Why are we happy? Why aren't we happy? | Dan Gilbert

Translator: Hiwa Foundation Reviewer: Hiwa Foundation II

کاتێک بیست و یەک خولەکت دەبێت بۆ قسەکردن

When you have 21 minutes to speak,

دوو ملیۆن ساڵ وەک کاتێکی دووروو درێژ دەردەکەوێت

two million years seems like a really long time.

بەڵام لە ڕووی وەرچەرخان وپێشکەوتنەوە دوو ملیۆن ساڵ کاتێکی کەمە

But evolutionarily, two million years is nothing.

لەگەڵ ئەوەشدا لە ماوەی دوو ملیۆن ساڵدا مێشکی مرۆڤ سێ هێندە گەورەتر بووە

And yet, in two million years,

the human brain has nearly tripled in mass,

going from the one-and-a-quarter-pound brain of our ancestor here, Habilis,

کە کێشەکەی لە ١،٢٥ پاوەند بوە لەسەردەمی باوباپیرانماندا

بۆتە نزیکەی سێ پاوەند گۆشت کە هەموو کەسێک لە نێوان گوێچکەکانیدا هەیەتی

to the almost three-pound meatloaf everybody here has between their ears.

چ شتێکی تایبەتمەند لە مێشکێکی گەورەدا هەیە بەجۆرێک کە سروشتی مرۆڤ وایکردوە هەریەک لە ئێمە هەیبێت؟

What is it about a big brain

that nature was so eager for every one of us to have one?

لە سێ هێندەبوونی مێشکی مرۆڤەوە دەرکەوتوە

Well, it turns out when brains triple in size,

they don't just get three times bigger; they gain new structures.

نەک تەنها سێ ئەوەندە گەورەتر بووە بەڵکو شێوەی پێکهاتنیشی گۆڕاوە

And one of the main reasons our brain got so big is because it got a new part,

یەکێک لە هۆکارە هەرە گرنگەکانی گەورەبونی مێشکی مرۆڤ ئەوەیە کە بەشی تازەی دروستکردوە

کە پێی دەوترێت نەرمە گوێ ی پێشەوە. وە بەتایبەتی ئەو بەشەی پێی دەوترێت توێژی سەرەوەی توێکڵەکە

called the "frontal lobe,"

particularly, a part called the "prefrontal cortex."

ئەم توێژی سەرەوەی توێکڵە ئیشی ئەوەیە پاساو بۆ تۆ دەهێنێتەوە

What does a prefrontal cortex do for you

that should justify the entire architectural overhaul of the human skull

کە بەتەواوی ڕۆڵ دەبینێت لە باشتر کردنی کەللەی سەر لە ماوەی پێگەیشتنی مرۆڤدا

in the blink of evolutionary time?

باشە، هەموو ئەم ئیشانە دەگەڕێتەوە بۆ توێژی سەرەوەی ئەم توێکڵە

Well, it turns out the prefrontal cortex does lots of things,

بەڵام یەکێک لە گرنگترین ئەو شتانەی دەیکات

but one of the most important things it does is it's an experience simulator.

ئەوەیە کە ئەزمون دادەنێت

ڕاهێنانی فڕۆکەوانەکان دادەنێت

Pilots practice in flight simulators

so that they don't make real mistakes in planes.

بۆیە ئەوان هەڵەی ڕاستەقینە ناکەن لە فڕۆکەکاندا

Human beings have this marvelous adaptation

مرۆڤایەتی پێویستی بەم ڕاهێنانە سەرسوڕهێنەرەیە

that they can actually have experiences in their heads

ئەوان دەتوانن ئەم ئەزمونانە هەڵگرن لە سەریاندا

before they try them out in real life.

پێش ئەوەی هەوڵ بدەن بێنە دەرەوە لە ژیانی ڕاستەقینەدا

This is a trick that none of our ancestors could do,

ئەمە فێڵێکە کە هیچ کام لە باوباپیرانمان نەیانتوانیوە بیکەن

and that no other animal can do quite like we can.

تەنانەت هیچ کام لە ئاژەڵەکانیش ناتوانیت وەک ئێمە بیکات، ئەوە شتێکی نایابە

It's a marvelous adaptation.

It's up there with opposable thumbs and standing upright and language

ئەوەی لەوێدایە بەرهەڵستی پەنجەکانە و وەستان و زمان

as one of the things that got our species out of the trees

یەکێکە لەو شتانەی کە ڕەگەزی ئێمەی لە ناو جەنگەکانەوە بردۆتە

and into the shopping mall.

ناو مۆڵەکانی بازاڕکردنەوە

(Laughter)

ئێستا..( پێکەنین ).. ئێوە هەمووتان ئەمەتان کردوە

All of you have done this.

مەبەستم ئەوەیە

Ben and Jerry's doesn't have "liver and onion" ice cream,

بۆ نمونە بێن و جێری جگەر و ئایسکرێمی پیازیان نەخواردوە

and it's not because they whipped some up, tried it and went, "Yuck!"

لەبەر ئەوە نا کە لە سەرەتادا خواردبێتیان و بە لایانەوە ناخۆس بووبێت

It's because, without leaving your armchair,

بەڵکو لەبەرئەوەیە تۆ ئێستا بەبێ ئەوەی لەسەر کورسیەکەت هەستیت

you can simulate that flavor and say "yuck" before you make it.

تامی وەها خواردنێک بکەیت دەزانیت کە تەواو تامەکەی ناخۆشە

ئێستا بابزانین ئەمە چۆن کاردەکات

Let's see how your experience simulators are working.

Let's just run a quick diagnostic

با لێکۆڵینەوەیەکی خێرای ئەم بابەتە بکەین، پێش ئەوەی دەست بکەم بە قسە کردن

before I proceed with the rest of the talk.

Here's two different futures that I invite you to contemplate.

لێرەدا ئەم دوو داهاتوەمان هەیە، ئێوە بیری لێبکەنەوە و جیاوازیان بکەن

You can try to simulate them and tell me which one you think you might prefer.

دەشتوانن بڕیاری لەسەر بدەن و پێم بڵێن کامەیانتان پێ باشترە

One of them is winning the lottery. This is about 314 million dollars.

یەکێکیان بردنەوەی یانسیبێکە کە نزیکەی ٣١٤ ملیۆن دۆلارە

And the other is becoming paraplegic.

ئەوەی تریان ئێسکە نەرمەیە

(Laughter)

ئێستا تەنها یەک خولەکت هەیەو بیری لێبکەرەوە

Just give it a moment of thought.

You probably don't feel like you need a moment of thought.

لەوەش دەچێت هیچ پێویستت بەو خولەکە نەبێت تا بیری لێبکەیتەوە

Interestingly, there are data on these two groups of people,

بەشێوەیەکی سەرنجڕاکێش داتا هەیە لەسەر ئەم دوو گرووپە لە خەڵک

data on how happy they are.

داتا لەسەر ئەوەی چۆن دڵخۆشن

And this is exactly what you expected, isn't it?

ئێوەش بێگومان ئاوا پێشبینیتان دەکرد، وانیە؟

But these aren't the data. I made these up!

بەڵام ئەمانە داتا ڕاستەقینەکان نین، ئەمانە خۆم دامهێناون

These are the data.

