Bunker Roy: Learning from a barefoot movement

Translator: Chanroeun PA Reviewer: Sothea Oum

I'd like to take you to another world.

ខ្ញុំ​ចង់​នាំ​អ្នក​ទៅ​ពិភពលោកមួយទៀត។

And I'd like to share

ហើយ​ខ្ញុំចង់​ប្រាប់​អ្នក​អំពី

a 45 year-old love story

រឿង​សេចក្តី​ស្រលាញ់​មួយដែល​មាន​អាយុ​៤៥​ឆ្នាំ

with the poor,

ជាមួយ​នឹង​ជន​ក្រីក្រ,

living on less than one dollar a day.

ដែល​រស់​ជាមួយ​នឹង​ចំណូល​តិច​ជាង​មួយ​ដុល្លា​ក្នុង​មួយ​ថ្ងៃ​។

I went to a very elitist, snobbish,

ខ្ញុំ​បាន​ទៅរៀន​នៅ​សាលា​ដែលសម្រាប់អភិជន, អ្នកវាយឫក,​

expensive education in India,

មានតម្លៃ​ថ្លៃ​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ឥណ្ឌា,

and that almost destroyed me.

ហើយ​ការទៅរៀន​នោះ​ស្ទើរតែ​បំផ្លាញ​ខ្ញុំ​។

I was all set

គ្រួសាខ្ញុំ​​បាន​ធ្វើអ្វីៗគ្រប់​យ៉ាងដើម្បីអោយខ្ញុំ​​

to be a diplomat, teacher, doctor --

ក្លាយ​ជា​អ្នក​ការទូត,​ គ្រូ​បង្រៀន​, វេជ្ជ​បណ្ឌិត..

all laid out.

អ្វី​ៗទាំងអស់​​ត្រូវ​បានរៀបចំទុកសំរាប់ខ្ញុំ​។

Then, I don't look it, but I was the Indian national squash champion

បន្ទាប់មកខ្ញុំមិនចង់លេីកទេតែខ្ញុំបានជាប់ជាជើងឯកថ្នាក់ជាតិខាង​កីឡាវាយកូនបា​ល់ផ្ទប់ជញ្ជាំងឥណ្ឌា

for three years.

​បានបី​ឆ្នាំ

(Laughter)

(សម្លេងសើច)

The whole world was laid out for me.

ពិភពលោកទាំងមូលបានបេីកឱកាសសម្រាប់ខ្ញុំ។

Everything was at my feet.

អ្វីគ្រប់យ៉ាងគឺបានក្រាលជាព្រំសំរាប់ខ្ញុំដេីរ។

I could do nothing wrong.

ខ្ញុំ​មិន​អាចធ្វើអ្វីខុសទេ។

And then I thought out of curiosity

ហើយបន្ទាប់មកខ្ញុំបានគិតដោយ​ចម្ងល់​ថា

I'd like to go and live and work

ខ្ញុំ​ចង់​ទៅ រស់នៅ និង​ធ្វើ​ការ

and just see what a village is like.

ហើយ​គ្រាន់ចង់ឃើញថាស្ថានភាពនៅក្នុងភូមិ​យ៉ាង​ម៉េច។

So in 1965,

ហេតុនេះ​ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦៥,

I went to what was called the worst Bihar famine in India,

ខ្ញុំបានទៅ​ឃេីញ គ្រោះទុរ្ភិក្សដែលអាក្រក់បំផុត​នៅរដ្ឋប៊ីហារ (Bihar) នៅក្នុងប្រទេសឥណ្ឌា,

and I saw starvation, death,

ហើយ​ខ្ញុំ​បាន​ឃើញ​គ្រោះអត់ឃ្លាន, ការស្លាប់,​

people dying of hunger, for the first time.

របស់ប្រជាជន​ដោយ​សារ​ការ​អត់ឃ្លាន, ជាលើកតំបូងបំផុត។

It changed my life.

ដែលនាំអោយ​ផ្លាស់​ប្តូរ​ជីវិត​របស់​ខ្ញុំ។

I came back home,

ខ្ញុំ​បាន​ត្រឡប់​មក​ផ្ទះ​វិញ,

told my mother,

ប្រាប់​ម្តាយ​របស់​ខ្ញុំថា,

"I'd like to live and work in a village."

«ខ្ញុំ​ចង់​រស់​នៅ​និង​ធ្វើ​ការ​នៅ​ក្នុង​ភូមិ»។

Mother went into a coma.

គ្រាន់តែឭ, ម្តាយ​ខ្ញុំ​បាន​សន្លប់ឈរ។

(Laughter)

(សម្លេងសើច)

"What is this?

«ស្អីគេនេះ?

The whole world is laid out for you, the best jobs are laid out for you,

ពិភពលោកទាំងមូលបេីកឱកាសរងចាំកូន, ការងារដ៏ល្អបំផុត​រងចាំកូន,

and you want to go and work in a village?

ហើយកូន​ចង់​ទៅ​​ធ្វើ​ការ​នៅ​តាម​ភូមិ?

I mean, is there something wrong with you?"

ម៉ែចង់ដឹងថា, តើ​ឯងកើតអី?»

I said, "No, I've got the best eduction.

ខ្ញុំ​បាន​ឆ្លើយថា, «អត់​មាន​កើត​អីទេ, ខ្ញុំ​មាន​ការអប់រំ​ដែល​ល្អ​បំផុត។

It made me think.

ដែលបង្រៀនអោយ​ខ្ញុំចេះ​គិត។

And I wanted to give something back

ហើយ​ខ្ញុំ​ចង់ធ្វេី​អ្វី​ខ្លះ​សំរាប់ជាការតបស្នង

in my own way."

តាម​វិធី​របស់​ខ្ញុំ​ផ្ទាល់។»

"What do you want to do in a village?

«តើ​ឯង​ចង់ធ្វើ​អ្វី​នៅ​ក្នុង​ភូមិ?

No job, no money,

បេីអត់​ការងារ, អត់​លុយ,

no security, no prospect."

អត់​សន្តិសុខ, អត់អនាគតផងហ្នឹង​។»

I said, "I want to live

ខ្ញុំ​បាន​ឆ្លើយ​ថា, «ខ្ញុំ​ចង់​រស់​នៅ​

and dig wells for five years."

និង​ ជីក​អណ្តូង​ជា​ច្រើន​ក្នុង​រយៈពេល​ ៥​ឆ្នាំ។»

"Dig wells for five years?

«ជីកអណ្តូង​ជា​ច្រើន​ក្នុង​រយៈពេល​៥​ឆ្នាំ?

You went to the most expensive school and college in India,

កូន​បាន​ទៅ​រៀន​នៅ​សាលា និង​មហាវិទ្យាល័យ​​ដែលថ្លៃ​បំផុត​​​​នៅ​ប្រទេស​ឥណ្ឌា

and you want to dig wells for five years?"

ហើយ​កូន​ឯង​ចង់​ជីក​អណ្តូង​អោយ​បាន​ច្រើន​ក្នុង​រយៈពេល​៥​ឆ្នាំ?»

She didn't speak to me for a very long time,

ម្តាយ​ខ្ញុំ​គាត់​មិន​បាន​និយាយ​រក​ខ្ញុំ​អស់​រយៈពេល​យ៉ាង​យូរ,

because she thought I'd let my family down.

ពីព្រោះ​គាត់​បាន​គិត​ថា​ខ្ញុំ​បាន​ធ្វើ​អោយ​គ្រួសារ​ខ្ញុំ​អស់​សង្ឃឹម។

But then,

ប៉ុន្តែ​ក្រោយ​មក,

I was exposed to the most extraordinary knowledge and skills

ខ្ញុំបានទទួលចំនេះដឹងនិងជំនាញវិសាមញ្ញច្រើនបំផុត

that very poor people have,

ដែល​ប្រជា​​ក្រីក្រមាន,

which are never brought into the mainstream --

ដែល​មិន​ធ្លាប់​ត្រូវ​បាន​បង្ហាញ​នៅ​ក្នុង​សង្គម​ទូទៅ..

which is never identified, respected,

​មិន​ត្រូវ​បាន​គេ​ដឹងឮ, ទទួលស្គាល់,

applied on a large scale.

