The paradox of choice | Barry Schwartz | TED

Tłumaczenie: Dariusz Glazewski Korekta: Jaroslaw Danilczuk

I'm going to talk to you about some stuff that's in this book of mine

Opowiem o kilku rzeczach, o których napisałem w mojej książce,

that I hope will resonate with other things you've already heard,

a które, mam nadzieję, będą współbrzmieć z innymi rzeczami, które tu usłyszeliście.

and I'll try to make some connections myself,

Spróbuję też dokonać kilku powiązań na wypadek gdyby Wam umknęły.

in case you miss them.

But I want to start with what I call the "official dogma."

Chciałbym rozpocząć od czegoś co nazywam "panującym dogmatem".

The official dogma of what?

Co to za panujący dogmat?

The official dogma of all Western industrial societies.

Dogmat panujący we wszystkich uprzemysłowionych, zachodnich społeczeństwach.

And the official dogma runs like this:

Ten panujący dogmat brzmi następująco:

if we are interested in maximizing the welfare of our citizens,

jeśli chcemy zmaksymalizować dobrobyt naszych obywateli,

the way to do that is to maximize individual freedom.

należy zmaksymalizować wolność jednostki.

The reason for this is both that freedom is, in and of itself, good,

Powodem jest to, że wolność sama w sobie jest dobra,

valuable, worthwhile, essential to being human,

cenna, warta zachodu, kluczowa dla bycia człowiekiem.

and because if people have freedom,

Oraz to, że jeśli ludzie są wolni,

then each of us can act on our own

wówczas każdy z nas może działać samodzielnie

to do the things that will maximize our welfare,

dokonując rzeczy, które zmaksymalizują nasz dobrobyt,

and no one has to decide on our behalf.

nikt inny nie będzie musiał podejmować za nas decyzji.

The way to maximize freedom is to maximize choice.

Sposobem na zmaksymalizowanie wolności jest zmaksymalizowanie wyboru.

The more choice people have, the more freedom they have,

Im większy mamy wybór, tym więcej mamy wolności,

and the more freedom they have,

a im więcej mamy wolności

the more welfare they have.

tym większy jest nasz dobrobyt.

This, I think, is so deeply embedded in the water supply

Jest to, jak sądzę, tak głęboko zakorzenione w naszej świadomości,

that it wouldn't occur to anyone to question it.

że nikomu nie przyszłoby do głowy, aby to zakwestionować.

Jest to również głęboko osadzone w naszym życiu,

And it's also deeply embedded in our lives.

I'll give you some examples

Pokażę Wam kilka przykładów tego co współczesny rozwój nam umożliwił.

of what modern progress has made possible for us.

This is my supermarket.

Oto mój supermarket. Wcale nie taki wielki.

Not such a big one.

I want to say just a word about salad dressing.

Krótko na temat sosów do sałatek.

A hundred seventy-five salad dressings in my supermarket,

W moim supermarkecie jest 175 sosów sałatkowych,

if you don't count the 10 extra-virgin olive oils

nie wliczając 10 różnych gatunków oliwy z oliwek z pierwszego tłoczenia

and 12 balsamic vinegars you could buy

i 12 gatunków octu balsamicznego, które można kupić

to make a very large number of your own salad dressings,

żeby zrobić pokaźną liczbę własnych sosów sałatkowych,

in the off-chance that none of the 175 the store has on offer suit you.

na wypadek gdyby żaden ze 175 sosów oferowanych przez sklep nam nie odpowiadał.

So this is what the supermarket is like.

Właśnie taki jest supermarket.

And then you go to the consumer electronics store

Następnie idziemy do sklepu z elektroniką żeby złożyć sobie zestaw stereo --

to set up a stereo system --

speakers, CD player, tape player, tuner, amplifier --

głośniki, odtwarzacz CD, magnetofon, tuner, wzmacniacz.

and in this one single consumer electronics store,

I w tym jednym sklepie elektronicznym

there are that many stereo systems.

znajdziemy olbrzymią ilość zestawów stereo.

We can construct six and a half million different stereo systems

Możemy złożyć sześć i pół miliona różnych zestawów stereo

out of the components that are on offer in one store.

z elementów znajdujących się w ofercie jednego sklepu.

You've got to admit that's a lot of choice.

Musicie przyznać, że to potężny wybór.

In other domains -- the world of communications.

Spójrzmy na inne dziedziny - świat komunikacji.

There was a time, when I was a boy,

Kiedyś, kiedy byłem chłopakiem,

when you could get any kind of telephone service you wanted,

można było kupić dowolną usługę telefoniczną,

as long as it came from Ma Bell.

pod warunkiem, że świadczyła ją firma Ma Bell.

