Hans Rosling: Debunking third-world myths with the best stats you've ever seen

Translator: Gulchin Taghiyeva Reviewer: rufat taghizadeh

About 10 years ago, I took on the task to teach global development

Təxminən 10 il əvvəl, isveçli tələbələrə "Qlobal inkişaf" mövzusunu

tədris edirdim. Bu dövr "Afrikada aclıq" mövzusunda Afrikalı həmkarlarımla

to Swedish undergraduate students.

That was after having spent about 20 years,

apardığım təxminən 20 illik tədiqiqatdan sonrakı müddəti əhatə edir.

together with African institutions,

studying hunger in Africa.

Demək olar ki, dünya haqda az-çox biliyim vardı.

So I was sort of expected to know a little about the world.

Beleliklə, Kalorinska Tibb Universitetində fəaliyyətə başladım.

And I started, in our medical university, Karolinska Institute,

an undergraduate course called Global Health.

Bakalavrlara "Qlobal səhiyyə" mövzusunu deyirdim. Bu cür fürsət

But when you get that opportunity, you get a little nervous.

həm də bir az həyacanlı idi. Fikirləşirdim ki, burdakı tələbələr

I thought, these students coming to us actually have the highest grade

İsveç universitetlərində ən yüksək göstəriciləri olanlardı,

you can get in the Swedish college system,

və güman edirdim ki, onlar mənim onlara

so I thought, maybe they know everything I'm going to teach them about.

öyrədəcəyim hər şeyi bilirlər. Elə ilk mühazirədə bir sınaq apardım.

So I did a pretest when they came.

And one of the questions from which I learned a lot was this one:

Mənə çox şeylər öyrətmiş suallardan bir belə oldu:

"Which country has the highest child mortality of these five pairs?"

“Aşağıdakı beş cütlükdə ən çox uşaq ölümü hansı ölkədədir?”

Birində uşaq ölümü digərinə nisbətən 2 dəfə çox olan ölkələri

And I put them together so that in each pair of countries,

one has twice the child mortality of the other.

birgə qruplaşdırdım. Bu halda fərq daha böyük olaraq

And this means that it's much bigger, the difference,

məlumatların qeyri-müəyyənliyi anlamından kənara çıxırdı.

than the uncertainty of the data.

I won't put you at a test here, but it's Turkey,

sizləri imtahan etmirəm amma

which is highest there, Poland, Russia, Pakistan and South Africa.

cavab - Türkiyə, Polşa, Rusiya, Pakistan, və Cənubi Afrikadır.

And these were the results of the Swedish students.

Bu isə isveçli tələbələrin nəticələridir. Çox dar bir etimad intervalı

I did it so I got the confidence interval, which is pretty narrow.

yarandı ki, bu də məni çox sevindirdi:

And I got happy, of course -- a 1.8 right answer out of five possible.

mümkün 5 cavabdan 1.8-i doğru idi. Yəni burda həqiqətən də

That means there was a place for a professor of international health

beynəlxalq səhiyyə üzrə mühazirənin

and for my course.

(gülüş) yeri vardı.

(Laughter)

But one late night, when I was compiling the report,

Lakin bir axşam, hesabat hazırlayarkən,

I really realized my discovery.

əsl kəşf etdiyimi anladım. Başa düşdüm ki,

I have shown that Swedish top students know, statistically,

statistika baxımından yüksək göstəricili isveçli tələbələr

significantly less about the world than the chimpanzees.

dünya haqqında şimpanzedən daha az

(Laughter)

biliyə sahibdirlər. (gülüş)

Because the chimpanzee would score half right

Çünki şimpanzeyə Şri Lanka və Türkiyənin hər birinə görə bir banan versəydim

if I gave them two bananas with Sri Lanka and Turkey.

sualların 50%-nə düzgün cavab verərdi.

They would be right half of the cases. But the students are not there.

Lakin tələbələr buna qadir deyildilər. Məni narahat edən şey onların

The problem for me was not ignorance; it was preconceived ideas.

savadsızlığı yox, streotip düşüncə tərzi idi.

I did also an unethical study

Qeyri-etik olsa da Universitetin müəllimləri üzərində də təcrübə apardım

of the professors of the Karolinska Institute,

(gülüş)

which hands out the Nobel Prize in Medicine,

Nobel tibb mükafatına səviyyəsində və

and they are on par with the chimpanzee there.

onların da şimpanze olmasını aşkarladım.

(gülüş)

(Laughter)

This is where I realized that there was really a need to communicate,

Bu nöqtədə fikir mübadiləsinə ehtiyac olduğunu başa düşdüm,

because the data of what's happening in the world

axı dünyanın gedişatını anlatan və hər bir ölkədəki

and the child health of every country

uşaq sağlamlığı haqda göstəricilər hamıya məlumdur.

is very well aware.

