Questioning the universe | Stephen Hawking

Translator: Stéphane Brault Reviewer: Karine Breault

There is nothing bigger or older than the universe.

Nenio estas pli vasta aŭ malnova ol la universo.

Jen la temojn kiujn mi volas priparoli:

The questions I would like to talk about are:

De kie devenas ni?

one, where did we come from?

How did the universe come into being?

Kiel ekestis la universo?

Ĉu ni estas solaj en ĝi?

Are we alone in the universe?

Ĉu ekzistas ekstertera vivo?

Is there alien life out there?

Kia estas la estonteco de la homaro?

What is the future of the human race?

Up until the 1920s,

Ĉiam ŝajnis, ke la universo estas

esence senmova kaj senŝanĝa,

everyone thought the universe was essentially static

and unchanging in time.

ĝis la 1920-aj,

kiam oni malkovris, ke male, ĝi dilatiĝas.

Then it was discovered that the universe was expanding.

Distant galaxies were moving away from us.

Foraj galaksioj malproksimiĝas de la nia,

sekve, ili sendube estis pli proksimaj antaŭe.

This meant they must have been closer together in the past.

If we extrapolate back,

Ekstrapolante, oni konkludu,

we find we must have all been on top of each other

ke antaŭ 15 miliardoj da jaroj proksimume

about 15 billion years ago.

ĉio estis miksiĝita.

Tiu ĥaoso estis la Granda Krako, la komenco de la universo.

This was the Big Bang, the beginning of the universe.

But was there anything before the Big Bang?

Sed, ĉu ekzistis io antaŭ la Granda Krako?

Se ne, kio estigis la universon?

If not, what created the universe?

Kial ĝi eliĝis el la Granda Krako, kiel ĝi faris?

Why did the universe emerge from the Big Bang the way it did?

Oni antaŭe pensis, ke priuniversa teorio

We used to think that the theory of the universe

could be divided into two parts.

devas konsisti el du partoj.

Unuflanke, devis esti leĝoj, kiel

First, there were the laws

like Maxwell's equations and general relativity

la ekvacioj de Maxwell kaj la ĝenerala relativeco,

that determined the evolution of the universe,

regantaj la evoluadon de la universo,

given its state over all of space at one time.

donata ĝia tutspaca stato en iu specifa momento.

Aliflanke, ne vere ekzistis teorio

And second, there was no question of the initial state of the universe.

pri la origina stato de la universo.

Ni progresis impone pri la unua parto,

We have made good progress on the first part,

and now have the knowledge of the laws of evolution

kaj nuntempe konas la prievoluajn leĝojn

in all but the most extreme conditions.

en ĉiaj kondiĉoj krom la ekstremaj.

But until recently, we have had little idea

Tamen, ĝis lastatempe, ni tre malbone konis

about the initial conditions for the universe.

la kondiĉojn de la ĵus estiĝinta universo.

However, this division into laws of evolution and initial conditions

Nu, tiun arigon de leĝoj en tiuj de la evoluado kaj tiuj de la komencaj kondiĉoj

depends on time and space being separate and distinct.

altrudas apartigo inter spaco kaj tempo.

Under extreme conditions, general relativity and quantum theory

En ekstremaj kondiĉoj, la ĝenerala relativeco kaj la kvantumteorio

allow time to behave like another dimension of space.

igas la tempon plia spaca dimensio.

This removes the distinction between time and space,

Tio forviŝas la malsamon inter tempo kaj spaco, kaj signifas

and means the laws of evolution can also determine the initial state.

ke la prievoluadaj leĝoj povas ankaŭ determini la komencan staton.

The universe can spontaneously create itself out of nothing.

La universo ja povas spontanee estiĝi el nenio.

Aldone, ni kapablas kalkuli probablon, ke la universo

Moreover, we can calculate a probability that the universe

was created in different states.

estiĝus en aliaj statoj.

Tiaj prognozoj konkordas bonege

These predictions are in excellent agreement

with observations by the WMAP satellite of the cosmic microwave background,

kun la observadoj de la satelito WMAP

pri la kosma mikroonda fono,

spuro de la tre frua universo.

which is an imprint of the very early universe.