យក​ទៅ​អនុវត្ត​នៅ​ក្នុង​ទ្រង់​ទ្រាយ​​ធំ។

And I thought I'd start a Barefoot College --

ហើយ​ខ្ញុំ​បានគិត​ថា​ខ្ញុំនឹង​បើ​កមហាវិទ្យាល័យ​ជើងជាប់ដី ​(Barefoot College) ..

college only for the poor.

មហាវិទ្យាល័យ​សម្រាប់​តែអ្នក​ក្រីក្រ​ប៉ុណ្ណោះ។

What the poor thought was important

អ្វី​ដែល​អ្នក​ក្រីក្រ​គិត​ថា​សំខាន់

would be reflected in the college.

នឹង​ត្រូវ​បាន​ឆ្លុះ​បញ្ចាំង​នៅ​ក្នុង​មហា​វិទ្យាល័យ​នេះ។

I went to this village for the first time.

ខ្ញុំ​បាន​ទៅ​ភូមិ​នេះ​ជា​លើក​ទី១។

Elders came to me

ពួកព្រឹទ្ធាចារ្យ​ជាច្រើនបាន​មក​ជួប​ខ្ញុំ

and said, "Are you running from the police?"

ហើយ​បាន​សួរ​ខ្ញុំ​ថា, «តើ​ឯងរត់​គេច​ពី​ប៉ូលីស​មែនទេ?»

I said, "No."

ខ្ញុំ​បាន​ឆ្លើយ​ថា, «អត់ទេ។»

(Laughter)

(សម្លេងសើច)

"You failed in your exam?"

«តើ​ឯង​ប្រលងធ្លាក់​មែនទេ?»

I said, "No."

ខ្ញុំ​បាន​ឆ្លើយ​ថា, «អត់ទេ។»

"You didn't get a government job?" I said, "No."

«តើ​ឯ​ង​ចូល​ធ្វើ​ការងារ​រដ្ឋ​មិន​បាន​មែនទេ?»​ ខ្ញុំ​បាន​ឆ្លើយ​ថា,​«អត់ទេ។»

"What are you doing here?

«តើ​អ្នក​ឯង​មកធ្វើ​អ្វី​ទីនេះ?»

Why are you here?

តើហេតុអ្វី​បានជាឯងនៅ​ទី​នេះ?

The education system in India

ប្រព័ន្ធ​អប់រំ​នៅ​ឥណ្ឌា​

makes you look at Paris and New Delhi and Zurich;

សម​អោយ​ឯង​ងាកមើលទៅ​ក្រុង​ ប៉ារីស និង ញូវ​ដេលី និង​ ហ្ស៊ូរិច,

what are you doing in this village?

តើ​ឯង​នឹង​ធ្វើ​អ្វី​នៅ​ក្នុង​ភូមិ​នេះ?

Is there something wrong with you you're not telling us?"

តើ​ឯងមាន​បញ្ហា​អ្វី​ដែល​មិន​អាច​ប្រាប់​ពួកយើង​បាន?»

I said, "No, I want to actually start a college

ខ្ញុំ​បាន​ឆ្លើយ​ថា, «អត់ទេ។» ខ្ញុំ​ពិត​ជា​ចង់​បង្កើតមហា​វិទ្យាល័យ​មួយ​​

only for the poor.

សម្រាប់​តែ​អ្នក​ក្រីក្រ។

What the poor thought was important would be reflected in the college."

អ្វី​ដែល​អ្នក​ក្រីក្រ​គិត​ថា​សំខាន់​នឹង​ដាក់​បញ្ចូល​នៅ​ក្នុង​សាលា​នេះ។»

So the elders gave me some very sound and profound advice.

ដូច្នេះពួកព្រឹទ្ធាចារ្យបានផ្តល់​ដំបូន្មានល្អៗ និង ​​​​​​​​​​ជ្រាល​ជ្រៅខ្លះដល់ខ្ញុំ។

They said, "Please,

ពួកគាត់​បាន​និយាយ​ថា, «សូម​,

don't bring anyone with a degree and qualification

កុំ​យក​អ្នក​ណា​ដែល​មាន​សញ្ញាបត្រ និង​គុណវឌ្ឍន៍​​ស្រាប់

into your college."

ចូល​ក្នុង​សាលា​របស់​ឯង។»

So it's the only college in India

ហេតុ​នេះ​ហើយ​វា​ជា​សាលា​តែ​មួយ​គត់​នៅ​ឥណ្ឌា

where, if you should have a Ph.D. or a Master's,

ដែលប្រសិនបើ​អ្នក​មាន​សញ្ញាបត្រ​បណ្ឌិត ឬ​ អនុបណ្ឌិត

you are disqualified to come.

នោះអ្នក​មិន​ត្រូវ​បាន​ទទួល​ស្គាល់​អោយ​ចូល​ទេ។

You have to be a cop-out or a wash-out or a dropout

អ្នក​ត្រូវ​ជា​មនុស្ស​ដែល​គេចវេស ឬ ត្រូវគេ​បណ្តេញ​ចេញ ឬ​អ្នក​បោះបង់ចោល​ការសិក្សា

to come to our college.

ដើម្បី​បានចូល​រៀន​នៅ​សាលា​របស់​យើង។

You have to work with your hands.

អ្នក​ត្រូវ​តែ​ធ្វើ​ការ​ដោយ​ដៃរបស់​អ្នក។

You have to have a dignity of labor.

អ្នកត្រូវតែមានភាពថ្លៃថ្នូរស្រលាញ់ការងារពលកម្ម។

You have to show that you have a skill that you can offer to the community

អ្នក​ត្រូវ​តែ​បង្ហាញ​ថា​អ្នក​មាន​ជំនាញ​ដែល​អ្នក​អាច​ផ្តល់​ទៅ​អោយ​សហគមន៍

and provide a service to the community.

ហើយ​ផ្តល់​សេវា​កម្ម​ទៅ​អោយ​សហគមន៍។

So we started the Barefoot College,

ហេតុ​នេះ​យើង​បាន​ចាប់​ផ្តើម​មហាវិទ្យាល័យ​ជើងជាប់ដី

and we redefined professionalism.

ហើយ​យើង​បាន​កំណត់​ឡើង​វិញ​វិជ្ជា​ជីវៈ។

Who is a professional?

តើ​នរណា​ជា​អ្នក​អាជីព?

A professional is someone

អ្នកអាជីព​គឺ​ជា​មនុស្ស​

who has a combination of competence,

ដែល​មាន​សមត្ថភាព,បូកផ្សំនិង

confidence and belief.

ទំនុកចិត្ត និង​ជំនឿ។

A water diviner is a professional.

អ្នក​ជំនាញ​ខាង​ព្យាករណ៍​កន្លែង​មាន​ទឹក​គឺ​ជា​មនុស្ស​អាជីព។

A traditional midwife

ឆ្មប​បែប​ប្រពៃ​ណី

is a professional.

គឺ​ជា​មនុស្ស​អាជីព។

A traditional bone setter is a professional.

អ្នក​តឆ្អឹងបាក់​តាម​ប្រពៃ​ណី​គឺ​មនុស្ស​អាជីព។

These are professionals all over the world.

ពួកគេគឺ​ជា​មនុស្ស​អាជីព​ដែលមាននៅទូទាំងពិភព​លោក។

You find them in any inaccessible village around the world.

អ្នក​អាច​រក​ពួកគេ​ឃើញ​នៅ​ក្នុង​ភូមិ​ដែល​មិន​អាច​ទៅ​ដល់​ ជុំវិញ​ពិភព​លោក​។

And we thought that these people should come into the mainstream

ហើយ​យើង​បាន​គិតថា​មនុស្ស​ទាំងអស់​នេះ​គួរ​តែ​ចូល​រួម​នៅ​ក្នុង​ សង្គម​ទូទៅ​

and show that the knowledge and skills that they have

និង​បង្ហាញ​ថា​ចំណេះដឹង និង​ជំនាញ​ទាំងឡាយ​ដែល​ពួកគេ​មាន​គឺ​មាន​

is universal.

លក្ខណៈសាកល

It needs to be used, needs to be applied,

ដែល​ត្រូវ​តែ​យក​មក​ប្រើ​ប្រាស់​, ត្រូវ​យក​មក​អនុវត្ត,

needs to be shown to the world outside --

យកមក​បង្ហាញ​ដល់​ពិភព​នៅ​ខាង​ក្រៅអោយបានឃេីញ..

that these knowledge and skills

ថា​ចំណេះ​ដឹង និង​ជំនាញ​ទាំងនេះ

are relevant even today.

