Questioning the universe | Stephen Hawking

Translator: Levan Lashauri Reviewer: Natalie Saginashvili

There is nothing bigger or older than the universe.

სამყაროზე დიდი და ძველი არაფერია.

The questions I would like to talk about are:

კითხვები, რომლზეც მინდა გესაუბროთ შემდეგია:

one, where did we come from?

პირველ რიგში, საიდან გავჩნდით?

How did the universe come into being?

როგორ შეიქმნა სამყარო?

Are we alone in the universe?

მარტონი ვართ სამყაროში?

Is there alien life out there?

არის თუ არა სიცოცხლე ჩვენი პლანეტის გარეთ?

What is the future of the human race?

რა მომავალი აქვს ადამიანის სახეობას?

Up until the 1920s,

1920 წლამდე,

everyone thought the universe was essentially static

ყველას ეგონა რომ სამყარო ძირითადად სტატიკური იყო

and unchanging in time.

და დროში არ იცვლებოდა.

Then it was discovered that the universe was expanding.

შემდეგ აღმოჩნდა, რომ სამყარო ფართოვდება.

Distant galaxies were moving away from us.

სხვა გალაქტიკები სულ უფრო და უფრო გვშორდებიან.

This meant they must have been closer together in the past.

ეს ნიშნავს, რომ ისინი ერთმანეთთან ახლოს იყვნენ წარსულში.

If we extrapolate back,

შორეული წარსულისთვის რომ გამოვთვალოთ,

we find we must have all been on top of each other

გამოვა რომ დაახლოებით 15 მილიარდი წლის წინ

about 15 billion years ago.

ყველა ერთ წერტილში ვიყავით.

This was the Big Bang, the beginning of the universe.

ეს იყო დიდი აფეთქება, სამყაროს დასაწყისი,

But was there anything before the Big Bang?

მაგრამ არსებობდა თუ არა რამე დიდ აფეთქებამდე?

If not, what created the universe?

თუ არა, მაშინ რამ შექმნა სამყარო?

Why did the universe emerge from the Big Bang the way it did?

რატომ შეიქმნა სამყარო სწორედ ასეთად, დიდი აფეთქების შედეგად?

We used to think that the theory of the universe

ჩვენ გვეგონა, რომ სამყაროს შექმნის თეორია

could be divided into two parts.

შეიძლება ორ ნაწილად გაყოფილიყო.

First, there were the laws

პირველში, არსებობდა კანონები

like Maxwell's equations and general relativity

როგორც მაქსველის უტოლობა და ფარდობითობის ზოგადი თეორია,

that determined the evolution of the universe,

რომელიც სამყაროს ევოლუციას განსაზღვრავს

given its state over all of space at one time.

დროსა და სივრცეში მისი ადგილის საფუძველზე

And second, there was no question of the initial state of the universe.

და მეორეში, ისმოდა კითხვა სამყაროს საწყის მდგომარეობაზე.

We have made good progress on the first part,

პირველ ნაწილში დიდი პროგრესი მოხდა

and now have the knowledge of the laws of evolution

და დღეს ევოლუციის კანონები ყველგან ვიცით,

in all but the most extreme conditions.

ყველაზე ექსტრემალური პირობების გარდა.

But until recently, we have had little idea

სამაგიეროდ, ბოლო დრომდე, ცოტა რამ ვიცოდით

about the initial conditions for the universe.

სამყაროს საწყის პირობებზე.

However, this division into laws of evolution and initial conditions

თუმცა, ეს დაყოფა ევოლუციის კანონებად და საწყის პირობებად,

depends on time and space being separate and distinct.

დამოკიდებულია დროსა და სივრცეზე როგორც განცალკევებულ სიდიდეებზე,

Under extreme conditions, general relativity and quantum theory

ექსტრემალურ პირობებში ზოგადი ფარდობითობის და კვანტური თეორიის თანახმად,

allow time to behave like another dimension of space.