Ŝajne, ni ĵus solvis la misteron de la kreado.

We think we have solved the mystery of creation.

Maybe we should patent the universe

Eble ni devus patenti la universon

and charge everyone royalties for their existence.

kaj postuli tantiemon al ĉiuj pro ilia ekzistado.

I now turn to the second big question:

Nun, ataku ni la duan gravan demandon:

are we alone, or is there other life in the universe?

ĉu ni estas solaj, aŭ ĉu ekzistas alia vivoformo ie en la universo?

We believe that life arose spontaneously on the Earth,

Ni kredas, ke la vivo aperis spontanee sur la Tero,

so it must be possible for life to appear on other suitable planets,

sekve ĝi povus ripetiĝi sur iaj ajn planedoj taŭgaj,

of which there seem to be a large number in the galaxy.

kies kvanto en la galaksio ŝajnas granda.

Kvankam ni ne scias kiel la vivo aperis,

But we don't know how life first appeared.

We have two pieces of observational evidence

ni ja havas du observaĵojn

on the probability of life appearing.

pri la probableco de tia evento.

The first is that we have fossils of algae from 3.5 billion years ago.

La unua estas fosiliaj algoj

de antaŭ 3.5 miliardoj da jaroj.

The Earth was formed 4.6 billion years ago

La Tero formiĝis antaŭ 4.6 miliardoj da jaroj

and was probably too hot for about the first half billion years.

kaj probable restis tro varma dum proksimume la unua duonmiliardo da jaroj.

So life appeared on Earth

Do la vivo estiĝis sur la Tero

within half a billion years of it being possible,

ene de 500 milionoj da jaroj post kiam la kondiĉoj

which is short compared to the 10-billion-year lifetime

ebligis ĝin, mallongaĵo kompare kun la 10-miliardjara vivdaŭro

of a planet of Earth type.

de Tersimilaj planedoj.

This suggests that the probability of life appearing is reasonably high.

Tio implicas, ke la probableco pri la apero de la vivo estas sufiĉe alta.

Se ne, ĝi ne estus aperinta antaŭ la preskaŭ fino

If it was very low, one would have expected it

to take most of the ten billion years available.

de la dek miliardoj da jaroj disponeblaj.

Aliflanke, ni ŝajne ne ankoraŭ ricevis eksterterajn vizitantojn.

On the other hand, we don't seem to have been visited by aliens.

I am discounting the reports of UFOs.

Mi ne kalkulas la raportojn pri NIFO-j.

Kial montriĝus ili nur al duon- kaj plenfrenezuloj?

Why would they appear only to cranks and weirdos?

If there is a government conspiracy to suppress the reports

Se la registaroj konspiras por kaŝi la raportojn priajn

and keep for itself the scientific knowledge the aliens bring,

kaj konservi por si mem la sciencajn konojn alportitajn de eksterteruloj,

it seems to have been a singularly ineffective policy so far.

ties politiko ŝajnas ĝis nun strange malefika.

Plie, malgraŭ zorga serĉado kadre de la projekto SETI,

Furthermore, despite an extensive search by the SETI project,

we haven't heard any alien television quiz shows.

ni ankoraŭ ne ricevis televidalsendojn el alia planedo.

Tio probable indikas, ke ne ekzistas eksterteraj civilizacioj

This probably indicates that there are no alien civilizations

at our stage of development

je nia nivelo de disvolviĝo

within a radius of a few hundred light years.

ene de kelk-centa lumjara radiuso.

Issuing an insurance policy

Tiu, kiu vendos asekuron

against abduction by aliens seems a pretty safe bet.

kontraŭ forraboj fare de Marsanoj ne riskos bankroti.

This brings me to the last of the big questions:

Kaj fine, la lasta el la gravaj temoj:

the future of the human race.

la homara estonteco.

If we are the only intelligent beings in the galaxy,

Se ni estas la solaj inteligentaj estaĵoj en la galaksio,

we should make sure we survive and continue.

ni faru ĉion eblan por supervivi kaj daŭri.

But we are entering an increasingly dangerous period of our history.

Bedaŭrinde, ni plonĝas en pli kaj pli danĝeran periodon de nia historio.

