How language shapes the way we think | Lera Boroditsky | TED

Translator: Kiệm Phan Reviewer: Thuy Dung Nguyen

So, I'll be speaking to you using language ...

Tôi đang trò chuyện với các bạn bằng ngôn ngữ

bởi vì tôi có thể.

because I can.

This is one these magical abilities that we humans have.

Đây là một trong những khả năng kì diệu của con người.

We can transmit really complicated thoughts to one another.

Ta có thể truyền tải cả những suy nghĩ phức tạp nhất.

So what I'm doing right now is, I'm making sounds with my mouth

Và điều tôi đang làm, ngay lúc này, chính là tạo ra âm thanh từ miệng

khi thở ra.

as I'm exhaling.

I'm making tones and hisses and puffs,

Tôi tạo ra âm điệu, tiếng rít và cả tiếng thở,

and those are creating air vibrations in the air.

và tất cả cùng tạo nên sự rung động trong không khí.

Those air vibrations are traveling to you,

Những rung động này được truyền tới chỗ các bạn,

they're hitting your eardrums,

tác động vào màng nhĩ.

and then your brain takes those vibrations from your eardrums

Sau đó, bộ não tiếp nhận những dao động này từ màng nhĩ

and transforms them into thoughts.

và biến chúng thành suy nghĩ.

Tôi hi vọng là như vậy.

I hope.

(Laughter)

(Tiếng cười)

I hope that's happening.

Hi vọng nó đang diễn ra.

So because of this ability, we humans are able to transmit our ideas

Chính nhờ khả năng này mà con người có thể truyền tải những ý tưởng

trong phạm vi không gian và thời gian rộng lớn.

across vast reaches of space and time.

We're able to transmit knowledge across minds.

Ta có thể truyền tải kiến thức tới mọi người.

I can put a bizarre new idea in your mind right now.

Tôi có thể đem một ý tưởng kỳ quái vào tâm trí bạn ngay lúc này.

I could say,

tôi có thể nói,

"Imagine a jellyfish waltzing in a library

"Hãy tưởng tượng một con sứa vừa nhảy điệu valse trong thư viện

while thinking about quantum mechanics."

vừa nghĩ về cơ học lượng tử "

(Laughter)

(tiếng cười)

Now, if everything has gone relatively well in your life so far,

Nếu mọi thứ trong cuộc sống trước nay đều tương đối suôn sẻ,

you probably haven't had that thought before.

có lẽ bạn chẳng bao giờ suy nghĩ như thế này.

(Laughter)

(Tiếng cười)

But now I've just made you think it,

Nhưng giờ tôi khiến bạn nghĩ về nó thông qua ngôn ngữ.

through language.

Now of course, there isn't just one language in the world,

Và dĩ nhiên, thế giới không chỉ có một ngôn ngữ,

there are about 7,000 languages spoken around the world.

có khoảng 7.000 ngôn ngữ được dùng trên toàn thế giới

And all the languages differ from one another in all kinds of ways.

Trên mọi khía cạnh, các ngôn ngữ đều có điểm khác nhau.

Some languages have different sounds,

Một số ngôn ngữ khác nhau về cách phát âm,

they have different vocabularies,

từ vựng,

and they also have different structures --

và cũng có thể khác nhau về cấu trúc...

very importantly, different structures.

cấu trúc khác nhau, vô cùng quan trọng.

That begs the question:

Điều này đặt ra câu hỏi:

Does the language we speak shape the way we think?

Liệu ngôn ngữ ta nói có định hình cách ta suy nghĩ?

Now, this is an ancient question.

Đây là một câu hỏi từ xa xưa

People have been speculating about this question forever.

mà con người vẫn không ngừng nghiên cứu.

Charlemagne, Holy Roman emperor, said,

Charlemagne, hoàng đế của đế chế La Mã, từng nói

"To have a second language is to have a second soul" --

"Nói được thêm một ngôn ngữ chính là có thêm một tâm hồn"

strong statement that language crafts reality.

một nhận định mạnh mẽ rằng ngôn ngữ tạo ra thực tại.

