The paradox of choice | Barry Schwartz | TED

Translator: Tiko Ambroladze Reviewer: Zakaria Babutsidze

I'm going to talk to you about some stuff that's in this book of mine

დღეს ვისაუბრებ იმ საკითხებზე, რომელსაც ჩემი წიგნი ეხება

that I hope will resonate with other things you've already heard,

და რომელიც, იმედი მაქვს, უკავშირდება იმას, რაც აქამდე გაგიგიათ.

and I'll try to make some connections myself,

გარკვეულ კავშირებს მე თვითონ აღვნიშნავ, თქვენ რომ არ გამოგრჩეთ ეს მომენტები.

in case you miss them.

But I want to start with what I call the "official dogma."

საუბარი მინდა, დავიწყო ე.წ. ”ოფიციალური დოგმით”.

The official dogma of what?

რომელი ოფიციალური დოგმით?

The official dogma of all Western industrial societies.

მთლიანად დასავლური საზოგადოების ოფიციალური დოგმით.

And the official dogma runs like this:

ეს ოფიციალური დოგმა შემდეგნაირად ჟღერს:

if we are interested in maximizing the welfare of our citizens,

თუ ჩვენ დაინტერესებულები ვართ მოქალაქეების კეთილდღეობის მაქსიმიზაციით,

the way to do that is to maximize individual freedom.

ამისთვის უნდა მაქსიმუმამდე გავზარდოთ ინდივიდუალური თავისუფლება.

The reason for this is both that freedom is, in and of itself, good,

ეს იმით აიხსნება, რომ თავისუფლება თავისთავად კარგია,

valuable, worthwhile, essential to being human,

ღირებული, სასარგებლო და არსებითიც კი.

and because if people have freedom,

რადგანაც თუ ადამიანი თავისუფალია,

then each of us can act on our own

იგი თავისი სურვილისამებრ იქცევა და

to do the things that will maximize our welfare,

აკეთებს იმას, რაც მის კეთილდღეობას გაზრდის.

and no one has to decide on our behalf.

მის ნაცვლად არავინ იღებს გადაწყვეტილებას.

The way to maximize freedom is to maximize choice.

თავისუფლების მაქსიმუმამდე გაზრდა შესაძლებელია არჩევანის გაზრდის საფუძველზე.

The more choice people have, the more freedom they have,

რაც მეტი არჩევანი აქვთ ადამინებს, მით მეტად თავისუფალნი არიან

and the more freedom they have,

და რაც მეტი თავისუფლება აქვთ,

the more welfare they have.

მით უფრო დიდია მათი კეთილდღეობა.

This, I think, is so deeply embedded in the water supply

ჩემი აზრით, ეს იმდენად გამჯდარია ხალხში,

that it wouldn't occur to anyone to question it.

რომ აზრადაც არავის მოუვა დაეჭვება.

ეს ასევე ძალიან გამჯდარია ჩვენს ყოველდღიურ ცხოვრებაში.

And it's also deeply embedded in our lives.

I'll give you some examples

თანამედროვე პროგრესის მიერ გაზრდილი შესაძლებლობების რამდენიმე მაგალითს მოგიყვანთ.

of what modern progress has made possible for us.

This is my supermarket.

ეს ჩემი სუპერმარკეტია, არც ისე დიდი.

Not such a big one.

I want to say just a word about salad dressing.

უბრალოდ მინდა, რამდენიმე სიტყვა ვთქვა სალათის საკმაზზე.

A hundred seventy-five salad dressings in my supermarket,

ჩემს სუპერმარკეტში 175 დასახელების სალათის საკმაზია,

if you don't count the 10 extra-virgin olive oils

თუ არ ჩავთვლით ზეითუნის ზეთის 10 სხვადასხვა სახეობასა

and 12 balsamic vinegars you could buy

და 12 დასახელების ძმარს, რომელიც შეგიძლია შეიძინო

to make a very large number of your own salad dressings,

და თავად დაამზადო სალათის საკმაზის კიდევ უფრო მეტი სახეობა.

in the off-chance that none of the 175 the store has on offer suit you.

ეს იმ შემთხვევისთვის, თუ მაღაზიის მიერ შემოთავაზებული 175 დასახელების საკმაზიდან არც ერთი მოგწონს.

So this is what the supermarket is like.

აი როგორია სუპერმარკეტი.

And then you go to the consumer electronics store

შემდეგ გადადიხარ ელეტქროტექნიკის მაღაზიაში სტერეო სისტემის შესაძენად:

to set up a stereo system --

speakers, CD player, tape player, tuner, amplifier --

დინამიკები, CD-პლეერი, მაგნიტოფონი, რადიო, ხმის გამაძლიერებელი.

and in this one single consumer electronics store,

ელექტროტეკნიკის ამ ერთ მაღაზიაში

there are that many stereo systems.

იმდენად ბევრი სტერეო სისტემაა,

We can construct six and a half million different stereo systems

რომ შეიძლება, აიწყოს 6.5 მილიონი სხვადასხვანაირი სტერეო სისტემა

out of the components that are on offer in one store.

იმ კომპონენტებისაგან, რომელსაც ეს ერთი მაღაზია გვთავაზობს.

You've got to admit that's a lot of choice.

დამეთანხმებით, რომ ეს ძალიან დიდი არჩევანია.

In other domains -- the world of communications.

სხვა სფეროებში, მაგალითად, კომუნიკაციებში,

There was a time, when I was a boy,

იყო დრო, როცა ჯერ კიდევ ბავშვი ვიყავი,

when you could get any kind of telephone service you wanted,

როცა შეგეძლო ყველანაირი სასურველი სატელეფონო მომსახურების მიღება,

as long as it came from Ma Bell.

მხოლოდ Ma Bell-ისგან.

You rented your phone, you didn't buy it.

ტელეფონს ქირაობდი, არ ყიდულობდი.

One consequence of that, by the way, is that the phone never broke.

ამის ერთ-ერთი შედეგი კი ის იყო, რომ ტელეფონი არასდროს ფუჭდებოდა.

