The paradox of choice | Barry Schwartz | TED

Translator: Hiwa Foundation Reviewer: Hanasa-hiwa foundation

I'm going to talk to you about some stuff that's in this book of mine

دەمەوێ باسی هەندێ شتتان بۆ بکەم کە لەم کتێبەمدا هەیە

that I hope will resonate with other things you've already heard,

کە هیوادارم لەگەڵ هەندێ شتی تر کە پێشتر بیستوتانە یەکبگرێتەوە

and I'll try to make some connections myself,

و هەوڵ دەدەم خۆم هەندێ لە پەیوەندییەکان دەستنیشان بکەم، ئەگەر ئێوە بیرتان نەبو.

in case you miss them.

But I want to start with what I call the "official dogma."

ئەمەوێ بە شتێک دەست پێ بکەم کە بە "دۆگمای فەرمی" ناوی دەبەم

The official dogma of what?

دۆگمای فەرمی چی؟

The official dogma of all Western industrial societies.

دۆگمای فەرمیی هەمو کۆمەڵگا پیشەسازییەکانی خۆرئاوا

And the official dogma runs like this:

دۆگما فەرمییەکە بەم جۆرەیە:

if we are interested in maximizing the welfare of our citizens,

ئەگەر بمانەوێ خۆشگوزەرانی هاووڵاتییەکانمان زیاد بکەین

the way to do that is to maximize individual freedom.

لە رێگەی زیادکردنی ئازادی تاکەکەسەکانەوە ئەم کارە دەکەین.

The reason for this is both that freedom is, in and of itself, good,

هۆکارەکەشی ئەوەیە کە ئازادی خۆی لە خۆیدا شتێکی باشە

valuable, worthwhile, essential to being human,

بەنرخە، شایانە، و گرنگە بۆ مرۆڤ

and because if people have freedom,

و لەبەر ئەوەی ئەگەر مرۆڤ ئازادیی هەبێت

then each of us can act on our own

کەواتە هەر یەکەمان دەتوانین بە ئارەزوی خۆمان هەڵسوکەوت بکەین

to do the things that will maximize our welfare,

و ئەو کارانە ئەنجام بدەین کە خۆشگوزەرانییەکەمان زیاد دەکات

and no one has to decide on our behalf.

و پێویست ناکات لە بری ئێمە بڕیار بدات.

The way to maximize freedom is to maximize choice.

زیادکردنی ئازادی لە رێگەی زیادکردنی بژاردەکانەوە دەبێت

The more choice people have, the more freedom they have,

مرۆڤ تا بژاردەی زیاتر بێت ئازادییەکی زیاتری دەبێت

and the more freedom they have,

و تا ئازادییەکەیان زیاتر بێت

the more welfare they have.

خۆشگوزەرانییان زیاتر دەبێت

This, I think, is so deeply embedded in the water supply

ئەمە وابزانم زۆر بەباشی لە سەرچاوەکانی ئاودا رەنگی داوەتەوە

that it wouldn't occur to anyone to question it.

بە شێوەیەک کە کەس ناتوانێ بیخاتە ژێر پرسیارەوە

زۆر بە قوڵیییش لە ئێمەدا چەسپپاوە

And it's also deeply embedded in our lives.

I'll give you some examples

چەند نمونەیەکتان دەدەمێ سەبارەت بەوەی پێشکەوتنە هاوچەرخەکان چییان بۆ دەستەبەر کردوین

of what modern progress has made possible for us.

This is my supermarket.

ئەمە سوپەرمارکێتەکەی منە. زۆر گەورە نیە.

Not such a big one.

I want to say just a word about salad dressing.

دەمەوێ تەنیا وشەیەک لەسەر داودەرمانی زەڵاتی بدوێم

A hundred seventy-five salad dressings in my supermarket,

١٧٥ جۆر داودەرمانی زەڵاتە لە سوپەرمارکێتەکەی مندا هەن

if you don't count the 10 extra-virgin olive oils

ئەگەر ١٠ جۆرە رۆنی زەیتونە پلە یەکەکە و

and 12 balsamic vinegars you could buy

١٢ جۆر سرکەکە حساب نەکەیت کە دەتوانیت بیانکڕیت

to make a very large number of your own salad dressings,

بۆ ئەوەی خۆت داودەرمانی زەڵاتەی جیاواز دروست بکەیت

in the off-chance that none of the 175 the store has on offer suit you.

لە کاتێکدا ئەگەر ئەو ١٧٥ جۆرەی تری ناو کۆگاکەی بەدڵ نەبو

So this is what the supermarket is like.

سوپەر مارکێت بەم جۆرەیە

And then you go to the consumer electronics store

ئینجا دەچیت بۆ کۆگای ئامێرە ئەلکترۆنییەکان بۆ ئەوەی سیستمێکی ستریۆ دامەزرێنیت

to set up a stereo system --

speakers, CD player, tape player, tuner, amplifier --

سپیکەر، سیدی پلەیەر، تۆمارکەر، رێکخەری دەنگ و ئەمپلیفایەر

and in this one single consumer electronics store,

و تەنیا لەم کۆگای ئامێری ئەلکترۆنییەدا

there are that many stereo systems.

ئەو ژمارە زۆرە لە سیستمی ستریۆ هەیە

We can construct six and a half million different stereo systems

دەتوانین ٦.٥ ملیۆن سیستمی ستریۆی جیاواز

out of the components that are on offer in one store.

لە ئامێرەکانی ناو ئەو تاکە کۆگایە دروست بکەین.

You've got to admit that's a lot of choice.

دەبێت دان بەوەدا بنێیت کە ئەوە بژاردەیەکی زۆرە

In other domains -- the world of communications.

لە بوارەکانی تردا - لە جیهانی پەیوەندییەکاندا

There was a time, when I was a boy,

ئەو کاتەی کە من مناڵ بوم

when you could get any kind of telephone service you wanted,

دەتتوانه هەرجۆرە خزمەتگوزاییەکی تەلەفونت بویستایە دەستت دەکەوت

as long as it came from Ma Bell.

