How language shapes the way we think | Lera Boroditsky | TED

Çeviri: Cihan Ekmekçi Gözden geçirme: Figen Ergürbüz

So, I'll be speaking to you using language ...

Sizinle dil sayesinde konuşuyorum,

because I can.

çünkü böyle bir yetim var.

This is one these magical abilities that we humans have.

Biz insanların sahip olduğu büyüleyici yeteneklerden biri.

We can transmit really complicated thoughts to one another.

Gerçekten karmaşık düşünceleri birbirimize aktarabiliyoruz.

So what I'm doing right now is, I'm making sounds with my mouth

Aslında şu an yaptığım şey nefes verirken

as I'm exhaling.

ağzımla sesler çıkarmak.

I'm making tones and hisses and puffs,

Bir dizi ton, üfleme ve tıslama sesi çıkarıyorum

and those are creating air vibrations in the air.

ve bu sesler havada bir titreşim yaratıyor.

Those air vibrations are traveling to you,

Bu hava titreşimleri de size doğru giderek

they're hitting your eardrums,

kulak zarlarınıza ulaşıyor

and then your brain takes those vibrations from your eardrums

ve kulak zarınızdan gelen titreşimleri beyniniz yorumlayarak

and transforms them into thoughts.

onları düşüncelere çeviriyor.

I hope.

Öyle umuyorum.

(Laughter)

(Kahkahalar)

I hope that's happening.

Umarım öyle oluyordur.

So because of this ability, we humans are able to transmit our ideas

Bu yetenek sayesinde devasa bir uzay ve zaman boyunca

across vast reaches of space and time.

insan olarak fikir aktarımı yaptık.

We're able to transmit knowledge across minds.

Zihinler arası bilgi aktarabiliyoruz.

I can put a bizarre new idea in your mind right now.

Şu anda tamamen tuhaf bir fikri aklınıza sokabilirim.

I could say,

Şöyle bir şey mesela,

"Imagine a jellyfish waltzing in a library

''Kuantum mekaniği üstünde kafa yorarken

while thinking about quantum mechanics."

kütüphanede vals yapan bir denizanası hayal edin.''

(Laughter)

(Kahkahalar)

Now, if everything has gone relatively well in your life so far,

Hayatınızda her şey nispeten yolunda gitmişse

you probably haven't had that thought before.

muhtemelen bunu daha önce düşünmemişsinizdir.

(Laughter)

(Kahkahalar)

But now I've just made you think it,

Ama ben dil aracılığıyla

through language.

bunu düşünmenizi sağladım.

Now of course, there isn't just one language in the world,

Tabii dünyada yalnızca bir değil,

there are about 7,000 languages spoken around the world.

yaklaşık 7.000 konuşulan dil var.

And all the languages differ from one another in all kinds of ways.

Tüm diller her açıdan bir diğerinden farklıdır.

Some languages have different sounds,

Bazı dilerin farklı sesleri varken

they have different vocabularies,

bazılarının farklı söz dağarcıkları

and they also have different structures --

ve hatta farklı yapıları var --

very importantly, different structures.

çok önemli, farklı yapılar.

That begs the question:

Bu da bizi şu soruya getiriyor:

Does the language we speak shape the way we think?

Dil, düşünce şeklimize yön veriyor mu?

Now, this is an ancient question.

Bu çok eski bir soru.

People have been speculating about this question forever.

İnsanlar bunun cevabı hakkında yüz yıllardır çıkarım yapıyorlar.

Charlemagne, Holy Roman emperor, said,

Kutsal Roma İmparatoru Charlemagne

"To have a second language is to have a second soul" --

''İkinci dili bilmek ikinci ruha sahip olmaktır.'' demişti,

strong statement that language crafts reality.

dilin yarattığı gerçeklikle ilgili güçlü bir ifade.

But on the other hand, Shakespeare has Juliet say,

Diğer yandan Shakespeare, Juliet'e şunları söyletti:

"What's in a name?

''İsmin nesi var ki?

A rose by any other name would smell as sweet."

İsmi farklı da olsa gül yine güzel kokardı.''