Nia popolateco kaj nia uzo de la neinfinitaj rimedoj de la Tero

Our population and our use of the finite resources of planet Earth

are growing exponentially,

kreskas eksponence, samtempe kun nia teknika ebleco

along with our technical ability to change the environment for good or ill.

ŝangi la vivmedion favore aŭ malhelpe.

But our genetic code

En nia genetika kodo

still carries the selfish and aggressive instincts

ankoraŭ troviĝas la instinktoj egoismaj kaj agresemaj,

that were of survival advantage in the past.

kiuj antaŭe favoris nian supervivon.

Malfacilos eviti katastrofon

It will be difficult enough to avoid disaster

in the next hundred years,

en la venontaj jarcentoj,

let alone the next thousand or million.

kaj des pli en la venontaj jarmiloj aŭ jarmilionoj.

Our only chance of long-term survival

Rilate al nia longdaŭra supervivo,

is not to remain inward-looking on planet Earth,

nia nura ŝanco konsistas en forlasi la Teron

but to spread out into space.

kaj disvastiĝi tra la kosmo.

La respondoj al tiuj gravaj demandoj

The answers to these big questions

show that we have made remarkable progress in the last hundred years.

montras, ke ni rimarkinde progresis dum la lastaj jarcentoj.

Tamen, se ni deziras daŭri preter la venontaj, la kosmo

But if we want to continue beyond the next hundred years,

our future is in space.

detenas la ŝlosilon de nia estonteco.

Jen kial mi estas favora

That is why I am in favor of manned --

or should I say, personned -- space flight.

al homekipitaj kosmaj flugoj.

Dum mia tuta vivo, mi strebis kompreni la universon

All of my life I have sought to understand the universe

and find answers to these questions.

kaj trovi respondojn al tiuj demandoj.

Tre bonŝance,

I have been very lucky

that my disability has not been a serious handicap.

mia handikapo ne grave ĝenis min.

Indeed, it has probably given me more time than most people

Fakte, ĝi probable donis al mi pli da tempo ol al la ceteraj homoj

to pursue the quest for knowledge.

por daŭrigi mian sciserĉadon.

La plejsupra celo estas kompleta priuniversa teorio,

The ultimate goal is a complete theory of the universe,

and we are making good progress.

kaj ni bone progresas tiudirekten.

Dankon pro via atento.

Thank you for listening.

Chris Anderson: Professor, if you had to guess either way,

Chris Anderson: Profesoro, se eldiri vian opinion pri tiu temo,

do you now believe that it is more likely than not

ĉu vi kredas, ke estas pli probable ol ne,

that we are alone in the Milky Way,

ke ni ne estas, en nia galaksio,

la sola civilizacio ĉe nia nivelo de inteligenco?

as a civilization of our level of intelligence or higher?

This answer took seven minutes, and really gave me an insight

D-ro Hawking sep minutojn bezonis por respondi, kaj tio montras

into the incredible act of generosity this whole talk was for TED.

kia nekredebla malavareco liaflanke tiu prelego reprezentis por TED.

Stephen Hawking: I think it quite likely that we are the only civilization

Stephen Hawking: Laŭ mi, estas probable, ke ni estas la sola civilizacio

within several hundred light years;

ene de pluraj centoj da lumjaroj,

otherwise we would have heard radio waves.

se ne, ni estus ricevintaj radio-ondojn.

Alia eblo estas, ke civilizacioj ne tre longe daŭras

The alternative is that civilizations don't last very long,

but destroy themselves.

antaŭ ol memdetrui.

CA: Profesoro Hawking, dankon pro via respondo.

CA: Professor Hawking, thank you for that answer.

We will take it as a salutary warning, I think,

Ĝi estos bonefika averto, mi kredas,

por la cetero de nia evento tiusemajne.

for the rest of our conference this week.

Professor, we really thank you for the extraordinary effort you made

Ni dankas vin pro la eksterordinara strebo viaflanke

to share your questions with us today.

trakti tiujn temojn hodiaŭ.

Thank you very much indeed.

Elkoran dankon.

(Aplaŭdoj)

(Applause)