بە مەرجێک لە کۆمپانیای مابێڵەوە بوایە

You rented your phone, you didn't buy it.

تەلەفونەکەت بە کرێ دەگرت. نەتدەکڕی.

One consequence of that, by the way, is that the phone never broke.

یەکێک لە ئەنجامەکانی ئەوە بو کە تەلەفونەکە هەرگیز نەدەشکا

And those days are gone.

ئەو رۆژانە تێ پەڕیون

We now have an almost unlimited variety of phones,

ئێستا ناکۆتا جۆری تەلەفۆن هەیە

especially in the world of cell phones.

بەتایبەتی لە جیهانی مۆبایلدا

These are cell phones of the future.

ئەمانە مۆبایلی داهاتوون

My favorite is the middle one --

من حەزم لەوەی ناوەڕاستە

the MP3 player, nose hair trimmer, and crème brûlée torch.

ئێم پی ٣ لێ دەدات، موی لوت کورت دەکاتەوە و چەرخیشە

And if --

و ئەگەر تا ئێستا هەلی ئەوەت نەبووە لە کۆگاکەتدا بیبینیت

(Laughter)

if by some chance you haven't seen that in your store yet,

you can rest assured that one day soon, you will.

دڵینا بە لەوەی بەم زوانە دەیبینیت

And what this does is it leads people to walk into their stores,

ئەوەی ئەمە دەیکات

بریتییە لەوەی خەڵک بچێتە کۆگاکانەوە و ئەم پرسیارە بکات

asking this question.

And do you know what the answer to this question now is?

دەزانیت وەڵامی ئەم پرسیارە چیە؟

The answer is "no."

وەڵامەکە "نەخێر"ە

It is not possible to buy a cell phone that doesn't do too much.

ناتوانیت مۆبایلێک بکڕیت کە ئەوەندە کار نەکات

So, in other aspects of life that are much more significant than buying things,

کەواتە، لە رەهەندەکانی تری ژیاندا کە لە شتکڕین گرنگترن

the same explosion of choice is true.

هەمان تەقینەوەی بژاردەکان راستە

Health care.

تەندرستی - لە ئەمریکا چیتر

It is no longer the case in the United States

that you go to the doctor, and the doctor tells you what to do.

ئەوە نەماوە بچیت بۆ لای دکتۆر و ئەو پێت بڵێت دەبێت چی بکەیت

Instead, you go to the doctor,

لەجیاتی ئەوە، تۆ دەچیت بۆ لای دکتۆر

and the doctor tells you, "Well, we could do A, or we could do B.

دکتۆرەکەی پێت دەڵێت "باشە، ئێمە دەتوانین ئەلف بکەین، یان دەتوانیت با بکەین."

A has these benefits and these risks.

ئەلف ئەم سودانەی هەیە و ئەم مەترسییانە

B has these benefits and these risks.

با ئەم سودانەی هەیە و ئەم مەترسییانە، دەتەوێت چی بکەیت؟"

What do you want to do?"

And you say, "Doc, what should I do?"

تۆ دەڵێیت "دکتۆر، دەبێ چی بکەم؟"

And the doc says, "A has these benefits and risks,

دکتۆرەکە دەڵێ "ئەلف ئەم سود و مەترسییانەی هەیە و با ئەم سود و مەترسییانەی هەیە

and B has these benefits and risks.

What do you want to do?"

دەتەوێت چی بکەیت؟"

And you say, "If you were me, Doc, what would you do?"

تۆش دەڵێیت "ئەگەر تۆ لەجیاتی من بویتایە دکتۆر کەمیانت دەکرد؟"

And the doc says, "But I'm not you."

دکتۆرەکە دەڵێت "ئاخر من تۆ نیم."

And the result is -- we call it "patient autonomy,"

ئەنجامەکەش ئەوەیە - ئێمە پێی دەڵێین "سەربەخۆیی نەخۆش"

which makes it sound like a good thing,

کە وا دەکات وەکو شتێکی باش دەرکەوێت

but what it really is is a shifting of the burden and the responsibility

بەڵام لە راستیدا گواستنەوەی ئەرکی بەرپرسیارێتی

بڕیاردانە لە کەسێکەوە کە شتێک دەزانێت

for decision-making

from somebody who knows something -- namely, the doctor --

واتە لە دکتۆرەکەوە

بۆ کەسێک کە هیچ نازانێت و بە دلنیاییەوە نەخۆشە

to somebody who knows nothing and is almost certainly sick

and thus, not in the best shape to be making decisions --

و لە حاڵەتێکی باشدا نیە بۆ بڕیاردان

namely, the patient.

کە نەخۆشەکەیە.

There's enormous marketing of prescription drugs

بەبازاڕ کردنێکی زۆر گەورە هەیە بۆ ئەو دەرمانانەی دکتۆر دەیاننوسێت

to people like you and me,

بۆ کەسانی وەک من و تۆ

which, if you think about it, makes no sense at all,

کە ئەگەر بیری لێ بکەیتەوە هیچ مانایەک نابەخشێ

since we can't buy them.

چونکە ئێمە ناتوانین بیانکڕین

Why do they market to us if we can't buy them?

بۆچی ریکلامی بۆ دەکەن کە ناتوانین بیکڕین؟

The answer is that they expect us to call our doctors the next morning

وەڵامەکە ئەوەیە چونکە دەیانەوێت سبەینێ بەیانی تەلەفون بۆ دکتۆرەکەمان بکەین

and ask for our prescriptions to be changed.

و داوای لێ بکەین رەچەتەکەمان بگۆڕێت

Something as dramatic as our identity

شتێکی دراماتیکی وەکو ناسنامەکەمان

has now become a matter of choice,

ئێستا بووە بە بژاردە

as this slide is meant to indicate.

وەک ئەم سلایدە دەیەوێت دەریبخات.

We don't inherit an identity; we get to invent it.

ئێمە ناسنامەکەمان بۆ نەماوەتەوە، دەبێت ناسنامە بۆ خۆمان دابهێنین

And we get to reinvent ourselves as often as we like.