គឺ​នៅ​មាន​ប្រយោជន៍​សូម្បី​តែ​សម្រាប់​ពេល​បច្ចុប្បន្ន។

So the college works

ហេតុ​នេះ​សាលា​មាន​ដំណើរការ

following the lifestyle and workstyle of Mahatma Gandhi.

តាម​លំនាំ​ជីវិត និង​របៀប​នៃ​ការ​ធ្វើ​ការ​របស់​មហា​ត្មៈ ហ្គាន់ឌី

You eat on the floor, you sleep on the floor, you work on the floor.

អ្នកបរិភោគនៅនឹងដី, អ្នកដេកនៅនឹងដី, អ្នកធ្វើការនៅនឹងដី។

There are no contracts, no written contracts.

គ្មានកិច្ច​សន្យា​សរសេរជា​លាយលក្ខណ៍​អក្សរ។

You can stay with me for 20 years, go tomorrow.

អ្នក​អាច​ស្នាក់​នៅ​ជាមួយ​ខ្ញុំ​២០​ឆ្នាំ, ហើយ​ចាក​ចេញ​ថ្ងៃ​ស្អែកក៍បាន។​

And no one can get more than $100 a month.

ហើយ​គ្មាន​នរណា​ម្នាក់​ដែល​អាច​ទទួល​បាន​ប្រាក់​ខែ​ច្រើន​ជាង​ ១០០​ ដុល្លាអាមេរិក​ក្នុង​មួយ​ខែឡើយ។

You come for the money, you don't come to Barefoot College.

ប្រសិនបើ​អ្នក​មក​ចង់​បាន​លុយ, សូម​កុំ​មក​សាលា​ជើងជាប់ដី។

You come for the work and the challenge,

បេី​មក​ដើម្បី​ធ្វើ​ការ​ និង​​ការជំនៈ,

you'll come to the Barefoot College.

អ្នក​គួរ​​មក​សាលា​ជើងជាប់ដី។

That is where we want you to try crazy ideas.

នោះ​គឺ​ជា​កន្លែង​ដែល​យើង​ចង់​អោយ​អ្នក​សាកល្បង​គំនិត​ប្លែកៗ​ខ្លះ។

Whatever idea you have, come and try it.

គំនិត​អ្វី​ក៏​ដោយ​ដែល​អ្នក​មាន​, មកទីនេះ​ ហើយ​សាកល្បង​វា។

It doesn't matter if you fail.

​អត់​បញ្ហា​​​ ​​ប្រសិន​បើ​អ្នក​បរាជ័យ។

Battered, bruised, you start again.

ខូច​ខាត, របួស​ស្នាម​, អ្នក​ចាប់​ផ្តើម​ម្តង​ទៀត។

It's the only college where the teacher is the learner

វា​ជា​សាលា​តែ​មួយ​គត់​ដែល​គ្រូ​គឺ​ជា​អ្នក​រៀន​

and the learner is the teacher.

ហើយ​អ្នក​រៀន​គឺ​ជា​គ្រូ។

And it's the only college where we don't give a certificate.

ហើយ​វា​ក៏​ជា​សាលា​តែ​មួយ​គត់​​ដែល​យើង​មិន​ចេញ​វិញ្ញា​បនបត្រ​ អោយ​ឡើយ។

You are certified by the community you serve.

អ្នក​ត្រូវ​បាន​បញ្ជាក់​វិញ្ញា​បនបត្រ​ដោយ​សហគមន៍​ដែល​ដែល​អ្នក​បំរើ។

You don't need a paper to hang on the wall

អ្នក​មិន​ត្រូវ​ការ​ក្រដាស់​មួយ​សន្លឹក​ដើម្បី​ព្យួរ​នៅ​លើ​ជញ្ជាំង

to show that you are an engineer.

ដើម្បី​បង្ហាញ​ថា​អ្នក​គឺ​ជា​វិស្វ​ករ​ឡើយ។

So when I said that,

ដូច្នេះ​នៅពេល​ដែល​ខ្ញុំ​បាន​និយាយ​អញ្ចឹង,​

they said, "Well show us what is possible. What are you doing?

ពួកគេ​បាន​និយាយថា​, «អញ្ចឹង​បង្ហាញ​ពួកយើង​មកអ្វី​ដែល​អាច​ធ្វើ​បាន។ តើ​អ្នក​កំពុង​ធ្វើ​អ្វី?

This is all mumbo-jumbo if you can't show it on the ground."

នេះគឺថាគ្មានន័យអ្វីទាំងអស់ប្រសិនបើអ្នកមិនអាចបង្ហាញវាអោយឃេីញជាក់ស្តែង»

So we built the first Barefoot College

ហេតុ​នេះ​ហើយ​ ពួក​យើង​បាន​កសាង​សាលា​ជើងជាប់ដី​ទី១

in 1986.

នៅ​ឆ្នាំ​១៩៨៦។

It was built by 12 Barefoot architects

វា​ត្រូវ​បាន​កសាង​ដោយ​ស្ថាបត្យករ​សាលាជើងជាប់ដីចំនួន​១២​នាក់

who can't read and write,

ដែល​មិន​ចេះ​អាន​ និង​សរសេរ,

built on $1.50 a sq. ft.

កសាង​ក្នុង​តម្លៃ ១,៥០ ដុល្លា​ក្នុង​មួយ​ម៉ែតការ៉េ

150 people lived there, worked there.

មនុស្ស​ចំនួន​ ១៥០​នាក់​បាន​រស់​នៅ​ទីនោះ, ធ្វើ​ការ​នៅ​ទី​នោះ។

They got the Aga Khan Award for Architecture in 2002.

ពួកគេ​បាន​ទទួល​ពាន់​រង្វាន់​ស្ថាបត្យកម្ម​អាហ្គា ខាន (Aga Khan Award for Architecture) នៅ​ឆ្នាំ​២០០២។

But then they suspected, they thought there was an architect behind it.

ប៉ុន្តែ​ក្រោយ​មក​ពួកគេ​ត្រូវបាន​សង្ស័យ​ថាច្បាស់ជា​មាន ​ស្ថាបត្យករ​នៅ​ពីក្រោយខ្នង​ការសាងសង់សាលានេះ។

I said, "Yes, they made the blueprints,

ខ្ញុំ​បាន​ប្រាប់​គេ​ថា, «បាទ, ស្ថាបត្យករ​បាន​គូរ​ប្លង់​អាគារ,

but the Barefoot architects actually constructed the college."

ប៉ុន្តែជាក់ស្តែង​ក្រុម​ស្ថាបត្យករ​សាលាជើងជាប់ដីបាន​កសាង​សាលា​នោះ។»

We are the only ones who actually returned the award for $50,000,

ពួកយើង​គឺ​ជា​មនុស្ស​តែ​មួយ​ក្រុម​គត់​ដែល​ជាក់ស្តែង​បាន​ប្រគល់​រង្វាន់៥០.០០០​ដុល្លា​ទៅ​អោយ​គេ​វិញ,

because they didn't believe us,

ពីព្រោះ​ពួកគេ​មិន​បាន​ជឿ​ពួកយើង,

and we thought that they were actually casting aspersions

ហើយយើងបានគិតថាពួកគេពិត​ជា​បាន​ធ្វេីអោយប៉ះពាល់ដល់ កិត្តិនាមរបស់

on the Barefoot architects of Tilonia.

ស្ថាបត្យករសាលាជើងជាប់ដី​ ទីឡូនៀ។

I asked a forester --

ខ្ញុំ​បាន​សួរ​អ្នក​ជំនាញ​ខាង​ព្រៃឈើ..

high-powered, paper-qualified expert --

ដែល​ជាអ្នកជំនាញ មានអំណាច​ ​សញ្ញាបត្រខ្ពស់..

I said, "What can you build in this place?"

ខ្ញុំ​បាន​និយាយថា, «តើ​អ្នក​អាច​កសាង​អ្វីបាន​នៅ​កន្លែង​នេះ?»

He had one look at the soil and said, "Forget it. No way.

