remarkable image

Hình ảnh đáng chú ý này

is not a map of the world.

không phải là bản đồ thế giới.

In fact, it's a map of Facebook friendship links.

Thực ra đó là một bản đồ đường link bạn bè của Facebook.

And when you plot those friendship links

Và khi bạn đánh dấu những đường link bạn bè

by their latitude and longitude,

bằng kinh độ và vĩ độ,

it literally draws a map of the world.

chúng tạo nên bản đồ thế giới.

Our modern world is communicating

Thế giới hiện đại của chúng ta đang giao tiếp

with itself and with each other

với chính nó và người khác

more than it has

nhiều hơn nó đã từng

at any time in its past.

ở bất kỳ thời điểm nào trong quá khứ.

And that communication, that connectivity around the world,

Và sự liên lạc, sự kết nối vòng quanh thế giới đó,

that globalization

sự toàn cầu hóa

now raises a burden.

tạo ra một gánh nặng.

Because these different languages

Bởi vì những ngôn ngữ khác nhau này

impose a barrier, as we've just seen,

tạo ra một hàng rào, như chúng ta vừa thấy,

to the transfer of goods and ideas

đối với sự thuyên chuyển của hàng hóa và ý tưởng

and technologies and wisdom.

và công nghệ và trí tuệ.

And they impose a barrier to cooperation.

Và chúng tạo ra một rào chắn với sự hợp tác.

And nowhere do we see that more clearly

Và không ở nơi nào chúng ta thấy rõ vấn đề

than in the European Union,

hơn ở Liên Minh Châu Âu,

whose 27 member countries

với 27 nước thành viên

speak 23 official languages.

nói 23 thứ tiếng chính thức.

The European Union

Liên Minh Châu Âu

is now spending over one billion euros annually

đang dành hơn một tỷ euro mỗi năm

translating among their 23 official languages.

cho việc dịch tài liệu giữa 23 thứ tiếng chính thức của họ.

That's something on the order

Đó là vào khoảng

of 1.45 billion U.S. dollars

1.45 tỷ đô la Mỹ

on translation costs alone.

riêng cho chi phí phiên dịch.

Now think of the absurdity of this situation.

Bây giờ hãy nghĩ tới sự vô lý của việc này.

If 27 individuals

Nếu 27 cá nhân

from those 27 member states

từ 27 nước đó

sat around table, speaking their 23 languages,

ngồi xung quanh một chiếc bàn, nói 23 thứ tiếng,

some very simple mathematics will tell you

vài phép tính đơn giản sẽ cho bạn thấy

that you need an army of 253 translators

bạn cần một đội quân 253 phiên dịch viên

to anticipate all the pairwise possibilities.

đề phòng mọi trường hợp trao đổi giữa các bên.

The European Union employs a permanent staff

Liên Minh Châu Âu tuyển một đội ngũ thường trực

of about 2,500 translators.

gồm khoảng 2,500 phiên dịch viên.

And in 2007 alone --

Và chỉ trong năm 2007 --

and I'm sure there are more recent figures --

và tôi chắc là có những con số gần đây hơn --

something on the order of 1.3 million pages

khoảng 1.3 triệu trang văn bản

were translated into English alone.

đã được dịch sang tiếng Anh.

And so if language really is

Và nếu ngôn ngữ thực sự là

the solution to the crisis of visual theft,

giải pháp cho khủng hoảng trộm cắp bằng hình ảnh,

if language really is

nếu ngôn ngữ thực sự là

the conduit of our cooperation,

đường dẫn cho sự hợp tác,

the technology that our species derived

kỹ thuật mà loài chúng ta phát triển

to promote the free flow and exchange of ideas,

để thúc đẩy dòng chảy tự do, trao đổi các quan niêm,

in our modern world,

trong thế giới hiện đại,

we confront a question.

chúng ta đối mặt với một câu hỏi.

And that question is whether

Và câu hỏi đó là liệu

in this modern, globalized world

trong thế giới hiện đại, toàn cầu hóa này

we can really afford to have all these different languages.

chúng ta có thể giữ toàn bộ các ngôn ngữ đó,

To put it this way, nature knows no other circumstance

Nói theo cách khác, tự nhiên không biết tới một trường hơp khác

in which functionally equivalent traits coexist.

mà song song tồn tại các đặc trưng cùng chức năng.

One of them always drives the other extinct.

Một trong số đó luôn vượt trội, còn lại sẽ bị mai một.

And we see this in the inexorable march

Và chúng ta thấy điều này trong cuộc hành quân không gì lay chuyển nổi

towards standardization.

tiến tới sự chuẩn hóa.

There are lots and lots of ways of measuring things --

Có rất nhiều cách để đong đếm moi vật --

weighing them and measuring their length --

cân, đo kích thước --

but the metric system is winning.

nhưng hệ đo lường đơn bị mét đang giành phần thắng.