و دەبێت هەر کاتێک حەزمان کرد خۆمان دابهێنینەوە

And that means that every day, when you wake up in the morning,

ئەوەش مانای وایە هەمو رۆژێک، هەمو بەیانییەک کە لە خەو هەڵدەستین

دەبێت بڕیار بدەیت دەتەوێت ببیت بە چ کەسێک

you have to decide what kind of person you want to be.

With respect to marriage and family:

لە بارەی هاوسەرگیری و خێزانەوە

there was a time when the default assumption that almost everyone had

جاران تاکە گریمانە کە زۆربەی خەڵک هەیبو ئەوە بو

is that you got married as soon as you could,

کە تا بتوانیت زو هاوسەرگیری بکەیت

and then you started having kids as soon as you could.

و ئینجا بە خێرایی مناڵت دەخستەوە

تاکە بژاردەی راستەقینە کەسەکە بو کە دەتکرد بە هاوسەرت

The only real choice was who,

not when, and not what you did after.

نەک کاتەکەی، و نەك ئەو شتانەی دوای هاوسەرگیری دەیکەیت.

Nowadays, everything is very much up for grabs.

ئێستاکە، هەمو شتەکان زۆر کراوەن

I teach wonderfully intelligent students,

من وانە بە کۆمەڵێک خوێندکاری زیرەک دەڵێمەوە

and I assign 20 percent less work than I used to.

و ٢٠% کاری کەمتریان پێ دەسپێرم

And it's not because they're less smart,

لەبەر ئەوە نا کە زیرەک نین

and it's not because they're less diligent.

لەبەر ئەوەش نا کە کۆشش ناکەن

It's because they are preoccupied, asking themselves,

لەبەر ئەوەی سەرقاڵن، پرسیار لە خۆیان دەکەن

"Should I get married or not? Should I get married now?

"ئایا دەبێت هاوسەرگیری بکەم یان نا؟ ئایا دەبێت ئێستا هاوسەرگیری بکەم؟

Should I get married later?

ئایا دەبێت دوای بخەم؟ ئایا دەبێت یەکەمجار مناڵ بخەمەوە یان بایەخ بە کارەکەم بدەم؟"

Should I have kids first or a career first?"

All of these are consuming questions.

ئەمانە هەمو پرسیارن کە کاتیان دەوێت.

And they're going to answer these questions,

و وەڵامی ئەم پرسیارانە دەدەنەوە

whether or not it means not doing all the work I assign

ئەگەر ئەرکەکانی من پێم سپاردون وەڵام بدەنەوە یان نا

and not getting a good grade in my courses.

و نمرەی باش بەدەست بهێنن یان نا

And indeed they should.

و لە راستیدا دەبێ وا بێ. پرسیاری گرنگ هەن کە دەبێ وەڵام بدرێنەوە

These are important questions to answer.

Work.

کار - ئێمە بەختەوەرین، وەک کارڵ باسی کرد

We are blessed, as Carl was pointing out,

with the technology that enables us to work every minute of every day

کە ئەو تەکنەلۆجیایەمان هەیە کە توانامان دەداتێ

کە دەتوانین لە هەمو خولەکێکی رۆژەکەدا لە هەرکوێی ئەم هەسارەیە بین کار بکەین

from any place on the planet --

except the Randolph Hotel.

جگە لە ئوتێل راندۆلف

(Laughter)

-پێکەنین

(Applause)

There is one corner, by the way,

سوچێکی لێیە

that I'm not going to tell anybody about, where the WiFi actually works.

کە بە کەسی ناڵێم، لەو سوچەدا وای فای کار دەکات.

I'm not telling you about it, because I want to use it.

پێتان ناڵێم چونکە دەمەوێ خۆم بەکاری بهێنم

So what this means,

کەواتە ئەمە چی دەگەیەنێت، ئەم ئازادییە سەرسوڕ‌هێنەرەی بژاردەکان

this incredible freedom of choice we have with respect to work,

سەبارەت بە کار، پێویستە ئێمە بڕیار بدەین

is that we have to make a decision,

again and again and again,

جار لە دوای جار

about whether we should or shouldn't be working.

سەبارەت بەوەی ئایا پێویستە کار بکەین یان نا

We can go to watch our kid play soccer,

دەتوانین بچین تەماشای مناڵەکەمان بکەین کە تۆپی پێ دەکات

and we have our cell phone on one hip and our Blackberry on our other hip,

و مۆبایلێکمان بخەینە ئەملامانەوە

و بلاکبێرییەکەمان بخەینە ئەولامانەوە

and our laptop, presumably, on our laps.

و لاپتۆپەکەشمان بخەینە سەر کۆشمان

And even if they're all shut off,

و تەنانەت ئەگەر هەموشیان کوژابونەوە

every minute that we're watching our kid mutilate a soccer game,

هەمو خولەکێک کە مناڵەکەمان دەبینین یارییەکە هەڵدەگێڕێتەوە

we are also asking ourselves,

لە هەمان کاتدا لە خۆمان دەپرسین

"Should I answer this cell phone call?

"ئایا پێویستە وەڵامی ئەم تەلەفونە بدەمەوە؟

Should I respond to this email? Should I draft this letter?"

ئایا پێویستە وەڵامی ئەم ئیمەیڵە بدەمەوە؟ ئایا پێویستە ئەم نامەیە بنوسم؟"

And even if the answer to the question is "no,"

تەنانەت ئەگەر وەڵامی ئەم پرسیارەکە "نەخێر" بێت

it's certainly going to make the experience of your kid's soccer game

بە دڵنیاییەوە ئەزمونی تۆپی پێی مناڵەکەت

very different than it would've been.

زۆر دەگۆڕێت.

So everywhere we look,

کەواتە تەماشای هەر شوێنێک بکەین

big things and small things, material things and lifestyle things,

شتی گەورە و بچوک، شتی مادی یان شێوازەکانی ژیان

life is a matter of choice.

ژیان بریتییە لە هەڵبژاردن

And the world we used to live in looked like this.

