Bunker Roy: Learning from a barefoot movement

Translator: Sundari Enkhtugs Reviewer: Suvd-Erdene Jargalsaikhan

I'd like to take you to another world.

Би та бүхнийг өөр ертөнц рүү аваачмаар байна.

And I'd like to share

Мөн би 45 жил үргэлжилсэн

a 45 year-old love story

ядуус буюу өдөрт $1-с бага

орлоготой иргэдтэй

with the poor,

өнгөрүүлсэн түүхээ өгүүлмээр байна.

living on less than one dollar a day.

I went to a very elitist, snobbish,

Би Энэтхэгийн дээд зиндааны,

ямбатай, үнэтэй сургуульд сурч,

expensive education in India,

тэр маань намайг үгүй хийх дөхсөн юм.

and that almost destroyed me.

I was all set

Би дипломат, багш, эмч болоход

to be a diplomat, teacher, doctor --

бэлэн болсон байлаа.

all laid out.

Бүгд бэлэн.

Then, I don't look it, but I was the Indian national squash champion

Одоо тэгэж харагддагүй ч би 3 жилийн турш

сквош теннисийн Энэтхэгийн үндэсний аварга байлаа.

for three years.

(Laughter)

(Инээд)

The whole world was laid out for me.

Бүхий л зүйлс өмнө минь бэлэн байлаа.

Everything was at my feet.

Бүх зүйл хөл доор минь.

I could do nothing wrong.

Алдах аргагүй мэт байлаа.

And then I thought out of curiosity

Гэнэт сониуч зандаа хөтлөгдөн

I'd like to go and live and work

тосгонд очиж, амьдарч, ажиллаж,

and just see what a village is like.

ямар байдгийг нь мэдмээр санагдлаа.

So in 1965,

Ингээд 1965 онд,

I went to what was called the worst Bihar famine in India,

би Энэтхэгийн хамгийн аймшигт, өлсгөлөнгөөр дүүрэн Бихар муж руу явж,

and I saw starvation, death,

өлсгөлөн, үхэл, хоол ундны дутагдлаас болж

people dying of hunger, for the first time.

хүмүүс үхэж байхыг анх удаагаа харлаа.

It changed my life.

Энэ миний амьдралыг өөрчилсөн юм.

I came back home,

Гэртээ эргэж ирээд

told my mother,

би ээждээ ингэж хэллээ:

"I'd like to live and work in a village."

"Би тосгонд амьдарч ажилламаар байна."

Mother went into a coma.

Ээж маань ухаан алдсан.

(Laughter)

(Инээд)

"What is this?

"Юу гэнэ ээ?

The whole world is laid out for you, the best jobs are laid out for you,

Бүх зүйлс гар доор чинь,

шилдэг ажил чамайг хүлээж байна.

and you want to go and work in a village?

Тэгэхэд чи тосгонд амьдарч, ажилламаар байгаа юм уу?

I mean, is there something wrong with you?"

Чи зүгээр үү?"

I said, "No, I've got the best eduction.

Би "Үгүй ээ, би хамгийн сайн боловсролыг эзэмшсэн.

It made me think.

Бодож үзээд би

And I wanted to give something back

өөрийн чадлаар эргээд тустай зүйлс

in my own way."

хийхийг хүссэн юм.

"What do you want to do in a village?

"Чи тосгонд юу хийнэ гэж?

No job, no money,

Ажил байхгүй, мөнгө олохгүй,

no security, no prospect."

баталгаагүй, ирээдүйгүй шүү дээ."

I said, "I want to live

"Би тэнд 5 жил амьдарч

and dig wells for five years."

худаг ухмаар байна" гэв.

"Dig wells for five years?

"5 жил худаг ухах аа?

You went to the most expensive school and college in India,

Чи Энэтхэгийн хамгийн үнэтэй сургуулиудад явчихаад

and you want to dig wells for five years?"

одоо 5 жил худаг ухмаар байгаа юм уу?"

She didn't speak to me for a very long time,

Ээж надтай маш удаан яриагүй,

учир нь тэр намайг гэр бүлийнхээ урмыг хугаллаа гэж бодсон.

because she thought I'd let my family down.

But then,

Гэвч би

I was exposed to the most extraordinary knowledge and skills

үгээгүй ядуусын чаддаг, мэддэг

итгэмээргүй чадваруудтай танилцсан.

that very poor people have,

which are never brought into the mainstream --

Хэзээ ч олон нийтэд хүрдэггүй зүйлс.

Олон нийт мэддэггүй, хүндэлдэггүй болон

which is never identified, respected,

applied on a large scale.

том хүрээнд хэрэглэгддэггүй чадварууд.