You rented your phone, you didn't buy it.

Wówczas nie kupowało się telefonów tylko wynajmowało.

One consequence of that, by the way, is that the phone never broke.

Tak przy okazji, jedną z konsekwencji było to, że telefon nigdy się nie psuł.

And those days are gone.

Ale te czasy minęły.

We now have an almost unlimited variety of phones,

Obecnie mamy praktycznie nieograniczoną różnorodność telefonów,

especially in the world of cell phones.

szczególnie w świecie telefonów komórkowych.

These are cell phones of the future.

Oto telefony przyszłości.

My favorite is the middle one --

Moim ulubionym jest środkowy --

the MP3 player, nose hair trimmer, and crème brûlée torch.

odtwarzacz MP3, golarka do włosów w nosie oraz palnik do przyrządzania creme brulee.

And if --

A jeśli przypadkiem nie widzieliście go jeszcze w swoim sklepie

(Laughter)

if by some chance you haven't seen that in your store yet,

you can rest assured that one day soon, you will.

możecie być spokojni, że już wkrótce tam będzie.

And what this does is it leads people to walk into their stores,

Z tego powodu ludzie wchodzący do sklepu

zadają pytanie "Czy mogę kupić zwykły telefon?"

asking this question.

And do you know what the answer to this question now is?

A wiecie jak brzmi odpowiedź na to pytanie?

The answer is "no."

Odpowiedź brzmi "Nie".

It is not possible to buy a cell phone that doesn't do too much.

Nie można kupić telefonu, który nie ma wielu funkcji.

So, in other aspects of life that are much more significant than buying things,

W innych obszarach życia, które są o wiele istotniejsze niż zakupy,

the same explosion of choice is true.

mamy do czynienia z tą samą eksplozją wyborów.

Health care.

Służba zdrowia -- w Stanach Zjednoczonych już nie jest tak,

It is no longer the case in the United States

that you go to the doctor, and the doctor tells you what to do.

że idziesz do lekarza, a lekarz mówi tobie co należy zrobić.

Instead, you go to the doctor,

Zamiast tego, idziesz do lekarza,

and the doctor tells you, "Well, we could do A, or we could do B.

a lekarz mówi, że możesz zrobić A, albo B.

A has these benefits and these risks.

A ma takie korzyści i takie ryzyka.

B has these benefits and these risks.

B ma takie korzyści i takie ryzyka. Co Pan wybiera?

What do you want to do?"

And you say, "Doc, what should I do?"

A ty mówisz, "Panie doktorze, co powinienem zrobić?"

And the doc says, "A has these benefits and risks,

A lekarz na to, "A ma takie korzyści i ryzyka, B ma takie korzyści i ryzyka.

and B has these benefits and risks.

What do you want to do?"

Co Pan wybiera?"

And you say, "If you were me, Doc, what would you do?"

Więc mówisz, "Gdyby Pan był mną, co by Pan wybrał?"

And the doc says, "But I'm not you."

A lekarz na to, "Nie jestem panem."

And the result is -- we call it "patient autonomy,"

W rezultacie nazywamy to "autonomią pacjenta,"

which makes it sound like a good thing,

co sprawia, że brzmi to jak coś dobrego.

but what it really is is a shifting of the burden and the responsibility

A tak naprawdę jest to przeniesienie obciążenia i odpowiedzialności

za decyzję z osoby, która ma jakieś pojęcie --

for decision-making

from somebody who knows something -- namely, the doctor --

a mianowicie z lekarza --

na osobę, która nie wie nic i prawie na pewno jest chora

to somebody who knows nothing and is almost certainly sick

and thus, not in the best shape to be making decisions --

a tym samym nie jest w najlepszej formie do podejmowania decyzji --

namely, the patient.

czyli na pacjenta.

There's enormous marketing of prescription drugs

Wszyscy jesteśmy wystawieni na potężny

to people like you and me,

marketing leków na receptę,

which, if you think about it, makes no sense at all,

co nie ma tak naprawdę sensu

since we can't buy them.

ponieważ nie możemy ich po prostu kupić.

Why do they market to us if we can't buy them?

Skąd tyle marketingu jeśli nie możemy kupić tych leków?

The answer is that they expect us to call our doctors the next morning

Otóż chcą abyśmy następnego ranka zadzwonili do naszego lekarza

and ask for our prescriptions to be changed.

i poprosili o zmianę recepty.