Well, that suggests that maybe language doesn't craft reality.

Bu da dilin belki de gerçeklik yaratmadığını yansıtıyor.

These arguments have gone back and forth for thousands of years.

Bu konu binlerce yıl tekrar tekrar tartışıldı.

But until recently, there hasn't been any data

Ancak son zamanlara kadar soruya net bir cevap verecek

to help us decide either way.

yeterli veri olmamıştı.

Recently, in my lab and other labs around the world,

Son zamanlarda, dünya üzerindeki laboratuvarlarımızda

we've started doing research,

araştırma yapmaya başladık

and now we have actual scientific data to weigh in on this question.

ve artık bu soru üzerinde çıkarım yapacak gerçek bilimsel verilerimiz var.

So let me tell you about some of my favorite examples.

Sevdiğim bazı örnekleri sizinle paylaşmak istiyorum.

I'll start with an example from an Aboriginal community in Australia

Birlikte çalışma şansı yakaladığım

Avustralyalı bir Aborjin topluluğu mesela.

that I had the chance to work with.

These are the Kuuk Thaayorre people.

Kuuk Thaayorre insanları.

They live in Pormpuraaw at the very west edge of Cape York.

Cape York batı kıyısında Pormpuraaw'da yaşıyorlar.

What's cool about Kuuk Thaayorre is,

Bu halkta dikkatimi çeken şey,

in Kuuk Thaayorre, they don't use words like "left" and "right,"

kendi dillerinde ''sağ'' ve ''sol'' sözcüklerini kullanmamaları,

and instead, everything is in cardinal directions:

bunun yerine her şey için coğrafi yönleri kullanıyorlar:

north, south, east and west.

Kuzey, Güney, Doğu, Batı.

And when I say everything, I really mean everything.

Her şey derken gerçekten her şeyi kastediyorum.

You would say something like,

Mesela şöyle bir ifade,

"Oh, there's an ant on your southwest leg."

''Bacağının güneybatısında bir karınca var.''

Or, "Move your cup to the north-northeast a little bit."

Veya ''bardağını biraz kuzeydoğuya çeker misin?''

In fact, the way that you say "hello" in Kuuk Thaayorre is you say,

Hatta Kuuk Thaayorre dilinde ''merhaba'' demek bile böyle:

"Which way are you going?"

''Hangi yöne gidiyorsun?''

And the answer should be,

Cevap şöyle olmalı;

"North-northeast in the far distance.

''Kuzeydoğu yönünde uzağa.

How about you?"

Peki ya sen?''

So imagine as you're walking around your day,

Gün içinde yürürken kendinizi düşünün,

every person you greet,

kiminle selamlaşsanız

you have to report your heading direction.

gittiğiniz yönü söylemeniz lazım.

(Laughter)

(Kahkahalar)

But that would actually get you oriented pretty fast, right?

Aslında hızlı bir şekilde yön duygunuzun gelişmesini sağlar.

Because you literally couldn't get past "hello,"

Çünkü gideceğiniz yönü bilmiyorsanız

if you didn't know which way you were going.

''merhaba''nın ötesine geçemezsiniz.

In fact, people who speak languages like this stay oriented really well.

Dil kullanan insanlar yön algısında çok iyiler.

They stay oriented better than we used to think humans could.

Yön duyularını, sandığımızdan çok daha iyi kullanıyorlar.

We used to think that humans were worse than other creatures

Biyolojik bir mazeret sebebiyle

insanların diğer yaratıklardan daha kötü olduğunu sanıyorduk.

because of some biological excuse:

"Oh, we don't have magnets in our beaks or in our scales."

''Gagalarımızda veya tüylerimizde mıknatıslar yok ki...''

No; if your language and your culture trains you to do it,

Ancak diliniz ve kültürünüz bunu yapmanız için sizi eğitiyorsa

actually, you can do it.

bunu yapabilirsiniz.

There are humans around the world who stay oriented really well.

Dünyada yön algısını çok iyi kullanan insanlar var.