So we did this software, which displays it like this.

Bu məlumatları əks etdirən belə bir proqram yaratdıq: hər dairə bir ölkəni bildirir.

Every bubble here is a country.

This country over here is China.

Burda gördüyünüz ölkə Çindir, buradakı isə Hindistan.

This is India.

The size of the bubble is the population,

Dairənin böyüklüyü əhalinin sayını və burdakı absis oxu isə doğum səviyyəsini göstərir.

and on this axis here, I put fertility rate.

Because my students, what they said

Çünki tələbələrimdən ilk dəfə

when they looked upon the world, and I asked them,

dünyaya baxışlarını öyrənmək üçün

"What do you really think about the world?"

"Dünya haqqında nə fikirləşirsiniz?" deyə soruşanda

dərsliklərinin yalnız şəkilli kitab olduğunu kəşf elədim.

Well, I first discovered that the textbook was Tintin, mainly.

(Laughter)

(gülüş)

And they said, "The world is still 'we' and 'them.'

Onlara görə dünya "biz" və "onlar"dan ibarətdir -

And 'we' is the Western world and 'them' is the Third World."

"Biz Qərb, onlar isə üçüncü dünya ölkələridir”

- “Bəs Qərb deyəndə nə başa düşürsünüz?”

"And what do you mean with 'Western world?'" I said.

"Well, that's long life and small family.

- “Qərb - uzun ömür və kiçik ailə, üçüncü dünya - qısa ömür və geniş ailə”

And 'Third World' is short life and large family."

Burada olduğu kimi doğum səviyyəsini - orta hesabla bir qadına düşən uşaq sayı -

So this is what I could display here.

I put fertility rate here --

number of children per woman: one, two, three, four,

- bir, iki, üç, dörd, təxminən səkkiz uşağa qədər artır.

up to about eight children per woman.

We have very good data since 1962, 1960, about,

Əlimizdə 1960-62-ci ildən başlayaraq bütün ölkələrdəki ailə tərkibinə dair yaxşı məlumatlarımız var,

on the size of families in all countries.

The error margin is narrow.

həm də daha dəqiq. Buradaki gözlənilən uzunömürlülük

Here, I put life expectancy at birth,

from 30 years in some countries, up to about 70 years.

ölkələrdən asılı olaraq 30-70 yaş arası dəyişir.

And in 1962, there was really a group of countries here

1962-ci ildə burada həqiqətən də bəzi sənaye ölkələrində

that were industrialized countries,

kiçik tərkibli və uzun ömürlü ailələr yaşayırdı.

and they had small families and long lives.

And these were the developing countries.

Və burada inkişaf etməkdə olan ölkələrdə:

They had large families and they had relatively short lives.

qısa ömrü və geniş tərkibli ailələri yaşayırdı.

Now, what has happened since 1962? We want to see the change.

İndi baxaq görək 1962-ci ildən hansı dəyişikliklər baş verib.

Are the students right? It's still two types of countries?

Tələbələr ölkələri bu cür bölməkdə haqlı idilər?

Or have these developing countries got smaller families and they live here?

İnkişaf etməkdə olan ölkələr kiçik ailələrlə burada,

Or have they got longer lives and live up there?

uzun ömürlülər isə buradadırlar ?

Let's see. We start the world, eh?

Ok. Dünyanı dayandıraq. Bunlar hamısı BMT-nin müsaid

This is all UN statistics that have been available.

məlumatlarıdır. Başlayaq. Görürsünüz oranı?

Here we go. Can you see there?

It's China there, moving against better health there, improving there.

Çindir, daha yaxşı sağlamlıq göstəriciləri ilə irələyir.

All the green Latin American countries are moving towards smaller families.

Yaşıl rəngli Latın Amerikasi ölkələri daha kiçik tərkibli alilərə doğru irəliləyir.

Sarı rənglilər isə ərəb ölkələridir -

Your yellow ones here are the Arabic countries,

- daha böyük ailələrə - amma yox, uzun ömür və kiçik ailələrə doğru,

and they get longer life, but not larger families.

The Africans are the green here. They still remain here.

aşağıdakı yaşıllar isə Afrika ölkələridir, yerlərində sayırlar

This is India; Indonesia is moving on pretty fast.

Bu Hindistandır. İndoneziya yüksək sürətlə irəliləyir

In the '80s here, you have Bangladesh still among the African countries.

(gülüş)

80-ci illər: Banqladeş hələ də Afrika ölkələrinin arasındadır.