And those days are gone.

ის დღეები წარსულს ჩაბარდა.

We now have an almost unlimited variety of phones,

დღეს ჩვენ ტელეფონების თითქმის შეუზღუდავი არჩევანი გვაქვს,

especially in the world of cell phones.

განსაკუთრებით მობილური ტელეფონების სამყაროში.

These are cell phones of the future.

ეს მომავლის მობილური ტელეფონებია.

My favorite is the middle one --

ყველაზე ძალიან შუა მომწონს,

the MP3 player, nose hair trimmer, and crème brûlée torch.

MP3 პლეერი, ცხვირის პინცეტი და კრემ ბრულეს შესაბრაწი.

And if --

და თუ რატომღაც ის ჯერ არ გინახავთ თქვენს მაღაზიაში,

(Laughter)

if by some chance you haven't seen that in your store yet,

you can rest assured that one day soon, you will.

ნუ იღელვებთ, გარწმუნებთ, რომ მალე ნახავთ.

And what this does is it leads people to walk into their stores,

ეს იმას იწვევს, რომ

ადამიანები მიდიან მაღაზიაში და კითხულობენ ასეთ ტელეფონებს.

asking this question.

And do you know what the answer to this question now is?

და იცით რა პასუხს ღებულობენ?

The answer is "no."

”არას”.

It is not possible to buy a cell phone that doesn't do too much.

შეუძლებელია იყიდო ტელეფონი, რომელსაც ძალიან ბევრი ფუნქცია არ აქვს.

So, in other aspects of life that are much more significant than buying things,

ასევეა ცხოვრების სხვა ასპექტებში, რომლებიც გაცილებით მნიშვნელოვანია, ვიდრე ნივთების შეძენა.

the same explosion of choice is true.

არჩევანის გაკეთება აქაც რთულია.

Health care.

ჯანდაცვა -- ამ მხრივ ამერიკაში სიტუაცია შეიცვალა.

It is no longer the case in the United States

that you go to the doctor, and the doctor tells you what to do.

თუ ადრე მიდიოდი ექიმთან და ექიმი გეუბნებოდა, რა უნდა გაგეკეთებინა,

Instead, you go to the doctor,

დღეს მიდიხარ ექიმთან

and the doctor tells you, "Well, we could do A, or we could do B.

და იგი გეუბნება: არსებობს ვარიანტი A და ვარიანტი B.

A has these benefits and these risks.

A-ს აქვს თავისი დადებითი მხარეები და რისკები,

B has these benefits and these risks.

B-ს კი -- თავისი დადებითი მხარეები და რისკები. რისი გაკეთება გსურთ?

What do you want to do?"

And you say, "Doc, what should I do?"

თქვენ პასუხობთ: ექიმო, როგორ მოვიქცე?

And the doc says, "A has these benefits and risks,

ექიმი კი იგივეს იმეორებს: A-ს აქვს ეს დადებითი მხარეები და რისკები და B-ს -- ეს დადებითი მხარეები და რისკები.

and B has these benefits and risks.

What do you want to do?"

რისი გაკეთება გსურთ?

And you say, "If you were me, Doc, what would you do?"

თქვენ ეუბნებით: ექიმო, ჩემს ადგილზე თქვენ რას იზამდით?

And the doc says, "But I'm not you."

ექიმი კი გპასუხობთ: მე თქვენს ადგილას არ ვარ.

And the result is -- we call it "patient autonomy,"

ამის შედეგია ე.წ. ”პაციენტის ავტონომია”,

which makes it sound like a good thing,

რომელიც თითქოს კარგად ჟღერს.

but what it really is is a shifting of the burden and the responsibility

მაგრამ სინამდვილეში ეს არის გადაწყვეტილების მიღების ტვირთისა და პასუხისმგებლობის გადატანა

იმ ადამიანიდან, ვინც რაღაც იცის

for decision-making

from somebody who knows something -- namely, the doctor --

ანუ ექიმიდან

იმ ადამიანზე, რომელმაც არაფერი იცის, ალბათ, ავადაცაა

to somebody who knows nothing and is almost certainly sick

and thus, not in the best shape to be making decisions --

და, შესაბამისად, არც თუ კარგ ფორმაში, რომ გადაწყვეტილებები მიიღოს ––

namely, the patient.

ანუ პაციენტზე.

There's enormous marketing of prescription drugs

უზარმაზარი რაოდენობის წამალს უკეთდება დიდი რეკლამა

to people like you and me,

ისეთი ხალხისთვის, როგორებიც მე და თქვენ ვართ,

which, if you think about it, makes no sense at all,

რასაც, თუ დაუკვირდები, აზრი არ აქვს,

since we can't buy them.

რადგან ჩვენ მათ ექიმის დანიშნულების გარეშე მაინც ვერ ვიყიდით.

Why do they market to us if we can't buy them?

მაშ, რატომ უკეთებენ ამხელა რეკლამას?

The answer is that they expect us to call our doctors the next morning

ამაზე პასუხი ისაა, რომ ისინი ჩვენგან მოელიან, რომ დავრეკავთ ჩვენს ექიმებთან შემდეგ დილას

and ask for our prescriptions to be changed.

და ვთხოვთ დანიშნული წამლების შეცვლას.

Something as dramatic as our identity

დღესდღეობით ადამიანისთვის ისეთი მნიშვნელოვანი რამეც კი, როგორიცაა იდენტობა,

has now become a matter of choice,

არჩევანის საგანი გახდა.

as this slide is meant to indicate.

ეს სლაიდი ამის საჩვენებლადაა განკუთვნილი.

We don't inherit an identity; we get to invent it.

ჩვენ იდენტობას მემკვიდრეობით აღარ ვიღებთ, შეგვიძლია, შევქმნათ ის.

And we get to reinvent ourselves as often as we like.

შეგვიძლია, გარდავქმნათ ჩვენი თავი, რამდენჯერაც მოგვინდება.