ئەمانە داتاکانن، هەمووتان لەم تاقیکردنەوە بچوکەدا شکستتان هێنا و ئێوە تەنها ٥ خولەکە لە وانەکەدان

You failed the pop quiz, and you're hardly five minutes into the lecture.

Because the fact is that a year after losing the use of their legs

لەبەرئەوەی لە ڕاستیدا، ئەم کەسانە ساڵێک دوای لەدەستدانی قاچێکیان

and a year after winning the lotto,

هەرەوەها ئەمانەش ساڵێک دوای بردنەوەی یانسیبەکە

lottery winners and paraplegics are equally happy with their lives.

بە هەمان شێوە یەکسان و دڵخۆشن

ئێستا زۆر نیگەران مەبن لەبەرئەوەی سەرنەکەوتن لەم تاقیکردنەوەیەدا

Don't feel too bad about failing the first pop quiz,

because everybody fails all of the pop quizzes all of the time.

لەبەرئەوەی زۆربەی کاتەکان هەموو کەسێک لە یەکەمین تاقیکردنەوەدا سەرکەوتوو نابێت

لەو لێکۆڵینەوەیەدا کە لە تاقیگەکەی مندا کراوە

The research that my laboratory has been doing,

کە هەریەک لە ئابوری ناسەکان و دەروون ناسەکان لە سەرتاسەری ووڵات کردوویانە

that economists and psychologists around the country have been doing,

شتێکی تەواو ترسناکیان بۆ ئێمە دەرخستوە

has revealed something really quite startling to us,

شتێک دەکرێت ناوی بنێم کاریگەری لانەگرانە

something we call the "impact bias,"

which is the tendency for the simulator to work badly,

کە مەیلی هەیە بۆ ئەوەی بڵێت بە شێوەیەکی خراپ ئیش دەکات

for the simulator to make you believe that different outcomes are more different

وات لێدەکات کە باوەڕ بەوە بکەیت کە بەرهەمە جیا جیاکان

زۆر لەوە جیاوازترن کە لە ڕاستیدا هەن

than, in fact, they really are.

From field studies to laboratory studies,

هەر لە بوارەکانی خوێندنەوە تا لێکۆڵینەوە تاقیگەییەکان

we see that winning or losing an election,

دەبینن بردنەوە یان دۆڕاندنی دەنگدانێک، دەستکەوتن یان لەدەستدانی هاوبەشێکی ڕۆمانسیانە

gaining or losing a romantic partner,

یان بەدەستهێنانی پلەیەک، یان دەرچون یاخود کەوتن لە تاقیکردنەوەیەکی زانکۆدا

getting or not getting a promotion,

passing or not passing a college test,

on and on,

هتد، هێزی کاریگەریان کەمترەو ماوەیەکی کەمتریان پێدەچێت

have far less impact, less intensity and much less duration

وەک لەوەی خەڵکی چاوەڕێی دەکەن

than people expect them to have.

لە ڕاستدا لێکۆڵینەوەیەکی تازە هەیە کە سەر لەمن دەشێوێنێت

A recent study -- this almost floors me --

ئەوە دەردەخات کە چۆن کتوپڕیە گەورەکانی ژیان کار لە خەڵک دەکەن

a recent study showing how major life traumas affect people

پێشنیاری ئەوە دەکات کە ئەگەر بێت و شتێکی وەها پێش سێ مانگ ڕووبدات

suggests that if it happened over three months ago,

لەگەڵ ئەوەی تۆزێک هیوات هەبێت

ئەوا بەهیچ جۆرێک کار لە دڵخۆشیت ناکات

with only a few exceptions,

بۆچی؟

it has no impact whatsoever on your happiness.

لەبەرئەوەی دڵخۆشی دەکرێت دروستبکرێت

Why?

Because happiness can be synthesized.

سێر تۆماس براون لە ١٦٤٢ نوسیویەتی من دڵخۆشترین پیاوم کە لە ژیاندا بێت

Sir Thomas Brown wrote in 1642, "I am the happiest man alive.

ئەوەی کە لە ناخمدایە ئەوەیە دەتوانێت هەژاری بۆ دەوڵەمەندی بگۆڕێت و تەنگانە بۆ سەرکەوتن

I have that in me that can convert poverty to riches, adversity to prosperity.

من سەرسەختترم لە ئەخیل، بەخت هێندە لەگەڵمدا دێت نازانێت لە کوێوە لێمبدات

I am more invulnerable than Achilles; fortune hath not one place to hit me."

باشە ئەم پیاوە چی مەکینەیەکی سەرسوڕهێنەر لە میشکیدا هەیە؟

What kind of remarkable machinery does this guy have in his head?

دەرکەوت هەمان ئەو مەکینە سەروسڕهێنەرەیە کە هەریەک لە ئێمە لە مێشکماندا هەمانە

Well, it turns out it's precisely the same remarkable machinery that all of us have.

مرۆڤێک شتێکی هەیە کە دەکرێت وەکو (سیستەمی بەرگری دەروونی) ناوی بنێین

Human beings have something

that we might think of as a "psychological immune system,"

سیستەمێک لە پڕۆسەی نزیککراوەیی، کە بەتەواوی پڕۆسەیەکی ( بێئاگاییە )یە

a system of cognitive processes, largely nonconscious cognitive processes,

کە یارمەتی مرۆڤ دەدات تێڕوانینی بۆ جیهان بگۆڕێت

that help them change their views of the world,

بۆ ئەوەی بتوانین هەست بە باشی و دڵخۆشی بکەن بەرامبەر ئەو جیهانەی خۆیانی تێدا دەبینن

so that they can feel better about the worlds

هەروەکو سێر تۆماس، ئێوەش ئەو مەکینەیەتان هەیە

in which they find themselves.

بەڵام بە پێچەوانەوە نازانن کە هەتانە, پێکەنین

Like Sir Thomas, you have this machine.

Unlike Sir Thomas, you seem not to know it.

ئێمە دڵخۆشی دروستدەکەین بەڵام وادەزانین دڵخۆشی دەدۆزرێتەوە

We synthesize happiness, but we think happiness is a thing to be found.

ئێستا پێویستتان بە من نیە بۆ ئەوەی نمونەتان بدەمێ لەسەر ئەو کەسانەی دڵخۆشییان بۆ خۆیان دروستکردوە

Now, you don't need me to give you

too many examples of people synthesizing happiness, I suspect,

بیرم لەوە کردەوە هەندێک نمونەی ئەزمونکراوتان وەکو نمونە بدەمێ

زۆر دوور مەڕۆن بۆ بەڵگە

though I'm going to show you some experimental evidence.

وەکو بەرەنگاربونەوەیەک لەگەڵ خۆمدا

You don't have to look very far for evidence.

I took a copy of the "New York Times"

کۆپیەکم لە نیۆرک تایمز وەرگرت و هەوڵمدا هەندێک لەو کەسانە بدۆزمەوە کە دڵخۆشییان دروستکردوە

and tried to find some instances of people synthesizing happiness.

لێرەدا ئەم سێ کەسەمان هەیە

Here are three guys synthesizing happiness.

من ئێستا لە ڕووی فکری، هەست و سۆز، ئابوری و لاشەییەوە زۆر باشترم

"I'm better off physically, financially, mentally ..."

"I don't have one minute's regret. It was a glorious experience."

تەنانەت لە هەموو ڕووەکانی تریشەوە، بۆ یەک خولەکیش پەشیمان نیم

"I believe it turned out for the best."