But now, Bangladesh -- it's a miracle that happens in the '80s --

Ancaq baxın- 80-ci illərdə möcüzə baş verir:

the imams start to promote family planning,

imamlar ailə planlamasını dəstəkləməyə başlayırlar.

and they move up into that corner.

Onlar bu küncə yaxınlaşırlar. 90-cı illər, dəhşətli QİÇS epidemiyası

And in the '90s, we have the terrible HIV epidemic

that takes down the life expectancy of the African countries.

Afrika ölkələrində ömürləri qısaldır

And the rest of them all move up into the corner,

və digər ölkələr uzunömürlü və kiçik ailələrlə bu küncə yaxınlaşırlar,

where we have long lives and small family,

və sonunda tamamilə yeni dünya qarşımızdadır.

and we have a completely new world.

(Applause)

(alqışlar)

(Applause ends)

Let me make a comparison directly

Gəlin birbaşa ABŞ və Vyetnamı müqayisə edək.

between the United States of America and Vietnam.

1964:

1964-cü il: Amerikalılara məxsus kiçik ailələr və uzun ömürlülük;

America had small families and long life;

Vietnam had large families and short lives.

Vyetnamda isə geniş ailələr və qısa ömürlüllük. Nə baş verdiyinə baxaq:

And this is what happens.

The data during the war indicate that even with all the death,

müharibə zamanının məlumatlarına görə ölüm sayının çoxluğuna baxmayaraq,

there was an improvement of life expectancy.

yaşam müddəti artır. İlin sonlarına doğru

By the end of the year, family planning started in Vietnam,

Vyetnamda ailə planlanması başlayır və ölkə kiçik ailələrə doğru irəliləyir.

and they went for smaller families.

And the United States up there is getting longer life,

ABŞ isə daha uzun ömür və eyni ailə həcmiylə

keeping family size.

orada qərar tutur. Və budur 80-ci illər,

And in the '80s now, they give up Communist planning

onlar kommunist planlamasından bazar iqtisadiyyatına keçirlər,

and they go for market economy,

and it moves faster even than social life.

və bu keçid sosial həyatdan da sürətlə gedir. Nəticədə,

And today, we have in Vietnam

2003-cü ildə Vyetnamda yaşam müddəti və ailə tərkibi göstəriciləri ABŞ-ın

the same life expectancy and the same family size

müharibənin son dövrü - 1974-cü ilə aid göstəriciləriylə eynidir.

here in Vietnam, 2003,

as in United States, 1974, by the end of the war.

Məncə, bu cür məlumatlara baxmadan

I think we all, if we don't look at the data,

we underestimate the tremendous change in Asia,

Asiyanın böyük iqtisadi dəyişiklikdən daha öncə

which was in social change before we saw the economic change.

sosial dəyişikliklərin baş verdiyini anlamarıq.

So let's move over to another way here

Gəlin indi başqa bir aspektə -

in which we could display the distribution in the world

dünyadakı ümumi gəlirin bölgüsü aspektinə keçək. Bu dünyadakı ümumi gəlirin bölgüsüdür.

of income.

This is the world distribution of income of people.

Günə 1, 10, və ya 100 dollar.

One dollar, 10 dollars or 100 dollars per day.

Varlılarla kasıblar arasında uçurumun olması fikri bir mifdir.

There's no gap between rich and poor any longer. This is a myth.

There's a little hump here.

Sadəcə gördüyünüz bu insanları göstərən təpəcik var.

But there are people all the way.

And if we look where the income ends up,

Gəlin gəlir bölgüsünə nəzər salaq: budur,

this is 100 percent of the world's annual income.

dünya əhalisinin 20%-i olan ən varlı təbəqəsi dünyanın

And the richest 20 percent,

they take out of that about 74 percent.

illik gəlirinin təxminən 74%-nə sahibdirlər. Kasıb 20%-i isə

And the poorest 20 percent, they take about two percent.

bu gəlirin sadəcə 2%-nə sahibdirlər.

And this shows that the concept of developing countries

is extremely doubtful.

Bu inkişafda olan ölkə anlayışının şübhəli olduğunu göstərir.

We think about aid,

like these people here giving aid to these people here.

Buradakıların digərlərinə maddi yardım edirlər. Ancaq burada - mərkəzdə

But in the middle, we have most of the world population,

dünya əhalisinin çox hissəsi dayanır, onlar gəlirlərin 24%-nə sahibdirlər.

and they have now 24 percent of the income.

We heard it in other forms.

Bunu başqa formatda da eşitmişik. Bunlar kimlərdir?

And who are these?

Digər dövlətlər hanı? Sizə Afrikanı göstərə bilərəm.

Where are the different countries?

I can show you Africa.

This is Africa.