ئەو جیهانەش کە تیایدا دەژیاین بەم جۆرە بو

[Well, actually, they are written in stone.]

That is to say, there were some choices,

بڵیێن چەند بژاردەیەکی تیا بو

but not everything was a matter of choice.

بەڵام هەمو شتێک بواری هەڵبژاردنی تیا نەبو

The world we now live in looks like this.

ئەو جیهانەی کە ئێستا تیایدا دەژین بەم شێوەیەیە

[The Ten Commandments Do-It-Yourself Kit]

پرسیارەکەش ئەوەیە، ئایا ئەمە هەواڵیکی خۆشە یان هەواڵێکی ناخۆش؟

And the question is: Is this good news or bad news?

And the answer is "yes."

وەڵامەکە بریتییە لە "بەڵێ"

(Laughter)

-پێکەنین

We all know what's good about it,

هەمومان دەزانین باشییەکانی کامانەن

so I'm going to talk about what's bad about it.

بۆیە دەمەوێ باسی لایەنە خراپەکەی بکەم

All of this choice has two effects,

هەمو هەڵبژاردنێک دو کاریگەری هەیە

two negative effects on people.

دو کاریگەری خراپی لەسەر خەلک هەیە

One effect, paradoxically,

کاریگەرییەکیان - کە دژیەکە

is that it produces paralysis rather than liberation.

ئەوەیە کە لە بری ئەوەی ئازادی زیاترمان بداتێ ئیفلیجمان دەکات

With so many options to choose from,

کاتێ بژاردەیەکی زۆرت لەبەر دەمدا بێت لێی هەڵبژێریت

people find it very difficult to choose at all.

زۆر کەس هەڵبژاردنی زۆر بەلاوە سەخت دەبێت

I'll give you one very dramatic example of this,

من نمونەیەکی زۆر دراماتیکتیان دەدەمێ:

a study that was done of investments in voluntary retirement plans.

لێکۆڵینەوەیەک کرا لەبارەی وەبەرهێنان لە پلانی خۆبەخشانەی خانەنشینی

A colleague of mine got access to investment records from Vanguard,

هاوکارێکم دەستی گەیشت بە تۆمارەکانی وەبەرهێنان لە ڤانگارد

the gigantic mutual fund company,

کە کۆمپانیایەکی زەبەلاحی سندوقی وەبەرهێنانە

of about a million employees and about 2,000 different workplaces.

کە نزیکەی یەک ملیۆن کارمەند و ٢٠٠٠ شوێنی کاری جیاجیای هەیە

What she found is that for every 10 mutual funds the employer offered,

ئەنجامی لێکۆڵینەوەکە ئەوە بو

لە هەر ١٠ سندوقێکی وەبەرهێنان کە خاوەنکارەکە پێشنیاری دەکرد

rate of participation went down two percent.

رێژەی بەشداریکردن ٢% دادەبەزی

You offer 50 funds -- 10 percent fewer employees participate

تۆ ٥٠ سندوقی وەبەرهێنان پێشنیار دەکەیت - ١٠% کەمتری کارمەندەکان بەشداری دەکەن

than if you only offer five.

بە بەراورد لەگەڵ ئەوەی تەنیا ٥ سندوق پێشنیار بکەین. بۆچی؟

Why?

Because with 50 funds to choose from,

چونکە ئەگەر ٥٠ بژاردەت هەبێت

it's so damn hard to decide which fund to choose,

زۆر سەخت دەبێت بڕیار بدەیت کامەیان هەڵبژێریت

that you'll just put it off till tomorrow,

بۆیە دوای دەخەیت بۆ سبەینێ

and then tomorrow

دیسان بۆ سبەینێ و بۆ سبەینێیەکی تر

and then tomorrow and tomorrow,

سبەینێ و سبەینێ

and, of course, tomorrow never comes.

بە دڵنیاییشەوە سبەینێ هەرگیز نایەت

Understand that not only does this mean

لەوە تێ بگە کە ئەمە تەنیا ئەوە ناگایەنێت

that people are going to have to eat dog food when they retire

کە خەڵک کە خانەنشین بو دەبێت خواردنی سەگ بخوات

because they don't have enough money put away,

لەبەر ئەوەی کە پاشەکەوتێکی کەمیان کردووە

it also means that making the decision is so hard

بەڵکو مانای ئەوەشە کە بڕیاردان زۆر سەختە

that they pass up significant matching money from the employer.

کە پارەیەکی زۆر دەگێڕنەوە بۆ خاوەنکارەکە دەگێڕێتەوە

By not participating, they are passing up as much as 5,000 dollars a year

بە بەشداری نەکردنیان ساڵانە نزیکەی ٥٠٠٠ دۆلار بۆ خاوەنکارەکە دەگەڕێننەوە

from the employer,

کە ئەویش پێی خۆشە.

who would happily match their contribution.

So paralysis is a consequence of having too many choices.

کەواتە ئیفلیجی ئەنجامی بونی بژاردەیەکی زۆرە

And I think it makes the world look like this.

و وای بۆ دەچم کە جیهان بەم جۆرە لێ دەکات

[And lastly, for all eternity, French, bleu cheese or ranch?]

-پێکەنین

(Laughter)

You really want to get the decision right if it's for all eternity, right?

تۆ ئەگەر بڕیارەکانت بۆ هەتاهەتا بن دەتەوێت بڕیارەکانت زۆر راست بن، راستە؟

You don't want to pick the wrong mutual fund or wrong salad dressing.

تۆ ناتەوێت سندوقێکە وەبەرهێنانی هەڵە هەڵبژێریت، تەنانەت ناتەوێت داودەرمانێکی هەڵەی زەڵاتە هەڵبژێریت

So that's one effect.

ئەوە کاریگەرییەکیانە. کاریگەری دووەم ئەوەیە

The second effect is that, even if we manage to overcome the paralysis

کە تەنانەت ئەگەر بەسەر ئەو ئیفلیجییەدا زاڵ بوین و بژاردەیەکمان هەڵبژارد

and make a choice,

we end up less satisfied with the result of the choice

بە ئەنجامی هەڵبژاردەکە کەمتر دڵخۆش و ئاسودە دەبین

than we would be if we had fewer options to choose from.