And that means that every day, when you wake up in the morning,

ეს იმას ნიშნავს, რომ ყოველ დილით, როდესაც იღვიძებ,

უნდა გადაწყვიტო, როგორი ადამიანი გინდა, რომ იყო.

you have to decide what kind of person you want to be.

With respect to marriage and family:

რაც შეეხება ქორწინებას და ოჯახს,

there was a time when the default assumption that almost everyone had

იყო დრო, როცა თითქმის ყველას ჩაბეჭდილი ჰქონდა მოსაზრება,

is that you got married as soon as you could,

რომ რაც შეიძლება მალე უნდა დაქორწინებულიყავი

and then you started having kids as soon as you could.

და შემდეგ რაც შეიძლება მალე უნდა გყოლოდა შვილები.

ერთადერთი ნამდვილი არჩევანი იყო ვისზე

The only real choice was who,

not when, and not what you did after.

და არა როდის, ან რას გააკეთებდი შემდეგ.

Nowadays, everything is very much up for grabs.

ახლა ყველაფერი არჩევანზეა დამოკიდებული.

I teach wonderfully intelligent students,

მე ვასწავლი ძალიან ჭკვიან სტუდენტებს,

and I assign 20 percent less work than I used to.

მაგრამ ახლა ვაძლევ 20 პროცენტით ნაკლებ დავალებას, ვიდრე ადრე.

And it's not because they're less smart,

ეს იმიტომ კი არ ხდება, რომ ისინი ნაკლებად გონებაგახსნილები არიან

and it's not because they're less diligent.

ან ნაკლებად ბეჯითები,

It's because they are preoccupied, asking themselves,

არამედ იმიტომ, რომ მუდმივად იმით არიან დაკავებულნი, რომ ეკითხებიან საკუთარ თავს:

"Should I get married or not? Should I get married now?

"დავქორწინდე თუ არა? ახლა დავქორწინდე?

Should I get married later?

მოგვიანებით დავქორწინდე? ჯერ შვილები თუ ჯერ კარიერა?"

Should I have kids first or a career first?"

All of these are consuming questions.

ეს კითხვები ძალიან დამღლელია,

And they're going to answer these questions,

მაგრამ მათ უნდა გასცენ ამ კითხვებს პასუხი

whether or not it means not doing all the work I assign

მიუხედავად იმისა, გააკეთებენ თუ არა ჩემს დავალებას

and not getting a good grade in my courses.

და მიიღებენ თუ არა კარგ ნიშანს ჩემს საგანში.

And indeed they should.

მართლაც რომ ასე უნდა მოიქცნენ. ეს ძალიან მნიშვნელოვანი კითხვებია.

These are important questions to answer.

Work.

მუშაობა -- ამ მხრივ ჩვენ გაგვიმართლა, როგორც კარლმა აღნიშნა,

We are blessed, as Carl was pointing out,

with the technology that enables us to work every minute of every day

რადგანაც გვაქვს ტექნოლოგიები, რომლებიც საშუალებას გვაძლევს

ვიმუშაოთ ყოველი დღის ყოველ წუთს ნებისმიერი ადგილიდან დედამიწის ზურგზე,

from any place on the planet --

except the Randolph Hotel.

სასტუმრო რანდოლფის გამოკლებით, რაღა თქმა უნდა.

(Laughter)

(სიცილი)

(Applause)

There is one corner, by the way,

სხვათა შორის, არის აქაც ერთი კუთხე,

that I'm not going to tell anybody about, where the WiFi actually works.

რომლის გამხელასაც სულაც არ ვაპირებ, სადაც WiFi მუშაობს.

I'm not telling you about it, because I want to use it.

ამას იმიტომ არ გეუბნებით, რომ მე თვითონ მინდა მისი გამოყენება.

So what this means,

მაშასადამე, მუშაობასთან დაკავშირებული არჩევანის უდიდესი თავისუფლება,

this incredible freedom of choice we have with respect to work,

ნიშნავს იმას, რომ ჩვენ უნდა მივიღოთ გადაწყვეტილება,

is that we have to make a decision,

again and again and again,

ისევ და ისევ

about whether we should or shouldn't be working.

იმის შესახებ, საერთოდ უნდა ვიმუშაოთ თუ არა.

We can go to watch our kid play soccer,

შეგვიძლია, წავიდეთ და ვუყუროთ ჩვენი შვილის ფეხბურთის თამაშს.

and we have our cell phone on one hip and our Blackberry on our other hip,

მობილური ერთ ჯიბეში გვიდევს,

Blackberry მეორე ჯიბეში,

and our laptop, presumably, on our laps.

ლეპტოპი, სავარაუდოდ, მუხლებზე გვიდევს

And even if they're all shut off,

და იმ შემთხვევაშიც კი, როცა ყველაფერი გამორთულია,

every minute that we're watching our kid mutilate a soccer game,

ყოველ წუთს, როდესაც ვუყურებთ ჩვენი შვილის მცდელობას, ითამაშოს ფეხბურთი,

we are also asking ourselves,

ამავდროულად ვეკითხებით საკუთარ თავს:

"Should I answer this cell phone call?

ვუპასუხო ამ ზარს?

Should I respond to this email? Should I draft this letter?"

ვუპასუხო ამ e-mail-ს? დავიწყო ამ წერილის მონახაზის გაკეთება?

And even if the answer to the question is "no,"

და იმ შემთხვევაშიც კი, როდესაც პასუხი ამ კითხვებზე უარყოფითია,

it's certainly going to make the experience of your kid's soccer game

ეს ნამდვილად შეცვლის

very different than it would've been.

თქვენი შვილის ფეხბურთის თამაშზე დასწრებისას მიღებულ შთაბეჭდილებას.

So everywhere we look,

ანუ სადაც უნდა გავიხედოთ,

big things and small things, material things and lifestyle things,

დიდი თუ პატარა საკითხები, მატერიალური თუ ცხოვრებისეული საკითხები,

life is a matter of choice.

ცხოვრება თვითონაა არჩევანი.