ئەزمونێکی شکۆداربوو، لەوبڕوایەدام باشترین شت بوو کە ڕوویدا

Who are these characters who are so damn happy?

ئەمانە کێن؟ ئەمانە کێن وا ئەوەندە دڵیان خۆشە؟

The first one is Jim Wright.

Some of you are old enough to remember:

لەراستیدا یەکەمیان جیم ڕایتە

he was the chairman of the House of Representatives,

هەندێکتان ئەوەندە تەمەنتان هەیە کە بیرتان بکەوێتەوە، ئەو سەرۆکی دەستەی پێشکەشکاران بوو

and he resigned in disgrace

when this young Republican named Newt Gingrich found out about

ئەو وازی هێنا لە سەروبەندی ئابڕوچونی گەنجە کۆماریەکە کە ناوی نیوت جینگریچ بوو

a shady book deal that he had done.

He lost everything.

کتێبێکی گوماناوی و نادیاری دۆزیەوە، ئەو تەواو بوو

The most powerful Democrat in the country lost everything:

هەمو شتێکی لەدەستدا. یەکێک بوو لە هەرە بەهێزترین کەسە دیموکراتەکانی ووڵات

he lost his money, he lost his power.

هەمو شتێکی لەدەستدا

What does he have to say all these years later about it?

پارەی لەدەستدا؛ هێزی لەدەستدا

"I am so much better off physically, financially, mentally

باشە، دوای ئەم هەمو ساڵە بزانین چی هەیە بیڵێت دەربارەی ئەوە

من لەڕووی دەروونی و ئابوری و هزری

and in almost every other way."

What other way would there be to be better off?

هەرەوەها لە هەموو ڕووەکانی ترەوە زۆر باشم

Vegetably? Minerally? Animally?

باشە چی ڕوویەکی تر ماوە تا باشتر بێت تێیدا؟

He's pretty much covered them there.

ڕووەکی؟ ئاژەڵی، کانزایی؟ زۆر بەجوانی ئەوانەی شاردۆتەوە لەوێدا

Moreese Bickham is somebody you've never heard of.

Moreese Bickham uttered these words upon being released.

مۆریس بێکهام، کەسێکە ئێوە هەرگیز لەبارەیەوە نەتان بیستوە

مۆریس بێکهام کاتێک ئازاد کرا ئەم ووشانەی درکاند

He was 78 years old.

He'd spent 37 years in Louisiana State Penitentiary

لەو کاتەدا ٧٨ ساڵ بوو. ٣٧ ساڵی

for a crime he didn't commit.

لە زیندانی وویلایەتی لویسیانا بەسەربرد، لەسەر تاوانێک کە ئەو نەیکردبوو

He was ultimately [released for good behavior halfway through his sentence.]

ئەو ئازاد کرا

What did he have to say about his experience?

لە تەمەنی ٧٨ ساڵیدا بەهۆی بەڵگەی DNA جیناتەوە

"I don't have one minute's regret. It was a glorious experience."

ئەی چی هەبوو بیڵێت دەربارەی ئەزمونەکەی؟

Glorious!

تەنانەت یەک خولەکی پەشیمانیم نیە، ئەزمونێکی شکۆدار بوو

This guy's not saying, "There were some nice guys. They had a gym."

شکۆدار! ئەم کابرایە وا ناڵێت

"Glorious" -- a word we usually reserve for something like a religious experience.

باشە، لە ڕاستیدا ئێوە دەزانن هەندێک خەڵکی باشی لێبوو، یاریگای لێبوو

بەڵکو دەڵێت شکۆدار

ووشەیەک بە زۆری ئێمە بۆ ئەزمونێکی ئاینی بەکاری دەهێنین

Harry S. Langerman uttered these words.

He's somebody you might have known but didn't,

هاری س. لانجێرمان ئەمانەی ووت، ئەو کەسێکە لەوانەیە ئێوە ناسیبێتتان

because in 1949, he read a little article in the paper

بەڵام نەتان ناسیوە لەبەرئەوەی لە ساڵی ١٩٤٩ دا ووتارێکی کورتی لە ڕۆژنامەیەکدا خوێندەوە

about a hamburger stand owned by these two brothers named McDonald.

دەربارەی عەرەبانەیەکی هەمبەرگر کە هی دوو برا بوو، ناویان ماکدۆناڵد بوو

And he thought, "That's a really neat idea!"

So he went to find them.

بیری کردەوە، بەڕاستی ئەوە بیرۆکەیەکی جوانە

They said, "We can give you a franchise on this for 3,000 bucks."

لەبەرئەوە ڕۆشت بەدوایاندا گەڕاو پێی ووتن

Harry went back to New York, asked his brother, an investment banker,

ئێمە دەتوانین مافتان بۆ دەستەبەربکەین و ٣٠٠٠ هەزار دۆلارتان بدەینێ بۆ ئەم ئیشەتان

هاری گەڕایەوە بۆ نیۆڕک و داوای لە براکەی کرد کە بانکی وەبەرهێنانی هەبوو

to loan him 3,000 dollars, and his brother's immortal words were,

"You idiot, nobody eats hamburgers."

تا ٣٠٠ هەزار دۆلاری بە قەرز بداتێ

قسەکانی براکەی ئەوە بوو، پێی ووت

He wouldn't lend him the money.

Of course, six months later, Ray Kroc had exactly the same idea.

هەی بێمێشک کەس هەمبەرگر ناخوات

پارەکەی نەدایە، دواتر دوای شەش مانگ

It turns out, people do eat hamburgers,

ڕای کرۆک هەمان بیرۆکەی هەبوو

and Ray Kroc, for a while, became the richest man in America.

وا دەردەکەوت خەڵک هەمبەرگر بخۆن

ئەوەش ڕای کرۆکی کرەد دەوڵەمەندترین پیاوی ئەمریکا تا ماوەیەک

And then, finally,

some of you recognize this young photo of Pete Best,

لە کۆتایدا.. ئێوە دەزانن، باشترین شتی گونجاو بو لە هەموو جیهاندا

who was the original drummer for the Beatles,

هەندێک لە ئێوە ئەم وێنەیەی پیت پێست دەناسنەوە

until they, you know, sent him out on an errand and snuck away

and picked up Ringo on a tour.

کە تەپڵ لێدەری گروپی بیتڵس بوو

Well, in 1994, when Pete Best was interviewed --

تا ئەو کاتەی گروپەکە ناردیان بۆ گەشتێکی کورت و دەریان کرد

yes, he's still a drummer; yes, he's a studio musician --

لە جیاتی ئەو ڕینگۆیان هەڵبژارد

he had this to say: "I'm happier than I would have been with the Beatles."

دواتر لە ساڵی ١٩٩٤ دا کاتێک چاوپێکەوتن لەگەڵ پیت کرا

بەڵێ ڕاستە هێشتا تەپڵ لێدەر بوو، میوزیک ژەن بوو

OK, there's something important to be learned from these people,

بەڵام تەنها ئەمەی هەبوو بۆ ووتن: من دڵخۆشترم لەو کاتەی کە لەگەڵ بیتڵس بووم

and it is the secret of happiness.

Here it is, finally to be revealed.

باشە، شتێکی زۆر گرنگ هەیە لەم کەسانە فێری ببین

First: accrue wealth, power and prestige,

کە نهێنی دڵخۆشبونە

then lose it.