بە بەراورد لەگەڵ ئەوەی بژاردەی کەمترمان هەبوایە لێمان هەڵبژاردایە.

And there are several reasons for this.

چەند هۆکارێکیش هەن بۆ ئەمە.

One of them is, with a lot of different salad dressings to choose from,

یەکێک لەوانە ئەوەیە کە کاتێ داودەرمانێکی زۆری زەڵاتە هەبێت لێی هەڵبژێریت

if you buy one and it's not perfect -- and what salad dressing is? --

ئەگەر یەکێکیان بکڕیت و زۆر باش نەبێت - ئێوە دەزانن داودەرمانی زەڵاتە چیە؟

it's easy to imagine that you could've made a different choice

زۆر ئاسانە بیر لەوە بکەیتەوە کە دەتتوانی داودەرمانێکی تر هەڵبژێریت

that would've been better.

کە رەنگە باشتر بواتە. ئەوەی رو دەدات ئەوەیە

And what happens is,

this imagined alternative induces you to regret the decision you made,

بیرکردنەوە لەم ئەلتەرناتیڤە پەشیمانیت لەلا دروست دەکات سەبارەت بە هەڵبژاردنەکەت

and this regret subtracts from the satisfaction you get

و ئەم پەشیمانییە لە بڕی ئاسودەییت بەرامبەر بە بڕیارەکەت کەمدەکاتەوە

out of the decision you made,

even if it was a good decision.

تەنانەت ئەگەر بڕیارەکە راستیش بێت

The more options there are, the easier it is to regret anything at all

تا بژاردەت زیاتر بێت ئاسانتر دەکەویتە پەشیمانییەوە

that is disappointing about the option that you chose.

ئەمەش شتێکی بێهیواکەرە سەبارەت بەو بژاردەیەی کە هەڵت بژاردووە

Second, what economists call "opportunity costs."

دووەم، ئەوەی کە ئابوریناسەکان پێی دەڵێن "تێچووەکانی هەل."

Dan Gilbert made a big point this morning

دان گیلبەرت ئەم بەیانییە خاڵێکی گەورەی باس کرد

of talking about how much the way in which we value things

کە باسی لەوە کرد ئەو شێوازەی ئێمە شتەکانی پێ دەنرخێنین

depends on what we compare them to.

دەکەوێتەوە سەر ئەو شتەی پێی بەراورد دەکەین

Well, when there are lots of alternatives to consider,

کەواتە ئەگەر ئەلتەرناتیڤێکی زۆرت هەبێت لەبەرچاوی بگریت

it's easy to imagine the attractive features of alternatives that you reject

ئاسانە خەیاڵ لە تایبەتمەندێتییە سەرنجڕاکێشەکانی

ئەو ئەلتەرناتیڤانە بکەیتەوە کە رەتت کردونەتەوە

that make you less satisfied with the alternative that you've chosen.

ئەمەش وا دەکات کەمتر ئاسودە بیت بەرامبەر بەو بژاردەیەی هەڵتبژاردووە

Here's an example.

[I can't stop thinking about those other available parking spaces on W 85th Street]

ئەمە نمونەیەکە. ئەو کەسانەی خەڵکی نیویۆرک نین ببورن.

If you're not a New Yorker, I apologize.

-پێکەنین

بەلام دەبێ بەم جۆرە بیر بکەنەوە

Here's what you're supposed to be thinking.

ئەم دوانە هەن لە هامپتۆنس

Here's this couple on the Hamptons. Very expensive real estate.

موڵکێکی زۆر گرانە

Gorgeous beach. Beautiful day. They have it all to themselves.

کەنارێکی جوان. رۆژێکی خۆش. هەمو شتێکیان هەیە

What could be better?

چی لەمە باشترە؟ "بە نەفرەت بێت."

"Damn it," this guy is thinking,

ئەم پیاوە دەڵێت "ئێستا مانگی هەشتە

"It's August. Everybody in my Manhattan neighborhood is away.

کەس لە گەڕەکی مانهاتن نەماوە

I could be parking right in front of my building."

منیش دەبێت ئوتومبیلەکەم لە بەردەمی ماڵەکەی خۆمدا راگرم."

And he spends two weeks nagged by the idea

دو هەفتە ئەو بیرۆکەیە ئازاری دەدات

that he is missing the opportunity, day after day,

کە رۆژ لە دوای رۆژ هەلی ئەوەی لەدەست چووە ئوتومبیلەکە لە بۆشاییەکی گەورەدا را بگرێت.

to have a great parking space.

(Laughter)

Opportunity costs subtract from the satisfaction

تێچوونەکانی هەل لە ئاسودەییمان سەبارت بە هەڵبژاردنەکەمان کەم دەبنەوە

that we get out of what we choose,

even when what we choose is terrific.

تەنانەت ئەگەر ئەو شتەی هەڵمان بژاردووە زۆر نایاب بێت

And the more options there are to consider,

تا بژاردەی زیاتر هەبێت لەبەرچاوی بگریت

the more attractive features of these options

زۆرتر لایەنە سەرنجڕاکێشەکانی ئەو بژاردانە

are going to be reflected by us as opportunity costs.

لەلایەن ئێمەوە وەک تێچونەکانی هەل تەماشا دەکرێن.

Here's another example.

ئەمە نمونەیەکی ترە

(Laughter)

Now, this cartoon makes a lot of points.

ئەم کاریکاتێرە مانایەکی زۆر دەبەخشێت

It makes points about living in the moment as well,

ئەمە باسی ژیان دەکات لەم ساتەدا

and probably about doing things slowly.