Budur, dünya əhalisinin 10%-i, əksəriyyəti kasıbdır.

Ten percent of the world population,

most in poverty.

Bu OECD-dir. Varlı "ölkə", BMT-nin özəl bir klubu.

This is OECD -- the rich countries, the country club of the UN.

And they are over here on this side. Quite an overlap between Africa and OECD.

Onlar burada - yuxarıdadırlar. Afrika və OECD arasında böyük fərq ortada.

And this is Latin America.

Bu isə Latın Amerikasıdır. Dünyada hər bir təbəqə burada mövcuddur -

It has everything on this earth, from the poorest to the richest

ən kasıbından tutmuş an varlısına qədər.

in Latin America.

Və onun üstündə Şərqi-Avropanı, Şərqi-Asiyanı

And on top of that, we can put East Europe,

we can put East Asia, and we put South Asia.

və Cənubi-Asiyanı qoya bilərik. Təxminən 1970-ci ildə bu ölkələrin

And what did it look like if we go back in time,

to about 1970?

görüntüsünə baxarkən fərqi asanlıqla müşahidə edə bilərik.

Then, there was more of a hump.

Tam kasıblıq şəraitində yaşayanların çoxu asiyalılar idi.

And most who lived in absolute poverty were Asians.

Dünyadakı yoxsulluq problemi birbaşa Asiya ilə bağlı idi.

The problem in the world was the poverty in Asia.

And if I now let the world move forward,

you will see that while population increases,

Dünyaya zamanın axını ilə nəzər salsaq

there are hundreds of millions in Asia getting out of poverty,

əhali artımı ilə yüz minlərlə asiyalının yoxsulluqdan çıxdığını

and some others getting into poverty,

və digərlərinin isə yoxsullaşdığını görərik

and this is the pattern we have today.

Dünya Bankının irəli sürdüyü ən yaxşı təxminlərə görə,

And the best projection from the World Bank

is that this will happen,

tezlikə bölgü aradan qalxacaq, əksər əhali ortada mövqe tutacaq

and we will not have a divided world.

We'll have most people in the middle.

Of course it's a logarithmic scale here,

Bu əlbəttə ki, logoritmik cədvəldir,

but our concept of economy is growth with percent.

amma biz iqtisadiyyatı artım faizi ilə müəyyən edirik.

We look upon it as a possibility of percentile increase.

Bunu faiz artımı kimi qəbul edirik. Burarda dəyişiklik etsəm və

If I change this and take GDP per capita instead of family income,

ailə gəlirləri əvəzinə adambaşına düşən ÜDM-ni qoysam

and I turn these individual data

və fərdi məlumatları ÜDM-nin regional göstəriciləri ilə əvəz etsəm

into regional data of gross domestic product,

and I take the regions down here,

və budur regionları ayırıram, kürənin böyüklüyü əhalinin sayını göstərir.

the size of the bubble is still the population.

And you have the OECD there, and you have sub-Saharan Africa there,

OECD burada, orada isə Afrikanın Sub-Sahara ölkələridir,

and we take off the Arab states there,

və buradan ərəb ölkələrini ayırsaq,

coming both from Africa and from Asia,

həm Afrika, həm də Asiya olan ərəb ölkəlrini ayırsaq,

and we put them separately,

and we can expand this axis, and I can give it a new dimension here,

və buradakı absis oxuna böyütsək və ölçülərə sosial dəyərlər

by adding the social values there, child survival.

qatsaq - uşaqların həyatda qalma göstəricisini

Now I have money on that axis,

absis oxunda pul, burada isə uşaqların həyatda qalma göstəriciləri görünür -

and I have the possibility of children to survive there.

In some countries, 99.7% of children survive to five years of age;

bəzi ölkələrdə uşaqların 99,7%-i 5 yaşına qədər həyatda qalır -

others, only 70.

digərlərində bu göstərici 70%-dir. Bu nöqtədə

And here, it seems, there is a gap between OECD,

OECD, Latın Amerikası, Sub-Sahara Afrikası, Şərqi Avropa,

Latin America, East Europe, East Asia,

Arab states, South Asia and sub-Saharan Africa.

Şərqi Asiya, Ərəb ölkələri və Cənubi Asiya arasında fərq nəzərə çarpır.

The linearity is very strong between child survival and money.

Uşaqların həyatda qalması və pul arasında güclü asılılıq var.

But let me split sub-Saharan Africa.

Sub-Sahara Afrikasını da bölək - burada səhiyyə yuxarılarda isə yüksək səviyyali səhiyyə görsənir.

Health is there and better health is up there.

I can go here, and I can split sub-Saharan Africa into its countries.