And just to get us in agreement

Bunun, bizim alışık olduğumuzdan

about how different this is from the way we do it,

ne kadar farklı olduğunu görmeniz için

I want you all to close your eyes for a second

bir anlığına gözlerinizi kapayın

and point southeast.

ve güneydoğuyu gösterin.

(Laughter)

(Kahkahalar)

Keep your eyes closed. Point.

Gözlerinizi kapayın ve gösterin.

OK, so you can open your eyes.

Pekâlâ, açabilirsiniz.

I see you guys pointing there, there, there, there, there ...

Burayı, şurayı, arkayı... Her yönü göstermişsiniz...

I don't know which way it is myself --

Neresi olduğunu ben de bilmiyorum.

(Laughter)

(Kahkahalar)

You have not been a lot of help.

Pek yardımcı olamadınız.

(Laughter)

(Kahkahalar)

So let's just say the accuracy in this room was not very high.

Bu salondaki doğruluk oranı pek yüksek değil diyebiliriz.

This is a big difference in cognitive ability across languages, right?

Diller arasında inanılmaz bir bilişsel farklılık var.

Where one group -- very distinguished group like you guys --

Sizin gibi çok seçkin bir grup

doesn't know which way is which,

doğru yönü bilemezken

but in another group,

farklı bir grupta

I could ask a five-year-old and they would know.

5 yaşındaki bir çocuk doğru yönü gösterebilir.

(Laughter)

(Kahkahalar)

There are also really big differences in how people think about time.

İnsanların zaman algısı hakkında da büyük farklılıklar var.

So here I have pictures of my grandfather at different ages.

Büyükbabamın değişik yaşlardaki resimlerini görüyorsunuz.

And if I ask an English speaker to organize time,

İngilizce konuşan birinden zamana göre ayarlamasını istesem

they might lay it out this way,

dizilimi bu şekilde yapardı,

from left to right.

soldan sağa doğru.

This has to do with writing direction.

Bu aslında yazı yönüyle ilgili.

If you were a speaker of Hebrew or Arabic,

İbranice veya Arapça konuşuyor olsanız

you might do it going in the opposite direction,

diğer yönden dizilim yapardınız,

from right to left.

sağdan sola doğru.

But how would the Kuuk Thaayorre,

Peki bahsettiğim Aborjin halk,

this Aboriginal group I just told you about, do it?

Kuuk Thaayorre bunu nasıl yapardı?

They don't use words like "left" and "right."

''Sağ'' ve ''sol'' sözcüklerini kullanmıyorlar.

Let me give you hint.

İpucu vereyim.

When we sat people facing south,

İnsanları güneye doğru oturttuğumuzda,

they organized time from left to right.

zamanı soldan sağa ayarladılar.

When we sat them facing north,

Kuzeye doğru oturttuğumuzda

they organized time from right to left.

sağdan sola ayarladılar.

When we sat them facing east,

Doğuya doğru oturttuğumuzda ise

time came towards the body.

zaman bedenlerinin önünden geçti.

What's the pattern?

Burada izledikleri yol ne?

East to west, right?

Doğudan batıya, öyle değil mi?

So for them, time doesn't actually get locked on the body at all,

Onlar için zaman bedenleri üstünde kilitli kalmıyor.

it gets locked on the landscape.

Çevre üstünde kilitli kalıyor.

So for me, if I'm facing this way,

Örneğin, ben bu yöne bakıyorum,

then time goes this way,

o hâlde zaman böyle gidiyor

and if I'm facing this way, then time goes this way.

ama bu yöne bakıyorsam o zaman böyle gidiyor.

I'm facing this way, time goes this way --

Bu yöne baktığımda ise bu şekilde...

very egocentric of me to have the direction of time chase me around

Vücudumu her dönderdiğimde zaman yönünün beni takip etmesi

every time I turn my body.

oldukça ben merkezli.

For the Kuuk Thaayorre, time is locked on the landscape.

Kuuk Thaayorre için zaman çevre üstünde kilitli.

It's a dramatically different way of thinking about time.

Zaman hakkında düşünmenin oldukça farklı bir yolu.