But on the other hand, Shakespeare has Juliet say,

Song ở một khía cạnh khác, Juliet của Shakespeare từng nói:

"Cái tên nói lên điều gì?

"What's in a name?

A rose by any other name would smell as sweet."

Một bông hồng dù có tên khác vẫn cứ sẽ ngọt ngào",

Well, that suggests that maybe language doesn't craft reality.

cho thấy phải chăng ngôn ngữ không tạo nên thực tế.

These arguments have gone back and forth for thousands of years.

Những cuộc tranh luận như thế diễn ra nhiều lần suốt hàng nghìn năm qua.

But until recently, there hasn't been any data

Nhưng cho đến nay, vẫn chưa có tài liệu nào

to help us decide either way.

giúp ta tìm ra hướng đi đúng.

Recently, in my lab and other labs around the world,

Gần đây, nhiều phòng thí nghiệm trên thế giới,

we've started doing research,

đã bắt đầu nghiên cứu.

and now we have actual scientific data to weigh in on this question.

và hiện đã có được những dữ liệu khoa học xác đáng để trả lời câu hỏi này.

So let me tell you about some of my favorite examples.

Tôi sẽ kể cho các bạn một vài ví dụ yêu thích.

I'll start with an example from an Aboriginal community in Australia

Bắt đầu với ví dụ từ một cộng đồng thổ dân ở Úc

that I had the chance to work with.

mà tôi từng có cơ hội làm việc cùng.

These are the Kuuk Thaayorre people.

Đây là tộc người Kuuk Thaayorre,

They live in Pormpuraaw at the very west edge of Cape York.

Họ sống ngay tại Pormpuraaw tại bờ Đông của Cape York.

Và điều thú vị về tộc Kuuk Thaayorre là,

What's cool about Kuuk Thaayorre is,

in Kuuk Thaayorre, they don't use words like "left" and "right,"

Người Kuuk Thaayorre không dùng những từ như "trái" hay "phải"

and instead, everything is in cardinal directions:

thay vào đó, mọi thứ được xác định theo bốn hướng:

north, south, east and west.

Bắc, Nam, Đông và Tây.

And when I say everything, I really mean everything.

Và khi tôi nói mọi thứ, ý của tôi là mọi thứ.

You would say something like,

Bạn sẽ nói, ví dụ như,

"Oh, there's an ant on your southwest leg."

"Ô, có một con kiến trên chân Tây Nam của bạn kìa."

Or, "Move your cup to the north-northeast a little bit."

Hoặc, "Dịch cốc sang hướng Bắc-Đông Bắc chút đi."

In fact, the way that you say "hello" in Kuuk Thaayorre is you say,

Thực tế, cách bạn nói "xin chào" trong tiếng Kuuk Thaayoore sẽ là:

"Which way are you going?"

"Bạn đi hướng nào đấy?"

And the answer should be,

Và câu trả lời nên là,

"North-northeast in the far distance.

"Xa xa hướng Bắc- Đông Bắc.

How about you?"

Thế còn bạn?"

So imagine as you're walking around your day,

Hãy tưởng tượng bạn đi bộ cả ngày,

every person you greet,

với mỗi người bạn gặp,

you have to report your heading direction.

bạn phải báo cáo hướng đi của mình.

(Laughter)

(Cười lớn)

But that would actually get you oriented pretty fast, right?

Điều đó vô hình khiến bạn định hướng khá nhanh, phải không?

Because you literally couldn't get past "hello,"

Bởi bạn không thể đơn thuần đi ngang qua và nói "xin chào"

if you didn't know which way you were going.

nếu không biết mình đang đi đâu.

In fact, people who speak languages like this stay oriented really well.

Thực tế, những người nói ngôn ngữ như vậy định hướng khá tốt.

They stay oriented better than we used to think humans could.

Họ định hướng tốt hơn nhiều so với người bình thường.