ئەمەیە کە لەکۆتایدا ئاشکرا کرا

(Laughter)

یەکەم، هێز، دەوڵەمەندی بەدەست بهێنە

Second: spend as much of your life in prison as you possibly can.

پاشان لەدەستی بدە، پێکەنین

(Laughter)

Third: make somebody else really, really rich.

دووەم، زۆرترین کاتی ژاینت لە بەندینخانە ببە سەر

(پێکەنین) سێهەم، تا دەتوانیت یەکێک زۆر زۆر دەوڵەمەند بکە، پێکەنین

And finally: never, ever join the Beatles.

(Laughter)

Yeah, right.

Because when people synthesize happiness,

دواتر هەرگیز مەبە بە ئەندام لە گروپی بیتڵس، پێکەنین

as these gentlemen seem to have done,

باشە، ئێستا من هەروەکو زی فرانک دەتوانم بڵێم وەڵامی ئێوە لە بەرامبەر ئەو کەسانەدا ئەمە دەبێت

we all smile at them, but we kind of roll our eyes and say,

"Yeah, right, you never really wanted the job."

ئاه ، بەڵێ بەڵێ وایە، لەبەرئەوەی کاتێ

"Oh yeah, right -- you really didn't have that much in common with her,

خەڵک دڵخۆشی بۆ خۆیان دروست دەکەن هەروەک ئەم بەڕێزانە کردویانە

and you figured that out just about the time

ئێمە هەموومان پێیان پێدەکەنین و چاومان دادەچەقێنین و دەڵێین

she threw the engagement ring in your face."

We smirk,

بەڵێ بەڵێ وایە، بەڕاستی نەتدەویست

because we believe that synthetic happiness is not of the same quality

ئا ئا بەڵێ بەڵێ بەڕاستی نەتدەویست

ئەو هەموو شتە هاوبەشەت هەیە لەگەڵ خانمێکدا

as what we might call "natural happiness."

لە چرکەساتی کۆتایدا بۆت دەردەکەوێت

What are these terms?

Natural happiness is what we get when we get what we wanted,

کە ئەڵقەی هاوسەرگیریەکەی فڕێداوەتەوە بە ڕووتدا

زەردەخەنە دەمانگرێت، کاتێک بڕوا بەوە دەهێنین دڵخۆشیەکی دروستکراو

and synthetic happiness is what we make when we don't get what we wanted.

هەمان ئەو کوالێتیانەی نیە کە دڵخۆشی ئاسایی هەیەتی

And in our society, we have a strong belief

باشە ئەم زاراوانە چین؟

دڵخۆشی سروشتی، ئەوەیە کاتێک هەستی پێدەکەین کە ئەو شتانەی دەمانەوێت دەستمان دەکەوێت

that synthetic happiness is of an inferior kind.

دڵخۆشی دروستکراویش ئەوەیە کاتێ هەستی پێدەکەین کە ئەو شتانەی دەمانەوێت دەستمان نەکەوتوە

Why do we have that belief?

Well, it's very simple.

What kind of economic engine would keep churning

وە لەکۆمەڵگای ئێمەشدا بڕوایەکی زۆر بەهێزمان بەوە هەیە کە

if we believed that not getting what we want

دڵخۆشی دروستکراو بەهاکەی کەمترە لە دڵخۆشی ئاسایی

could make us just as happy as getting it?

باشە ئێمە بۆ ئەو بیرکردنەوەمان هەیە؟

باشە وەڵامەکە ئاسانە، تەنانەت چی ئامێرێکی حساب کردن

With all apologies to my friend Matthieu Ricard,

لەسەر کارکردن بەردەوام دەبێت

a shopping mall full of Zen monks

ئەگەر ئێمە بڕوا بەوە بکەین کە بەدەست نەهێنانی ئەوەی دەمانەوێت لەگەڵ بەدەست هێنانی هەمان خۆشیمان دەداتێ؟

is not going to be particularly profitable,

because they don't want stuff enough.

(Laughter)

لەگەڵ داوای لێبوردنم بۆ ماثیو ڕیچاردی هاوڕێم

I want to suggest to you

that synthetic happiness is every bit as real and enduring

مۆڵێکی پڕ لە زێن مۆنکس

قازانجێکی تایبەتی نابێت

as the kind of happiness you stumble upon

لەبەرئەوەی خەڵک ئەوەندەیان شتومەک ناوێت

when you get exactly what you were aiming for.

Now, I'm a scientist, so I'm going to do this not with rhetoric,

دەمەوێت پێشنیاری ئەوە بکەم کە دڵخۆشی دروستکراو

but by marinating you in a little bit of data.

هەر بەردەوام و ڕاستی دەبێت

Let me first show you an experimental paradigm

بەهەمان شێوەی ئەو دڵخۆشییەی ئێوە بەدوایدا دەگەڕێن

that's used to demonstrate the synthesis of happiness

کاتێ بەتەواوی ئەوەتان دەست دەکەوێت کە دەتانەوێت

among regular old folks.

ئێستا من زانایەکم، ئەم زانیاریانەتان پێدەڵێم نەک بەشێوەیەکی ئەدەبیاتیانە

This isn't mine,

بەڵکو بەهەندێک داتا

it's a 50-year-old paradigm called the "free choice paradigm."

با لەسەرەتادا ئەم نمونە ئەزمونکراوەتان نیشان بدەم

It's very simple.

You bring in, say, six objects,

بۆ ئەوەی دڵخۆشی دروستکراوتان بۆ وەسف بکات

and you ask a subject to rank them from the most to the least liked.

ئەم داتایانە هی کۆمەڵێک کەسی بەساڵاچون، هی من نین

In this case, because this experiment uses them,

ئەمە نمونەیەکی ٥٠ ساڵەیە کە ناونراوە نمونەی هەڵبژاردنی سەربەخۆ

these are Monet prints.

زۆر ئاسانە

Everybody ranks these Monet prints from the one they like the most

شەش شت دەهێنیت

to the one they like the least.

لەکەسەکە دەپرسیت ڕێکیان بخە بە گوێرەی ئەوەی زۆرتر بەدڵتە تا کەمتر

Now we give you a choice:

لەم حاڵەتەدا ئەوەی کە دەمەوێت پێتان بڵێم لەسەر ئەم ئەزمونە، شتێکە هەموان بەکاری دەهێنن

"We happen to have some extra prints in the closet.

We're going to give you one as your prize to take home.

پرنتەری مۆنێتە

کەواتە هەمووتان دەتوانن ئەم پرنتەرانە ڕیز بکەن

We happen to have number three and number four," we tell the subject.

لەوەوە دەست پێبکەن کە زۆر بەدڵیانە تا ئەوەی کە کەمترین ڕێژە بەدڵیانە

ئێستا ئێمە هەڵبژاردنتان دەدەینێ

This is a bit of a difficult choice,

هەندێک پرنتەری ترمان مابو لە کۆگاکەدا

because neither one is preferred strongly to the other,

but naturally, people tend to pick number three,

یەکێکی ترتان دەدەینێ وەکو دیاری بیبەنەوە بۆ ماڵەوە

ئەوەی کە ماومانە تەنها جۆرەکانی پرنتەری ژمارە سێ و چوارە

because they liked it a little better than number four.