و رەنگە باس لەوە بکات کە شتەکان بە هێواشێ ئەنجام بدەین

But one point it makes is that whenever you're choosing one thing,

بەڵام ئەو مانایەی دەیبەخشێت ئەوەیە کە کاتێ تۆ یەک شت هەڵدەبژێریت

you're choosing not to do other things,

هەڵبژاردنەکەت ئەوەیە کە شتەکانی تر هەڵنەبژێریت.

and those other things may have lots of attractive features,

شتەکانی تر رەنگە زۆر تایبەتمەندێتی سەرنجڕاکێشیان هەبێت

and it's going to make what you're doing

ئەمەش وا لە بژاردەکەی تۆ دەکەن کە کەمتر سەرنجڕاكێش دەرکەوێت

less attractive.

Third: escalation of expectations.

سێیەم: هەڵکشانی چاوەڕوانییەکان

This hit me when I went to replace my jeans.

کاتێ کە چوم جینز (پانتۆڵی کاوبۆی)ەکەم بگۆڕم توشی ئەمە بوم

I wear jeans almost all the time.

من بە زۆری جینز لەبەر دەکەم

There was a time when jeans came in one flavor,

جاران جینز یەک شێوازی هەبو

and you bought them, and they fit like crap.

و کە لە پێت دەکرد پڕ بە بەرت بو

They were incredibly uncomfortable,

و زۆریش ناڕەحەت بون

and if you wore them long enough and washed them enough times,

ئەگەر بۆ ماوەیەکی زۆر لەبەرت بکردایە و چەند جارێکی زۆر بتشتۆردایە

they started to feel OK.

ئینجا باش دەبون

I went to replace my jeans after years of wearing these old ones.

جارێکیان دوای چەند ساڵێک لەبەرکردنی جینزێک چوم دانەیەکی تازە بکڕم

I said, "I want a pair of jeans. Here's my size."

وتم "پانتۆڵێکی جینزم دەوێ، ئەمەش ئەندازەکەمە."

And the shopkeeper said,

دوکاندارەکە وتی

"Do you want slim fit, easy fit, relaxed fit?

"ئایا تەسکت دەوێ یان مامناوەند یان ئاسایی؟

You want button fly or zipper fly? You want stonewashed or acid-washed?

ئەیەوێ قۆپچە بێت یان زنجیر؟ کەم کاڵ کرابێتەوە یان زۆر؟

Do you want them distressed?

ئەتەوێ شڕ بوبن؟

Do you want boot cut, tapered?" Blah, blah, blah on and on he went.

ئەتەوێ دەرلنگەکەی پانتر بێت یان باریک و تا دوایی..." و هەر بەردەوام بو

My jaw dropped.

دەمم داچەقا و کە هاتمەوە سەر خۆم وتم

And after I recovered, I said,

"I want the kind that used to be the only kind."

"ئەو جۆرەم دەوێ کە جاران تەنیا ئەو جۆرە هەبو"

(Laughter)

-پێکەنین

He had no idea what that was.

نەیدەزانی مەبەستم کامەیە

(Laughter)

ماوەی یەک کاتژمێر یەک بە یەکی ئەو پانتۆڵانەم تاقی کردەوە

So I spent an hour trying on all these damn jeans,

and I walked out of the store -- truth --

ئینجا چومە دەرەوەی دوکانەوە - ئەمە راستییە! و باشترین پانتۆڵم لەپێ کردبوو

with the best-fitting jeans I had ever had.

I did better.

ئەمجارە باشتر بوم. ئەو هەمو بژاردەیە وایانکرد باشتر بم.

All this choice made it possible for me to do better.

But --

بەڵام هەستێکی خراپترم هەبو.

I felt worse.

Why? I wrote a whole book to try to explain this to myself.

بۆچی؟ یەک کتێبی تەواوم نوسی بۆ ئەوەی ئەمە بۆ خۆم رون بکەمەوە. -پێکەنین

The reason is --

هۆکاری ئەوەی هەستێکی خراپترم هەبو ئەوە بو

(Laughter)

The reason I felt worse is that with all of these options available,

کە کاتێ ئەو هەمو بژاردەیە لەبەردەست بون

my expectations about how good a pair of jeans should be went up.

چاوەڕوانی من سەبارەت بە پانتۆڵی جینز زیادی کرد

I had very low, no particular expectations when they only came in one flavor.

چاوەڕوانییەکانم زۆر کەم بوم

هیچ چاوەڕوانییەکی دیاریکردوم نەبو ئەو کاتەی کە تەنیا یەک شێواز پانتۆڵی جینز هەبو

When they came in 100 flavors, damn it, one of them should've been perfect.

بەڵام کاتێ سەد جۆری هات، بە نەفرەت بێت

یەکێک لەوانە دەبێت نمونەیی بێت

And what I got was good, but it wasn't perfect.

ئەوەی من کڕیم باش بو، بەڵام نمونەیی نەبو

And so I compared what I got to what I expected,

بۆیە ئەوەی کڕیبوم بەراوردم کرد بەوەی چاوەڕوانیم دەکرد

and what I got was disappointing in comparison to what I expected.

و بە بەراورد کردنی ئەوەی کڕیبوم بەوەی چاوەڕوانم دەکرد توشی بێئومێدی بوم

زیادکردنی بژاردە بۆ ژیانی خەڵک

Adding options to people's lives

can't help but increase the expectations people have

وا دەکات خەڵک چاوەڕوانییەکانی زیاتر بکات

about how good those options will be.

سەبارەت بە چۆنێتی ئەو هەڵبژاردانە.

And what that's going to produce is less satisfaction with results,

ئەمەش دەبێتە هۆی ئاسودەیی کەمتر سەبارەت بە ئەنجامەکان

even when they're good results.

تەنانەت لەو کاتانەشدا کە ئەنجامەکان ئەنجامی باشن.

[It all looks so great. I can't wait to be disappointed.]

هیچ یەکێک لە بواری بەبازاڕکردن ئەمە نازانن

Nobody in the world of marketing knows this.

چونکە ئەگەر ئەوان بیانزانیایە، ئێوە هەموتان نەتاندەزانی.

Because if they did, you wouldn't all know what this was about.

The truth is more like this.

راستییەکە زیاتر بەمجۆرەیە.

[Everything was better back when everything was worse.]