គេបាន​មើល​ទៅ​ដី​ ហើយ​បាន​និយាយ​ថា, «បំភ្លេច​វា​ចោល​ទៅ, គ្មាន​ផ្លូវ​ទេ។

Not even worth it.

វាគ្មាន​តម្លៃអីទេ។​

No water, rocky soil."

អត់ទឹក, ដីសុទ្ធ​តែ​ថ្ម។»

I was in a bit of a spot.

ខ្ញុំ​មិន​អស់​ចិត្ត​។

And I said, "Okay, I'll go to the old man in village

ហើយ​ខ្ញុំ​បាន​និយាយ​ថា, «មិន​អីទេ, ខ្ញុំ​នឹង​ទៅជួប​ព្រឹទ្ធាចារ្យ​នៅ​ក្នុង​ភូមិ

and say, 'What should I grow in this spot?'"

ហើយ​បាន​សួរ​គាត់​ថា​, «តើ​ខ្ញុំ​អាច​ដាំ​អ្វី​បាននៅ​កន្លែង​នេះ?»

He looked quietly at me and said,

គាត់​មើល​មក​ខ្ញុំ​យ៉ាង​ស្ងៀម​ស្ងាត់​ ហើយ​បាន​និយាយ​ថា,

"You build this, you build this, you put this, and it'll work."

«អ្នក​ឯង​ធ្វើ​អានេះ, អ្នក​ធ្វើ​អានេះ, អ្នក​ដាក់​អានេះ, ហើយ​វា​ នឹង​កើត។»

This is what it looks like today.

នេះជា​អ្វីដែល​វា​កើត​រហូត​ដល់សព្វថ្ងៃ​នេះ។

Went to the roof,

ឡើងទៅ​លើ​ដំបូល​,

and all the women said, "Clear out.

ហើយ​ស្ត្រីទាំងអស់​និយាយ​ថា, «ចេញ​ទៅ​។

The men should clear out because we don't want to share this technology with the men.

បុរសៗ​គួរតែ​ចេញ​ទៅ​ពីព្រោះ​ពួកយើង​មិន​ចង់​ចែក​រំលែក ​បច្ចេកវិទ្យា​នេះ​ជា​មួយ​នឹង​បុរស​ទេ។

This is waterproofing the roof."

នេះ​ជា​ការ​ធ្វើ​អោយ​ដំបូល​មិន​ជ្រាប​ទឹក។»

(Laughter)

(សម្លេង​សើច)

It is a bit of jaggery, a bit of urens

ដំបូលធ្វើពីស្កត្នោត​ បន្តិច, ជាមួយស្លឹកស្បូវ បន្តិច​

and a bit of other things I don't know.

និង​មាន​វត្ថុ​ផ្សេងៗ​ខ្លះ​ទៀត ដែល​ខ្ញុំ​មិន​ស្គាល់។

But it actually doesn't leak.

ប៉ុន្តែ​វាពិតជា​មិន​លេច​ទឹក។

Since 1986, it hasn't leaked.

ចាប់តាំងពី​ឆ្នា​១៩៨៦, ដំបូលមិន​ដែល​លេច​ទឹក​ទេ។

This technology, the women will not share with the men.

បច្ចេកវិទ្យា​នេះ​, ស្ត្រី​នឹង​មិន​ប្រាប់​បុរសៗ​ឡើយ។

(Laughter)

(សម្លេង​សើច)

It's the only college

វា​គឺ​ជា​សាលា​តែ​មួយ​គត់​

which is fully solar-electrified.

ដែល​ដំណើរ​ការ​ដោយ​ចរន្តអគ្តិសនី​ដែល​ដើរដោយ​ពន្លឺ​ព្រះ​អាទិត្យទាំងស្រុង។

All the power comes from the sun.

ថាមពល​ទាំងអស់​គឺ​បាន​មក​ពីព្រះ​អាទិត្យ។

45 kilowatts of panels on the roof.

បន្ទះ​នៅ​លើ​ដំបូល​ដែល​មាន​កំលាំង​ ៤៥​គីឡូវ៉ាត់។

And everything works off the sun for the next 25 years.

ហើយ​អ្វី​ៗ​ទាំងអស់​ដើរ​ដោយ​ថាមពល​ព្រះ​អាទិត្យ​សម្រាប់​រយៈពេល ​​២៥​ឆ្នាំ​ខាង​មុខ​។

So long as the sun shines,

អោយ​តែ​ព្រះ​អាទិត្យ​នៅ​បញ្ចេញ​ពន្លឺ,

we'll have no problem with power.

ពួក​យើង​នឹង​មិន​មាន​បញ្ហា​ជាមួយ​នឹង​ថាមពលទេ។

But the beauty is

ប៉ុន្តែ​ចំនុច​ល្អគឺ

that is was installed

ថា​វា​ត្រូវ​បាន​តម្លើង​

by a priest, a Hindu priest,

ដោយ​អ្នក​បួស​ម្នាក់, អ្នក​បួស​សាសនា​ហិន​ឌូ

who's only done eight years of primary schooling --

ដែល​បាន​ទទួល​ការ​សិក្សា​ជា​បឋម​តែ​៨​ឆ្នាំ​ប៉ុណ្ណោះ..

never been to school, never been to college.

មិន​ដែល​បាន​ទៅ​រៀន​នៅ​សាលា, មិន​ដែល​ទៅរៀន​នៅ​មហាវិទ្យាល័យ

He knows more about solar

គាត់​ដឹង​ច្រើន​អំពីថាមពល​ព្រះ​អាទិត្យ

than anyone I know anywhere in the world guaranteed.

ជាងអ្នកដែល​ខ្ញុំ​ស្គាល់នៅក្នុង​ពិភពលោក​ ខ្ញុំធានា។

Food, if you come to the Barefoot College,

អាហារ, ប្រសិនបើ​អ្នក​មក​មហាវិទ្យាល័យ​ជើងជាប់ដី

is solar cooked.

គឹចំអិន​ដោយ​ថាមពល​ពីព្រះ​អាទិត្យ។

But the people who fabricated that solar cooker

ប៉ុន្តែ​មនុស្ស​ដែល​ផលិត​ចង្ក្រាន​ថាមពល​ព្រះ​អាទិត្យ​

are women,

គឺ​ជា​ស្ត្រី

illiterate women,

ស្ត្រីដែល​មិន​ចេះ​អក្សរ,

who actually fabricate

ដែល​ពិត​ជា​បាន​ផលិត

the most sophisticated solar cooker.

ចង្ត្រានថាមពល​ព្រះអាទិត្យ​ដែល​ស្មុក​ស្មាញ។

It's a parabolic Scheffler solar cooker.

វា​ជា​ចង្ក្រាន​ប៉ារ៉ាបូលប្រើថាមពល​​ព្រះអាទិត្យ​។

Unfortunately, they're almost half German,

ជាអកុសល​, ពួកគេ​ជិត​ក្លាយ​ជា​ជនជាតិ​អាឡឺម៉ង់​ពាក់​កណ្តាល​ទៅ​ហើយ,

they're so precise.

ពួកគេ​ច្បាស់លាស់​ណាស់។

(Laughter)

(សម្លេងសើច)

You'll never find Indian women so precise.

អ្នក​នឹង​មិន​អាច​រក​ស្ត្រីឥណ្ឌា​ដែល​ច្បាស់​លាស់​បែប​នេះទេ។

Absolutely to the last inch,

ដាច់​ខាត​រហូត​ដល់​ចំនុច​ចុង​ក្រោយ,

they can make that cooker.

ពួកគេ​អាច​បង្កើត​ចង្ក្រាន​នោះ។

And we have 60 meals twice a day

ហើយ​យើង​ចំអិន​អាហារ​សម្រាប់​៦០​ នាក់​ ពីរដង​ក្នុង​មួយ​ថ្ងៃ

of solar cooking.

ដោយ​ប្រើ​ចង្ក្រាន​ថាមពល​ព្រះ​អាទិត្យ។

We have a dentist --

យើង​មាន​ពេទ្យ​ធ្មេញ..

she's a grandmother, illiterate, who's a dentist.

គាត់ជា​ជីដូន​, មិន​ចេះ​អក្សរ, ដែល​ជា​ពេទ្យ​ធ្មេញ។

She actually looks after the teeth

គាត់​ព្យាបាល​ធ្មេញ​កុមារ​

of 7,000 children.