بە کەسەکە دەڵێین ئەمە هەڵبژاردنێکی تۆزێک قورسە

Sometime later -- it could be 15 minutes, it could be 15 days --

لەبەرئەوەی هیچ کام لەم پرنتەرانە لەوانە نین کە زۆر بەدڵت بوە

the same stimuli are put before the subject,

بەڵام بەشێوەیەکی سروشتی زۆرینەی خەڵک ژمارە سێ هەڵدەبژێرن

and the subject is asked to re-rank the stimuli.

لەبەرئەوەی یەک تۆز زیاتر بەدڵیان بووە لە پرنتەری ژمارە چوار

"Tell us how much you like them now."

What happens?

دوای ماوەیەک.. ئیتر ئایا ماوەکە ١٥ خولەک یان ١٥ ڕۆژ بێت

Watch as happiness is synthesized.

This is the result that's been replicated over and over again.

هەمان بەرهەم لەبەردەمی کەسەکاندا دانرا

You're watching happiness be synthesized.

داوا لە کەسەکان کرا بۆ جارێکی تر بەرهەمەکان ڕێکبخەنەوە

Would you like to see it again?

ئێستا پێمان بڵێ چەند بەدڵتن

چی ڕوویدا؟ سەیرکەن چۆن دڵخۆشی دروستکراوە

Happiness!

"The one I got is really better than I thought!

ئەم ئەنجامەمان دەستکەوت لەهەموو جارێک لەم تاقیکردنەوەیە

That other one I didn't get sucks!"

That's the synthesis of happiness.

ئێوە هەمووتان دەبینن چۆن دڵخۆشی دروستکراوە

(Laughter)

دەتانەوێت جارێکی تر بیبینن؟ دڵخۆشی

Now, what's the right response to that?

"Yeah, right!"

ئەوەی دەستم کەوتوە زۆر باشترە لەوەی چاوەڕێم دەکرد

Now, here's the experiment we did,

ئەوەی کە حەزم لێیبو و دەستم نەکەوت زۆر بەرهەمێکی خراپە

and I hope this is going to convince you

(پێکەنین)، ئەوەیە دڵخۆشی دروستکراو

that "Yeah, right!" was not the right response.

ئەی کەواتە وەڵامی ئاسایی ئێمە چی دەبێت بۆ ئەو کەسانە؟ بەڵێ وایە

We did this experiment with a group of patients

who had anterograde amnesia.

These are hospitalized patients.

ئێستا ئەمە ئەو تاقیکردنەوەیەیە کە ئێمە کردمان

Most of them have Korsakoff syndrome,

وە هیوادارم ئەمە قەناعەت بە ئێوە بکات کە

a polyneuritic psychosis.

بەڵێ وایە، وەڵامی ڕاست نیە

They drank way too much, and they can't make new memories.

ئەم تاقیکردنەوەیەمان لەگەڵ گروپێک نەخۆشدا ئەنجامدا

کە تووشبون بە نەخۆشی بیرچونەوەیە

They remember their childhood, but if you walk in and introduce yourself

کە زۆربەیان حاڵەتی کۆرساکۆف سیندرۆمە

and then leave the room,

نەخۆشیەکە ئەوەیە کە زۆر دەخۆنەوە

when you come back, they don't know who you are.

We took our Monet prints to the hospital.

ناشتوانن بیرەوەری تازە دروستبکەن

باشە؟ ئەوان بیری منداڵییان دەمێنێت بەڵام ئەگەر بچیتە لایان و خۆتیان پێ بناسێنیت

And we asked these patients to rank them

from the one they liked the most to the one they liked the least.

دواتر ژوورەکە بەجێبهێڵیت

دواتر کە گەڕایتەوە بۆ لایان ئەوا ناتناسنەوە

We then gave them the choice between number three and number four.

پرنتەرەکانمان بردە ئەو نەخۆشخانەیەی کە نەخۆشەکانمانی لێبوو

Like everybody else, they said,

داوامان لە نەخۆشەکان کرد ڕیزیان بکەن

"Gee, thanks Doc! That's great! I could use a new print.

لەوەوە کە زۆرترین بەدڵیانە تا ئەوەی کەمترین

I'll take number three."

We explained we would have number three mailed to them.

دواتر پێمانوتن هەڵبژێرن لە نێوان سێ و چواردا

We gathered up our materials,

وەکو هەموو کەسێکی تر ووتیان

and we went out of the room and counted to a half hour.

ئۆو سوپاس دکتۆر ئەمە شتێکی باشە من دەتوانم پرنتەرێکی تازە بەکاربهێنم

(Laughter)

پرنتەری ژمارە سێ دەبەم

Back into the room, we say, "Hi, we're back."

بۆمان ڕونکردنەوە کە ئەوەی ژمارە سێیان بۆ دەنێرین

The patients, bless them, say, "Ah, Doc, I'm sorry,

دواتر شتومەکەکانمان کۆکردەوەو لە ژوورەکە چوینە دەرەوە

I've got a memory problem; that's why I'm here.

نیو کاتژمێرمان بژارد

If I've met you before, I don't remember."

گەڕاینەوە ژوورەکە ووتمان سڵاو هاتینەوە

"Really, Jim, you don't remember? I was just here with the Monet prints?"

نەخۆشەکان ووتیان ئاه دکتۆر ببورە

"Sorry, Doc, I just don't have a clue."

"No problem, Jim.

من کێشەی بیرچونەوەم هەیە بۆیە لێرەم

All I want you to do is rank these for me,

ئەگەر پێشتر تۆم بینیبێت بیرم نەماوە

from the one you like the most to the one you like the least."

بەڕاست، جیم تۆ منت بیر نیە؟ من تۆزێک پێش ئێستا لێرەبووم لەگەڵ پرنتەرەکاندا

What do they do?

ببورە دکتۆر هیچم بیر نیە

Well, let's first check and make sure they're really amnesiac.

کێشە نیە جیم تەنها دەمەوێت ئەمانەم بۆ ڕیز بکەیت

We ask these amnesiac patients to tell us which one they own,

لەو دانەیەوەی کە زۆرتر بەدڵتە بۆ ئەوەی کەمتر بەدڵتە

which one they chose last time, which one is theirs.

دەبێت چیبکەین؟ باشە، با لەسەرەتادا سەیرێک بکەین و دڵنیا بین

And what we find is, amnesiac patients just guess.

بەڵام ئەمانە تووشی بیرچونەوە بوون و داوامان لەم

These are normal controls, where if I did this with you,

نەخۆشانە کردوە پێمان بڵێن کامەیان هی خۆیانە

all of you would know which print you chose.

کامەیان هەڵبژاردوە جاری ڕابردوو، کامە هی خۆیانە

But if I do this with amnesiac patients, they don't have a clue.

وە ئەنجامەکە چی بوو؟ چیان کرد نەخۆشەکان

They can't pick their print out of a lineup.

وە ئەنجامەکە چی بوو؟ چیان کرد نەخۆشەکانئەگەر ئەو تاقیکردنەوەیەم لەگەڵ ئێوەش بکردایە

Here's what normal controls do: they synthesize happiness. Right?

ئێوە دەتانزانی کامەتان هەڵبژاردبوو

بەڵام لەگەڵ ئەم نەخۆشانەدا

This is the change in liking score,

ئەوان هیچیان بیر نیە ناتوانن هەمان پرنتەر هەڵبژێرنەوە کە جاری پێشوو هەڵیان بژاردوە

the change from the first time they ranked to the second time they ranked.