-پێکەنین

The reason that everything was better back when everything was worse

هۆکاری ئەوەی هەمو شتەکان ئەو کاتە باشتر بون کە شتەکان هەمو خراپتر بون

is that when everything was worse,

ئەوەیە کە کاتێ شتەکان هەمو خراپتر بون

it was actually possible for people

دەکرا خەڵک خۆشییەکی چاوەڕواننەکراو ئەزمون بکات

to have experiences that were a pleasant surprise.

Nowadays, the world we live in -- we affluent, industrialized citizens,

ئێستا، لەم جیهانەدا کە لێی دەژین - ئێمەی هاووڵاتیانی دەوڵەمەند و بە پیشەسازیکراو

with perfection the expectation --

کە چاوەڕوانی شتی بێ کەموکوڕی دەکەین

the best you can ever hope for

باشترین شت کە هیوای بۆ دەخوازین ئەوەیە شتەکان ئەوەندە باش بن کە چاوەڕوانیان دەکەین

is that stuff is as good as you expect it to be.

You will never be pleasantly surprised,

هەرگیز شتێکی چاوەڕوانی نەکراوی خۆشت توش نابێت

because your expectations, my expectations,

چونکە چاوەڕوانییەکانی تۆ، چاوەڕوانییەکانی من، زۆر بەرز بونەتەوە.

have gone through the roof.

The secret to happiness -- this is what you all came for --

نهێنی دڵخۆشی - ئەوەی کە ئێوە بیت هاتون

the secret to happiness is:

نهێنی دڵخۆشی بریتییە لە چاوەڕوانیی کەم

low expectations.

(Laughter)

-پێکەنین

[You'll do]

-چەپڵە

(Applause)

(Laughter)

I want to say --

دەمەوێ بڵێم - بۆ ساتێکی کەم باسی خۆم دەکەم

just a little autobiographical moment --

that I actually am married to a wife,

لە راستیدا من ژنێکم هەیە

and she's really quite wonderful.

و بەڕاستی زۆر باشە

I couldn't have done better.

هەرگیز لەمە باشترم بەدەست نەدەهێنا. من سەقامگیر نەبوم

I didn't settle.

But settling isn't always such a bad thing.

بەڵام سەقامگیری هەمو جارێک شتێکی خراپ نیە

Finally,

دواجار،ئەنجامی کڕێنی پانتۆڵێک کە بە باشی بۆم نەدەبو

one consequence of buying a bad-fitting pair of jeans

when there is only one kind to buy

ئەو کاتەی کە تەنیا یەک جۆر هەبو بیکڕیت

is that when you are dissatisfied and you ask why, who's responsible,

ئەوەیە کە کاتێ نائاسودەیت، دەپرسیت دەڵێیت بۆچی

کێ بەرپرسیارە، وەڵامەکە رونە:

the answer is clear: the world is responsible.

جیهان بەرپرسیاوە. تۆ چیت پێ دەکرێت؟

What could you do?

When there are hundreds of different styles of jeans available

بەڵام کاتێ کە سەدان جۆری جیاوازی پانتۆڵی جینز هەن

and you buy one that is disappointing

تۆش دانەیەکی خراپ دەکڕیت

and you ask why, who's responsible,

کاتێ دەپرسیت بۆچی، کێ بەرپرسیارە؟

it is equally clear that the answer to the question is "you."

ئەویش رونە کە وەڵامە ئەم پرسیارە خۆتیت.

You could have done better.

دەتتوانی شتێکی باشتر هەڵبژێریت.

With a hundred different kinds of jeans on display,

کاتێ سەدان جۆری جیاوازی پانتۆڵی جینز خراونەتە رو

there is no excuse for failure.

هیچ پاساوێک نیە بۆ شکست هێنان

And so when people make decisions,

ئەو کاتەش کە خەڵک بڕیار دەدەن

and even though the results of the decisions are good,

هەرچەندە کە ئەنجامەکانی بڕیارەکە باشیش بن

they feel disappointed about them;

هەست بە نائومێدی دەکەن بەرامبەریان

they blame themselves.

لۆمەی خۆیان دەکەن

Clinical depression has exploded in the industrial world

لە ناو نەوەی پێشودا خەمۆکی لە جیهانی پیشەسازییدا زۆر زیادی کردووە

in the last generation.

I believe a significant -- not the only, but a significant -- contributor

من بڕوام وایە هۆکارێکی گرنگ - نەک تاکە هۆکار

to this explosion of depression and also suicide,

لە پشت ئەم زیادبونە زۆرەی خەمۆکی و هەروەها خۆکوشتنەوە

is that people have experiences that are disappointing

ئەوەیە خەڵک ئەزمونی بێهیواکەریان هەیە

because their standards are so high,

لەبەر ئەوەی چاوەڕوانییەکانیان زۆر بەرزە

and then when they have to explain these experiences to themselves,

کاتێک کە دەبو ئەم ئەزمونە بۆ خۆیان رون بکەنەوە

they think they're at fault.

وایاندەزانی کە کێشەی خۆیانە

So the net result is that we do better in general, objectively,

بەمجۆرە ئەنجامی تەواو ئەوەیە کە ئێمە بە گشتی باشتر بوین، ئەمە بە شێوەیەکی بابەتی

and we feel worse.

کەچی هەستێکی خراپترمان هەیە

So let me remind you:

بۆیە رێگەم بدەن بیرتان بخەمەوە

this is the official dogma, the one that we all take to be true,

ئەمە دۆگمایەکی فەرمییە، و شتێکە کە هەمو بە راستی دەزانین

and it's all false.

و هەموشی هەڵەیە. راست نیە.

It is not true.

There's no question that some choice is better than none.

ئەوە راستە کە بونی چەند بژاردەیەک لە نەبونی بژاردە باشترە

But it doesn't follow from that

بەڵام ئەمە بەو مانایە نیە کە بژاردەیەکی زۆر لە بژاردەی کەم باشت بێت

that more choice is better than some choice.

There's some magical amount. I don't know what it is.

بڕێکی جادویی هەیە. من نازانم چەندە.