And I thought I'd start a Barefoot College --

Ингээд би Barefoot College-г нээе гэж бодсон юм.

college only for the poor.

Зөвхөн ядууст зориулсан коллеж.

What the poor thought was important

Ядуусын хувьд чухал мэдлэгийг

would be reflected in the college.

сургууль тусган заах болно.

I went to this village for the first time.

Би анх удаа тосгонд ирлээ.

Elders came to me

Хөгшчүүл намайг тойрон

and said, "Are you running from the police?"

"Чи цагдаагаас зугтаж байгаа юм уу?" гэлээ.

I said, "No."

(Laughter)

Би: "Үгүй."

(Инээд)

"You failed in your exam?"

"Шалгалтандаа унаа юу?"

I said, "No."

Би дахин: "Үгүй."

"You didn't get a government job?" I said, "No."

"Төрд ажилд орж чадсангүй юу" гэхэд нь би "Үгүй" гэв.

"What are you doing here?

"Энд юу хийж байгаа юм?

Why are you here?

Яагаад энд ирсэн юм?

The education system in India

Энэтхэгийн боловсролын систем

makes you look at Paris and New Delhi and Zurich;

та нарт Парис, Шинэ Дели, Цүрихийг харуулдаг биз дээ,

what are you doing in this village?

энэ тосгонд юу хийж байгаа юм?

Is there something wrong with you you're not telling us?"

Ямар нэг болохгүй юмыг биднээс нууж байгаа юм уу?"

I said, "No, I want to actually start a college

Би "Үгүй ээ, би зөвхөн ядууст зориулсан

only for the poor.

коллеж нээмээр байна.

What the poor thought was important would be reflected in the college."

Ядуусын хувьд чухал мэдлэг, чадварыг эзэмшүүлэх сургууль."

So the elders gave me some very sound and profound advice.

Ингээд хөгшчүүл надад маш үнэтэй, өгөөжтэй зөвөлгөөнүүд өгөв.

They said, "Please,

Тэд надаас "Гуйя,

don't bring anyone with a degree and qualification

сургуульдаа эрдмийн зэрэг, үнэмлэхтэй хүмүүс

into your college."

битгий оруулаарай" гэж гуйв.

So it's the only college in India

Энэ бол Энэтхэг дэх

where, if you should have a Ph.D. or a Master's,

Доктор, магистрийн дипломтой хүмүүс

you are disqualified to come.

шууд тэнцдэггүй цорын ганц коллеж.

You have to be a cop-out or a wash-out or a dropout

Манай сургуульд элсэхийн тулд та сургуульд сураагүй,

хөөгдсөн, эсвэл сургуулиа хаясан байх хэрэгтэй.

to come to our college.

You have to work with your hands.

Та хар ажил хийх болно.

You have to have a dignity of labor.

Хөдөлмөрийг хүндэлж сурах хэрэгтэй.

You have to show that you have a skill that you can offer to the community

Та нийгэмд хэрэгтэй ур чадвартай ба нийгэмд

and provide a service to the community.

үйлчилж чадна гэдгээ харуулах хэрэгтэй.

So we started the Barefoot College,

Ингээд бид Barefoot College-г нээж,

мэргэшүүлэх гэдгийг шинээр тодорхойлсон.

and we redefined professionalism.

Who is a professional?

Мэргэжилтэн гэж хэн бэ?

A professional is someone

Мэргэжилтэн гэдэг бол

who has a combination of competence,

өрсөлдөх чадвар, өөртөө итгэх итгэл ба

confidence and belief.

үнэт зүйлсийг нэгтгэсэн хүн.

A water diviner is a professional.

Ус илрүүлэгч бол мэргэжилтэн.

A traditional midwife

Уламжлалт гэрийн эзэгтэй

is a professional.

мөн мэргэжилтэн.

A traditional bone setter is a professional.

Уламжлалт бариач нар ч мөн адил.

These are professionals all over the world.

Эдгээр мэргэжилтнүүд дэлхий даяар байдаг.

You find them in any inaccessible village around the world.

Тэд хүрэх боломжгүй тосгон бүрт бий.

And we thought that these people should come into the mainstream

Би олны анхаарлыг эдгээр хүмүүст татаж, тэдний мэдлэг,

and show that the knowledge and skills that they have

чадварыг бүх нийтэд хамааралтай гэдгийг харуулахыг

is universal.

хүссэн юм.

It needs to be used, needs to be applied,

Ийм мэдлэг, чадварыг ашиглаж, хэрэглэж,

needs to be shown to the world outside --

гадны ертөнцөд харуулах ёстой гэдгийг --

that these knowledge and skills

мөн өнөө үед ч чухал ач холбогдолтой гэдгийг

are relevant even today.