Something as dramatic as our identity

Coś tak dramatycznego jak nasza osobowość

has now become a matter of choice,

też stała się kwestią wyboru,

as this slide is meant to indicate.

co pokazuje ten slajd.

We don't inherit an identity; we get to invent it.

Nie dziedziczymy osobowości, wymyślamy ją sobie.

And we get to reinvent ourselves as often as we like.

Wymyślamy siebie na nowo tyle razy ile nam się podoba.

And that means that every day, when you wake up in the morning,

A to oznacza, że każdego dnia kiedy budzisz się rano,

musisz zdecydować jaką osobą chcesz być.

you have to decide what kind of person you want to be.

With respect to marriage and family:

Jeśli chodzi o małżeństwo i rodzinę,

there was a time when the default assumption that almost everyone had

kiedyś prawie każdy zakładał, że trzeba

is that you got married as soon as you could,

pobrać się jak najszybciej,

and then you started having kids as soon as you could.

a potem jak najszybciej mieć dzieci.

Jedyny realnym wyborem było "z kim",

The only real choice was who,

not when, and not what you did after.

nie "kiedy" czy "co robić potem".

Nowadays, everything is very much up for grabs.

Teraz wszystko jest dostępne.

I teach wonderfully intelligent students,

Uczę bardzo inteligentnych studentów,

and I assign 20 percent less work than I used to.

a zadaję im 20% mniej pracy niż kiedyś.

And it's not because they're less smart,

I to nie dlatego, że są mniej bystrzy,

and it's not because they're less diligent.

ani dlatego, że są mniej pracowici.

It's because they are preoccupied, asking themselves,

Dlatego, że są zajęci ciągłym zadawaniem sobie pytań,

"Should I get married or not? Should I get married now?

"Czy powinienem się żenić? Czy powinienem się żenić już teraz?

Should I get married later?

Czy powinnam wyjść za mąż później? Najpierw dzieci czy kariera?"

Should I have kids first or a career first?"

All of these are consuming questions.

To bardzo zajmujące pytania.

And they're going to answer these questions,

A oni zamierzają znaleźć na nie odpowiedzi,

whether or not it means not doing all the work I assign

nawet jeśli przez to nie zrobią wszystkiego co im zadałem

and not getting a good grade in my courses.

i nie otrzymają dobrej oceny z mojego przedmiotu.

And indeed they should.

W rzeczy samej powinni znaleźć odpowiedzi. To bardzo ważne pytania.

These are important questions to answer.

Work.

Praca -- jak zauważył Carl, mamy szczęście

We are blessed, as Carl was pointing out,

with the technology that enables us to work every minute of every day

korzystać z technologii, która umożliwia nam

pracę o dowolnej porze, każdego dnia z każdego miejsca na Ziemi --

from any place on the planet --

except the Randolph Hotel.

za wyjątkiem hotelu Randolph.

(Laughter)

(Śmiech)

(Applause)

There is one corner, by the way,

Tak przy okazji, jest takie miejsce w hotelu,

that I'm not going to tell anybody about, where the WiFi actually works.

gdzie działa WiFi, ale nikomu nie powiem gdzie to jest.

I'm not telling you about it, because I want to use it.

Nie powiem Wam, bo sam chce z niego korzystać.

So what this means,

Ta niewiarygodna wolność wyboru, którą mamy

this incredible freedom of choice we have with respect to work,

w odniesieniu do pracy, oznacza, że musimy bez przerwy,

is that we have to make a decision,

again and again and again,

podejmować decyzje

about whether we should or shouldn't be working.

czy powinniśmy lub nie powinniśmy pracować.

We can go to watch our kid play soccer,

Idziemy popatrzeć jak nasze dziecko gra w piłkę,

and we have our cell phone on one hip and our Blackberry on our other hip,

z jednej strony przypięty telefon komórkowy,

z drugiej strony Blackberry,

and our laptop, presumably, on our laps.

i jeszcze laptop na kolanach.

And even if they're all shut off,

I nawet jeśli wszystko powyłączamy

every minute that we're watching our kid mutilate a soccer game,

w każdej minucie oglądania gry

we are also asking ourselves,

zadajemy sobie pytania

"Should I answer this cell phone call?

"Czy powinienem odpowiedzieć na ten telefon?

Should I respond to this email? Should I draft this letter?"

Czy odpisać na tego maila? Zabrać się za pisanie listu?"

And even if the answer to the question is "no,"

I nawet jeśli odpowiedź na te pytania brzmi "nie,"

it's certainly going to make the experience of your kid's soccer game

i tak wrażenia z gry Waszego dziecka w piłkę

very different than it would've been.

będą inne niż mogłyby być.