There are lots and lots of ways of measuring time,

Có rất nhiều cách đong đếm thời gian,

but a really bizarre base 60 system

nhưng một hệ cơ số 60 kỳ quái

known as hours and minutes and seconds

được biết đến như là giờ, phút, giây

is nearly universal around the world.

gần như phổ biến trên toàn thế giới.

There are many, many ways

Có rất, rất nhiều cách

of imprinting CDs or DVDs,

để in CD hoặc DVD,

but those are all being standardized as well.

nhưng chúng cũng đang dần được chuẩn hóa.

And you can probably think of many, many more

Và bạn có thể nghĩ được rất, rất nhiều thứ khác

in your own everyday lives.

trong cuộc sống hàng ngày của chúng ta.

And so our modern world now

Và vậy thế giới hiện đại của chúng ta hiện nay

is confronting us with a dilemma.

đang thách thức chúng ta với một nghịch lý.

And it's the dilemma

Và đó là nghịch lý

that this Chinese man faces,

mà người đàn ông Trung Quốc này phải đối mặt,

who's language is spoken

ngôn ngữ của ông ta được nói

by more people in the world

bởi nhiều người trên thế giới

than any other single language,

hơn bất cứ ngôn ngữ nào khác,

and yet he is sitting at his blackboard,

vậy mà ông ta đang ngồi trước bảng đen

converting Chinese phrases

dịch các cụm từ tiếng Trung

into English language phrases.

sang tiếng Anh.

And what this does is it raises the possibility to us

Và điều này dẫn đến khả năng

that in a world in which we want to promote

là trong một thế giới mà trong đó chúng ta muốn thúc đẩy

cooperation and exchange,

sự hợp tác và trao đổi,

and in a world that might be dependent more than ever before

và trong một thế giới mà sự lệ thuộc

on cooperation

vào hợp tác là hơn bao giờ hết

to maintain and enhance our levels of prosperity,

để duy trì và gia tăng cấp độ thành công của chúng ta,

his actions suggest to us

hành động của ông ta gợi ý chúng ta rằng

it might be inevitable

có thể không thể tránh được

that we have to confront the idea

rằng chúng ta phải đối mặt với ý tưởng cho rằng

that our destiny is to be one world with one language.

số phận của chúng ta là trở thành một thế giới với một ngôn ngữ.

Thank you.

Cảm ơn.

(Applause)

(Vỗ tay)

Matt Ridley: Mark, one question.

Matt Ridley: Mark, một câu hỏi thôi.

Svante found that the FOXP2 gene,

Svante tìm ra rằng gene FOXP2,

which seems to be associated with language,

gene cho thấy sự liên hệ với ngôn ngữ,

was also shared in the same form

cũng được tìm thấy

in Neanderthals as us.

ở người Neanderthal.

Do we have any idea

Chúng ta có ý tưởng nào về

how we could have defeated Neanderthals

cách thức chúng ta vượt lên người Neanderthal

if they also had language?

nếu họ cũng có ngôn ngữ?

Mark Pagel: This is a very good question.

Mark Pagel: Một câu hỏi rất hay.

So many of you will be familiar with the idea that there's this gene called FOXP2

Vậy bao nhiêu trong số các bạn sẽ quen với ý tưởng rằng có một gene gọi là FOXP2

that seems to be implicated in some ways

có vẻ là liên quan theo cách nào đó

in the fine motor control that's associated with language.

đến cơ chế kiểm soát hoạt động liên hệ với ngôn ngữ.

The reason why I don't believe that tells us

Lý do tại sao tôi không tin rằng

that the Neanderthals had language

người Neanderthal có ngôn ngữ

is -- here's a simple analogy:

là -- đây là một suy luận đơn giản:

Ferraris are cars that have engines.

Các xe Ferrari đều có động cơ.

My car has an engine,

Xe của tôi có một động cơ,

but it's not a Ferrari.

nhưng nó không phải là một xe Ferrari.

Now the simple answer then

Bây giờ câu trả lời đơn giản cho vấn đề đó

is that genes alone don't, all by themselves,

là chỉ riêng một mình yếu tố gene

determine the outcome

không quyết định kết quả

of very complicated things like language.

của một thứ phức tạp như ngôn ngữ.

What we know about this FOXP2 and Neanderthals

Điều chúng ta biết về FOXP2 và người Neanderthal

is that they may have had fine motor control of their mouths -- who knows.

là họ có thể đã có cơ chế kiểm soát miệng rất tốt -- ai mà biết được.

But that doesn't tell us they necessarily had language.

Nhưng nó không có nghĩa là họ nhất thiết phải có ngôn ngữ.

MR: Thank you very much indeed.

MR: Cảm ơn anh rất nhiều.

(Applause)

(Vỗ tay)