៧.០០០ នាក់។

Barefoot technology:

បច្ចេកវិទ្យា​សាលាជើងជាប់ដី

this was 1986 -- no engineer, no architect thought of it --

នេះគឺ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៨៦..អត់មាន​វិស្វករ, អត់មាន​ស្ថាបត្យករ​បាន​គិត​អំពី​វា

but we are collecting rainwater from the roofs.

ប៉ុន្តែ​ពួក​យើង​បាន​ប្រមូល​ទឹក​ភ្លៀង​ពី​ដំបូល។

Very little water is wasted.

ទឹកតិចតួច​បំផុត​ដែល​បាន​បាត់​បង់។

All the roofs are connected underground

ដំបូល​ទាំងអស់​ត្រូវ​បាន​តភ្ជាប់​ទៅ​អាងស្តុក​ក្រោម​ដី

to a 400,000 liter tank,

ដែល​មាន​ចំណុះ​​ ៤០០ ០០០ លីត្រ,

and no water is wasted.

ហើយទឹក​មិន​ត្រូវ​បាន​ខ្ជះខ្ជាយ​ឡើយ។

If we have four years of drought, we still have water on the campus,

ប្រសិនបើ​មាន​ការរាំងស្ងួត​៤​ឆ្នាំ, យើង​នៅ​តែ​មាន​ទឹក​នៅ​ក្នុង​សាលា,

because we collect rainwater.

ពីព្រោះ​យើង​បាន​ត្រងទឹក​ភ្លៀង។

60 percent of children don't go to school,

ក្មេងៗ ៦០%​មិន​ទៅ​សាលា​ទេ,​

because they have to look after animals --

ពីព្រោះ​ពួកគេ​ត្រូវ​មើល​សត្វ..

sheep, goats --

ចៀម, ពពែ..

domestic chores.

ធ្វើ​ការងារ​ផ្ទះ។

So we thought of starting a school

ហេតុ​នេះ​យើង​បាន​គិត​ចាប់​ផ្តើម​សាលា​រៀន​

at night for the children.

នៅ​ពេល​យប់​សម្រាប់​ក្មេងៗ​ទាំងនោះ

Because the night schools of Tilonia,

ដោយសារតែមានសាលារៀន​ពេល​យប់​នៅ​ទីឡូនៀ​នេះហើយ

over 75,000 children have gone through these night schools.

ដែល​​ក្មេង​ចំនួនជាង​ ៧៥ ០០០នាក់​បាន​ឆ្លងកាត់​សាលា​ពេល​យប់​ ទាំងអស់​នេះ​។

Because it's for the convenience of the child;

ពីព្រោះ​វា​មាន​ភាព​ងាយ​ស្រួល​សម្រាប់​កុមារ,

it's not for the convenience of the teacher.

វា​មិន​មែន​សម្រាប់​ភាព​ងាយ​ស្រួល​របស់​គ្រូ​ឡើយ។

And what do we teach in these schools?

ហើយ​តើ​យើង​បង្រៀន​អ្វី​ខ្លះ​នៅ​សាលា​ទាំងនេះ?

Democracy, citizenship,

លទ្ធិ​ប្រជា​ធិបតេយ្យ, ពលរដ្ឋវិជ្ជា,

how you should measure your land,

វិធី​វាស់​ដី​របស់​អ្នក​,

what you should do if you're arrested,

តើ​អ្នក​គួរធ្វើ​អ្វី​ប្រសិន​បើ​អ្នក​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាប់​ខ្លួន,

what you should do if your animal is sick.

តើអ្នក​ត្រូវ​ធ្វើ​អ្វី​ប្រសិន​បើ​សត្វ​របស់​អ្នក​ឈឺ។

This is what we teach in the night schools.

នេះគឺជាអ្វី​ដែល​យើង​បង្រៀន​នៅ​សាលា​ពេល​យប់។

But all the schools are solar-lit.

ប៉ុន្តែ​សាលា​ទាំងអស់​ត្រូវ​បាន​បំភ្លឺ​ដោយ​ថាម​ពល​ព្រះ​អាទិត្យ។

Every five years

រាល់​ប្រាំឆ្នាំ​ម្តង

we have an election.

យើង​មាន​ការ​បោះ​ឆ្នោត។

Between six to 14 year-old children

ក្មេងៗ​អាយុចន្លោះពី ៦ ទៅ​១៤ ឆ្នាំ

participate in a democratic process,

ចូលរួម​នៅ​ក្នុង​ដំណើរ​ការ​ប្រជាធិបតេយ្យ,

and they elect a prime minister.

ហើយ​ពួកគេ​ជ្រើសរើស​នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី។

The prime minister is 12 years old.

នាយករដ្ឋមន្ត្រីអាយុ ១២ ឆ្នាំ។

She looks after 20 goats in the morning,

នាង​មើល​ពពែ​២០​ក្បាល​នៅ​ពេល​ព្រឹក,

but she's prime minister in the evening.

ប៉ុន្តែ​នាង​ជា​នាយក​រដ្ឋ​មន្ត្រី​នៅ​ពេល​ល្ងាច។

She has a cabinet,

នាងមាន​ខុទ្ធ​ការល័យ,

a minister of education, a minister for energy, a minister for health.

រដ្ឋ​មន្ត្រី​អប់រំ, រដ្ឋមន្ត្រីថាមពល,​ រដ្ឋ​មន្ត្រីសុខាភិបាល។

And they actually monitor and supervise

ហើយ​ជា​ការពិតពួកគេ​គ្រប់គ្រង និង​ដឹកនាំ​​

150 schools for 7,000 children.

សាលា​ចំនួន​១៥០ សម្រាប់​កូនក្មេង​ ៧០០០ នាក់។

She got the World's Children's Prize five years ago,

នាងទទួល​បាន​ពានរង្វាន់​ក្មេង​ពិភពលោក (World's Children's Prize) កាលពី​ប្រាំឆ្នាំ​មុន។

and she went to Sweden.

ហើយ​នាង​បាន​ទៅ​ប្រទេស​ស៊ុយអែត។

First time ever going out of her village.

វាជាលើកទី​១​ដែល​នាង​បាន​ចេញ​ពីភូមិ​របស់​នាង។

Never seen Sweden.

មិន​ដែល​ធ្លាប់​ជួប​ជនជាតិ​ស៊ុយ​អែត។

Wasn't dazzled at all by what was happening.

មិន​បាន​ស្រឡាំងកាំងចំពោះ​អ្វី​គ្រប់យ៉ាង​ដែល​កើត​ឡើង។

And the Queen of Sweden, who's there,

ហើយ​ម្ចាស់​ក្សត្រី​ស៊ុយអែត, ដែល​នៅទីនោះ,

turned to me and said, "Can you ask this child where she got her confidence from?

ងាក​មក​ខ្ញុំ​​ ហើយ​សួរ​ថា, «តើ​អ្នក​អាច​សួរ​ក្មេង​នេះ​ថា តើ​នាងទទួល​បាន​ទំនុក​ចិត្ត​របស់​នាង​ពីណា?

She's only 12 years old,

នាងមានអាយុ​តែ​១២​ឆ្នាំ​,

and she's not dazzled by anything."

ហើយ​នាង​មិន​ស្រឡាំងកាំង​នឹង​អ្វីសោះ។»

And the girl, who's on her left,

ហើយ​ក្មេងស្រី​ ដែល​នៅ​ខាង​ស្តាំ​ដៃ​គាត់,

turned to me and looked at the queen straight in the eye

បាន​ងាក​មក​ខ្ញុំ​ ហើយ​មើលចំព្រះភក្រ្ត​​របស់​ម្ចាស់​ក្សត្រី​

and said, "Please tell her I'm the prime minister."

ហើយ​បាន​និយាយ​ថា, «សូម​ទូលព្រះនាងផងថា​ ខ្ញុំ​គឺ​ជា​នាយក​រដ្ឋមន្ត្រី។»

(Laughter)

(សម្លេងសើច)

(Applause)

(សម្លេងទះដៃ)

Where the percentage of illiteracy is very high,

នៅកន្លែងដែល​អត្រា​អនក្ខរកម្ម​​ខ្ពស់​ពេក,

we use puppetry.