Normal controls show -- that was the magic I showed you;

ئەمانە بەشێوەیەکی ئاسایی کۆنتڕۆڵ دەکرێن، ئەوان دڵخۆشی دروستکراون

now I'm showing it to you in graphical form --

"The one I own is better than I thought.

ئەمە گۆڕانکاریەکەیە کە تۆمارکرا

The one I didn't own, the one I left behind,

گۆڕانکاری لە نێوان یەکەمجاری ڕیزکردنەکەیان بۆ دووەمجار

is not as good as I thought."

ڕێکخستنەکان دەریدەخەن

ئەوەی کە ئێستا نیشانمدان سیحریانەیە

Amnesiacs do exactly the same thing. Think about this result.

ئێستا بەشێوەیەکی هێڵکاریانە نیشانتانی دەدەم

ئەوەی کە ئێستا هەمەباشترە لەوەی کە بیرم لێدەکردەوە، ئەوەی کە نیمە

These people like better the one they own,

but they don't know they own it.

ئەو باشە نیە کە بیرم لێدەکردەوە

ئەوانەش کە تووشی نەخۆشی بیرچونەوە بوون هەمان شتیان کردوە

"Yeah, right" is not the right response!

What these people did when they synthesized happiness

ئەم کەسانە حەزیان لەباشترەکەیە

بەڵام نازانن ئەوەی کە هەیانە باشترەکەیە

is they really, truly changed

their affective, hedonic, aesthetic reactions to that poster.

بەڵێ وایە، وەڵامە ڕاستەکە نیە

ئەم کەسانە چیان کرد کاتێک دڵخۆشیەکی دروستکراویان بەدەست هێنا

They're not just saying it because they own it,

because they don't know they own it.

ئەوان بەڕاستی گۆڕان

When psychologists show you bars,

کاریگەری و بیرکردنەوەیان گۆڕا

you know that they are showing you averages of lots of people.

تەنها واناڵین لەبەرئەوەی کە هەیانە

And yet, all of us have this psychological immune system,

بەڵکو لەبەرئەوەی نازان هەیانە

this capacity to synthesize happiness,

but some of us do this trick better than others.

ئێستا کاتێک دەروونناسەکان ئەو تووڵەت نیشان دەدەن

And some situations allow anybody to do it more effectively

ئێوە دەزانن کە ڕێژەیەکی مامناوەندیتان لەخەڵک نیشان دەدەن

لەگەڵ ئەوەشدا ئێمە هەموومان ئەم سیستەمە دەرونیە بەرگریکارەمان هەیە

than other situations do.

ئەم توانایە بۆ دروستکردنی دڵخۆشی

It turns out that freedom,

بەڵام هەندێکمان ئەم فێڵە بەشتر دەکەن وەک لەوانی تر

the ability to make up your mind and change your mind,

هەندێک حاڵەتیش ڕێگە دەدەن هەر کەسێک بە کاریگەرانەتر بیانکات

is the friend of natural happiness,

لە حاڵەتەکانی تر

because it allows you to choose among all those delicious futures

and find the one that you would most enjoy.

دەرکەوت کە سەربەخۆیی

But freedom to choose,

توانای بیرکردنەوەو هەڵبژاردن و گۆڕینی بۆچونەکەت

to change and make up your mind,

is the enemy of synthetic happiness,

هاوڕێی دڵخۆشی سروشتیە، چونکە ڕێگەت دەدات هەڵبژێریت

and I'm going to show you why.

لە نێوان ئەو هەموو داهاتووە خۆشەداو لەگەڵ ئەوەی کە زۆرتر دڵت پێی خۆشە

Dilbert already knows, of course.

"Dogbert's tech support. How may I abuse you?"

"My printer prints a blank page after every document."

بەڵام ئازادی لەهەڵبژاردندا

"Why complain about getting free paper?"

بۆ ئەوەی بۆچونەکەت بگۆڕیت، دوژمنەکەی دڵخۆشی دروستکراوە

"Free? Aren't you just giving me my own paper?"

"Look at the quality of the free paper compared to your lousy regular paper!

منیش نیشانتان دەدەم بۆچی وایە

دیلبێرت، بێگومان پێشوەخت دەزانێت

ئێوە وێنە کاریکاتێرەکان دەخوێننەوە لەم کاتەدا کە من قسە دەکەم

Only a fool or a liar would say that they look the same!"

یارمەتیدەرە تەکنەلۆجیەکەی دۆگبێرت، چۆن دەتوانم دەستدرێژی بکەمە سەر

"Now that you mention it, it does seem a little silkier!"

پرنتەرەکەم دوای پرنت کردنی هەموو دۆکیۆمێنتێک پەڕەیەکی بەتاڵ پرنت دەکات

"What are you doing?"

باشە بۆچی ناڕازیت دەربارەی ئەوەی پەڕەی خۆڕایت دەست دەکەوێت؟

"I'm helping people accept the things they cannot change." Indeed.

خۆڕایی؟ ئەی باشە تۆ هەمان ئەو پەڕانەم نادەیتێ کە هی خۆمن؟

ئاه ئاخر سەیری کوالێتی پەڕە خۆڕاییەکان بکە

The psychological immune system works best

بە بەراورد لەگەڵ پەڕە ئاساییەکانی خۆتدا

تەنها درۆزنێک یان بێئەقڵێک دەڵێت ئەو دوانە وەک یەک وان

when we are totally stuck, when we are trapped.

ئۆو پاش ئەوەی باست کرد، خۆ تۆزێک باشتر دیارە

This is the difference between dating and marriage.

You go out on a date with a guy,

چی دەکەن؟

and he picks his nose; you don't go out on another date.

من یارمەتی خەڵک دەدەم ئەو شتانە قبوڵ بکەن کە ناتوانن بیانگۆڕن لە ڕاستیدا

You're married to a guy and he picks his nose?

سیستەمی بەرگریکردنی دەروونی بە باشترین شێوە کاردەکات

He has a heart of gold. Don't touch the fruitcake!

لەکاتێکدا ئێمە بەتەواوەتی گیرمان خواردوە

You find a way to be happy with what's happened.

ئەمەیە جیاوازی نێوان ژوان و هاوسەرگیری، وانیە؟

(Laughter)

Now, what I want to show you

مەبەستم ئەوەیە لەگەڵ کوڕیک دەچیتە ژوانێک

is that people don't know this about themselves,

پەنجە دەکات بە لووتیدا، تۆش جارێکی تر لەگەڵیدا دەچیتەوە دەرەوە

and not knowing this can work to our supreme disadvantage.

تۆ شووت بە پیاوێک کردوە پەنجە دەکات بە لووتیدا؟

بەڵی بەڵام دڵێکی لە ئاڵتون هەیە

باشە بەڵام دەست مەدە لە کێکە میوەییەکە باشە؟ پێکەنین

Here's an experiment we did at Harvard.

تۆ ڕێگەیەکت دۆزییەوە بۆ ئەوەی دڵخۆش بیت لەگەڵ ئەوەی ڕوویدا

We created a black-and-white photography course,

and we allowed students to come in and learn how to use a darkroom.