We used to think that humans were worse than other creatures

Ta thường nghĩ con người tệ hơn nhiều loài sinh vật

because of some biological excuse:

vì một vài lý do sinh học:

"Oh, we don't have magnets in our beaks or in our scales."

"Oh, chúng ta không có nam châm trong mỏ hoặc vây."

No; if your language and your culture trains you to do it,

Không; nếu ngôn ngữ và văn hoá huấn luyện bạn,

actually, you can do it.

bạn có thể làm được.

There are humans around the world who stay oriented really well.

Có nhiều người trên thế giới định hướng rất tốt.

And just to get us in agreement

Và để ta đồng thuận

about how different this is from the way we do it,

về sự đa dạng trong cách làm điều này,

I want you all to close your eyes for a second

tôi muốn các bạn cùng nhắm mắt trong một giây

and point southeast.

và chỉ về hướng Đông Nam.

(Laughter)

(Cười lớn)

Keep your eyes closed. Point.

Tiếp tục nhắm mắt và chỉ tay.

OK, so you can open your eyes.

Ok, giờ bạn có thể mở mắt.

I see you guys pointing there, there, there, there, there ...

Tôi thấy các bạn chỉ tay hướng kia, kia, kia, kia, kia..

I don't know which way it is myself --

Chính tôi cũng không biết hướng của mình

(Laughter)

(Cười lớn)

You have not been a lot of help.

Các bạn không giúp được gì mấy.

(Laughter)

(Cười lớn)

So let's just say the accuracy in this room was not very high.

Nên có thể nói độ chính xác trong phòng này không cao.

This is a big difference in cognitive ability across languages, right?

Đây là sự khác biệt lớn về khả năng nhận thức của các ngôn ngữ, nhỉ?

Where one group -- very distinguished group like you guys --

Khi mà một nhóm - rất ưu tú như các bạn -

doesn't know which way is which,

Không rõ hướng nào là hướng nào

but in another group,

Nhưng trong một nhóm khác,

I could ask a five-year-old and they would know.

tôi sẽ hỏi trẻ lên năm và chúng sẽ biết

(Laughter)

(Cười lớn)

There are also really big differences in how people think about time.

Có những sự khác biệt khác về cách mọi người nghĩ về thời gian.

So here I have pictures of my grandfather at different ages.

Ở đây, tôi có hình của ông tôi ở những độ tuổi khác nhau.

And if I ask an English speaker to organize time,

Và nếu tôi hỏi một người nói tiếng Anh sắp xếp theo thứ tự thời gian,

they might lay it out this way,

họ có thể xếp

from left to right.

từ trái sang phải.

This has to do with writing direction.

Liên quan tới cách viết.

If you were a speaker of Hebrew or Arabic,

Nếu nói tiếng Do Thái hoặc Ả Rập

you might do it going in the opposite direction,

bạn có thể sẽ viết theo hướng ngược lại,

from right to left.

từ phải qua trái.

But how would the Kuuk Thaayorre,

Vậy người Kuuk Thaayorre,

this Aboriginal group I just told you about, do it?

bộ tộc mà tôi vừa đề cập đến sẽ xếp thế nào?

They don't use words like "left" and "right."

Họ không dùng những từ như "trái" hay "phải".

Let me give you hint.

Để tôi gợi ý cho các bạn.

When we sat people facing south,

Khi ngồi đối mặt hướng Nam,

they organized time from left to right.

họ sắp xếp từ trái qua phải.

When we sat them facing north,

Khi ngồi đối mặt hướng Bắc,

they organized time from right to left.

họ sắp xếp từ phải qua trái.

When we sat them facing east,

Khi ngồi đối mặt hướng Đông,

time came towards the body.

sắp xếp theo thời gian hướng về cơ thể.

What's the pattern?

Vậy kiểu mẫu ở đây là gì?

East to west, right?

Đông tới Tây, phải không?

So for them, time doesn't actually get locked on the body at all,

Với họ, thời gian không bó buộc với cơ thể

mà là với không gian

it gets locked on the landscape.