So everywhere we look,

Na cokolwiek patrzymy,

big things and small things, material things and lifestyle things,

małe lub wielkie sprawy, sprawy materialne, styl życia,

life is a matter of choice.

życie to kwestia wyboru.

And the world we used to live in looked like this.

Świat, w którym żyliśmy, wyglądał tak.

[Well, actually, they are written in stone.]

That is to say, there were some choices,

Były pewne wybory,

but not everything was a matter of choice.

ale nie wszystko było kwestią wyboru.

The world we now live in looks like this.

A obecnie świat wygląda tak.

[The Ten Commandments Do-It-Yourself Kit]

Pytanie: czy to dobrze czy źle?

And the question is: Is this good news or bad news?

And the answer is "yes."

Odpowiedź brzmi: "tak".

(Laughter)

(Śmiech)

We all know what's good about it,

Wszyscy wiemy jakie są tego dobre strony,

so I'm going to talk about what's bad about it.

będę więc mówił jakie są tego złe strony.

All of this choice has two effects,

Cały ten wybór ma dwa skutki,

two negative effects on people.

dwa negatywne skutki dla ludzi.

One effect, paradoxically,

Pierwszy efekt, paradoksalnie,

is that it produces paralysis rather than liberation.

to wywołanie paraliżu, zamiast wyzwolenia.

With so many options to choose from,

Przy tylu możliwych opcjach,

people find it very difficult to choose at all.

ludziom trudno jest w ogóle dokonać wyboru.

I'll give you one very dramatic example of this,

Dam Wam tego wymowny przykład,

a study that was done of investments in voluntary retirement plans.

zrobiono badanie inwestycji w dobrowolne plany emerytalne.

A colleague of mine got access to investment records from Vanguard,

Moja koleżanka dotarła do zapisów inwestycyjnych firmy Vanguard,

the gigantic mutual fund company,

potężnego funduszu powierniczego

of about a million employees and about 2,000 different workplaces.

dla około miliona pracowników i ok. 2,000 różnych miejsc pracy.

What she found is that for every 10 mutual funds the employer offered,

Odkryła, że jeśli pracodawca

oferował o 10 funduszy więcej,

rate of participation went down two percent.

wskaźnik uczestnictwa spadał o 2%.

You offer 50 funds -- 10 percent fewer employees participate

Oferujesz 50 funduszy -- 10% mniej pracowników się zapisuje

than if you only offer five.

niż gdybyś zaoferował 5 funduszy. Dlaczego?

Why?

Because with 50 funds to choose from,

Bo mając wybrać z 50 funduszy,

it's so damn hard to decide which fund to choose,

tak piekielnie trudno podjąć decyzję,

that you'll just put it off till tomorrow,

że odkładasz to na jutro.

and then tomorrow

Potem znowu na jutro, potem na kolejny dzień,

and then tomorrow and tomorrow,

i znów na jutro,

and, of course, tomorrow never comes.

czyli oczywiście jutro nigdy nie nadchodzi.

Understand that not only does this mean

Zrozumcie, że to nie tylko oznacza, że

that people are going to have to eat dog food when they retire

ludzie będą musieli jeść karmę dla psów na emeryturze,

because they don't have enough money put away,

bo nie zaoszczędzą odpowiednich pieniędzy,

it also means that making the decision is so hard

ale to również oznacza, że decyzja jest tak trudna,

that they pass up significant matching money from the employer.

iż rezygnują z pokaźnej kwoty należnej od pracodawcy.

By not participating, they are passing up as much as 5,000 dollars a year

Nie wybierając funduszu, rezygnują z 5,000 dolarów rocznie

from the employer,

od pracodawcy, który chętnie wpłaciłby składki.

who would happily match their contribution.

So paralysis is a consequence of having too many choices.

Zatem paraliż jest konsekwencją zbyt wielu wyborów.

And I think it makes the world look like this.

Moim zdaniem świat przez to wygląda tak.

[And lastly, for all eternity, French, bleu cheese or ranch?]

(Śmiech)

(Laughter)

You really want to get the decision right if it's for all eternity, right?

Na pewno chcecie podjąć dobrą decyzję skoro podejmujecie ją na całą wieczność, prawda?

You don't want to pick the wrong mutual fund or wrong salad dressing.

Nie chcecie źle wybrać funduszu powierniczego lub nawet sosu sałatkowego.

So that's one effect.