Here's another really smart human trick.

İşte zekice düşünülmüş başka bir yöntem.

Suppose I ask you how many penguins are there.

Burada kaç tane penguen olduğunu sorsam

Well, I bet I know how you'd solve that problem if you solved it.

cevabı nasıl bulduğunuzu çok iyi buluyorum.

You went, "One, two, three, four, five, six, seven, eight."

''Bir, iki, üç, dört...'' diye saymaya başlıyorsunuz.

You counted them.

Onları sayıyorsunuz.

You named each one with a number,

Her biri için bir rakamınız var

and the last number you said was the number of penguins.

ve söylediğiniz son rakam penguenlerin sayısı.

This is a little trick that you're taught to use as kids.

Bu bize çocukken öğretilen bir yöntem.

You learn the number list and you learn how to apply it.

Sayı listesini öğrenip nasıl uygulayacağımızı görüyoruz.

A little linguistic trick.

Bu, dilbilimsel bir yöntem.

Well, some languages don't do this,

Bazı dillerde bu yapılmıyor,

because some languages don't have exact number words.

çünkü bazı dillerde tam sayı sözcükleri yok.

They're languages that don't have a word like "seven"

''Yedi, sekiz'' gibi sözcüklerin

or a word like "eight."

olmadığı diller var.

In fact, people who speak these languages don't count,

Bu dilleri konuşan insanlar sayı saymıyor

and they have trouble keeping track of exact quantities.

ve bir şeyin tam miktarını takip etmede zorluk yaşıyorlar.

So, for example, if I ask you to match this number of penguins

Örneğin buradaki penguen sayısıyla

to the same number of ducks,

ördek sayısını eşleştirmenizi istesem

you would be able to do that by counting.

bunu sayarak yapardınız.

But folks who don't have that linguistic trick can't do that.

Bu dil yöntemine sahip olmayan insanlar bunu yapamayacaklardır.

Languages also differ in how they divide up the color spectrum --

Diller ayrıca renk spektrumu konusunda da farklılık gösteriyor.

the visual world.

Yani görsel dünya.

Some languages have lots of words for colors,

Bazı dillerde renkler için çok fazla kelime var,

some have only a couple words, "light" and "dark."

bazılarında birkaç tane, ''koyu'' ve ''açık'' gibi.

And languages differ in where they put boundaries between colors.

Diller, renkler arasında sınır koyarken de farklılaşıyor.

So, for example, in English, there's a word for blue

Örneğin İngilizcede mavi için bir kelimemiz var

that covers all of the colors that you can see on the screen,

ve bu kelime ekranda gördüğünüz tüm renkleri kapsıyor,

but in Russian, there isn't a single word.

diğer yandan Rusçada tek bir kelime yok.

Instead, Russian speakers have to differentiate

Rusçada bu renk için farklı ifadeler sözkonusu,

between light blue, "goluboy,"

''goluboy'' dedikleri açık mavi

and dark blue, "siniy."

ve ''siniy'' dedikleri koyu mavi.

So Russians have this lifetime of experience of, in language,

Yani Ruslar hayatları boyunca

distinguishing these two colors.

bu iki rengi ayırmayı öğreniyorlar.

When we test people's ability to perceptually discriminate these colors,

Bu renkleri algılarıyla ayırmaları için insanları test ettiğimizde,

Rusların bu dilbilimsel sınırları

what we find is that Russian speakers are faster

across this linguistic boundary.

çok daha hızlı belirlediklerini görüyoruz.

They're faster to be able to tell the difference

Açık ve koyu mavi arasındaki farkı

between a light and dark blue.

çok daha hızlı görüyorlar.