And the world we used to live in looked like this.

სამყარო, რომელშიც ვცხოვრობდით, ასე გამოიყურებოდა.

[Well, actually, they are written in stone.]

That is to say, there were some choices,

იმის თქმა მინდა, რომ არჩევანი იყო,

but not everything was a matter of choice.

მაგრამ ყველაფრის არჩევანი არ არსებობდა.

The world we now live in looks like this.

ის სამყარო კი, რომელშიც ახლა ვცხოვრობთ, ასე გამოიყურება.

[The Ten Commandments Do-It-Yourself Kit]

საკითხავია, კარგია ეს თუ ცუდი?

And the question is: Is this good news or bad news?

And the answer is "yes."

პასუხია ”კი”.

(Laughter)

(სიცილი)

We all know what's good about it,

ჩვენ ყველამ ვიცით ამის დადებითი მხარეები,

so I'm going to talk about what's bad about it.

ამიტომაც ვილაპარაკებ უარყოფით მხარეზე.

All of this choice has two effects,

არჩევანის სიმრავლეს ორი შედეგი აქვს,

two negative effects on people.

ორი უარყოფითი ეფექტი ადამიანებზე.

One effect, paradoxically,

ერთი შედეგი, რაც უნდა პარადოქსული იყოს,

is that it produces paralysis rather than liberation.

ისაა, რომ ის უფრო ბოჭავს, ვიდრე ათავისუფლებს.

With so many options to choose from,

როცა ამდენად დიდია არჩევანი,

people find it very difficult to choose at all.

ხალხს, პირიქით, საერთოდ უჭირს არჩევანის გაკეთება.

I'll give you one very dramatic example of this,

ამის ერთ ნათელ მაგალითს მოგიყვანთ.

a study that was done of investments in voluntary retirement plans.

კვლევა, რომელიც ეხება ინვესტიციებს საპენსიო გეგმებისთვის.

A colleague of mine got access to investment records from Vanguard,

ჩემმა კოლეგამ შეისწავლა ინვესტიციების ჩანაწერები Vanguard-ში,

the gigantic mutual fund company,

ესაა გიგანტური საპენსიო ფონდი,

of about a million employees and about 2,000 different workplaces.

რომელსაც დაახლოებით მილიონი თანამშრომელი ჰყავს და აქვს 2000 ფილიალი სხვადასხვა ადგილას.

What she found is that for every 10 mutual funds the employer offered,

მან აღმოაჩინა, რომ დამსაქმებლის მიერ

ყოველი 10 სხვადასხვა ტიპის საპენსიო ფონდის შემოთავაზებას

rate of participation went down two percent.

მოჰყვება ორი პროცენტით ნაკლები ადამიანების მონაწილეობა.

You offer 50 funds -- 10 percent fewer employees participate

სთავაზობთ 50 ტიპის ფონდს და 10 პროცენტით ნაკლები თანამშრომელი იღებს შემოთავაზებას,

than if you only offer five.

ვიდრე ხუთი ტიპის ფონდის შემოთავაზებისას. რატომ?

Why?

Because with 50 funds to choose from,

იმიტომ, რომ 50 ტიპის საპენსიო ფონდიდან

it's so damn hard to decide which fund to choose,

იმდენად რთულია, გადაწყვიტო, თუ რომელი ფონდი აირჩიო,

that you'll just put it off till tomorrow,

რომ უბრალოდ ხვალინდელი დღისთვის გადადებ ამ გადაწყვეტილებას.

and then tomorrow

შემდეგ ისევ ხვალინდელი დღისთვის,

and then tomorrow and tomorrow,

ისევ და ისევ ხვალისთვის

and, of course, tomorrow never comes.

და, რაღა თქმა უნდა, ეს ხვალე არასდროს დგება.

Understand that not only does this mean

დაუკვირდით. ეს მხოლოდ იმას კი არ ნიშნავს,

that people are going to have to eat dog food when they retire

რომ ხალხი პენსიაზე გასვლის შემდეგ ძაღლის საჭმელს შეჭამს,

because they don't have enough money put away,

რადგანაც საკმარის ფულს ვერ ინახავს სამომავლოდ,

it also means that making the decision is so hard

ეს იმას ნიშნავს, რომ გადაწყვეტილების მიღება იმდენად რთულია,

that they pass up significant matching money from the employer.

რომ ისინი დამსაქმებელს გარკვეულ თანხაზე ეუბნებიან უარს.

By not participating, they are passing up as much as 5,000 dollars a year

თუ შემოთავაზებას არ მიიღებენ, წელიწადში ხუთი ათას დოლარზე ამბობენ უარს

from the employer,

თავიანთი დამსაქმებლისგან, რომელიც სიამოვნებით შეავსებდა მათ დანაზოგს.

who would happily match their contribution.

So paralysis is a consequence of having too many choices.

მაშასადამე, დიდ არჩევანს შედეგად პარალიზება მოჰყვება.

And I think it makes the world look like this.

ეს სწორედ ასეთ სახეს აძლევს სამყაროს.

[And lastly, for all eternity, French, bleu cheese or ranch?]

(სიცილი)

(Laughter)

You really want to get the decision right if it's for all eternity, right?

ნამდვილად სწორი არჩევანის გაკეთება გსურთ, როცა იგი სამუდამოა. ხომ ასეა?

You don't want to pick the wrong mutual fund or wrong salad dressing.

თქვენ სულაც არ გინდათ, შეცდეთ საპენსიო ფონდის ან თუნდაც სალათის საკმაზის არჩევანში.

So that's one effect.

ეს ერთი ეფექტი. მეორე ეფექტი ისაა, რომ

The second effect is that, even if we manage to overcome the paralysis

მაშინაც კი, თუ შევძლებთ შებოჭილობის დაძლევას და არჩევანს გავაკეთებთ,

and make a choice,

we end up less satisfied with the result of the choice

საბოლოო ჯამში მაინც იმაზე ნაკლებად კმაყოფილები ვიქნებით ამ არჩევანის შედეგით,

than we would be if we had fewer options to choose from.