To właśnie ten pierwszy efekt. Drugi jest taki,

The second effect is that, even if we manage to overcome the paralysis

że nawet jeśli pokonamy paraliż i dokonamy wyboru,

and make a choice,

we end up less satisfied with the result of the choice

jesteśmy mniej zadowoleni z naszego wyboru

than we would be if we had fewer options to choose from.

niż gdybyśmy wybierali spośród mniejszej liczby opcji.

And there are several reasons for this.

Dzieje się tak z kilku powodów.

One of them is, with a lot of different salad dressings to choose from,

Jeden jest taki, że mając do wyboru taką różnorodność sosów sałatkowych,

if you buy one and it's not perfect -- and what salad dressing is? --

jeśli kupicie jeden i nie będzie doskonały -- a który sos jest?

it's easy to imagine that you could've made a different choice

łatwo wyobrazić sobie, że mogliście dokonać wyboru,

that would've been better.

który byłby lepszy. Tym samym

And what happens is,

this imagined alternative induces you to regret the decision you made,

ta wyobrażona alternatywa sprawia, że żałujecie swojej decyzji,

and this regret subtracts from the satisfaction you get

a ten żal zmniejsza Wasze zadowolenie z podjętej decyzji,

out of the decision you made,

even if it was a good decision.

nawet jeśli była to dobra decyzja.

The more options there are, the easier it is to regret anything at all

Im więcej jest opcji, tym łatwiej żałować czegokolwiek

that is disappointing about the option that you chose.

co nas rozczarowuje w opcji, którą wybraliśmy.

Second, what economists call "opportunity costs."

Druga sprawa, to co ekonomiści nazywają kosztem alternatywnym.

Dan Gilbert made a big point this morning

Dan Gilbert słusznie zauważył dziś rano

of talking about how much the way in which we value things

jak bardzo sposób w jaki oceniamy różne rzeczy

depends on what we compare them to.

zależy od tego do czego je porównujemy.

Well, when there are lots of alternatives to consider,

Otóż gdy mamy wiele opcji do rozważenia,

it's easy to imagine the attractive features of alternatives that you reject

łatwo wyobrazić sobie atrakcyjne elementy

tych opcji, które odrzucamy,

that make you less satisfied with the alternative that you've chosen.

które zmniejszają nasze zadowolenie z opcji, którą wybraliśmy.

Here's an example.

[I can't stop thinking about those other available parking spaces on W 85th Street]

Oto przykład. Przepraszam tych, którzy nie są z Nowego Jorku.

If you're not a New Yorker, I apologize.

(Śmiech)

O co tutaj chodzi.

Here's what you're supposed to be thinking.

Oto para w letnim kurorcie Hamptons.

Here's this couple on the Hamptons. Very expensive real estate.

Bardzo droga nieruchomość.

Gorgeous beach. Beautiful day. They have it all to themselves.

Cudowna plaża. Piękny dzień. Mają to wszystko dla siebie.

What could be better?

Cóż mogłoby być lepszego? "Do diabła,"

"Damn it," this guy is thinking,

myśli facet, "Jest sierpień.

"It's August. Everybody in my Manhattan neighborhood is away.

Wszyscy z mojej dzielnicy na Manhattanie są na wakacjach.

I could be parking right in front of my building."

Mógłbym sobie zaparkować pod samym blokiem."

And he spends two weeks nagged by the idea

I spędza dwa tygodnie dręczony myślą,

that he is missing the opportunity, day after day,

że każdego dnia traci okazję na takie łatwe parkowanie.

to have a great parking space.

(Laughter)

Opportunity costs subtract from the satisfaction

Koszt alternatywny zmniejsza satysfakcję z naszego wyboru,

that we get out of what we choose,

even when what we choose is terrific.

nawet jeśli nasz wybór jest wspaniały.

And the more options there are to consider,

A im więcej mamy opcji do rozważenia,

the more attractive features of these options

tym więcej atrakcyjnych elementów tych opcji

are going to be reflected by us as opportunity costs.

będzie stanowić dla nas koszt alternatywny.

Here's another example.

Oto kolejny przykład.

(Laughter)

Now, this cartoon makes a lot of points.

Ten rysunek odnosi się do wielu spraw.

It makes points about living in the moment as well,

Odnosi się do życia chwilą obecną,

and probably about doing things slowly.

do robienia rzeczy powoli.

But one point it makes is that whenever you're choosing one thing,

Ale też do tego, że za każdym razem gdy coś wybieramy,

you're choosing not to do other things,

inne rzeczy pozostają nie wybrane.

and those other things may have lots of attractive features,

A te inne rzeczy mogą mieć mnóstwo atrakcyjnych cech,

and it's going to make what you're doing

co sprawia, że Twój wybór jest mniej atrakcyjny.

less attractive.