យើង​ប្រើ​អាយ៉ង។

Puppets is the way we communicate.

អាយ៉ង​គឺ​ជា​វិធីដែល​ដែល​ទាក់ទងគ្នា។

You have Jokhim Chacha

អ្នក​មាន​ ចូឃីម ឆាឆា

who is 300 years old.

ដែល​មាន​អាយុ ៣០០ ឆ្នាំ។

He is my psychoanalyst. He is my teacher.

គាត់​ជា​អ្នក​វិភាគ​ចិត្តសាស្ត្រ​របស់​ខ្ញុំ​។ គាត់​ជា​គ្រូ​របស់​ខ្ញុំ។

He's my doctor. He's my lawyer.

គាត់​ជា​គ្រូពេទ្យរបស់​ខ្ញុំ។ គាត់​ជា​មេធាវី​របស់​ខ្ញុំ។

He's my donor.

គាត់​ជា​ម្ចាស់​ជំនួយ​របស់​ខ្ញុំ។

He actually raises money,

តាម​ពិត​ទៅ​គាត់​ជួយ​រៃ​អង្គាស​ប្រាក់,

solves my disputes.

ដោះស្រាយ​ទំនាស់​របស់​ខ្ញុំ។

He solves my problems in the village.

គាត់​ដោះស្រាយ​បញ្ហា​របស់​ខ្ញុំ​នៅ​ក្នុង​ភូមិ។

If there's tension in the village,

ប្រសិនបើ​មាន​បញ្ហាតានតឹង​នៅ​ក្នុង​ភូមិ,

if attendance at the schools goes down

ប្រសិនបើ​វត្តមាន​សិស្ស​មក​រៀន​នៅ​សាលា​មាន​ការធ្លាក់​ចុះ

and there's a friction between the teacher and the parent,

និង​មាន​ជំលោះ​រវាង​គ្រូ​និង​ឪពុក​ម្តាយ​សិស្ស

the puppet calls the teacher and the parent in front of the whole village

អាយ៉ងកោះ​ហៅ​គ្រូ​ និង​ឪពុកម្តាយ​សិស្ស​មក​ជួប​ នៅ​មុខ​មនុស្ស​ក្នុង​ភូមិទាំងមូល

and says, "Shake hands.

ហើយ​ប្រាប់​, «អោយ​ពួកគេ​ចាប់​ដៃ​គ្នា​

The attendance must not drop."

កុំអោយវត្តមាន​​ធ្លាក់ចុះទៀត។»

These puppets

អាយ៉ង​ទាំងនេះ​

are made out of recycled World Bank reports.

ធ្វើ​ពីក្រដាស់​ដែល​អាច​ប្រើ​ឡើងវិញនៃរបាយ​ការណ៍​របស់​ធនាគារ​ពិភពលោក​។

(Laughter)

(សម្លេងសើច)

(Applause)

(សម្លេងទះដៃ)

So this decentralized, demystified approach

ដូច្នេះ​នេះ​ជា​វិធី​ចែករំលែក និង​ធ្វើ​អោយ​ច្បាស់​លាស់

of solar-electrifying villages,

ភូមិ​ប្រើថាមពល​អគ្គិសនី​ពីពន្លឺព្រះ​អាទិត្យ,

we've covered all over India

យើង​បាន​ធ្វើ​ពេញ​ទូទាំងប្រទេសឥណ្ឌា

from Ladakh up to Bhutan --

ពីឡាដាក (Ladakh) ទៅ​ ប៊ុតាន (Bhutan) ..

all solar-electrified villages

គ្រប់ភូមិប្រើ​ថាមពល​អគ្គិសនី​ពីពន្លឺព្រះ​អាទិត្យ

by people who have been trained.

ដំឡើងដោយ​មនុស្ស​ដែល​យើងបាន​បណ្តុះបណ្តាល។

And we went to Ladakh,

ហើយ​យើង​បាន​ទៅ​​ឡាដាក (Ladakh),

and we asked this woman --

ហើយ​យើង​បាន​សួរ​ស្ត្រីម្នាក់នេះ..

this, at minus 40, you have to come out of the roof,

នេះសីតុណ្ហភាព​​​ ដក៤០អង្សា, អ្នក​ត្រូវតែ​ចេញ​ពីដំបូល

because there's no place, it was all snowed up on both sides --

ពីព្រោះ​មិន​កន្លែង​ទេ, វា​ត្រូវ​បាន​គ្រប់ដណ្តប់​ដោយ​ព្រិល​ ទាំងសងខាង..

and we asked this woman,

ហើយ​យើង​បាន​សួរ​ស្ត្រី​នេះថា,

"What was the benefit you had

«តើ​អ្នក​ទទួល​បាន​ប្រយោជន៍​អ្វី​

from solar electricity?"

ពី​អគ្គិសនី​ពីពន្លឺ​ព្រះ​អាទិត្យ?»

And she thought for a minute and said,

ហើយ​គាត់​គិត​មួយ​សន្ទុះ​ហើយ​បាន​ឆ្លើយ​ថា,

"It's the first time I can see my husband's face in winter."

«វា​ជា​លើកទី១​ដែល​ខ្ញុំ​អាច​មើល​ឃើញ​មុខ​ប្តី​របស់​ខ្ញុំ​នៅ​ខែធ្លាក់​ទឹក​កក។»

(Laughter)

(សម្លេងសើច)

Went to Afghanistan.

ទៅ​ប្រទេសអាហ្គា​នីស្ថាន។

One lesson we learned in India

មេរៀន​មួយ​ដែល​យើង​បានរៀន​នៅ​ឥណ្ឌា

was men are untrainable.

គឺបុរសៗ​មិន​អាច​បង្ហាត់​បង្រៀន​បាន​ទេ។

(Laughter)

(សម្លេងសើច)

Men are restless,

មនុស្ស​ប្រុស​នៅ​មិន​ស្ងៀម,

men are ambitious,

មនុស្ស​ប្រុស​មាន​មហិច្ឆតា

men are compulsively mobile,

មនុស្ស​ប្រុស​ចល័ត​តាម​ចិត្ត​ចង់,

and they all want a certificate.

ហើយ​ពួកគេ​ទាំងអស់​ចង់​បាន​វិញ្ញាបនបត្រ។

(Laughter)

(សម្លេងសើច)

All across the globe, you have this tendency

ពេញ​ទូទាំងពិភពលោក, អ្នក​ជួប​នឹង​ទំនោរដែល​

of men wanting a certificate.

បុរស​ចង់​បាន​វិញ្ញាបនបត្រ។

Why? Because they want to leave the village

ហេតុអ្វី?​ ពីព្រោះ​ពួកគេ​ចង់​ចាក​ចេញ​ពីភូមិ

and go to a city, looking for a job.

ហើយ​ទៅ​ទីក្រុង, ស្វែងរក​ការងារ​ធ្វើ។

So we came up with a great solution:

ហេតុ​នេះ​យើង​មាន​ដំណោះស្រាយ​ប្រសើរ​បំផុត៖

train grandmothers.

បណ្តុះ​បណ្តាល​ជីដូនៗ។

What's the best way of communicating

តើអ្វី​ជា​វិធីប្រាស្រ័យ​ទាក់ទងគ្នា​ដ៏​ប្រសើរ​បំផុត

in the world today?

នៅ​ក្នុង​ពិភព​លោក​សព្វថ្ងៃ?

Television? No.

ទូរទស្សន៍? ទេ។

Telegraph? No.

ទូរលេខ? ទេ។

Telephone? No.

ទូរសព្ទ? ទេ។

Tell a woman.

ប្រាប់​ទៅ​ស្ត្រី។

(Laughter)

(សម្លេងសើច)

(Applause)

(សម្លេងទះដៃ)

So we went to Afghanistan for the first time,

ហេតុ​នេះ​យើង​បាន​ទៅ​ប្រទេសអាហ្គានីស្ថាន​ជាលើកទី១,

and we picked three women

ហើយ​យើង​បាន​ជ្រើសរើស​ស្ត្រីបីរូប

and said, "We want to take them to India."