ვიდრე ნაკლები არჩევანის შემთხვევაში ვიქნებოდით.

And there are several reasons for this.

ამის მიზეზი რამდენიმეა.

One of them is, with a lot of different salad dressings to choose from,

ერთ-ერთი ისაა, რომ როცა სალათის ბევრი სხვადასხვა საკმაზიდან ირჩევ

if you buy one and it's not perfect -- and what salad dressing is? --

და ყიდულობ ერთს და ის არ არის სრულყოფილი -- ხომ იცით სალათის საკმაზი როგორიცაა,

it's easy to imagine that you could've made a different choice

ადვილად წარმოიდგენთ, რომ შეგეძლოთ სხვა აგერჩიათ

that would've been better.

და ის უკეთესი იქნებოდა. და აი, რა ხდება.

And what happens is,

this imagined alternative induces you to regret the decision you made,

ეს წარმოსახვითი ალტერნატივა გიბიძგებთ იმისკენ, რომ ინანოთ თქვენი გადაწყვეტილება

and this regret subtracts from the satisfaction you get

და ეს სინანული ამცირებს იმ კმაყოფილებას, რომელსაც თქვენი გადაწყვეტილებიდან იღებთ,

out of the decision you made,

even if it was a good decision.

თუნდაც თქვენი გადაწყვეტილება კარგი ყოფილიყო.

The more options there are, the easier it is to regret anything at all

რაც უფრო დიდია არჩევანი, მით უფრო ადვილია,

that is disappointing about the option that you chose.

გული დაგწყდეს შენს არჩევანზე.

Second, what economists call "opportunity costs."

მეორე, რასაც ეკონომისტები ალტერნატიულ ხარჯს უწოდებენ.

Dan Gilbert made a big point this morning

დენ გილბერტმა მნიშვნელოვანი მოსაზრება გამოთქვა ამ დილით,

of talking about how much the way in which we value things

როცა საუბრობდა იმაზე, თუ რამდენადაა დამოკიდებული შეფასების კრიტერიუმები

depends on what we compare them to.

იმაზე, თუ რასთან ვადარებთ მათ.

Well, when there are lots of alternatives to consider,

როცა ბევრი ალტერნატივაა გასათვალისწინებელი,

it's easy to imagine the attractive features of alternatives that you reject

გახსენდება ყველა ის მიმზიდველი თვისება,

რაც თქვენს მიერ დაწუნებულ ალტერნატივას აქვს.

that make you less satisfied with the alternative that you've chosen.

ეს კი ამცირებს თქვენს კმაყოფილებას იმ ალტერნატივით, რომელიც აირჩიეთ.

Here's an example.

[I can't stop thinking about those other available parking spaces on W 85th Street]

აი, მაგალითი. ბოდიშს ვუხდი მათ, ვინც ნიუ იორკში არ ცხოვრობს.

If you're not a New Yorker, I apologize.

(სიცილი)

მაგრამ აი, რას უნდა ფიქრობდეთ თქვენ.

Here's what you're supposed to be thinking.

აი, წყვილი ჰემპტონზე,

Here's this couple on the Hamptons. Very expensive real estate.

ძალიან ძვირფას სახლში.

Gorgeous beach. Beautiful day. They have it all to themselves.

არაჩვეულებრივ სანაპიროზე. მშვენიერი დღეა და ყველა ეს სიკეთე მხოლოდ მათთვისაა.

What could be better?

რა შეიძლება, ამაზე უკეთესი იყოს? ”ჯანდაბა,”

"Damn it," this guy is thinking,

ფიქრობს კაცი. ”ახლა აგვისტოა

"It's August. Everybody in my Manhattan neighborhood is away.

და მთელი ჩემი მანჰეტენის სამეზობლო ქალაქგარეთაა.

I could be parking right in front of my building."

შემეძლო, ზუსტად ჩემი სახლის წინ გამეჩერებინა მანქანა.”

And he spends two weeks nagged by the idea

მთელი ორი კვირის განმავლობაში მას ის აზრი აწვალებს,

that he is missing the opportunity, day after day,

რომ ყოველდღიურად ხელიდან უშვებს შესაძლებლობას, გამოიყენოს მანქანის გასაჩერებელი ადგილი.

to have a great parking space.

(Laughter)

Opportunity costs subtract from the satisfaction

ალტერნატიული ხარჯი აკლდება იმ კმაყოფილებას, რასაც ჩვენს მიერ გაკეთებული არჩევანისგან ვიღებთ

that we get out of what we choose,

even when what we choose is terrific.

მაშინაც კი, როცა ჩვენი არჩევანი წარმოუდგენლად კარგია.

And the more options there are to consider,

ჰოდა, რაც უფრო დიდია არჩევანი,

the more attractive features of these options

მით მეტი მიმზიდველი თვისება

are going to be reflected by us as opportunity costs.

აღიქმება ჩვენს მიერ, როგორც ალტერნატიული ხარჯი.

Here's another example.

აი, მეორე მაგალითიც.

(Laughter)

Now, this cartoon makes a lot of points.

ამ ნახატიდან ბევრი დასკვნის გამოტანა შეიძლება.

It makes points about living in the moment as well,

ეს დასკვნები აწმყოთი ცხოვრებასაც ეხება

and probably about doing things slowly.

და, ალბათ, იმასაც, რომ ყველაფერი ნელა აკეთოთ.

But one point it makes is that whenever you're choosing one thing,

მაგრამ ერთ-ერთი დასკვნა ის იქნება, რომ როცა ერთი რამის კეთებას ირჩევთ,

you're choosing not to do other things,

თქვენ ამით უარს ამბობთ სხვა რაღაცების კეთებაზე.

and those other things may have lots of attractive features,

იმ სხვა საქმიანობებს შეიძლება ბევრი მიმზიდველი თვისება ჰქონდეს,

and it's going to make what you're doing

ეს კი ხიბლს უკარგავს იმას, რასაც თქვენ აკეთებთ.

less attractive.