харуулахыг хүссэн юм.

So the college works

Коллеж Махатма Гандигийн

following the lifestyle and workstyle of Mahatma Gandhi.

амьдрал ба ажлын хэв маягийг мөрддөг.

You eat on the floor, you sleep on the floor, you work on the floor.

Та шалан дээр идэж, унтаж, ажиллана.

There are no contracts, no written contracts.

Гэрээ, бичгэн гэрээ гэж байхгүй.

You can stay with me for 20 years, go tomorrow.

Надтай 20 жил хамт байж, маргааш явж ч болно.

And no one can get more than $100 a month.

Мөн хэн ч сард $100-с илүү цалин авахгүй.

You come for the money, you don't come to Barefoot College.

Мөнгө олох гэсэн бол Barefoot College таны байх газар биш.

You come for the work and the challenge,

Та ажил ба сорилтын төлөө ирвэл

you'll come to the Barefoot College.

Barefoot College таныг хүлээн авна.

That is where we want you to try crazy ideas.

Таны хэвийн бус санаануудаа туршиж үзэх газар.

Whatever idea you have, come and try it.

Ямар ч санаа гаргасан, ирээд, туршаад үз.

It doesn't matter if you fail.

Бүтэлгүйтэх хамаагүй.

Battered, bruised, you start again.

Хөхөрсөн, хавдсан ч дахиад эхэл.

It's the only college where the teacher is the learner

Энэ бол багш нь сурагч, сурагч нь багш

and the learner is the teacher.

цорын ганц коллеж.

And it's the only college where we don't give a certificate.

Энэ бол мэргэжлийн үнэмлэх олгодоггүй цорын ганц коллеж.

You are certified by the community you serve.

Та үйлчилдэг нийгэмлээгээрээ өөрийгөө үнэлүүлнэ.

You don't need a paper to hang on the wall

Өөрийгөө инженер гэдгээ батлахын тулд

to show that you are an engineer.

ханан дээр өлгөдөг цаастай байх шаардлагагүй.

So when I said that,

Намайг ингэж хэлэхэд тэд,

they said, "Well show us what is possible. What are you doing?

"Юу боломжтойг бидэнд харуул л даа. Та нар юу хийдэг юм бэ дээ?

This is all mumbo-jumbo if you can't show it on the ground."

Баталж харуулж чадахгүй бол хий хоосноос өөрцгүй шүү дээ" гэв.

So we built the first Barefoot College

Ингээд бид анхны Barefoot College-г

in 1986.

1986 онд байгуулсан.

It was built by 12 Barefoot architects

Уншиж, бичиж чаддаггүй

who can't read and write,

Barefoot-н 12 архитектор сургуулийн барилгыг

built on $1.50 a sq. ft.

1 м2 нь $1.50 үнэтэй газарт байгуулсан.

150 people lived there, worked there.

Тэнд 150 хүн амьдарч, ажиллаж байлаа.

They got the Aga Khan Award for Architecture in 2002.

Тэд 2002 онд Агра Хан Архитекторын шагналыг хүртсэн.

But then they suspected, they thought there was an architect behind it.

Хүмүүс мэргэжлийн архитектор үүний ард байж магад гэж сэжиглэсэн.

I said, "Yes, they made the blueprints,

Би "Тийм, тэд схемийг гаргасан, гэхдээ

but the Barefoot architects actually constructed the college."

Barefoot-н барилгачид коллежийг гараараа барьсан" гэв.

We are the only ones who actually returned the award for $50,000,

Тэд бидэнд итгээгүй улмаас бид $50'000-н шагналыг

because they didn't believe us,

буцаасан цорын ганц хүмүүс.

and we thought that they were actually casting aspersions

Тэд Тилон дахь Barefoot-н барилгачдын нэр хүндэд

on the Barefoot architects of Tilonia.

халдаж магад гэж бид болгоомжилсон юм.

I asked a forester --

Би ойн мэргэжилтэн буюу

high-powered, paper-qualified expert --

эрх мэдэл, цаасан үнэмлэхтэй мэргэжилтнээс

I said, "What can you build in this place?"

"Энэ газар та юу барьж чадах вэ" гэж асуусан.

He had one look at the soil and said, "Forget it. No way.

Тэр хөрсийг нэг харчихаад, "Мартаж үз. Боломжгүй.

Not even worth it.

Оролдоод ч хэрэггүй.

No water, rocky soil."

Усгүй, чулуулаг хөрс байна" гэсэн.

I was in a bit of a spot.

Би бага зэрэг хүнд байдалд орлоо.