Burada Sub-Sahara Afrikasını ölkələr üzrə bölürəm

And when it bursts,

və bu bölünmədə də kürələrin ölçüsü əhalinin sayını bildirir.

the size of each country bubble is the size of the population.

Sierra Leone down there, Mauritius is up there.

Siero Leone burada aşağıda, Mavriki isə orada- yuxarıdadır. Mavriki ticarət

Mauritius was the first country to get away with trade barriers,

maneəsini aşan ilk ölkə idi və onlar istehsal etdikləri şəkər və

and they could sell their sugar, they could sell their textiles,

tekstili Avropa və Şimali Amerika bazarlarına asanlıqla ixrac edirdilər.

on equal terms as the people in Europe and North America.

There's a huge difference [within] Africa.

Afrikada böyük fərq var. Qana burda mərkazdədir.

And Ghana is here in the middle.

In Sierra Leone, humanitarian aid.

Sierra Leonedə - humanitar yardım.

Here in Uganda, development aid.

Uqandada - inkişaf üçün ayrılan yardım. Buraya sərmayə vaxtıdır

Here, time to invest; there, you can go for a holiday.

Bura tətilə getmək olar. Afrika daxilində bizim fikirləşdiyimiz kimi

There's tremendous variation within Africa,

heç də hər şey eyni deyil - fərq böyükdür.

which we very often make that it's equal everything.

I can split South Asia here. India's the big bubble in the middle.

Cənubi Asiyanı da bölə bilərik - Hindistan mərkəzdə duran böyük kürədir.

But there's a huge difference between Afghanistan and Sri Lanka.

Şri Lanka ilə Əfqanıstan arasında böyük fərq görünür.

I can split Arab states. How are they?

Ərəb ölkələrini də bölə bilərik. Eyni iqlim, eyni mədəniyyət,

Same climate, same culture, same religion -- huge difference.

eyni din - qonşu olmalarına baxmayaraq aralarında böyük fərq var.

Even between neighbors --

Yemen, civil war;

Yəmən - vətəndaş müharibəsi. Birləşmiş Ərəb Əmirliyi - sərfəli və düzgün bölüşmüş pul.

United Arab Emirates, money, which was quite equally and well-used.

Not as the myth is.

Tam real. Ölkəyə xaricdən gələn bütün işçilərin bütün övladları da daxil olmaqla

And that includes all the children of the foreign workers

who are in the country.

Məlumatlar bəzən düşündüyümüzdən də yaxşı olur. Bəziləri isə bunun əksini deyir.

Data is often better than you think. Many people say data is bad.

There is an uncertainty margin, but we can see the difference here:

Tam dəqiqlik olmasa da fərq aydın görsənir:

Kamboca ilə Sinqapurun arasındakı fərq

Cambodia, Singapore.

The differences are much bigger than the weakness of the data.

məlumatların zəifliyindən çoxdur. Şərqi Avropa -

East Europe: Soviet economy for a long time,

uzunmüddətli Sovet iqtisadiyyatı, ancaq 10 illik müddətdə ölkələr özlərini

but they come out after 10 years very, very differently.

çox fərqli şəkildə göstərdilər. Burada isə Latın Amerikası ölkələridir.

And there is Latin America.

Sağlam ölkə tapmaq üçün Kubaya getməyə ehtiyac yoxdur.

Today, we don't have to go to Cuba

to find a healthy country in Latin America.

Chile will have a lower child mortality than Cuba within some few years from now.

Tezliklə Çili uşaq ölümü üzrə göstəricilərinin az olmasına görə Kubanı qabaqlayacaq

Here, we have high-income countries in the OECD.

Burada isə yüksək gəlirli OECD ölkələridir.

And we get the whole pattern here of the world,

Burada dünyadakı ümumi vəziyyəti

which is more or less like this.

az-çox göstərdik. Əgər dünyada 1960-cı ildən başlayan

And if we look at it, how the world looks,

tempi müşahidə etsək görərik ki,

in 1960, it starts to move.

This is Mao Zedong. He brought health to China.

Mao Tsedun Çinə səhiyyə gətirdi və vəfat etdi,

And then he died.

And then Deng Xiaoping came and brought money to China,

Dalınca Den Siaopin gəldi və Çinə pul gətirdi. Çini yenə də əsas dalğaya saldı.

and brought them into the mainstream again.

And we have seen how countries move in different directions like this,

Burada ölkələrin necə fərqli şəkildə hərəkət etdiyini görürük,

so it's sort of difficult to get an example country

ona görə də ümumi dünyanın inkişaf formatına

uyğun ölkəni tapmaq çətindir.

which shows the pattern of the world.

But I would like to bring you back to about here, at 1960.

Sizləri yenidən 1960-cı ilə qaytarmaq istəyirəm.