დრო იქცევა, როგორც სივრცის კიდევ ერთი განზომილება.

This removes the distinction between time and space,

ეს დროსა და სირცეს შორის განსხვავებას აქრობს.

and means the laws of evolution can also determine the initial state.

რაც ნიშნავს, რომ ეცოლუციის კანონებს საწყისი მდგომარეობის განსაზღვრაც შეუძლიათ.

The universe can spontaneously create itself out of nothing.

სამყაროს შეუძლია სპონტანურად შეიქმნას არაფრისგან.

Moreover, we can calculate a probability that the universe

უფრო მეტიც, ჩვენ შეგვიძლია სამყაროს სხვადასხვა მდგომარეობაში

was created in different states.

შექმნის ალბათობა გამოვთვალოთ.

These predictions are in excellent agreement

ეს პროგნოზები იდეალურ თანხვედრაშია

with observations by the WMAP satellite of the cosmic microwave background,

WMAP სატელიტის, კოსმოსურ მიკროტალღურ ფონზე დაკვირვებებთან,

which is an imprint of the very early universe.

რომელიც ადრეული სამყაროს ანაბეჭდია.

We think we have solved the mystery of creation.

ჩვენ ვფიქრობთ, რომ სამყაროს შექმნის გამოცანა ამოვხსენით.

Maybe we should patent the universe

შეიძლება სამყაროს დაპატენტება ღირდეს,

and charge everyone royalties for their existence.

შემდგომ არსებობისთვის გადასახადის აკრეფის მიზნით.

I now turn to the second big question:

ახლა, მეორე მნიშვნელოვან კითხვას მივუბრუნდები:

are we alone, or is there other life in the universe?

მარტონი ვართ, თუ არის კიდევ სიცოცხლე სამყაროში?

We believe that life arose spontaneously on the Earth,

ჩვენ ვიცით, რომ დედამიწაზე სიცოცხლე სპონტანურად შეიქმნა.

so it must be possible for life to appear on other suitable planets,

ამიტომ, შესაძლებელია ის სიცოცხლისთვის სხვა ხელსაყრელ პლანეტებზეც გაჩენილიყო,

of which there seem to be a large number in the galaxy.

როგორიც ბევრი უნდა იყოს გალაქტიკაში.

But we don't know how life first appeared.

მაგრამ ჩვენ არ ვიცით როგორ შეიქმნა სიცოცხლე.

We have two pieces of observational evidence

ჩვენ გვაქვს ორი დაკვირვებაზე დაფუძნებული მტკიცებულება,

on the probability of life appearing.

სიცოცხლის გაჩენის ალბათობაზე.

The first is that we have fossils of algae from 3.5 billion years ago.

პირველი, რომ აღმოჩენილია 3.5 მილიარდი წლის წყალმცენარის ნამარხი.

The Earth was formed 4.6 billion years ago

დედამიწა 4.6 მილიარდი წლის წინ ფორმირდა

and was probably too hot for about the first half billion years.

და ზედმეტად ცხელი იყო, ალბათ დაახლოებით პირველი ნახევარი მილიარდი წლის მანძილზე.

So life appeared on Earth

ამიტომ სიცოცხლე,

within half a billion years of it being possible,

სადღაც ნახევარი მილიარდი წლის შუალედში შეიქმნა,

which is short compared to the 10-billion-year lifetime

რაც საკმაოდ მოკლე პერიოდია 10 მილიარდ წლოვანი

of a planet of Earth type.

დედამიწის მსგავსი პლანეტებისთვის.

This suggests that the probability of life appearing is reasonably high.

ეს აჩვენებს, რომ სხვა პლანეტებზე სიცოცხლის გაჩენის ალბათობა საკმაოდ მაღალია.

If it was very low, one would have expected it

ალბათობა დაბალი რომ ყოფილიყო, მაშინ მის შექმნას,

to take most of the ten billion years available.