And when you look at people's brains as they're looking at colors --

İnsanlar renklere bakarken onların beyinlerini incelediğinizde,

say you have colors shifting slowly from light to dark blue --

nasıl renkleri yavaş yavaş açıktan koyuya doğru düşünürsünüz,

the brains of people who use different words for light and dark blue

açık ve koyu mavi için farklı kelimeler kullanan insanların beyni de

will give a surprised reaction as the colors shift from light to dark,

renkler açıktan koyuya doğru giderken şaşırtıcı bir tepki veriyor,

as if, "Ooh, something has categorically changed,"

kategorisel olarak bir şey değişmiş gibi,

whereas the brains of English speakers, for example,

örneğin İngilizce konuşanların beyinleri

that don't make this categorical distinction,

bu tür bir kategorisel ayırım yapmıyor,

don't give that surprise,

bu tepkiyi de vermiyor,

because nothing is categorically changing.

çünkü kategorisel olarak değişen bir şey yok.

Languages have all kinds of structural quirks.

Dillerde her tür yapısal özellik var.

This is one of my favorites.

Bu, en sevdiklerimden biri.

Lots of languages have grammatical gender;

Çoğu dilde dilbilimsel cinsiyet var;

every noun gets assigned a gender, often masculine or feminine.

her ismin bir cinsiyeti var, genellikle eril ve dişil.

Bu cinsiyetler dillerde farklılık gösteriyor.

And these genders differ across languages.

So, for example, the sun is feminine in German but masculine in Spanish,

Örneğin güneş Almancada dişil ama İspanyolcada eril,

and the moon, the reverse.

ay ise bunun tam tersi.

Could this actually have any consequence for how people think?

Acaba bu insanların düşünme şeklini etkiliyor mu?

Do German speakers think of the sun as somehow more female-like,

Almanca konuşanlar güneşi daha feminen hayal ederken

and the moon somehow more male-like?

ayı daha maskulen mi hayal ediyorlar?

Actually, it turns out that's the case.

Cevap şu ki aynen öyle.

So if you ask German and Spanish speakers to, say, describe a bridge,

Almanca ve İspanyolca konuşanlardan bir köprü tarif etmeleri istesek

like the one here --

buradaki gibi bir tane,

"bridge" happens to be grammatically feminine in German,

köprü Almancada dişil bir sözcük

grammatically masculine in Spanish --

İspanyolcada ise eril.

German speakers are more likely to say bridges are "beautiful," "elegant"

Almanca konuşanlar muhtemelen ''güzel'' ve ''şık'' diye tarif ederler,

and stereotypically feminine words.

ve benzeri basmakalıp feminen sözcüklerle.

Whereas Spanish speakers will be more likely to say

İspanyolca konuşanlar ise

they're "strong" or "long,"

''dayanıklı'' ve ''uzun'' gibi

these masculine words.

maskulen sözcükleri kullanır.

(Laughter)

(Kahkahalar)

Languages also differ in how they describe events, right?

Olayları tarif ederken de diller farklılık gösteriyor.

You take an event like this, an accident.

Bu kaza gibi bir olayı ele alalım.

In English, it's fine to say, "He broke the vase."

İngilizcede ''Vazoyu kırdı.'' diyebilirsiniz.

In a language like Spanish,

İspanyolca gibi bir dilde ise

you might be more likely to say, "The vase broke,"

muhtemelen ''Vazo kırıldı'' demeniz gerekir

or, "The vase broke itself."

veya ''Vazo kendiliğinden kırıldı.''

If it's an accident, you wouldn't say that someone did it.

Eğer bu bir kazaysa birisi yaptı diye söylemezsiniz.

In English, quite weirdly, we can even say things like,

İngilizcede ''Kolumu kırdım.'' gibi bir cümle kurmak da

"I broke my arm."

aslında oldukça tuhaf.

Now, in lots of languages,

Pek çok dilde,

you couldn't use that construction unless you are a lunatic

kendi kolunuzu kırmaya çalışan

and you went out looking to break your arm --

ve bunu başaran bir çılgın değilseniz

(Laughter)

(Kahkahalar)

and you succeeded.

bu yapıyı kullanmazsınız.

If it was an accident, you would use a different construction.

Eğer bir kazaysa başka bir yapı kullanırsınız.

Now, this has consequences.

Bunun da bazı sonuçları var.