ئێستا ئەوەی دەمەوێت نیشانت بدەم ئەمەیە کە

خەڵک ئەمە دەربارەی خۆیان نازانن

So we gave them cameras, they went around campus,

they took 12 pictures of their favorite professors

نازانن ئەمە زیانی گەورەمان لێدەدات

and their dorm room and their dog,

ئەمە تاقیکردنەوەیەکە لە زانکۆی هارڤارد کردومانە

and all the other things they wanted to have Harvard memories of.

خولێکی فۆتۆگرافیمان دروستکرد، فۆتۆگرافی ڕەش وسپی

They bring us the camera, we make up a contact sheet,

ڕێگەمان دا خوێندکارەکان بێن و فێر بن چۆن ژووری تاریک بەکاربهێنن

they figure out which are the two best pictures.

لەبەرئەوە کامێرامان دانێ و چوونە خێوەتگاکان

We now spend six hours teaching them about darkrooms,

دوانزدە وێنەیان گرت، هی باشترین مامۆستایان و ژوورەکانیان و شتەکانیان

and they blow two of them up.

They have two gorgeous 8 x 10 glossies

of meaningful things to them, and we say,

وە هەموو ئەو شتانەی تر کە دەیانویست لە هارڤاردا بیریان نەچێتەوە

"Which one would you like to give up?"

کامێراکانیان بۆ هێناینەوە، ئێمەش پەڕەیەکی پەیوەندیمان دانا

"I have to give one up?"

"Yes, we need one as evidence of the class project.

سەیریان کرد کامە دوو باشترین وێنەیە کە گرتوویانە

ئێمەش بۆ ماوەی شەش کاتژمێر فێرمان کردوون چۆن ژووری تاریک بەکاربهێنن

So you have to give me one. You have to make a choice.

دوانیشیان تەقاندەوە

You get to keep one, and I get to keep one."

دوو گۆڤاری هەشت بە دە ی زۆر جوانیان دروستکرد

کە پڕبوون لەو شتانەی ماناداربوون بۆ خۆیان، ئێمەش وتمان

Now, there are two conditions in this experiment.

دەتانەوێت واز لە کامیان بهێنن؟

In one case, the students are told,

وتیان دەبێت واز لە یەکێکیان بهێنین؟

"But you know, if you want to change your mind,

بەڵێ یەکێکیانمان دەوێت وەکو بەڵگەیەک بۆ پڕۆژەی گروپەکە

I'll always have the other one here,

جا لەبەر ئەوە دەبێت یەکێکیانمان بدەنێ، دەبێت هەڵبژێریت

and in the next four days, before I actually mail it to headquarters" --

تۆ یەکێک دەبەیت و منیش یەکێک

yeah, "headquarters" --

تۆ یەکێک دەبەیت و منیش یەکێک

(Laughter)

"I'll be glad to swap it out with you.

لە حاڵەتێکیاندا بە خوێندکارەکان ووترا بەڵام تۆ دەزانیت

In fact, I'll come to your dorm room, just give me an email.

ئەگەر بتەوێت ڕات بگۆڕیت، من هەردەبێت یەکێکیانم لابێت

Better yet, I'll check with you.

لە چوار ڕۆژی داهاتوودا پێش ئەوەی بینێرم بۆ مەڵبەندەکان

You ever want to change your mind, it's totally returnable."

The other half of the students are told exactly the opposite:

دڵخۆش دەبم، (پێکەنین)، بەڵێ مەڵبەندەکان

"Make your choice, and by the way,

دڵخۆش دەبم بەوەی یەکێکیانت لەگەڵدا بگۆڕمەوە لە ڕاستیدا

the mail is going out, gosh, in two minutes, to England.

دێم بۆ ژوورەکەت و

Your picture will be winging its way over the Atlantic.

یان تەنها ئیمەیڵەکەتم بدەرێ باشترە

You will never see it again."

هەرکاتێک وویستت ڕات بگۆڕیت بەتەواوی ڕێگەپێدراویت

Half of the students in each of these conditions

بەڵام نیوەکەی تری خوێندکارەکان بەتەواوی پێچەوانەی ئەمەمان پێوتن

are asked to make predictions

about how much they're going to come to like

هەڵبژێرە، بەوبۆنەیەوە

the picture that they keep

وێنەکان بە ئیمەیڵ دەنێرین بۆ ئینگلتەرا

and the picture they leave behind.

Other students are just sent back to their little dorm rooms

وێنەکەت دەفڕێت بەسەر زەریای ئەتڵەسیدا

هەرگیز نایان بینیتەوە

and they are measured over the next three to six days

ئێستا لە نیوەی خوێندکارانی هەردوو حاڵەتەکە

on their satisfaction with the pictures.

داواکرا پێشبینی بکەن تا چەند

Look at what we find.

ئەو وێنانەی کە لایان دەمێنێتەوە بەدڵیانە

First of all, here's what students think is going to happen.

لەگەڵ ئەوانەی کە جێی دەهێڵن

They think they're going to maybe come to like the picture they chose

خوێندکارەکانی تر گەڕێنرانەوە بۆ ژوورەکانیان

a little more than the one they left behind.

تا سێ بۆ شەش ڕۆژی داهاتوویان بژارد

But these are not statistically significant differences.

لەسەر ئەوەی چەند وێنەیەکیان بەدڵەو لێیان ڕازین

It's a very small increase, and it doesn't much matter

سەیرکەن چیمان دەستکەوت

لەپێش هەموو شتێکدا خوێندکارەکان پێشبینی دەکەن، چی ڕووبدات

whether they were in the reversible or irreversible condition.

وا دەزانن لەوانەیە ئەو وێنانەی کە هەڵیان بژاردوە بەدڵیان دەبێت

Wrong-o.

Bad simulators.

Because here's what's really happening.

تۆزێک زیاتر لەوانەی کە بەجێیان هێشتوە

Both right before the swap and five days later,

بەڵام جیاوازی زۆریان نیە

people who are stuck with that picture,

who have no choice,

جیاوازیەکە کەمە و بەهەند وەرناگیرێت

who can never change their mind,

ئیتر ئایا لە حاڵەتێکی دوو ڕاییدا بووبن یان نا

like it a lot.

And people who are deliberating -- "Should I return it?

هەڵەن، لەبەرئەوەی لەڕاستیدا ئەمە ڕوویدا

Have I gotten the right one?

Maybe this isn't the good one. Maybe I left the good one?" --

هەردوولا ڕاست بوون، پێش گۆڕینەوەکەو داوی پێنج ڕۆژ

have killed themselves.

ئەوانەی کە لەگەڵ ئەو وێنەیەدا گیریان خواردبوو

They don't like their picture.

In fact, even after the opportunity to swap has expired,

کە هیچ هەڵبژاردنیان نەبوو

ئەوانەی کە هیچ ڕایان نەگۆڕی زۆر بەدڵیان بوو

they still don't like their picture.

Why?

ئەوانەی تر کە دوو دڵ بون، دەیانگوت ئایا بیگەڕێنمەوە

Because the [reversible] condition is not conducive

ئایا ئەوەی کە هەمە ڕاستەکەیە یان لەوانەیە ئەمە باشەکە نەبێت

to the synthesis of happiness.

لەوانەیە باشەکەیانم بەجێهێشتبێت

So here's the final piece of this experiment.