Third: escalation of expectations.

Po trzecie: eskalacja oczekiwań.

This hit me when I went to replace my jeans.

Uderzyło mnie to kiedy chciałem kupić nowe dżinsy.

I wear jeans almost all the time.

Prawie ciągle chodzę w dżinsach.

There was a time when jeans came in one flavor,

Kiedyś dżinsy były w jednym gatunku,

and you bought them, and they fit like crap.

kupowało się je, beznadziejnie leżały,

They were incredibly uncomfortable,

i były niesamowicie niewygodne.

and if you wore them long enough and washed them enough times,

A kiedy nosiło się je długo i wiele razy prało

they started to feel OK.

zaczynały być OK.

I went to replace my jeans after years of wearing these old ones.

Więc poszedłem kupić dżinsy po latach chodzenia w starych.

I said, "I want a pair of jeans. Here's my size."

Mówię do sprzedawcy, "Chcę parę dżinsów w takim rozmiarze."

And the shopkeeper said,

A sprzedawca na to,

"Do you want slim fit, easy fit, relaxed fit?

"Chce Pan wąskie, swobodne, czy luźne?

You want button fly or zipper fly? You want stonewashed or acid-washed?

Rozporek na zamek czy guziki? Wycierane czy dekatyzowane?

Do you want them distressed?

Chce Pan żeby były przetarte?

Do you want boot cut, tapered?" Blah, blah, blah on and on he went.

Nogawki szerokie czy zwężane, itd. itd."

My jaw dropped.

Szczęka mi opadła, a kiedy doszedłem do siebie, powiedziałem

And after I recovered, I said,

"I want the kind that used to be the only kind."

"Chce takie, które kiedyś były jedynym rodzajem"

(Laughter)

(Śmiech)

He had no idea what that was.

Nie miał pojęcia o jakie mi chodziło,

(Laughter)

więc spędziłem godzinę przymierzając te cholerne dżinsy

So I spent an hour trying on all these damn jeans,

and I walked out of the store -- truth --

i wyszedłem ze sklepu -- trzeba szczerze powiedzieć -- z najlepiej dopasowanymi dżinsami jakie w miałem w życiu.

with the best-fitting jeans I had ever had.

I did better.

Poszło mi lepiej. Dzięki wyborowi było mi lepiej.

All this choice made it possible for me to do better.

But --

Ale czułem się gorzej.

I felt worse.

Why? I wrote a whole book to try to explain this to myself.

Dlaczego? Napisałem całą książkę żeby to sobie wytłumaczyć.

The reason is --

Powodem tego, że czułem się gorzej, był fakt,

(Laughter)

The reason I felt worse is that with all of these options available,

że przy tylu dostępnych opcjach,

my expectations about how good a pair of jeans should be went up.

moje oczekiwania co do jakości dżinsów poszły w górę.

I had very low, no particular expectations when they only came in one flavor.

Miałem bardzo małe oczekiwania.

Nie miałem żadnych szczególnych oczekiwań kiedy dżinsy były w jednym typie.

When they came in 100 flavors, damn it, one of them should've been perfect.

Ale kiedy jest ponad 100 typów, do diabła,

któryś musi być doskonały.

And what I got was good, but it wasn't perfect.

A te które kupiłem były dobre, ale nie doskonałe.

And so I compared what I got to what I expected,

Więc porównałem to co kupiłem z tym czego oczekiwałem

and what I got was disappointing in comparison to what I expected.

i porównanie mnie rozczarowało.

Zwiększanie liczby opcji

Adding options to people's lives

can't help but increase the expectations people have

jedynie zwiększa oczekiwania ludzi co do tego

about how good those options will be.

jak dobre będą te opcje.

And what that's going to produce is less satisfaction with results,

A to z kolei spowoduje mniejsze zadowolenie z rezultatu

even when they're good results.

nawet jeśli rezultat będzie dobry.

[It all looks so great. I can't wait to be disappointed.]

Nikt w świecie marketingu o tym nie wie.

Nobody in the world of marketing knows this.

Gdyby wiedzieli, wy wszyscy nie wiedzielibyście o co tu chodzi.

Because if they did, you wouldn't all know what this was about.

The truth is more like this.

Prawda wygląda raczej tak.

[Everything was better back when everything was worse.]

(Śmiech)

The reason that everything was better back when everything was worse

Powodem, dla którego wszystko było lepsze w czasach gdy wszystko było gorsze

is that when everything was worse,

jest to, że kiedy wszystko było gorsze,

it was actually possible for people

ludzie mieli szanse na przeżycie miłego zaskoczenia.

to have experiences that were a pleasant surprise.