And I said, "Okay, I'll go to the old man in village

Би "За, би тосгоны өвгөн дээр очиж,

and say, 'What should I grow in this spot?'"

"Би энэ хэсэг газар юу тарих хэрэгтэй вэ" гэж асууна" гэлээ.

He looked quietly at me and said,

Хөгшин над руу чимээгүй хараад,

"You build this, you build this, you put this, and it'll work."

"Энийг бариад, энийг тавиад, болно доо" гэв.

This is what it looks like today.

Өнөөдөр иймэрхүү болсон байгаа.

Went to the roof,

Барилгын дээвэр дээр очтол

and all the women said, "Clear out.

эмэгтэйчүүд бүгд "Эндээс яв.

The men should clear out because we don't want to share this technology with the men.

Эрчүүдтэй бид технологоо хуваалцахгүй тул та нар явах болж дээ.

This is waterproofing the roof."

Энэ бол дээврээс ус нэвтрүүлэхгүй байх арга" гэв.

(Laughter)

(Инээд)

It is a bit of jaggery, a bit of urens

Бага зэрэг хатуу бор сахар, жижиг сажиг зүйлс болон

and a bit of other things I don't know.

миний мэдэхгүй зүйлсийг хольж хийдэг арга.

But it actually doesn't leak.

Гэхдээ хэзээ ч ус алддаггүй.

Since 1986, it hasn't leaked.

1986 оноос хойш ус алдаагүй.

This technology, the women will not share with the men.

Эмэгтэйчүүд энэ аргаа эрэгтэйчүүдтэй хуваалцдаггүй.

(Laughter)

(Инээд)

It's the only college

Энэ бол бүрэн нарны

which is fully solar-electrified.

эрчим хүчээр ажилладаг цорын ганц коллеж.

All the power comes from the sun.

Бүх эрчим хүчийг нарнаас гарган авдаг.

45 kilowatts of panels on the roof.

Дээвэр дээр 45 клВаттын хавтан бий.

And everything works off the sun for the next 25 years.

Дараагийн 25 жил бүх зүйлс нараар ажиллана.

So long as the sun shines,

Нар л гийж байвал,

we'll have no problem with power.

бид эрчим хүчний асуудалд орохгүй.

But the beauty is

Хамгийн сайхан нь

that is was installed

үүнийг суурилуулсан хүн бол

by a priest, a Hindu priest,

Хинду лам ба

тэр 8 жил л бага сургуульд сурч,

who's only done eight years of primary schooling --

хэзээ ч ахлах сургууль, коллежид сурч байгаагүй юм.

never been to school, never been to college.

He knows more about solar

Тэр нарны эрчим хүчийг дэлхий дээрх

than anyone I know anywhere in the world guaranteed.

миний мэдэх ямар ч хүнээс илүү мэддэг гэж би баттай хэлнэ.

Food, if you come to the Barefoot College,

Barefoot College-д

is solar cooked.

хоолыг нарны эрчим хүчээр болгодог.

But the people who fabricated that solar cooker

Харин тэр нараар ажилладаг зуухыг

are women,

эмэгтэй хүмүүс бүтээсэн ба

тэд бол үсэг бичиг тайлагдаагүй ч

illiterate women,

who actually fabricate

дэлхий дээрх хамгийн боловсон

the most sophisticated solar cooker.

нарны зуухыг бүтээдэг хүмүүс.

It's a parabolic Scheffler solar cooker.

Энэ бол хүнхэр, Шеффлер нарны зуух.

Unfortunately, they're almost half German,

Маш нарийн, чанартай хийгддэг тул

бараг л хагас Герман гэж болно.

they're so precise.

(Laughter)

(Инээд)

You'll never find Indian women so precise.

Та хаанаас ч ийм нарийн Энэтхэг эмэгтэйчүүдийг олохгүй.

Absolutely to the last inch,

Эцсийн сөөм хүртэл нягтласаар

they can make that cooker.

нарны зуухаа хийнэ.

And we have 60 meals twice a day

Бид нарны эрчим хүчээр болгосон

of solar cooking.

60 хоолыг өдөрт 2 удаа иддэг.

We have a dentist --

Бидэнд шүдний эмч бий:

she's a grandmother, illiterate, who's a dentist.

эмээ, бичиг үсэг мэдэхгүй ч шүдний эмч.

She actually looks after the teeth

Тэрээр нийт

of 7,000 children.

7'000 хүүхдийн шүдийг анхаардаг.

Barefoot technology:

Barefoot технологи:

this was 1986 -- no engineer, no architect thought of it --

энэ бол 1986 он. Ямар ч инженэр, архитекторын толгойд ороогүй ч

but we are collecting rainwater from the roofs.