Third: escalation of expectations.

მესამე: მოლოდინის გაზრდა.

This hit me when I went to replace my jeans.

ამას მაშინ მივხვდი, ახალი ჯინსების საყიდლად რომ წავედი.

I wear jeans almost all the time.

ჯინსებს თითქმის ყოველდღიურად ვხმარობ.

There was a time when jeans came in one flavor,

იყო დრო, როცა მხოლოდ ერთი სტილის ჯინსი იყიდებოდა,

and you bought them, and they fit like crap.

რომ იყიდიდი, საერთოდ არ გერგებოდა

They were incredibly uncomfortable,

და სასწაულად მოუხერხებელი იყო.

and if you wore them long enough and washed them enough times,

თუ საკმარისად დიდხანს გეცვა და ხშირად რეცხავდი,

they started to feel OK.

უკეთესად დგებოდა ტანზე.

I went to replace my jeans after years of wearing these old ones.

ასე რომ, წავედი ახალი ჯინსის შარვლის საყიდლად, რადგან წლების მანძილზე ერთი ძველი ჯინსი მეცვა.

I said, "I want a pair of jeans. Here's my size."

მივედი მაღაზიაში და გამყიდველს ვუთხარი: ”ჯინსის შარვალი მინდა. ესაა ჩემი ზომა.”

And the shopkeeper said,

გამყიდველმა მიპასუხა:

"Do you want slim fit, easy fit, relaxed fit?

”ვიწრო შარვალი გსურთ, თავისუფალი თუ ცოტა მოშვებული?

You want button fly or zipper fly? You want stonewashed or acid-washed?

ღილებიანი გნებავთ თუ ელვიანი? გახეხილი ჯინსი გინდათ თუ მოხარშული?

Do you want them distressed?

იქნებ ისეთი, გაცვეთილივით რომ გამოიყურება?

Do you want boot cut, tapered?" Blah, blah, blah on and on he went.

ქვემოთ გაშვებული გინდათ თუ დაბალწელიანი? ბლა ბლა ბლა ...” არ გაჩერებულა.

My jaw dropped.

ყბა ჩამომივარდა და, როცა გონს მოვედი, ვუთხარი:

And after I recovered, I said,

"I want the kind that used to be the only kind."

”აი, ისეთი მინდა, ადრე რომ იყიდებოდა, მარტო ერთი სახის.”

(Laughter)

(სიცილი)

He had no idea what that was.

მან საერთოდ არ იცოდა, როგორი იყო ის.

(Laughter)

ასე რომ, ერთ საათს ვიზომავდი სხვადასხვა ჯინსებს,

So I spent an hour trying on all these damn jeans,

and I walked out of the store -- truth --

მაღაზიიდან გამოვედი (რაც მართალია, მართალია) ყველაზე კარგი ჯინსებით, რაც კი ოდესმე მქონია.

with the best-fitting jeans I had ever had.

I did better.

უკეთ გავართვი თავი. არჩევანის მრავალფეროვნებამ საშუალება მომცა უკეთესი ჯინსები მეყიდა,

All this choice made it possible for me to do better.

But --

მაგრამ თავი უარესად ვიგრძენი.

I felt worse.

Why? I wrote a whole book to try to explain this to myself.

რატომ? მთელი წიგნი დავწერე იმისთვის, რომ საკუთარი თავისთვის ეს ამეხსნა.

The reason is --

მიზეზი, რატომაც თავი უარესად ვიგრძენი ისაა, რომ

(Laughter)

The reason I felt worse is that with all of these options available,

ასეთმა მრავალფეროვანმა არჩევანმა

my expectations about how good a pair of jeans should be went up.

გაზარდა ჩემი მოლოდინი იმისა, თუ როგორი უნდა იყოს კარგი ჯინსის შარვალი.

I had very low, no particular expectations when they only came in one flavor.

ადრე ძალიან დაბალი მოთხოვნები მქონდა.

განსაკუთრებულს არაფერს ველოდი, როცა მაღაზიაში მხოლოდ ერთი სტილის ჯინსი იყიდებოდა.

When they came in 100 flavors, damn it, one of them should've been perfect.

ხოლო როცა 100 სხვადასხვა სტილის ჯინსი გამოჩნდა, ჯანდაბას,

ერთი ხომ მაინც უნდა ყოფილიყო იდეალური.

And what I got was good, but it wasn't perfect.

ჩემი ნაყიდი შარვალი კარგი იყო, მაგრამ არა იდეალური.

And so I compared what I got to what I expected,

ის, რაც ვიყიდე, შევადარე იმას, რასაც მოველოდი,

and what I got was disappointing in comparison to what I expected.

და იმედი გამიცრუვდა.

არჩევანის გაზრდა ხალხის ცხოვრებაში

Adding options to people's lives

can't help but increase the expectations people have

უნებლიეთ იწვევს ხალხის მოლოდინის გაზრდასაც

about how good those options will be.

იმასთან დაკავშირებით, თუ რამდენად კარგი იქნება არჩევანი.

And what that's going to produce is less satisfaction with results,

ეს კი შეამცირებს შედეგით კმაყოფილებას

even when they're good results.

მაშინაც კი, როცა შედეგი კარგია.

[It all looks so great. I can't wait to be disappointed.]

მარკეტინგის სამყაროში ეს არავინ იცის.

Nobody in the world of marketing knows this.

რომ სცოდნოდათ, თქვენ ვერაფერს შეიტყობდით ამის შესახებ.

Because if they did, you wouldn't all know what this was about.

The truth is more like this.

რეალობა უფრო ასეთია.

[Everything was better back when everything was worse.]

(სიცილი)

The reason that everything was better back when everything was worse

მიზეზი იმისა, თუ რატომ იყო ყველაფერი უკეთესად მაშინ, როცა ყველაფერი უარესად იყო

is that when everything was worse,

ისაა, რომ როცა ყველაფერი უარესად იყო,

it was actually possible for people

ადამიანებს შეეძლოთ, სასიამოვნო სიურპრიზები განეცადათ.

to have experiences that were a pleasant surprise.