ហើយ​បាន​និយាយ​ថា​, «យើង​ចង់​នាំ​ពួកគាត់​ទៅ​ប្រទេសឥណ្ឌ។»

They said, "Impossible. They don't even go out of their rooms,

ពួកគេ​បាន​ឆ្លើយ​ថា, «មិន​អាច​ទៅ​រួច​ទេ។» ពួកគេ​មិន​ទាំងដែល​ចេញ ​ពីបន្ទប់​របស់​ពួកគេផង,

and you want to take them to India."

ហើយ​អ្នក​ចង់​យកពួកគេទៅឥណ្ឌា។»

I said, "I'll make a concession. I'll take the husbands along as well."

ខ្ញុំ​បាន​និយាយ​ថា, «ខ្ញុំ​នឹង​ធ្វើ​សម្បទាន។ ខ្ញុំ​នឹង​យក​ប្តី​ពួកអ្នកទៅ​​ ជា​មួយ​ដែរ។»

So I took the husbands along.

ហេតុនេះ​ខ្ញុំ​បាន​នាំ​ប្តី​របស់​ពួកគេ​មក​ជា​មួយ​ដែរ។

Of course, the women were much more intelligent than the men.

ពិតណាស់​, ស្ត្រី​មាន​ភាព​វៃឆ្លាត​ជាង​ បុរសឆ្ងាយណាស់។

In six months,

ក្នុង​រយៈពេល​៦​ខែ,

how do we train these women?

តើ​យើង​បណ្តុះ​បណ្តាល​ស្ត្រី​ទាំងនេះ​យ៉ាង​ម៉េច?

Sign language.

ភាសាសញ្ញា។

You don't choose the written word.

អ្នក​មិន​ជ្រើសរើស​ពាក្យ​សរសេរទេ។

You don't choose the spoken word.

អ្នក​មិន​ជ្រើសរើសពាក្យ​និយាយទេ។

You use sign language.

អ្នក​ប្រើ​ភាសា​សញ្ញា។

And in six months

ក្នុង​រយៈពេល​៦​ខែ

they can become solar engineers.

ពួកគេ​អាច​ក្លាយ​ជា​វិស្វករថាមពល​ពន្លឺ​ព្រះ​អាទិត្យ។

They go back and solar-electrify their own village.

ពួកគេ​បាន​ត្រលប់ទៅវិញ ហើយ​បង្កើត​អគ្គិសនីពីពន្លឺព្រះ​អាទិត្យ​ សម្រាប់​ភូមិ​របស់​ពួកគេ។

This woman went back

ស្ត្រីនេះបាន​ត្រលប់​ទៅវិញ

and solar-electrified the first village,

ហើយ​បង្កើត​អគ្គិសនីពីពន្លឺព្រះ​អាទិត្យ​សម្រាប់​ភូមិ​ទី១,

set up a workshop --

បង្កើត​កន្លែង​រោងជាង..

the first village ever to be solar-electrified in Afghanistan

ជាភូមិទី១​ដែល​ប្រើអគ្គិសនីពីពន្លឺព្រះ​អាទិត្យ​នៅ​ក្នុង​ប្រទេសអាហ្គានីស្ថាន

[was] by the three women.

(ដោយ) ស្ត្រីបីនាក់។

This woman

ស្ត្រីនេះ

is an extraordinary grandmother.

ជា​ជីដូន​ដ៏​អស្ចារ្យ។

55 years old, and she's solar-electrified 200 houses for me in Afghanistan.

អាយុ ៥៥ ឆ្នាំ​ ហើយ​គាត់បង្កើត​អគ្គិសនីពីពន្លឺព្រះ​អាទិត្យ​ សម្រាប់​២០០​ផ្ទះ​សម្រាប់​ខ្ញុំ​នៅ​ក្នុង​ប្រទេសអាហ្គា​នីស្ថាន។

And they haven't collapsed.

ហើយ​ពួកគេ​មិន​ដែល​បរាជ័យ​ឡើយ។

She actually went and spoke to an engineering department in Afghanistan

គាត់​ពិត​ជា​បាន​ទៅ​ និង​និយាយ​ជាមួយ​នាយកដ្ឋានវិស្វកម្ម​ នៅ​ប្រទេស​អាហ្គានីស្ថាន

and told the head of the department

ហើយ​បាន​ប្រាប់​ប្រធាន​នាយដ្ឋាន

the difference between AC and DC.

ពីភាព​ខុស​គ្នា​រវាង​ភ្លើឹង ​AC និង​ DC។

He didn't know.

គាត់​មិន​បានដឹង។

Those three women have trained 27 more women

ស្ត្រីទាំងបីនាក់​នោះ​បាន​បណ្តុះបណ្តាល​ស្ត្រី​២៧​នាក់​ផ្សេងទៀត

and solar-electrified 100 villages in Afghanistan.

ហើយ​បានបង្កើត​អគ្គិសនីពីពន្លឺព្រះ​អាទិត្យ​សម្រាប់​១០០​ភូមិ​នៅ​អាហ្គានីស្ថាន។

We went to Africa,

ពួកយើង​បាន​ទៅទ្វីប​អាព្រិក,

and we did the same thing.

ហើយ​យើង​បាន​ធ្វើ​ដូច​មុន​ដែរ។

All these women sitting at one table from eight, nine countries,

យើងអោយស្ត្រីទាំងអស់​នេះ​មកពីប្រទេស​ ៨, ៩ ផ្សេងគ្នាអង្គុយ​នៅ​តុ​តែមួយ​,

all chatting to each other, not understanding a word,

ទាំងអស់​គ្នា​​ជជែក​គ្នា​លេង, ដោយ​មិនចេះស្តាប់​ពាក្យ​គ្នា​មួយ​មាត់

because they're all speaking a different language.

ពីព្រោះ​ពួកគេ​និយាយ​ភាសា​ផ្សេងៗ​គ្នា។

But their body language is great.

ប៉ុន្តែ​ភាសា​កាយវិការរបស់​ពួកគេ​អស្ចារ្យ​ណាស់។

They're speaking to each other

ពួកគេ​និយាយជាមួយ​គ្នា

and actually becoming solar engineers.

ហើយ​ក្លាយ​ជា​វិស្វករ​ខាង​ពន្លឺ​ព្រះ​អាទិត្យ។

I went to Sierra Leone,

ខ្ញុំ​បាន​ទៅ​ប្រទេស​ សេរ៉ា ឡេអូន,

and there was this minister driving down in the dead of night --

ហើយ​មាន​រដ្ឋ​មន្ត្រី​រូប​នេះ​បើក​ឡាន​ពេល​យប់​

comes across this village.

ឆ្លងកាត់​ភូមិ​នេះ។

Comes back, goes into the village, says, "Well what's the story?"

ត្រលប់​ក្រោយ, ទៅក្នុង​ភូមិ, សួរថា, «តើរឿង​វា​យ៉ាងម៉េច?»

They said, "These two grandmothers ... "

ពួកគេ​បាន​ឆ្លើយ​ថា, «ជីដូន​ទាំងពីររូប​នេះ...»

"Grandmothers?" The minister couldn't believe what was happening.

«ជីដូន?» រដ្ឋមន្ត្រីនោះ​មិន​បាន​ជឿ​នូវ​អ្វី​ដែល​បាន​កើត​ឡើង។

"Where did they go?" "Went to India and back."

«តើពួកគេ​បានទៅណា?» «បានទៅប្រទេស​ឥណ្ឌា ហើយ​ត្រលប់​មក​វិញ។»

Went straight to the president.

បានទៅជួប​​ប្រធានា​ធិបតីផ្ទាល់។

He said, "Do you know there's a solar-electrified village in Sierra Leone?"

គាត់​បាន​សួរ​ថា​, «តើ​លោកប្រធានាធិបតី​ដឹងថា​មានភូមិដែល​ប្រើ ​អគ្គិសនី​ពីពន្លឺ​ព្រះ​អាទិត្យ​នៅ​សេរ៉ា ឡេអូន​ ទេ?»

He said, "No." Half the cabinet went to see the grandmothers the next day.

គាត់​បាន​ឆ្លើយ​ថា, «អត់ដឹងទេ។» ពេល​នោះ​មនុស្ស​នៅខុទ្ធកាល័យ ​ពាក់​កណ្តាល​បាន​ទៅ​ជួប​ជីដូន​ទាំងពីរ​នៅ​ថ្ងៃ​បន្ទាប់។

"What's the story."

«តើ​រឿង​វា​យ៉ាង​ម៉េច?»