бид дээврээсээ борооны ус хуримтлуулдаг.

Very little water is wasted.

Маш бага усыг ашиглалгүй орхидог.

All the roofs are connected underground

Бүх дээвэр газар доорхи 400'000 литрийн

to a 400,000 liter tank,

савтай холбоотой тул

and no water is wasted.

хэзээ ч ус үрдэггүй.

If we have four years of drought, we still have water on the campus,

Ган болж 4 жил үргэлжилсэн ч манай сургууль устай байна.

because we collect rainwater.

Учир нь бид борооны усаа хуримтлуулдаг.

60 percent of children don't go to school,

Хүүхдүүдийн 60% сургуульд явдаггүй,

because they have to look after animals --

учир нь тэд малаа маллах хэрэгтэй:

sheep, goats --

хонь, ямаа маллах,

domestic chores.

гэр орны ажил гээд л.

So we thought of starting a school

Иймд бид хүүхдийн шөнийн сургууль

at night for the children.

ажиллуулахаар шийдсэн юм.

Because the night schools of Tilonia,

Тилоны шөнийн сургуулийн ачаар

over 75,000 children have gone through these night schools.

75'000 гарам хүүхдүүд сурч, боловсорсон.

Because it's for the convenience of the child;

Энэ бол хүүхдэд зориулсан зүйл;

it's not for the convenience of the teacher.

багшийн төлөө биш.

And what do we teach in these schools?

Харин энэ сургуульд бид юу заадаг бол?

Democracy, citizenship,

Ардчилал, иргэн байх,

how you should measure your land,

яаж газраа хэмжих вэ,

what you should do if you're arrested,

баривчлагдвал юу хийх вэ,

what you should do if your animal is sick.

мал нь өвдвөл яах хэрэгтэй зэргийг

This is what we teach in the night schools.

бид шөнийн сургуульд заадаг.

But all the schools are solar-lit.

Гэхдээ бүх сургууль нарны эрчим хүчээр ажилладаг.

Every five years

5 жил тутам

we have an election.

бид сонгууль явуулдаг.

Between six to 14 year-old children

6-с 14 насны хүүхдүүд

ардчилсан үйл хэрэгт оролцож,

participate in a democratic process,

and they elect a prime minister.

ерөнхий сайдаа сонгодог.

The prime minister is 12 years old.

Манай ерөнхий сайд 12 настай ба

She looks after 20 goats in the morning,

өглөөдөө 20 ямаа маллаж,

but she's prime minister in the evening.

оройдоо ерөнхий сайд болдог.

She has a cabinet,

Тэр танхимтай, боловсрол,

a minister of education, a minister for energy, a minister for health.

эрчим хүч, эрүүл мэндийн сайдуудтай.

And they actually monitor and supervise

Тэд 150 сургууль, 7'000 хүүхдүүдийг

150 schools for 7,000 children.

ажиглаж, чиглүүлж байдаг.

She got the World's Children's Prize five years ago,

Ерөнхий сайд охин 5 жилийн өмнө

and she went to Sweden.

Дэлхийн Хүүхдийн Шагналыг авч, Швед явсан.

First time ever going out of her village.

Анх удаа тосгоноосоо гарч үзсэн.

Never seen Sweden.

Хэзээ ч Шведэд очиж байгаагүй ч

Wasn't dazzled at all by what was happening.

болж буй үйл явдалд огт гайхшрахгүй байв.

And the Queen of Sweden, who's there,

Тэнд байсан Шведийн Хатан хаан над руу эргэж,

turned to me and said, "Can you ask this child where she got her confidence from?

"Та энэ хүүхдээс яаж ийм өөртөө итгэлтэй байдгийг асууж болох уу?

She's only 12 years old,

Тэр 12-хон настай хэдий ч

and she's not dazzled by anything."

юунаас ч айж, сүрдэхгүй юм" гэв.

And the girl, who's on her left,

Хатны зүүн талд зогсож буй сайд охин

turned to me and looked at the queen straight in the eye

над руу эргээд, хатны нүд рүү эгц харж,

and said, "Please tell her I'm the prime minister."

"Хатанд намайг ерөнхий сайд гэдгийг хэлнэ үү" гэв.

(Laughter)

(Инээд)

(Applause)

(Алга ташилт)

Where the percentage of illiteracy is very high,

Боловсролын түвшин эрс муу газруудад

we use puppetry.

бид хүүхэлдэй ашигладаг.

Puppets is the way we communicate.

Хүүхэлдэйгээр бид харилцдаг.

You have Jokhim Chacha

Энэ бол 300 настай

who is 300 years old.

Жоким Чача.