Nowadays, the world we live in -- we affluent, industrialized citizens,

Obecnie, świat, w którym żyjemy -- my bogaci, uprzemysłowieni obywatele,

with perfection the expectation --

oczekujący doskonałości --

the best you can ever hope for

w najlepszym przypadku dostaniecie coś co jest tak dobre jak oczekiwaliście.

is that stuff is as good as you expect it to be.

You will never be pleasantly surprised,

Nigdy nie będziecie mile zaskoczeni

because your expectations, my expectations,

ponieważ Wasze oczekiwania, moje oczekiwania, poszybowały w górę.

have gone through the roof.

The secret to happiness -- this is what you all came for --

Recepta na szczęście -- to po co tu wszyscy przyszliście --

the secret to happiness is:

receptą na szczęście są niskie oczekiwania.

low expectations.

(Laughter)

(Śmiech)

[You'll do]

(Aplauz)

(Applause)

(Laughter)

I want to say --

Chciałbym powiedzieć -- taka drobna wstawka autobiograficzna --

just a little autobiographical moment --

that I actually am married to a wife,

że jestem żonaty.

and she's really quite wonderful.

Moja żona jest naprawdę cudowna.

I couldn't have done better.

Nie mógłbym lepiej trafić. Nie odpuściłem w jej poszukiwaniach.

I didn't settle.

But settling isn't always such a bad thing.

Ale odpuszczenie nie zawsze jest takie złe.

Finally,

Reasumując, jedną z konsekwencji zakupu źle dopasowanych dżinsów

one consequence of buying a bad-fitting pair of jeans

when there is only one kind to buy

w przypadku kiedy jest tylko jeden rodzaj

is that when you are dissatisfied and you ask why, who's responsible,

jest to, że kiedy jesteś niezadowolony i pytasz dlaczego,

kto jest za to odpowiedzialny, odpowiedź jest jasna.

the answer is clear: the world is responsible.

Świat jest odpowiedzialny. Cóż mogłeś zrobić?

What could you do?

When there are hundreds of different styles of jeans available

Kiedy dostępne są setki różnych rodzajów dżinsów

and you buy one that is disappointing

a Ty kupisz te, które Cię rozczarowują,

and you ask why, who's responsible,

i zadasz sobie pytanie dlaczego, kto jest odpowiedzialny?

it is equally clear that the answer to the question is "you."

Jest równie oczywiste, że odpowiedzią na to pytanie jesteś Ty.

You could have done better.

Mogłeś poradzić sobie lepiej.

With a hundred different kinds of jeans on display,

Przy setkach dostępnych rodzajów dżinsów,

there is no excuse for failure.

nie ma usprawiedliwienia dla porażki.

And so when people make decisions,

Więc gdy ludzie podejmują decyzje,

and even though the results of the decisions are good,

i nawet jeśli rezultaty tych decyzji są dobre,

they feel disappointed about them;

czują się nimi rozczarowani

they blame themselves.

i winią siebie.

Clinical depression has exploded in the industrial world

W ostatnim pokoleniu naszego uprzemysłowionego świata widzimy eksplozję depresji klinicznej.

in the last generation.

I believe a significant -- not the only, but a significant -- contributor

Wierzę, że istotną -- nie jedyną, ale istotną przyczyną

to this explosion of depression and also suicide,

tej eksplozji depresji oraz liczby samobójstw,

is that people have experiences that are disappointing

jest fakt, że ludzie przeżywają rozczarowujące doświadczenia

because their standards are so high,

ponieważ ich standardy są bardzo wysokie.

and then when they have to explain these experiences to themselves,

I kiedy muszą sobie jakoś wytłumaczyć te doświadczenia

they think they're at fault.

myślą, że to ich wina.

So the net result is that we do better in general, objectively,

Zatem ostateczny rezultat jest taki, że obiektywnie radzimy sobie lepiej,

and we feel worse.

ale czujemy się gorzej.

So let me remind you:

Pozwólcie mi więc przypomnieć.

this is the official dogma, the one that we all take to be true,

Taki jest panujący dogmat, który wszyscy uznajemy za prawdziwy,

and it's all false.

ale on jest kompletnie fałszywy. To nieprawda.

It is not true.

There's no question that some choice is better than none.

Nie ma wątpliwości, że wybór jest lepszy od jego braku,

But it doesn't follow from that

ale nie należy z tego wnioskować, że duży wybór jest lepszy niż mały.

that more choice is better than some choice.

There's some magical amount. I don't know what it is.