Cənubi Koreyanı burdakı Braziliya ilə müqayisə etmək istərdim.

I would like to compare South Korea, which is this one,

with Brazil, which is this one.

Yazılar yoxa çıxdı - və burada olan Uqandanı da

The label went away for me here.

And I would like to compare Uganda, which is there.

müqayisə etmək istərdim. Hərəkətə gətiririk və budur.

I can run it forward, like this.

Gördüyünüz kimi Cənubi Koreya çox sürətlə irəliləyir, bununla bərabər

And you can see how South Korea is making a very, very fast advancement,

whereas Brazil is much slower.

Braziliyada irəliləyiş zəifdi.

And if we move back again, here, and we put trails on them, like this,

Əgər yenidən geri qayıtsaq və onlara belə izlər qoysaq,

you can see again

yenidən görə bilərsiniz ki, ölkələrin inkişafı

that the speed of development is very, very different,

bir-birindən fərqli sürətdə olsa da amma ümumən

and the countries are moving more or less at the same rate

səhiyyə və pul artımı ilə eyni tempdə gedir. Bu da

as money and health,

but it seems you can move much faster

maddi inkişafın səhiyyənin inkişafından asılı olması deməkdir

if you are healthy first than if you are wealthy first.

And to show that, you can put on the way of United Arab Emirates.

Buna misal olaraq birləşmiş Ərəb Əmirliyinin inkişafını göstərmək olar.

They came from here, a mineral country.

Onlar bu nöqtədən təbii ehtiyatlarla zəngin ölkə kimi gəlirdilər.

They cached all the oil; they got all the money;

Pulları vardı, amma sağlamlıq bazarda satılmır.

but health cannot be bought at the supermarket.

Sağlamlığa sərmayə qoyulmalıdır. Uşaqları məktəblə təmin etmək lazımdır.

You have to invest in health. You have to get kids into schooling.

You have to train health staff. You have to educate the population.

Səhiyyə kadrları yetişməlidir. Əhali maariflənməlidir.

And Sheikh Zayed did that in a fairly good way.

Şeyx Səid bu deyilənləri düzgün şəkildə həyata keçirə bildi

In spite of falling oil prices, he brought this country up here.

və neftin qiymətinin düşməsinə baxmayaraq, ölkəni bura qədər gətirdi.

So we've got a much more mainstream appearance of the world,

Beləliklə, dünyanın təxmini əsas mənzərəsini görürük -

where all countries tend to use their money

ölkələr əksərən öz pullarını

better than they used it in the past.

əvvəlki dövrlərə nisbətən daha səmərəli xərcləməyə meyllidilər.

Now, this is, more or less, if you look at the average data of the countries --

Bu ölkələrin orta statistik məlumatlarına uyğun mənzərəsidir. Ümumilikdə,

they are like this.

That's dangerous, to use average data,

orta statistik məlumatın götürülməsi təhlükəlidir. Çünki

because there is such a lot of difference within countries.

ölkələr arasında fərq var və bura baxsaq görərik ki,

So if I go and look here,

we can see that Uganda today is where South Korea was in 1960.

bu gün Uqanda Cənubi Koreyanın 1960-cı ildəki vaziyyətindədir. Əgər Uqandanı bölsək

If I split Uganda, there's quite a difference within Uganda.

daxilində böyük fərqlər olduğunu görə bilərik. Ölkəni 5 hissəyə ayırdıq.

These are the quintiles of Uganda.

The richest 20 percent of Ugandans are there.

Ən varlı uqandalı 20%-lə burada,

The poorest are down there.

Ən kasıblar isə orada-aşağıdadır. Cənubi Afrikanı da bölürəm.

If I split South Africa, it's like this.

And if I go down and look at Niger,

Əgər dəhşətli aclığın hökm sürdüyü Nigeriyaya baxsaq,

where there was such a terrible famine [recently],

belə halla qaşılaşarıq. Nigerlərin ən kasıb 20%-i orada,

it's like this.

The 20 percent poorest of Niger is out here,

and the 20 percent richest of South Africa is there,

və Cənubi Afrikanın ən varlı 20%- buradadır

and yet we tend to discuss what solutions there should be in Africa.

və biz hələ də Afrikada problemlərin həllini müzakirə edirik.

Everything in this world exists in Africa.

Afrika çox qarışıq və fərqlidir. Yuxarıdakı beşliyin hamısına

And you can't discuss universal access to HIV [treatment]

QİÇS-ə universal yanaşmanı birtərəfli

for that quintile up here

with the same strategy as down here.

tədbiq edə bilməzsiniz. Dünyanın təkmilləşdirilməsi

The improvement of the world must be highly contextualized,

ayrı kontekstlərdən düşünülməli və xüsusilə regional səviyyədə

and it's not relevant to have it on a regional level.

həyata keçirilməməlidir. Daha diqqətli, dəqiq olmalıyıq.