He is my psychoanalyst. He is my teacher.

Тэр бол миний психоаналист, багш,

He's my doctor. He's my lawyer.

эмч, хуульч,

He's my donor.

миний ивээн тэтгэгч.

He actually raises money,

Тэр хандив цуглуулж,

solves my disputes.

маргааныг шийдвэрлэдэг.

He solves my problems in the village.

Тэр тосгон дахь асуудлуудыг маань шийдвэрлэж өгдөг.

If there's tension in the village,

Тосгоны хүмүүсийн харилцаа муудаж,

if attendance at the schools goes down

эсвэл сургуулийн ирц багасвал,

and there's a friction between the teacher and the parent,

багш, эцэг эхийн хооронд үл ойлголцол үүсвэл,

the puppet calls the teacher and the parent in front of the whole village

хүүхэлдэй багш, эцэг эхийг бүх тосгоны өмнө дуудаж гарган,

and says, "Shake hands.

"Гар барилц. Хүүхдүүдийн

The attendance must not drop."

ирц муудаж болохгүй" гэнэ.

These puppets

Энэ хүүхэлдэйнүүдийг бид

are made out of recycled World Bank reports.

Дэлхий Банкны тайланг дахин боловсруулж хийдэг.

(Laughter)

(Инээд)

(Applause)

(Алга ташилт)

So this decentralized, demystified approach

Энэхүү төвлөрсөн бус, ойлгомжтой систем бүхий

of solar-electrifying villages,

нарны эрчим хүчний системийг

we've covered all over India

бид одоо Энэтхэг даяар, Ладакаас

from Ladakh up to Bhutan --

Бутан хүртэл нэвтрүүлсэн.

all solar-electrified villages

Нарны эрчим хүчтэй тосгон бүрийг

by people who have been trained.

сургалтанд хамрагдсан хүмүүс эрчим хүчтэй болгосон.

Бид Ладакд очоод,

And we went to Ladakh,

and we asked this woman --

нэгэн бүсгүйтэй ярилцлаа.

this, at minus 40, you have to come out of the roof,

-40 градусын хүйтэнд гэр нь цасанд хучигддаг тул

because there's no place, it was all snowed up on both sides --

гэрээсээ дээврээр гарахаас өөр аргагүй газар байлаа.

and we asked this woman,

Энэ тосгоны бүсгүйгээс бид,

"What was the benefit you had

"Нарны эрчим хүч таны хувьд

from solar electricity?"

хэрхэн тус болсон бэ?" гэхэд,

And she thought for a minute and said,

Бүсгүй хэсэг бодсны дараагаар,

"It's the first time I can see my husband's face in winter."

"Би өвөл нөхрийнхөө царайг анх удаа харсан юм байна" гэв.

(Laughter)

(Инээд)

Went to Afghanistan.

Афганистанд очлоо.

One lesson we learned in India

Бидний Энэтхэгт ажиллаад сурсан зүйл бол

was men are untrainable.

эрэгтэйчүүдийг сургах боломжгүй.

(Laughter)

(Инээд)

Men are restless,

Эрчүүд тавьтаргүй,

men are ambitious,

хэт их амбицтай,

men are compulsively mobile,

нэг газраа тогтдоггүй ба

and they all want a certificate.

бүгд үнэмлэх, гэрчилгээ нэхдэг.

(Laughter)

(Инээд)

All across the globe, you have this tendency

Дэлхий даяар эрэгтэйчүүд батламж, дипломны араас

of men wanting a certificate.

хөөцөлдөж байгааг харж болно.

Why? Because they want to leave the village

Яагаад гээч? Тэд тосгоноо орхиж, хот явж,

and go to a city, looking for a job.

ажил хайхыг хүсдэг.

So we came up with a great solution:

Ингээд бид гайхалтай шийдэл оллоо:

train grandmothers.

эмээ нарыг сургая.

What's the best way of communicating

Өнөө үед харилцаа холбоо тогтоох

in the world today?

дэлхий дээрх хамгийн шилдэг арга юу вэ?

Television? No.

Телевиз? Үгүй.

Telegraph? No.

Телеграф шуудан? Үгүй.

Telephone? No.

Телефон утас? Үгүй.

Tell a woman.

Эмэгтэй хүнд хэлэх.

(Laughter)

(Инээд)

(Applause)

(Алга ташилт)

So we went to Afghanistan for the first time,

Ингээд бид анх Афганистанд ирээд,

and we picked three women

3 хүүхэн сонгоод, "Бид тэднийг

and said, "We want to take them to India."

Энэтхэг рүү авч явмаар байна" гэхэд хүмүүс:

They said, "Impossible. They don't even go out of their rooms,

"Бүтэхгүй. Тэд өрөөнөөсөө гардаггүй байхад

and you want to take them to India."