So, people who speak different languages will pay attention to different things,

Farklı diller konuşan insanlar farklı şeylere dikkat verirler,

depending on what their language usually requires them to do.

bu da kullandıkları dilin gereksinimlerine göre değişir.

So we show the same accident to English speakers and Spanish speakers,

Aynı kazayı İngilizce ve İspanyolca konuşanlara gösteriyoruz,

English speakers will remember who did it,

İngilizce konuşanlar kimin yaptığını hatırlıyor,

because English requires you to say, "He did it; he broke the vase."

çünkü İngilizcede ''O yaptı, Vazoyu o kırdı.'' diyoruz.

Whereas Spanish speakers might be less likely to remember who did it

İspanyolca konuşlar ise eylemin kaza olduğu durumlarda

if it's an accident,

yapanı hatırlamıyor,

but they're more likely to remember that it was an accident.

yine de bunun bir kaza olduğunu daha iyi hatırlıyorlar.

They're more likely to remember the intention.

Eylemin arkasındaki niyeti daha iyi hatırlıyorlar.

So, two people watch the same event,

Yani iki insan aynı olayı seyredip

witness the same crime,

aynı suça tanık olduğunda

but end up remembering different things about that event.

bu olayla ilgili farklı şeyler hatırlayabilirler.

This has implications, of course, for eyewitness testimony.

Görgü tanıklığında bunun olası sonuçları oluyor tabii.

It also has implications for blame and punishment.

Suç ve ceza konusunda da olası sonuçları var.

So if you take English speakers

İngilizce konuşan bir gruba

and I just show you someone breaking a vase,

size gösterdiğim vazo örneğini gösterip

and I say, "He broke the vase," as opposed to "The vase broke,"

''Vazo kırıldı'' yerine ''Vazoyu kırdı'' dersem

even though you can witness it yourself,

buna bizzat tanık olduğunuz hâlde

you can watch the video,

videoyu izleyip

you can watch the crime against the vase,

vazonun başına geleni gördüğünüz hâlde

birini cezalandırma ihtimaliniz daha fazla,

you will punish someone more,

you will blame someone more if I just said, "He broke it,"

''Vazo kırıldı'' yerine ''Vazoyu kırdı'' dediğim zaman

as opposed to, "It broke."

birini suçlamaya meyilli olursunuz.

The language guides our reasoning about events.

Dil, olayların muhakemesini yapma yetimize yön veriyor.

Now, I've given you a few examples

Dilin düşünce şeklimizi nasıl biçimlendirdiğine dair

of how language can profoundly shape the way we think,

sizinle birkaç örnek paylaştım

and it does so in a variety of ways.

ve bunu çeşitli yollarla yapıyor.

So language can have big effects,

Yani dilin büyük etkileri olabilir,

like we saw with space and time,

uzay ve zaman örneğindeki gibi,

where people can lay out space and time

insanlar uzay ve zamanı

in completely different coordinate frames from each other.

birbirlerinden çok daha farklı açılarda gösteriyorlar.

Language can also have really deep effects --

Dilin çok derin etkileri de olabilir,

that's what we saw with the case of number.

sayı örneğinde bunu gördük.

Having count words in your language,

Dilinizde sayma sözcüklerinin olması,

having number words,

rakamların olması,

opens up the whole world of mathematics.

adeta matematiğe açılan kapı.

Of course, if you don't count, you can't do algebra,

Eğer sayı saymazsanız, matematik de olmaz,

you can't do any of the things

böyle bir salonu organize edip

that would be required to build a room like this

bu yayını gerçekleştirmeyi gerektiren

or make this broadcast, right?

hiçbir şeyi yapamazsınız.

This little trick of number words gives you a stepping stone

Sayıların varlığı, bilişsel dünyaya açılan

into a whole cognitive realm.

bir sıçrama tahtası sunuyor.

Language can also have really early effects,

Dil, çok erken gelişen etkilere de neden oluyor,

what we saw in the case of color.

renk örneğinde gördüğümüz gibi.

These are really simple, basic, perceptual decisions.

Bunlar basit, algısal kararlar.