وێنەکانیان بەدڵ نیە لەڕاستیدا

دواتر هەلی گۆڕینەوەیان نەما

We bring in a whole new group of naive Harvard students

هێشتا وێنەکانیان بەدڵ نیە بۆ؟

and we say, "You know, we're doing a photography course,

and we can do it one of two ways.

لەبەرئەوەی حاڵەتی گۆڕینەوەکە یارمەتیدەر نەبوە

We could do it so that when you take the two pictures,

بۆ دڵخۆشی دروستکراو

you'd have four days to change your mind,

ئەمە دواهەمین بەشی ئەزمونەکەیە

or we're doing another course where you take the two pictures

کۆمەڵێکی نوێ ی خوێندکارانی ساویلکەی هارڤاردمان هێنا

and you make up your mind right away and you can never change it.

ئێوە دەزانن ئێمە خولێکی فۆتۆگرافی دەکەین

Which course would you like to be in?" Duh!

Sixty-six percent of the students, two-thirds,

دەتوانین بەیەکێک لەم دوو ڕێگەیە بیکەین

prefer to be in the course where they have the opportunity to change their mind.

بەجۆرێک بێت کاتێک دوو وێنە دەگرن

چوار ڕۆژتان دەبێت ڕاتان بگۆڕن

Hello? Sixty-six percent of the students choose to be in the course

یان ئەوەتا خولێکی تر دەکەینەوە، بەجۆرێک لە کاتێکدا ئێوە دوو وێنە دەگرن

یەکسەر هەڵبژاردنەکە دەکەن

in which they will ultimately be deeply dissatisfied with the picture --

نابێت بیگۆڕن، پێتان خۆشە لە کام خولەدا بن؟

بێگومان لە %٦٦ ی خوێندکارەکان کە دوو لەسەر سێ ی ڕێژەکە دەکرد

(Laughter)

because they do not know the conditions under which synthetic happiness grows.

پێیان باشتر بوو لەو خولەدا بن کە هەلی ڕاگۆڕینیان هەیە

The Bard said everything best, of course, and he's making my point here

سڵاو لە %٦٦ ی خوێندکارەکان ئەو خولەیان هەڵبژارد کە

but he's making it hyperbolically:

بەهیچ جۆرێک ڕازی نەبون بە وێنەکە

"'Tis nothing good or bad But thinking makes it so."

لەبەرئەوەی نازانن کە لە چ حاڵەتێکدا دڵخۆشی دروستکراو گەشە دەکات

It's nice poetry, but that can't exactly be right.

Is there really nothing good or bad?

شاعیرەکە باشترین شت دەڵێت، بێگومان لێرەدا خاڵەکەم ڕووندەکەمەوە

Is it really the case that gall bladder surgery and a trip to Paris

are just the same thing?

بەڵام ئەو زیادەڕەوی تێدا کردوە

(Laughter)

That seems like a one-question IQ test.

شتی باش و خراپ نیە، تەنها بیرکردنەوەیە وای لێدەکات

They can't be exactly the same.

هۆنراوەیەکی جوانە بەڵام ناکرێت ئەوە بەتەواوی ڕاست بێت

In more turgid prose, but closer to the truth,

ئایا بەڕاستی باش و خراپ نیە؟

was the father of modern capitalism, Adam Smith, and he said this.

ئایا بەڕاستی نەشتەرگەریەکی میزەڵدان وگەشتێک بۆ پاریس

This is worth contemplating:

هەمان شتن؟ ئەوە وەکو یەک پرسیاری ئەزمونی ئای کیو وایە

"The great source of both the misery and disorders of human life

seems to arise from overrating the difference

ناکرێت هەمان شت بن

between one permanent situation and another.

لە پەیامێکی تردا بەڵام نزیکتر لە ڕاستیەوە

Some of these situations may, no doubt, deserve to be preferred to others,

ئادەم سمیث کە باوکی سەرمایەداری مۆدێرنە ئەمەی وتوە

ئەمە شایەنی تێڕامانە

but none of them can deserve to be pursued

گەورەترین سەرچاوەی بێزاری لە ژیانی مرۆڤدا

with that passionate ardor which drives us to violate the rules

لەوە دەچێت لە جیاوازی کردنەوە سەریهەڵدابێت

either of prudence or of justice,

لە نێوان حاڵەتێکی هەمیشەییدا لەگەڵ یەکێکی تردا

or to corrupt the future tranquility of our minds,

هەندێک لەم حاڵەتانە بێگومان دەکرێت باشتر بن لەوانیتر

either by shame from the remembrance of our own folly,

بەڵام یەکێکیان شایەنی بەدواداچونە

or by remorse for the horror of our own injustice."

In other words: yes, some things are better than others.

لەگەڵ ئەو هەموو حەماسەتەدا وامان لێدەکات یاساکن بشکێنین

We should have preferences that lead us into one future over another.

دەکرێت ئاگادار بیت و یان دادپەروەر یان داهاتوو بەرەو خراپی ببەین

But when those preferences drive us too hard and too fast

یان بەهۆی بیرکردنەوەمان لە بێئەقڵیەکانمان

because we have overrated the difference between these futures,

یان بە پەشیمان بونمان لە نادادپەروەریەکانمان

we are at risk.

بەجۆرێکی تر، بەڵێ، هەندێک شت لە ئەوانیتر باشترن

When our ambition is bounded, it leads us to work joyfully.

دەبێت هەڵبژاردن بکەیت کە لە داهاتویەکەوە بمانخاتە یەکێکی تر

When our ambition is unbounded,

it leads us to lie, to cheat, to steal, to hurt others,

بەڵام کاتێک ئەو پەسەندکردنە زۆر خێرا پاڵمان پێوە دەنێت

to sacrifice things of real value.

لەبەرئەوەی زیادەڕەوی دەکەین لە جیاوازیەکان لەنێوان داهاتوەکاندا

When our fears are bounded,

we're prudent, we're cautious,

ئێمە لەبەردەم مەترسیداین

we're thoughtful.

When our fears are unbounded and overblown,

کاتێک ئارەزوەکانمان سنوردار بن وامان لێدەکەن بەخۆشیەوە کاربکەین

we're reckless, and we're cowardly.

کاتێک خواستەکانمان سنوردارنین وامان لێدەکەن درۆ بکەین، دزی بکەین، کەسانی تر ئازار بدەین

The lesson I want to leave you with, from these data,

is that our longings and our worries are both to some degree overblown,

بۆ قوربانیدان بۆ ئەو شتانەی کە بەهای ڕاستەقینەیان هەیە، کاتێک ترسەکانمان سنوردارن

because we have within us the capacity to manufacture the very commodity

ئێمە پێشبینی دەکەین، بیردەکەینەوە، ئاگادار بن

کاتێکیش ترسەکانمان سنوردار نین

we are constantly chasing when we choose experience.

ئێمە ئیهمال دەبین، دەترسین

Thank you.

ئەو وانەیەی دەمەوێت ئێوەی لەگەڵ بەجێبهێڵم لەم داتایانەوە

(Applause)

ئەوەیە کە وویستەکانمان و ترسەکانمان بەجۆرێک لە جۆرەکان زۆرن

لەبەرئەوەی ئێمە توانای دروستکردنی بەرهەممان هەیە

ئێمە بەردەوام لە گفتوگۆداین کاتێک ئەزمون هەڵدەبژێرین

سوپاس