яаж Энэтхэг рүү явах билээ" гэв.

I said, "I'll make a concession. I'll take the husbands along as well."

"Би буулт хийе. Нөхрүүдийг нь авч явъя" гэлээ.

So I took the husbands along.

Ингээд бид нөхрүүдийг нь хамт авч явлаа.

Of course, the women were much more intelligent than the men.

Мэдээж, эмэгтэйчүүд эрэгтэйчүүдээс илүү ухаантай байсан.

In six months,

Хэрхэн эдгээр хүүхнүүдийг

how do we train these women?

зургаан сарын дотор сургах вэ?

Sign language.

Дохион хэл.

You don't choose the written word.

Бичгэн хэл хэрэглэхгүй.

You don't choose the spoken word.

Яриан хэл ч ашиглахгүй.

You use sign language.

Дохио, зангаагаар ойлголцно.

And in six months

Ингээд зургаан сарын дотор тэд

they can become solar engineers.

нарны эрчим хүчний инженерүүд боллоо.

They go back and solar-electrify their own village.

Тэд тосгондоо буцаж, нарны эрчим хүч тосгондоо нэвтрүүлнэ.

This woman went back

Энэ бүсгүй гэртээ буцаад

and solar-electrified the first village,

хамгийн анхны тосгоныг нарны эрчим хүчээр хангаж,

set up a workshop --

сургалт явуулсан.

the first village ever to be solar-electrified in Afghanistan

Ийнхүү 3 бүсгүй Афганистаны тосгоныг

[was] by the three women.

анх удаа нарны эрчим хүчээр бүрэн хангасан.

This woman

Энэ эмэгтэй бол

is an extraordinary grandmother.

гайхалтай эмээ.

55 years old, and she's solar-electrified 200 houses for me in Afghanistan.

55 настай ба Афганистанд 200 байшинг нарны эрчим хүчээр хангасан.

And they haven't collapsed.

Одоо ч ажиллаж байгаа.

She actually went and spoke to an engineering department in Afghanistan

Тэр Афганистаны инженерчлэлийн хэлтэст очиж,

and told the head of the department

хэлтсийн даргад AC, DC-н

the difference between AC and DC.

ялгааг тайлбарлаж өгсөн.

He didn't know.

Хэлтсийн дарга мэддэггүй байж.

Those three women have trained 27 more women

Тэр 3 бүсгүй 27 бүсгүйг сургаж,

and solar-electrified 100 villages in Afghanistan.

Афганистанд 100 тосгонг нарны эрчим хүчээр хангасан.

We went to Africa,

Бид Африкт очин,

and we did the same thing.

үүнтэй адилаар ажиллаа.

All these women sitting at one table from eight, nine countries,

8, 9 орноос ирсэн бүсгүйчүүд нэг ширээнд сууж,

all chatting to each other, not understanding a word,

бие биентэйгээ чалчсан ч, нэг ч үг ойлгохгүй.

because they're all speaking a different language.

Учир нь тэд бүгд өөр хэлтэй.

But their body language is great.

Гэхдээ тэдний дохион хэл үнэхээр мундаг.

They're speaking to each other

Тэд ярихын зэрэгцээ,

and actually becoming solar engineers.

нарны эрчим хүчний инженерүүд болж байгаа.

I went to Sierra Leone,

Сиерра Лионд мөн ажилласан.

and there was this minister driving down in the dead of night --

Шөнө дунд машинтай явж байсан сайд

comes across this village.

нэгэн тосгоноор дайрах болов.

Comes back, goes into the village, says, "Well what's the story?"

Эргэж ирэн, тосгоныхноос, "За энд юу болсон билээ?" гэхэд

They said, "These two grandmothers ... "

тосгоны иргэд "Энэ хоёр эмээ.."

"Grandmothers?" The minister couldn't believe what was happening.

"Эмээ нар аа?" Сайд болж буй зүйлд итгэсэнгүй.

"Where did they go?" "Went to India and back."

"Тэд хаачсан юм?" "Энэтхэг явчихаад эргээд ирсэн."

Went straight to the president.

Сайд даруй ерөнхийлөгч дээр очин асуув:

He said, "Do you know there's a solar-electrified village in Sierra Leone?"

"Сиерра Леонд нарны эрчим хүчтэй тосгон байдгийг мэдэх үү?"

He said, "No." Half the cabinet went to see the grandmothers the next day.

"Үгүй," гэв. Танхимын тал гишүүд эмээ нартай уулзав.

"What's the story."

"За юу болсон гэнэ ээ?"