So he summoned me and said, "Can you train me 150 grandmothers?"

ហេតុ​នេះ​ហើយ​គាត់​បាន​ហៅ​ខ្ញុំ​ទៅ​ជួប ហើយ​បាន​និយាយ​ថា, «តើ​អ្នក​អាច​បណ្តុះ​បណ្តាល​ជីដូន​អោយ​ខ្ញុំ​១៥០​ នាក់បានទេ?»

I said, "I can't, Mr. President.

ខ្ញុំ​បាន​ឆ្លើយ​ថា, «ខ្ញុំ​មិន​អាច​ធ្វើ​បានទេលោក​ប្រធានា​ធិបតី។

But they will. The grandmothers will."

ប៉ុន្តែ​ពួកគេ​អាច​ធ្វើ​បាន។ ជីដូន​ទាំងនោះ​អាច​ធ្វើ​បាន។»

So he built me the first Barefoot training center in Sierra Leone.

ដូច្នេះ​គាត់​បាន​កសាង​មជ្ឈមណ្ឌល​បណ្តុះបណ្តាល​ជើងជាប់ដីអោយ​ខ្ញុំ​នៅ​សេរ៉ា​ ឡេអូន។

And 150 grandmothers have been trained in Sierra Leone.

ហើយ​ជីដូន​ចំនួន​​១៥០​នាក់​បានទទួល​ការ​បណ្តុះ​បណ្តាល​នៅ​សេរ៉ា​ ឡេអូន។

Gambia:

ប្រទេស ហ្គាំបៀ​ (Gambia)៖

we went to select a grandmother in Gambia.

ពួកយើង​បាន​ទៅ​ជ្រើសរើស​ជីដូន​នៅ​ហ្គាំបៀ។

Went to this village.

បានទៅភូមិនេះ។

I knew which woman I would like to take.

ខ្ញុំ​ដឹង​ថា​ស្ត្រីណា​ដែល​ខ្ញុំ​ចង់​យក។

The community got together and said, "Take these two women."

សហគមន៍​ទាំងមូលបាន​​ចូល​រួម​ទាំងអស់​គ្នា ហើយ​បាន​និយាយ​ថា,​«យក​ស្ត្រីពីរនាក់​នេះ។»

I said, "No, I want to take this woman."

ខ្ញុំ​បាន​ឆ្លើយថា, «អត់ទេ, ខ្ញុំ​ចង់​យក​ស្ត្រីនេះ។»

They said, "Why? She doesn't know the language. You don't know her."

ពួកគេ​បាន​និយាយ​ថា, «ហេតុអ្វី? គាត់​មិន​ចេះ​ភាសា។ អ្នក​មិន​ស្គាល់​គាត់ផង។»

I said, "I like the body language. I like the way she speaks."

ខ្ញុំ​បាន​ឆ្លើយ​ថា, «ខ្ញុំ​ចូល​ចិត្ត​ភាសា​កាយ​វិការ។​ ខ្ញុំ​ចូល​ចិត្ត​របៀប​គាត់​និយាយ។»

"Difficult husband; not possible."

«ប្តីគាត់​ពិបាកណាស់, មិន​អាចទៅរួច​ទេ។»

Called the husband, the husband came,

ហៅ​ប្តីមក, ប្តី​បាន​មក​ដល់,

swaggering, politician, mobile in his hand. "Not possible."

ជាមនុស្ស​ក្រអឺតក្រទម,​ អ្នក​នយោបាយ, មាន​ទូរសព្ទ​នៅ​ក្នុង​ដៃ។​ «មិន​អាច​ទៅរួច​ទេ។»

"Why not?" "The woman, look how beautiful she is."

«ហេតុអ្វី​ទៅមិន​រួច?» «មើល​តើ​ស្ត្រីនេះ​ស្អាត​កម្រិតណា។»

I said, "Yeah, she is very beautiful."

ខ្ញុំ​បាន​ឆ្លើយថា, «បាទ, នាងស្អាតណាស់។»

"What happens if she runs off with an Indian man?"

«តើ​មាន​អ្វី​កើត​ឡើង​ប្រសិន​បើ​គាត់​រត់​តាម​បុរស​ឥណ្ឌា​បាត់​ទៅ?»

That was his biggest fear.

នោះ​ជា​ការ​ភ័យខ្លាច​ធំ​បំផុត​របស់​គាត់។

I said, "She'll be happy. She'll ring you up on the mobile."

ខ្ញុំ​បាន​ឆ្លើយ​ថា, «ប្រពន្ធលោក​នឹង​សប្បាយ​, គាត់​នឹង​ទូរសព្ទ​ទៅលោក​តាម​ទូរសព្ទ​ដៃ។»

She went like a grandmother

ប្រពន្ធគាត់បានទៅ​ដូច​ជីដូន​

and came back like a tiger.

ហើយ​ត្រលប់​មក​វិញ​ដូច​ជា​មេខ្លា។

She walked out of the plane

ពេលគាត់បាន​ដើរ​ចេញ​ពី​យន្តហោះ

and spoke to the whole press as if she was a veteran.

ហើយ​​និយាយ​ទៅ​កាន់​អ្នក​កាសែតទាំងមូល​ដូចគាត់ជា​អតីត​មន្រ្តីជើងចាស់។

She handled the national press,

គាត់​បាន​ធ្វើ​សន្និសីទ​សារព័ត៌មានថ្នាក់​ជាតិ,

and she was a star.

ហើយ​ក្លាយ​ជា​តារា។

And when I went back six months later, I said, "Where's your husband?"

ហើយ​ពេល​ខ្ញុំ​បាន​ត្រលប់​ទៅ៦​ខែ​ក្រោយ​មក​, ខ្ញុំ​បាន​សួរ​ថា, «ប្តី​នាង​ទៅ​ណា​ហើយ?»

"Oh, somewhere. It doesn't matter."

«ហូ, នៅកន្លែង​ណាមួយ។ អត់​បញ្ហាទេ។»

(Laughter)

(សម្លេងសើច)

Success story.

រឿងជោគជ័យ។

(Laughter)

(សម្លេងសើច)

(Applause)

(សម្លេងទះដៃ)

I'll just wind up by saying

ខ្ញុំ​គ្រាន់តែ​សរុប​ដោយ​និយាយ​

that I think you don't have to look for solutions outside.

ថា​ខ្ញុំ​គិត​ថា​អ្នក​មិន​ត្រូវ​ស្វែងរក​ដំណោះ​ស្រាយ​ពីខាង​ក្រៅ​ទេ។

Look for solutions within.

ស្វែងរក​ដំណោះ​ស្រាយ​ពី​ខាងក្នុង។

And listen to people. They have the solutions in front of you.

ហើយ​ស្តាប់​មនុស្ស​។ ពួកគេ​មាន​ដំណោះស្រាយ​នៅ ​ចំពោះ​មុខ​អ្នក​។

They're all over the world.

ពួកគេ​នៅ​គ្រប់ទីកន្លែង​ពេញ​ពិភព​លោក។

Don't even worry.

ហើយកុំព្រួយ។

Don't listen to the World Bank, listen to the people on the ground.

កុំ​ស្តាប់​ធនាគារ​ពិភពលោក, ស្តាប់​ប្រជាជន​នៅ​នឹង​កន្លែង។

They have all the solutions in the world.

ពួកគេ​មាន​ដំណោះ​ស្រាយ​ទាំងអស់​នៅ​ក្នុង​ពិភពលោក។

I'll end with a quotation by Mahatma Gandhi.

ខ្ញុំ​នឹង​បញ្ចប់​ដោយ​សម្រង់​គតិ​របស់​លោក​ មហាត្មៈ ហ្គាន់ឌី។

"First they ignore you,

«មុន​ដំបូង​ពួកគេ​មិន​ចាប់​អារម្មណ៍​នឹង​អ្នក,

then they laugh at you,

បន្ទាប់​មក​ពួកគេ​ចំអក​អោយ​អ្នក,

then they fight you,

បន្ទាប់​មក​ពួកគេ​ប្រយុទ្ធ​នឹង​អ្នក​,​

and then you win."

ហើយ​បន្ទាប់​មក​អ្នក​ឈ្នះ

Thank you.

អរគុណ។

(Applause)

(សម្លេងទះដៃ)