I'm pretty confident that we have long since passed the point

من دڵنیام لەوەی کە زۆر دەمێکە ئەو خاڵەمان تێ پەڕاندووە

where options improve our welfare.

کە بژاردەکان رادەی خۆشگوزەرانییان زیاد دەکردین

Now, as a policy matter -- I'm almost done --

ئێستاش، بەپێی بەرنامەکە - خەریکە تەواو دەبم

as a policy matter, the thing to think about is this:

بە پێی بەرنامەکەش، ئەوەی دەهێنێ بیری لێ بکەینەوە ئەوەیە:

what enables all of this choice in industrial societies

ئەوەی وا دەکات ئەم هەمو بژاردەیە لە کۆمەڵگا پیشەسازییەکاندا هەبن، بریتییە لە دەوڵەمەندیی مادی

is material affluence.

There are lots of places in the world,

زۆر شوێن هەیە لە جیهاندا

and we have heard about several of them,

کە ئێمە چەند دانەیەکیانمان بیستووە

where their problem is not that they have too much choice.

کە کێشەکەیان ئەوە نیە بژاردەی زۆریان لەبەر دەستدایە

کێشەکەیان ئەوەیە بژاردەی زۆر کەمیان لەبەر دەستە

Their problem is they have too little.

So the stuff I'm talking about is the peculiar problem

ئەمەی من باسی دەکەم کێشەیەکی سەیر و سەمەرەی

of modern, affluent, Western societies.

کۆمەڵگا رۆژئاواییە هاوچەرخ و دەوڵەمەندەکانە

And what is so frustrating and infuriating is this:

ئەوەش کە توڕەمان دەکات ئەوەیە:

Steve Levitt talked to you yesterday

ستیڤ لێڤیت دوێنی باسی ئەوەی کرد کە چۆن

about how these expensive and difficult-to-install child seats

ئەو کورسی مناڵانە گرانبەهایانەی کە بە سەختی دادەنرێن سودیان نیە. ئەمە خەسارکردنی پارەیە.

don't help.

It's a waste of money.

What I'm telling you is that these expensive, complicated choices --

ئەوەی من دەیڵێم ئەوەیە کە ئەم بژاردە ئاڵۆز و گرانبەهایانە

it's not simply that they don't help.

ئەمە مانای وا نیە کە سودیان نیە

They actually hurt.

لە راستیدا ئازارت دەدەن

They actually make us worse off.

لە راستیدا خراپترمان دەکەن

If some of what enables people in our societies

ئەگەر ئەوەی وا لە خەڵک دەکات لە کۆمەڵگاکانی ئێمە کە ئەو بژاردانە هەڵبژێرن کە ئێمە هەڵیاندەبژێرین

to make all of the choices we make

were shifted to societies in which people have too few options,

بگوازرایەتەوە بۆ ئەو وڵاتانەی کە خەڵکەکەی بژاردەیەکی زۆر کەمیان هەیە

not only would those people's lives be improved,

نەک هەر ژیانی ئەو کەسانە بەرەو پێشەوە دەچو

but ours would be improved also.

بەڵکو ژیانی ئێمەش بەرەو پێشەوە دەچو.

This is what economists call a "Pareto-improving move."

ئابوریناسەکان بەمە دەڵێن هەنگاوی گەشەی پاریتۆ

Income redistribution will make everyone better off,

دابەشکردنەوەی داهات سود بە هەموان دەگەیەنێت نەک تەنیا بە هەژاران

not just poor people,

because of how all this excess choice plagues us.

چونکە ئەم هەمو بژاردە زۆرە ئازارمان دەدەن

So to conclude.

[You can be anything you want to be -- no limits.]

لە کۆتاییدا، ئێوە دەبێ ئەم کاریکاتێرە بخوێننەوە

You're supposed to read this cartoon and, being a sophisticated person, say,

و وەک کەسێکی ئاڵۆز بڵێن

"Ah! What does this fish know? Nothing is possible in this fishbowl."

"ئاه! ئەم ماسییە چی دەزانێت؟

دەزانی چی، هیچ شتێک لەم حەوزی ماسییەدا مومکین نیە."

Impoverished imagination, a myopic view of the world --

ئەمە خەیاڵێکە هەژار و تێڕوانینێکی کورتبینانەیە بۆ جیهان

that's the way I read it at first.

یەکەمجار منیش بەم شێوەیە خوێندمەوە.

The more I thought about it, however,

بەڵام کە زیاتر بیرم لێ کردەوە

the more I came to the view that this fish knows something.

زیاتر بۆم دەرکەوت کە ئەم ماسییە شت دەزانێت

Because the truth of the matter is,

چونکە راستیی مەسەلەکە ئەوەیە

if you shatter the fishbowl so that everything is possible,

ئەگەر حەوزی ماسییەکە بشکێنیت هەمو شتێک مومکین دەبێت

you don't have freedom.

You have paralysis.

تۆ ئازادییت نیە. ئیفلیجییت هەیە.

If you shatter this fishbowl so that everything is possible,

ئەگەر ئەم حەوزی ماسییە بشکێنیت بۆ ئەوەی هەمو شتێک مومکین ببێت

you decrease satisfaction.

ئاسودەیی کەم دەکەیتەوە

You increase paralysis, and you decrease satisfaction.

ئیفلیجی زیاد دەکەیت و ئاسودەیی کەم دەکەیتەوە

Everybody needs a fishbowl.

هەمو کەسێک پێویستی بە حەوزێکی ماسییە

This one is almost certainly too limited --

بە دڵنیاییەوە ئەم دانەیەیان زۆر سنوردارە

perhaps even for the fish, certainly for us.

رەنگە تەنانەت بۆ ماسییەکەش، و بەدڵنیاییەوە بۆ ئێمە

But the absence of some metaphorical fishbowl is a recipe for misery

بەڵام نەبونی جۆرە حەوزێکی ماسی خوازراو رەچەتەی نەگبەتییە

and, I suspect, disaster.

و من گومانی کارەساتیش دەکەم.

Thank you very much.

زۆر سوپاس

(Applause)

-چەپڵە