Jest jakaś magiczna ilość. Nie wiem jaka ona jest.

I'm pretty confident that we have long since passed the point

Jestem przekonany, że już dawno przekroczyliśmy granicę,

where options improve our welfare.

do której opcje poprawiają nasz dobrobyt.

Now, as a policy matter -- I'm almost done --

Jeśli chodzi o ustalenie -- już kończę --

as a policy matter, the thing to think about is this:

ustalenie polityki, należy przemyśleć następującą rzecz.

what enables all of this choice in industrial societies

Tym, co umożliwia wybór w społeczeństwach uprzemysłowionych jest bogactwo materialne.

is material affluence.

There are lots of places in the world,

Na świecie jest wiele miejsc,

and we have heard about several of them,

i o kilku z nich tu słyszeliśmy,

where their problem is not that they have too much choice.

gdzie problemem nie jest nadmiar wyborów.

Problemem jest ich niedobór.

Their problem is they have too little.

So the stuff I'm talking about is the peculiar problem

Mówię zatem o dziwnym problemie

of modern, affluent, Western societies.

nowowczesnych, bogatych, zachodnich społeczeństw.

And what is so frustrating and infuriating is this:

A co jest najbardziej frustrujące i denerwujące?

Steve Levitt talked to you yesterday

Steve Levitt mówił wczoraj o tym, że

about how these expensive and difficult-to-install child seats

drogie i trudne do zainstalowania foteliki dziecięce nie pomagają. Strata pieniędzy.

don't help.

It's a waste of money.

What I'm telling you is that these expensive, complicated choices --

A ja Wam mówię, że te wszystkie drogie, skomplikowane wybory --

it's not simply that they don't help.

nie tylko nie pomagają.

They actually hurt.

One właściwie szkodzą.

They actually make us worse off.

Radzimy sobie przez nie gorzej.

If some of what enables people in our societies

Gdyby część tego co sprawia, że nasze społeczeństwa mają tyle wyborów

to make all of the choices we make

were shifted to societies in which people have too few options,

przesunąć do społeczeństw, które mają zbyt mało opcji,

not only would those people's lives be improved,

nie tylko życie tamtych ludzi uległo by poprawie,

but ours would be improved also.

ale również nasze by się poprawiło.

This is what economists call a "Pareto-improving move."

Ekonomiści nazywają to poprawą efektywności Pareta.

Income redistribution will make everyone better off,

Redystrybucja przychodów poprawi sytuację wszystkich -- nie tylko ubogich --

not just poor people,

because of how all this excess choice plagues us.

ze względu na to jaką plagą stał się nadmierny wybór.

So to conclude.

[You can be anything you want to be -- no limits.]

Podsumujmy. Jako że jesteście inteligentnymi ludźmi

You're supposed to read this cartoon and, being a sophisticated person, say,

po obejrzeniu tego rysunku powiecie,

"Ah! What does this fish know? Nothing is possible in this fishbowl."

"Ach! Co ta rybka wie?

W tym akwarium nie ma żadnych możliwości."

Impoverished imagination, a myopic view of the world --

Zubożona wyobraźnia, krótkowzroczny ogląd świata --

that's the way I read it at first.

też tak to odczytałem na początku.

The more I thought about it, however,

Jednak im więcej o tym myślałem,

the more I came to the view that this fish knows something.

tym bardziej docierało do mnie, że ta rybka jednak coś wie.

Because the truth of the matter is,

Ponieważ prawda jest taka, że

if you shatter the fishbowl so that everything is possible,

jeśli rozbijesz akwarium sprawiając, że wszystko jest możliwe,

you don't have freedom.

You have paralysis.

nie będziesz mieć wolności. To będzie paraliż.

If you shatter this fishbowl so that everything is possible,

Jeśli rozbijesz to akwarium i sprawisz, że wszystko jest możliwe,

you decrease satisfaction.

zmniejszysz zadowolenie.

You increase paralysis, and you decrease satisfaction.

Zwiększysz paraliż i zmniejszysz zadowolenie.

Everybody needs a fishbowl.

Każdy potrzebuje akwarium.

This one is almost certainly too limited --

To tutaj jest pewnie zbyt ograniczające --

perhaps even for the fish, certainly for us.

może nawet dla rybki, a na pewno dla nas.

But the absence of some metaphorical fishbowl is a recipe for misery

Ale brak jakiegoś metaforycznego akwarium jest receptą na niedolę,

and, I suspect, disaster.

i, jak podejrzewam, katastrofę.

Thank you very much.

Dziękuję bardzo.

(Applause)

(Aplauz)