So he summoned me and said, "Can you train me 150 grandmothers?"

Ерөнхийлөгч намайг дуудаж, "Надад 150 эмээ

сургаж өгч чадах уу?" гэлээ.

I said, "I can't, Mr. President.

Би, "Ерөнхийлөгч өө, би чадахгүй ээ,

But they will. The grandmothers will."

гэхдээ тэд чадна. Эмээ нар чадна." гэлээ.

So he built me the first Barefoot training center in Sierra Leone.

Ийнхүү тэр надад Сиерра Лионд анхны

Barefoot сургалтын төвийг байгуулж өгч,

And 150 grandmothers have been trained in Sierra Leone.

150 эмээг сургалтанд хамруулсан.

Gambia:

we went to select a grandmother in Gambia.

Бид Гамбиад очин,

эмээ нараа сонгож авлаа.

Went to this village.

Энэ тосгонд очмогцоо

I knew which woman I would like to take.

хэнийг авч явахаа би мэдэж байлаа.

The community got together and said, "Take these two women."

Тосгоныхон хуралдаад, "Энэ 2 бүсгүйг сонгоорой" гэв.

I said, "No, I want to take this woman."

Би, "Үгүй, би энэ бүсгүйг авч явмаар байна" гэв.

They said, "Why? She doesn't know the language. You don't know her."

Тэд надаас, "Яагаад?

Тэр хэл мэдэхгүй, та түүнийг мэдэхгүй" гэв.

I said, "I like the body language. I like the way she speaks."

Би "Түүний дохионы хэл нь сайн юм" гэв.

"Difficult husband; not possible."

"Хэцүү нөхөртэй, боломжгүй байх даа."

Called the husband, the husband came,

Нөхрийг дуудлаа. Ганхсан,

swaggering, politician, mobile in his hand. "Not possible."

улс төрч явдалтай, гартаа утастай нөхөр ирэн: "Боломжгүй" гэв.

"Why not?" "The woman, look how beautiful she is."

"Яагаад?" "Түүний хичнээн үзэсгэлэнтэйг харахгүй байна уу?"

I said, "Yeah, she is very beautiful."

"Энэтхэг нөхөртэй болоод, зугтчихвал яах юм?"

"What happens if she runs off with an Indian man?"

That was his biggest fear.

Энэ түүний хамгийн том айдас байлаа.

I said, "She'll be happy. She'll ring you up on the mobile."

Би түүнд "Тэр аз жаргалтай байна, бас чам руу залгах болно" гэв.

She went like a grandmother

Тэр эмээ нартай адилаар явж,

and came back like a tiger.

бар шиг эргэж ирсэн юм.

She walked out of the plane

Онгоцноос буумагцаа

and spoke to the whole press as if she was a veteran.

ахмад дайчин адилаар хэвлэлийнхэнд мэдээ өгөв.

She handled the national press,

Бүсгүй үндэсний хэвлэл мэдээллийнхэнтэй харилцаж,

and she was a star.

од болж байлаа.

And when I went back six months later, I said, "Where's your husband?"

Намайг 6 сарын дараа очин, "Нөхөр чинь хаана байна?" гэтэл

"Oh, somewhere. It doesn't matter."

"Өө, энэ хавьд л. Хамаагүй, хамаагүй." гэв.

(Laughter)

Success story.

Амжилтын түүх ээ гэж.

(Laughter)

(Инээд)

(Applause)

(Алга ташилт)

I'll just wind up by saying

Шийдлийг гаднаас хайх хэрэггүй гэж би бодож байна.

that I think you don't have to look for solutions outside.

Шийдлийг дотроосоо хай.

Look for solutions within.

And listen to people. They have the solutions in front of you.

Хүмүүсийг сонс. Тэд хариултыг урд чинь гаргаад өгнө.

They're all over the world.

Ийм хүмүүс дэлхий даяар бий.

Don't even worry.

Санаа бүү зов.

Don't listen to the World Bank, listen to the people on the ground.

Дэлхий Банкийг бүү сонс,

They have all the solutions in the world.

газар дээр ажиллаж буй хүмүүсийг сонс.

Тэд дэлхий дахинд хэрэгтэй бүх шийдлийг өгч чадна.

I'll end with a quotation by Mahatma Gandhi.

Би Махатма Гандигийн үгээр яриагаа дуусгая.

"First they ignore you,

"Эхлээд тэд чамайг үл тооно,

then they laugh at you,

дараа нь чамайг шоолно,

then they fight you,

тэгээд чамайг эсэргүүцнэ,

and then you win."

эцэст нь чи ялна.

Thank you.

Баярлалаа.

(Applause)

(Алга ташилт)