Nowadays, the world we live in -- we affluent, industrialized citizens,

დღესდღეობით რა სამყაროშიც ვცხოვრობთ -- ჩვენ, შეძლებული, განვითარებული მოქალაქეები

with perfection the expectation --

იდეალური მოლოდინით --

the best you can ever hope for

საუკეთესო შემთხვევაში იმის იმედი შეიძლება გქონდეს, რომ ყველაფერი ისეთივე კარგი იქნება, როგორსაც ელოდი.

is that stuff is as good as you expect it to be.

You will never be pleasantly surprised,

არასდროს იქნები სასიამოვნოდ გაკვირვებული,

because your expectations, my expectations,

რადგანაც შენი მოლოდინი, ჩემი მოლოდინი, გასცდა ყველანაირ საზღვრებს.

have gone through the roof.

The secret to happiness -- this is what you all came for --

ბედნიერების საიდუმლო -- რის გასაგებადაც მოხვედით ყველანი აქ --

the secret to happiness is:

ბედნიერების საიდუმლო არის ნაკლები მოლოდინი.

low expectations.

(Laughter)

(სიცილი)

[You'll do]

(აპლოდისმენტები)

(Applause)

(Laughter)

I want to say --

მინდა, გითხრათ (პატარა ავტობიოგრაფიული მომენტი),

just a little autobiographical moment --

that I actually am married to a wife,

რომ მე მყავს ცოლი

and she's really quite wonderful.

და ის მართლაც მშვენიერია.

I couldn't have done better.

უკეთეს არჩევანს ვერც გავაკეთებდი.

I didn't settle.

But settling isn't always such a bad thing.

მაგრამ იდეალურის ძიების შეწყვეტა ყოველთვის არ არის ცუდი.

Finally,

და ბოლოს, ცუდად მორგებული ჯინსის ყიდვის ერთ-ერთი შედეგი

one consequence of buying a bad-fitting pair of jeans

when there is only one kind to buy

მაშინ, როდესაც მარტო ერთის ყიდვაა შესაძლებელი,

is that when you are dissatisfied and you ask why, who's responsible,

ისიცაა, რომ როცა უკმაყოფილო თქვენს საკუთარ თავს ჰკითხავთ: რატომ?

ვინ არის პასუხისმგებელი? პასუხი გასაგებია.

the answer is clear: the world is responsible.

მსოფლიოა პასუხისმგებელი. თქვენ რისი გაკეთება შეგეძლოთ?

What could you do?

When there are hundreds of different styles of jeans available

მაგრამ როდესაც ასობით განსხვავებული სტილის ჯინსის ყიდვაა შესაძლებელი,

and you buy one that is disappointing

თქვენ კი ისეთს იყიდით, რომელიც მოგვიანებით იმედს გაგიცრუებთ

and you ask why, who's responsible,

და თქვენს თავს ჰკითხავთ: რატომ? ვინ არის პასუხისმგებელი?

it is equally clear that the answer to the question is "you."

ასევე გასაგებია, რომ ამ კითხვაზე პასუხი თქვენ ხართ.

You could have done better.

უკეთესადაც შეგეძლოთ.

With a hundred different kinds of jeans on display,

როდესაც ასი განსხვავებული ტიპის ჯინსის არჩევანი გაქვს,

there is no excuse for failure.

ცუდ არჩევანს გამართლება არ აქვს.

And so when people make decisions,

ასე რომ, როდესაც ადამიანები გადაწყვეტილებას იღებენ,

and even though the results of the decisions are good,

მაშინაც კი, როცა ამ გადაწყვეტილებას კარგი შედეგი მოჰყვება,

they feel disappointed about them;

ისინი მაინც იმედგაცრუებულნი რჩებიან,

they blame themselves.

საკუთარ თავს ადანაშაულებენ.

Clinical depression has exploded in the industrial world

კლინიკურმა დეპრესიამ იფეთქა ინდუსტრიული სამყაროს ბოლო თაობაში.

in the last generation.

I believe a significant -- not the only, but a significant -- contributor

ჩემი აზრით, მნიშვნელოვანი, არა ერთადერთი, მაგრამ მნიშვნელოვანი წვლილი

to this explosion of depression and also suicide,

ამ დეპრესიის აფეთქებაში, ასევე თვითმკვლელობაში

is that people have experiences that are disappointing

მიუძღვის სწორედ იმას, რომ ადამიანები განიცდიან იმედგაცრუებას,

because their standards are so high,

რადგანაც ძალიან დიდი მოლოდინი აქვთ.

and then when they have to explain these experiences to themselves,

შემდეგ კი, როდესაც საკუთარ გამოცდილებასა და შთაბეჭდილებებს აანალიზებენ,

they think they're at fault.

ფიქრობენ, რომ შეცდნენ.

So the net result is that we do better in general, objectively,

შედეგად ვიღებთ იმას, რომ ობიექტურად ჩვენ უფრო სწორედ ვმოქმედებთ,

and we feel worse.

მაგრამ თავს უარესად ვგრძნობთ.

So let me remind you:

ნება მომეცით, შეგახსენოთ,

this is the official dogma, the one that we all take to be true,

ეს ოფიციალური დოგმაა, რომელიც ყველას მართალი გვგონია,

and it's all false.

მაგრამ სინამდვილეში მცდარია. იგი არ შეესაბამება სიმართლეს.

It is not true.

There's no question that some choice is better than none.

უდავოდ, გარკვეული არჩევანის ქონა ჯობია არანაირ არჩევანს,

But it doesn't follow from that

მაგრამ აქედან არ გამომდინარეობს, რომ დიდი არჩევანის ქონა სჯობს გარკვეული არჩევანის ქონას.

that more choice is better than some choice.

There's some magical amount. I don't know what it is.

არსებობს რაღაც მაგიური რაოდენობა. მე არ ვიცი რამდენია ეს.