10 მილიარდი წლის დიდი ნაწილი უნდა წაეღო დედამიწაზეც.

On the other hand, we don't seem to have been visited by aliens.

მეორეს მხრივ, არ ჩანს რომ უცხოპლანეტელები როდისმე გვეწვივნენ.

I am discounting the reports of UFOs.

ამო-ებზე ცნობებს არ ვთვლი.

Why would they appear only to cranks and weirdos?

რატომ უნდა ჩნდებოდნენ ისინი მხოლოდ შერყეული და უცნაური ტიპებისთვის?

If there is a government conspiracy to suppress the reports

თუ ეს მთავრობის შეთქმულებაა, რომ მიჩქმალონ მსგავსი ცნობები

and keep for itself the scientific knowledge the aliens bring,

და თავისთვის შეინახონ უცხოპლანეტელების მეცნიერული ცოდნა,

it seems to have been a singularly ineffective policy so far.

როგორც ჩანს ეს სრულიად არაეფექტურია ჯერ-ჯერობით.

Furthermore, despite an extensive search by the SETI project,

უფრო მეტიც, SETI პროექტის ფარგლებში ინტენსიური ძებნის მიუხედავად,

we haven't heard any alien television quiz shows.

ჩვენ არცერთი ტელე შოუ არ დაგვიჭერია სხვა პლანეტებიდან.

This probably indicates that there are no alien civilizations

ეს ალბათ აჩვენებს, რომ რამდენიმე ასეული

at our stage of development

სინათლის წლის რადიუსში,

within a radius of a few hundred light years.

ჩვენი განვითარების დონის ცივილიზაცია არ არსებობს.

Issuing an insurance policy

ამიტომ, უცხოპლანეტელების მიერ გატაცების დაზღვევა

against abduction by aliens seems a pretty safe bet.

საკმაოდ უსაფრთხოდ მომგებიანია.

This brings me to the last of the big questions:

აქ მივედი უკანასკნელ მნიშვნელოვან კითხვამდე:

the future of the human race.

ადამიანის სახეობის მომავალი.

If we are the only intelligent beings in the galaxy,

თუ ჩვენ ერთადერთი მოაზროვნე არსებები ვართ გალაქტიკაში,

we should make sure we survive and continue.

უნდა ვეცადოთ, რომ გადავრჩეთ და განვაგრძოთ არსებობა,

But we are entering an increasingly dangerous period of our history.

მაგრამ ამჟამად ჩვენ მზარდად სახიფათო პერიოდში შევდივართ.

Our population and our use of the finite resources of planet Earth

ჩვენი მოსახლეობის რაოდენობა და დედამიწის სასრული რესურსების გამოყენება

are growing exponentially,

ექსპონენციურად იზრდება. ასევე იზრდება ტექნოლოგიური უნარები

along with our technical ability to change the environment for good or ill.

შევცვალოთ გარემო უკეთესობისკენ, ან უარესობისკენ.

But our genetic code

ამ დროს ჩვენი გენეტიკური კოდი,

still carries the selfish and aggressive instincts

ისევ იმ ეგოისტური და აგრსეიული ინსტიქტების მატარებელია,

that were of survival advantage in the past.

რაც წარსულში გადარჩენაში გვეხმარებოდა.

It will be difficult enough to avoid disaster

შემდეგი 100 წლის მანძილზეც კი,

in the next hundred years,

საკმაოდ ძნელი იქნება კატასტროფის თავიდან აცილება,

let alone the next thousand or million.

არა თუ ათასი, ან მილიონი წლის განმავლობაში.

Our only chance of long-term survival

ჩვენი გრძელვადიანი გადარჩენის ერთადერთი შანსი,

is not to remain inward-looking on planet Earth,

არა დედამიწაზე დარჩენაში,

but to spread out into space.

არამედ კოსმოსში გაფართოებაშია.