We must be much more detailed.

Bu cür fərdi yanaşma şagirdlərin çox köməyinə gəlir.

We find that students get very excited when they can use this.

And even more, policy makers and the corporate sectors

Hətta daha çox siyasətçi və korporasiyalar dünyanın dəyişməsini

would like to see how the world is changing.

bu cür görməkdə maraqlıdır. Bəs bu niyə baş tutmur?

Now, why doesn't this take place?

Why are we not using the data we have?

Nəyə görə əlimizdə olan məlumatlardan istifadə etmirik? BMT-də,

We have data in the United Nations, in the national statistical agencies

milli statistika agentliklərində,

and in universities and other nongovernmental organizations.

universitetlər və QHT-lərdə məlumatlar mövcuddur.

Because the data is hidden down in the databases.

Bəzən məlumatlar gizlədiyi üçün

And the public is there, and the internet is there,

internetə, ictimaiyyətə çıxarlmadığı üçün onlardan səmərəli istifadə edə bilmirik.

but we have still not used it effectively.

All that information we saw changing in the world

Dünyanın dəyişməsini əks etdirən bu məlumatlar

does not include publicly funded statistics.

dövlət statistikası deyil. Bəzi buna bənzər internet

There are some web pages like this, you know,

səhifələri var ki, müxtəlif bazalara istinad edilərək doldurulmuş,

but they take some nourishment down from the databases,

but people put prices on them, stupid passwords and boring statistics.

bu məlumatları satırlar, şifrələyirlər bu cür mənasız satatistikanı.

(Laughter)

( gülüş) (alqış)

And this won't work.

(Applause)

Bu bir şeyə yaramır. Bəs ehtiyac nəyədir? Məlumat bazamız var.

So what is needed? We have the databases.

It's not a new database that you need.

Yenisinə ehtiyac yoxdur. Bu yuxarıdakılar da daxil olmaqla

We have wonderful design tools and more and more are added up here.

əla dizayn alətlərimiz var. Beləliklə məlummatları tərtibatla

So we started a nonprofit venture linking data to design,

əlaqələndirərək "Gapminder" adlı qeyri-kommersiya qurğusu yaratdıq.

we called "Gapminder,"

London metrosundakı "boşluğa diqqət”-“mind the gap” yazısına uyğun -

from the London Underground, where they warn you, "Mind the gap."

"Gapminder"i ən uyğun ad hesab etdik.

So we thought Gapminder was appropriate.

Məlumatları əlaqələndirəcək belə bir proqram təminatı hazırladıq.

And we started to write software which could link the data like this.

Bu çox da çətin olmadı. Bir neçə ilə başa gəldi və animasiya da yaratdıq.

And it wasn't that difficult.

It took some person years, and we have produced animations.

You can take a data set and put it there.

İstənilən statistikanı götürüb bu proqrama daxil edə bilərsiniz.

We are liberating UN data, some few UN organization.

BMT-nin statistikası, həmçinin bəzi qurumlarının məlumatlarına istinad edirik.

Some countries accept that their databases can go out on the world.

Bəzi ölkələr məlumatlarının dünyaya çıxmasını qəbul ediblər.

But what we really need is, of course, a search function,

Bizim isə hazırda axtarış funksiyasına yehtiyacımız var.

a search function where we can copy the data up to a searchable format

Statistikaları axtarılabiləcək formata köçürüb,

and get it out in the world.

dünyaya açmaq istəyirik. Bütün bunun əvəzində biz nə eşidirki?

And what do we hear when we go around?

Əsas statistik orqanlarla danışmışam. Hər kəs belə deyir:

I've done anthropology on the main statistical units.

Everyone says, "It's impossible. This can't be done.

“Bu mümkün deyil. Bunu etmək olmaz. Statistik məlumatlar xüsusi olduğundan

Our information is so peculiar in detail,

so that cannot be searched as others can be searched.

onları digər adi məlumatlar kimi axtarış funksiyası ilə əldə etmək olmaz.

We cannot give the data free to the students,

Statistik məlumatlar tələbələrə, iş adamlarına pulsuz verilə bilməz.”

free to the entrepreneurs of the world."

Ancaq bizim də elə bu lazımdır.

But this is what we would like to see, isn't it?

Dövlət statistikası budur

The publicly funded data is down here.

And we would like flowers to grow out on the net.

və biz internetdə məlumatların gültək açmasını istərdik.