We make thousands of them all the time,

Bu şekilde binlerce karar veriyoruz

and yet, language is getting in there

ama yine de dil olaya müdahele olarak

and fussing even with these tiny little perceptual decisions that we make.

verdiğimiz küçük kararları bile etkiliyor.

Language can have really broad effects.

Çok geniş çapta etkileri de var.

So the case of grammatical gender may be a little silly,

Bu dilbilimsel cinsiyet saçma görünse de

but at the same time, grammatical gender applies to all nouns.

tüm isimlere uygulanan bir kural.

That means language can shape how you're thinking

Yani bir isimle tarif edeceğiniz her şeyi

about anything that can be named by a noun.

nasıl düşüneceğinize yön verebilir.

That's a lot of stuff.

Bu gerçekten çok şey.

And finally, I gave you an example of how language can shape things

Son olarak da üzerimize yük olan bir konuda

that have personal weight to us --

dilin nasıl etki yaptığını gördük,

ideas like blame and punishment or eyewitness memory.

suç, ceza ve görgü tanığı konuları gibi.

These are important things in our daily lives.

Bunlar günlük hayatımızdaki önemli şeyler.

Now, the beauty of linguistic diversity is that it reveals to us

Dilbilimsel çeşitliliğin güzel yanı şu,

just how ingenious and how flexible the human mind is.

insan aklının ne kadar maharetli ve esnek olduğunu gösteriyor.

Human minds have invented not one cognitive universe, but 7,000 --

İnsan aklı bir değil, 7.000 bilişsel dünya yarattı,

there are 7,000 languages spoken around the world.

dünyada 7.000 konuşulan dil var.

And we can create many more --

Daha fazlasını da yaratabiliriz.

languages, of course, are living things,

Diller yaşayan şeyler,

things that we can hone and change to suit our needs.

ihtiyaçlarımıza göre değiştirebileceğimiz şeyler.

The tragic thing is that we're losing so much of this linguistic diversity

İşin kötü yanı biz bu çeşitliliğin büyük kısmını kaybediyoruz,

all the time.

hem de sürekli.

We're losing about one language a week,

Haftada yaklaşık bir dil kaybediyoruz

and by some estimates,

ve tahminlere göre,

half of the world's languages will be gone in the next hundred years.

önümüzdeki yüz yıl içinde dünya dillerinin yarısı yok olacak.

And the even worse news is that right now,

Daha da kötüsü,

almost everything we know about the human mind and human brain

insan aklı ve beyni hakkında bildiğimiz her şey

is based on studies of usually American English-speaking undergraduates

genellikle üniversitelerdeki İngilizce konuşan Amerikalı öğrencilerin

at universities.

çalışmaları üzerine kurulu.

That excludes almost all humans. Right?

Bu da neredeyse tüm insanları hariç tutuyor.

So what we know about the human mind is actually incredibly narrow and biased,

Yani insan aklı hakkında bildiklerimiz inanılmaz düzeyde kısıtlı ve yanlı,

and our science has to do better.

bilimin çok daha iyisini yapması lazım.

I want to leave you with this final thought.

Sizi son bir düşünceyle bırakmak istiyorum.

I've told you about how speakers of different languages think differently,

Değişik diller konuşan insanların nasıl farklı düşündüklerini anlattım,

but of course, that's not about how people elsewhere think.

ama tabii bu konu başka yerdeki insanların nasıl düşündüğü hakkında değil.

It's about how you think.

Sizin nasıl düşündüğünüz hakkında.

It's how the language that you speak shapes the way that you think.

Konuştuğunuz dilin sizin düşüncelerinizi nasıl şekillendirdiği hakkında.

And that gives you the opportunity to ask,

Bu da size şu soruyu sorma fırsatını veriyor:

"Why do I think the way that I do?"

''Niçin böyle düşünüyorum?''

"How could I think differently?"

''Nasıl daha farklı düşünebilirim?''

And also,

Ayrıca,

"What thoughts do I wish to create?"

''Nasıl düşünceler yaratmak istiyorum?''

Thank you very much.

Çok teşekkür ederim.

(Applause)

(Alkışlar)