I'm pretty confident that we have long since passed the point

საკმაოდ დარწმუნებული კი ვარ, რომ დიდი ხანია იმ ზღვარს გადავცდით,

where options improve our welfare.

როცა დიდი არჩევანი აუმჯობესებს ჩვენს კეთილდღეობას.

Now, as a policy matter -- I'm almost done --

კანონის დონეზე -- თითქმის დავამთავრე --

as a policy matter, the thing to think about is this:

კანონის დონეზე, შემდეგ საკითხზე უნდა დავფიქრდეთ.

what enables all of this choice in industrial societies

ინდუსტრიულ საზოგადოებებში ყველა ამ არჩევანის არსებობას განაპირობებს მატერიალური სიმდიდრე.

is material affluence.

There are lots of places in the world,

სამყაროში ბევრი ადგილია,

and we have heard about several of them,

ჩვენ რამდენიმე მათგანის შესახებ გვსმენია,

where their problem is not that they have too much choice.

სადაც პრობლემა ის კი არაა, რომ მათ ზედმეტად დიდი არჩევანი აქვთ,

არამედ ის, რომ მათი არჩევანი ძალიან მცირეა.

Their problem is they have too little.

So the stuff I'm talking about is the peculiar problem

ასე რომ, მე ვლაპარაკობ სპეციფიკურ პრობლემაზე,

of modern, affluent, Western societies.

რომელიც თანამედროვე, მდიდარ დასავლურ საზოგადოებებს ახასიათებთ.

And what is so frustrating and infuriating is this:

გასაბრაზებელი და ნერვებისმომშლელი კი შემდეგია:

Steve Levitt talked to you yesterday

სტივ ლევიტი გესაუბრებოდათ გუშინ იმაზე, თუ რამდენად

about how these expensive and difficult-to-install child seats

გამოუსადეგარია ეს ძვირი და ძნელად დასამაგრებელი საბავშვო სკამები. უბრალოდ ფულის გადაყრაა.

don't help.

It's a waste of money.

What I'm telling you is that these expensive, complicated choices --

იმის თქმა მინდა, რომ ეს ძვირი, რთული არჩევანია

it's not simply that they don't help.

და უბრალოდ გამოუსადეგარია.

They actually hurt.

უფრო მეტიც, ისინი მავნეა.

They actually make us worse off.

ისინი ჩვენს მდგომარეობას აუარესებენ.

If some of what enables people in our societies

თუ ნაწილი იმ შესაძლებლობებისა, რომელიც ყველა ადამიანებს არჩევანს აკეთებინებს ჩვენს საზოგადოებაში,

to make all of the choices we make

were shifted to societies in which people have too few options,

გადაინაცვლებს იმ საზოგადოებებში, სადაც ადამიანებს ძალიან პატარა არჩევანის საშუალება აქვთ,

not only would those people's lives be improved,

არა მხოლოდ ამ ადამიანების ცხოვრება გაუმჯობესდება,

but ours would be improved also.

არამედ ჩვენიც.

This is what economists call a "Pareto-improving move."

ამას ეკონომისტები პარეტო-გაუმჯობესებას ეძახიან.

Income redistribution will make everyone better off,

შემოსავლის გადანაწილება ყველას მდგომარეობას გააუმჯობესებს -- არა მხოლოდ ღარიბი ხალხის --

not just poor people,

because of how all this excess choice plagues us.

იმის გამო, რომ გადაჭარბებულ არჩევანს კარგი არაფერი მოაქვს ჩვენთვის.

So to conclude.

[You can be anything you want to be -- no limits.]

რომ შევაჯამო, თქვენ უნდა განმარტოთ ეს ნახატი

You're supposed to read this cartoon and, being a sophisticated person, say,

და, როგორც გამოცდილმა ადამიანმა, თქვათ,

"Ah! What does this fish know? Nothing is possible in this fishbowl."

”ეჰ! რა იცის ამ თევზმა?

ამ აკვარიუმში არაფერია შესაძლებელი.”

Impoverished imagination, a myopic view of the world --

გაღარიბებული ფანტაზია, სამყაროს არაშორსმჭვრეტელური ხედვა --

that's the way I read it at first.

ასე განვმარტე თავიდან მეც.

The more I thought about it, however,

თუმცა, რაც უფრო მეტს ვფიქრობდი ამაზე,

the more I came to the view that this fish knows something.

იმ დასკვნამდე მივედი, რომ ამ თევზმა რაღაც ნამდვილად იცის

Because the truth of the matter is,

იმიტომ, რომ სინამდვილეში

if you shatter the fishbowl so that everything is possible,

თუ გატეხავ აკვარიუმს იმისთვის, რომ ყველაფერი შესაძლებელი გახადო თევზისთვის,

you don't have freedom.

You have paralysis.

თავისუფლებას კი არ მოუტან მას, არამედ მის სრულ პარალიზებას მოახდენ.

If you shatter this fishbowl so that everything is possible,

თუ გატეხავ აკვარიუმს იმისთვის, რომ ყველაფერი შესაძლებელი გახდეს თევზისთვის,

you decrease satisfaction.

შენ ამცირებ მის კმაყოფილებას.

You increase paralysis, and you decrease satisfaction.

ახდენ პარალიზებას და ამცირებ კმაყოფილებას.

Everybody needs a fishbowl.

ყველას სჭირდება აკვარიუმი.

This one is almost certainly too limited --

ეს კონკრეტული აკვარიუმი მართლაც ძალიან შეზღუდულია --

perhaps even for the fish, certainly for us.

თევზისთვისაც კი, ჩვენთვის ხომ ნამდვილად.

But the absence of some metaphorical fishbowl is a recipe for misery

თუმცა, გარკვეული მეტაფორული აკვარიუმის არარსებობა უბედურების რეცეპტია სწორედ,

and, I suspect, disaster.

და, ჩემი აზრით, კატასტროფის ტოლფასია.

Thank you very much.

ძალიან დიდი მადლობა.

(Applause)

(აპლოდისმენტები)