One of the crucial points is to make them searchable,

Əsas məsələ də onların əldə olunacaq formata salmaqdır, beləliklə insanlar

and then people can use the different design tools to animate it there.

onları hərəkətə gətirmək üçün müxtəlif alətlərdən istifadə edə bilərlər.

Bu mənada, sizlərə xoş xəbərim var:

And I have pretty good news for you.

I have good news that the [current],

new head of UN statistics doesn't say it's impossible.

BMT Statistikasının hazırkı rəhbəri bunu mümkün sayır amma

He only says, "We can't do it."

həm də “biz bunu edə bilmərik” deyir.

(Laughter)

(gülüş)

And that's a quite clever guy, huh?

Bu həqiqətən ağıllı adamdı, hə?

(Laughter)

(gülüş)

So we can see a lot happening in data in the coming years.

Beləliklə, önümüzdəki illərdə statistikalarda çox dəyişiklik olacağını görə bilərik

We will be able to look at income distributions in completely new ways.

Gəlirlərin bölünməsində yeni aspektlər olduğunu görə bilərik.

This is the income distribution of China, 1970.

Bu Çinin 1970-ci il gəlir bölgüsüdür.

This is the income distribution of the United States, 1970.

Bu isə Birləşmiş Ştatların - 1970-ci il.

Almost no overlap.

Demək olar ki, kəsişmirlər. Sonrasına baxaq.

Almost no overlap.

And what has happened?

What has happened is this:

Çin inkişaf edir, bərabərlik ideyası aradan qalxır,

that China is growing, it's not so equal any longer,

and it's appearing here, overlooking the United States,

ABŞ-a tərəf yayılma gedir.

almost like a ghost, isn't it?

Ruha bənzər vəziyyətdə, hə?

(Laughter)

(gülüş)

It's pretty scary.

Bu xeyli qorxuludur, amma məlumatın olması vacibdir.

(Laughter)

But I think it's very important to have all this information.

We need really to see it.

Bunları görməyimizə ehtiyac var. Lakin müzakirə etmək əvəzinə

And instead of looking at this,

I would like to end up by showing the internet users per 1,000.

hər 1000 nəfərə düşən internet istifadəçiləri ilə yekunlaşdırmaq istərdim.

In this software, we access about 500 variables

Bu proqramın köməyilə ölkələrdə baş verən 500-ə yaxın dəyişikliyi asanlıqla öyrənə bilərsiniz

from all the countries quite easily.

Bunları yeniləmək müəyyən vaxt apara bilər.

It takes some time to change for this,

but on the axes, you can quite easily get any variable you would like to have.

Absis oxunda istədiyiniz dəyişikliyi görə bilərsiniz.

İstərdik ki, məlumat bazalarına giriş pulsuz olsun,

And the thing would be to get up the databases free,

to get them searchable, and with a second click,

Onları axtarıla biləcək, bir toxunuşla

to get them into the graphic formats, where you can instantly understand them.

başa düşüləcək qrafik formata salmaq mümkün olsun.

Now, statisticians don't like it, because they say

Bu isə statistiklərin xoşuna gəlmir,

that this will not show the reality;

çünki onlar bunu real hesab etmir və statistik-analitik metodlara ehtiyac olduğunu deyirlər

we have to have statistical, analytical methods.

Ancaq bu fərziyyədən başqa bir şey deyil.

But this is hypothesis-generating.

I end now with the world.

Məruzəmi dünyanın internetlə bağlı gedişatına dair statistika ilə sona çatdırıram

There, the internet is coming.

The number of internet users are going up like this.

İnternet istifadəçilərinin sayı bu cür artır. Bu adam başına düşən ÜDM-dir.

This is the GDP per capita.

Bu irəliləməkdə olan yeni texnologiyalardır və həqiqətən

And it's a new technology coming in, but then amazingly,

how well it fits to the economy of the countries.

çox gözəl şəkildə ölkələrin iqtisadiyyatı ilə tamalanır. Buna görə də 100 dollarlıq

That's why the $100 computer will be so important.

kompüter lazımlı görünür. Bu yaxşı tendensiyadır.

But it's a nice tendency.

It's as if the world is flattening off, isn't it?

Sanki dünya hamarlaşır, elə deyilmi? Sadəcə iqtisadiyyatı deyil,

These countries are lifting more than the economy,

digər sahələri də inkişaf etdirməkdə olan ölkələri illərcə izləmək

and it will be very interesting to follow this over the year,

maraqlı olacaq. Sizin də dövlət statistik məlumatları vasitəsilə

as I would like you to be able to do with all the publicly funded data.

bu müşahidəyə qoşulmağınızı arzu edirəm. Təşəkkürlər.

Thank you very much.

(Applause)

(alqış)