The answers to these big questions

ამ მნიშვნელოვან კითხვებზე პასუხებმა აჩვენა,

show that we have made remarkable progress in the last hundred years.

რომ ბოლო ასი წლის მანძილზე მნიშვნელოვანი პროგრესი განვიცადეთ,

But if we want to continue beyond the next hundred years,

მაგრამ თუ გვინდა მომდევნო ასი წლის შემდეგაც გავძლოთ,

our future is in space.

ჩვენი მომავალი კოსმოსშია.

That is why I am in favor of manned --

ამიტომაც ვარ კოსმოსში ადამიანების ფრენის მომხრე.

or should I say, personned -- space flight.

ამიტომაც ვარ კოსმოსში ადამიანების ფრენის მომხრე.

All of my life I have sought to understand the universe

მთელი ჩემი ცხოვრება სამყაროს შეცნობას

and find answers to these questions.

და ამ კითხვებზე პასუხის გაცემას ვცდილობ.

I have been very lucky

მე საკმაოდ გამიმართლა,

that my disability has not been a serious handicap.

რომ ჩემი შეზღუდული შესაძლებლობა, არ აღმოჩნდა სერიოზილი დაბრკოლება.

Indeed, it has probably given me more time than most people

ამან ალბათ სხვებთან შედარებით უფრო მეტი დრო მომცა

to pursue the quest for knowledge.

შემეცნებისა და ძიებისთვის.

The ultimate goal is a complete theory of the universe,

საბოლოო მიზანი სამყაროს სრული თეორიაა

and we are making good progress.

და ჩვენ ვპროგრესირებთ.

Thank you for listening.

მადლობა მოსმენისთვის.

Chris Anderson: Professor, if you had to guess either way,

კრის ანდერსონი: პროფესორო,

do you now believe that it is more likely than not

ფიქრობთ რომ უფრო დიდი შანსია,

that we are alone in the Milky Way,

რომ ჩვენნაირად, ან ჩვენზე განვითარებულ ცივიზაციებს შორის

as a civilization of our level of intelligence or higher?

მარტონი ვართ ირმის ნახტომის გალაქტიკაში?

This answer took seven minutes, and really gave me an insight

ამ პასუხის გაცემას 7 წუთი დასჭირდა და ამან კიდევ ერთხელ დამანახა,

into the incredible act of generosity this whole talk was for TED.

თუ რა საოცარი დიდსულოვნების გამოვლენა იყო TED-ის მიმართ ეს გამოსვლა.

Stephen Hawking: I think it quite likely that we are the only civilization

სტივენ ჰოკინგი: მე ვფიქრობ, დიდი ალბათობით ჩვენ ერთადერთი ცივილიზაცია ვართ,

within several hundred light years;

რამდენიმე ასეული სინათლის წლის რადიუსში;

otherwise we would have heard radio waves.

სხვა შემთხვევაში რადიო ტალღებს დავიჭერდით.

The alternative is that civilizations don't last very long,

ამის ალტერნატიული აზრია, რომ ცივილიზაციები დიდ ხანს ვერ ძლებენ

but destroy themselves.

და საკუთარ თავს ანადგურებენ.

CA: Professor Hawking, thank you for that answer.

კა: პროფესორო ჰოკინგ, მადლობა ამ პასუხისთვის.

We will take it as a salutary warning, I think,

მგონი ჩვენ მას, როგორც სასარგებლო გაფრთხილებას მივიღებთ

for the rest of our conference this week.

ამ კვირაში, კონფერენციის ბოლომდე.

Professor, we really thank you for the extraordinary effort you made

პროფესორო, დიდი მადლობა განსაკუთრებული ძალისხმევისთვის,

to share your questions with us today.

რომ გაგვიზიარეთ თქვენი კითხვები.

Thank you very much indeed.

დიდი მადლობა.

(Applause)

(აპლოდისმენტები)