So for me, if I'm facing this way,

Như vậy, tôi hướng mặt về phía này,

then time goes this way,

thời gian sẽ theo phía này.

and if I'm facing this way, then time goes this way.

Hướng mặt phía này, thời gian theo phía này.

I'm facing this way, time goes this way --

Tôi đối mặt và, thời gian theo hướng này --

very egocentric of me to have the direction of time chase me around

thật là vị kỷ khi thấy thời gian đuổi theo mình,

every time I turn my body.

mỗi khi xoay người.

For the Kuuk Thaayorre, time is locked on the landscape.

Với người Kuuk Thaayorre thời gian bó buộc với không gian

It's a dramatically different way of thinking about time.

Một cách nghĩ về thời gian hoàn toàn khác biệt.

Here's another really smart human trick.

Còn đây là một mẹo khác rất thông minh.

Suppose I ask you how many penguins are there.

Giả dụ tôi hỏi có bao nhiêu con chim cánh cụt.

Well, I bet I know how you'd solve that problem if you solved it.

Tôi cá các bạn có thể trả lời bằng cách,

You went, "One, two, three, four, five, six, seven, eight."

bắt đầu, "1,2,3,4,5,6,7,8."

You counted them.

Bạn đếm chúng,

You named each one with a number,

gán mỗi con với một con số,

and the last number you said was the number of penguins.

và số cuối cùng là số chim cánh cụt.

This is a little trick that you're taught to use as kids.

Đó là mẹo nhỏ khi ta học đếm hồi nhỏ.

You learn the number list and you learn how to apply it.

Bạn học về dãy số và áp dụng chúng.

A little linguistic trick.

Một mẹo ngôn ngữ nhỏ.

Well, some languages don't do this,

Một vài ngôn ngữ không làm như vậy

because some languages don't have exact number words.

vì không có chữ số đếm chính xác.

They're languages that don't have a word like "seven"

Những ngôn ngữ đó không có từ như "bảy"

or a word like "eight."

hay "tám".

In fact, people who speak these languages don't count,

Thực tế, người nói những ngôn ngữ đó không đếm.

and they have trouble keeping track of exact quantities.

Họ gặp vấn đề với việc đánh dấu số lượng chính xác

So, for example, if I ask you to match this number of penguins

Ví dụ, nếu tôi yêu cầu bạn gán số lượng chim cánh cụt

to the same number of ducks,

với số lượng vịt tương ứng,

you would be able to do that by counting.

bạn có thể làm điều đó bằng việc đếm.

But folks who don't have that linguistic trick can't do that.

Nhưng những người không có mẹo ngôn ngữ đó không làm được điều này.

Languages also differ in how they divide up the color spectrum --

Ngôn ngữ khác nhau trong cả cách phân chia phổ màu -

the visual world.

thế giới thị giác.

Some languages have lots of words for colors,

Một số ngôn ngữ có rất nhiều từ chỉ màu sắc,

some have only a couple words, "light" and "dark."

số khác lại chỉ có vài từ, "nhạt" và "đậm".

And languages differ in where they put boundaries between colors.

Ngôn ngữ cũng khác nhau trong cách đặt giới hạn giữa màu sắc.

So, for example, in English, there's a word for blue

Ví dụ, trong tiếng Anh, có từ "xanh da trời"

that covers all of the colors that you can see on the screen,

bao hàm tất cả các màu bạn nhìn thấy trên màn hình,

but in Russian, there isn't a single word.

nhưng tiếng Nga, không có từ nào như vậy.

Instead, Russian speakers have to differentiate

Thay vào đó người nói tiếng Nga phải phân biệt

between light blue, "goluboy,"

giữa xanh nhạt, "goluboy"

and dark blue, "siniy."

và xanh đậm, "siniy".

So Russians have this lifetime of experience of, in language,

Thế nên, người Nga có kinh nghiệm trong ngôn ngữ,

để phân biệt hai màu sắc này.

distinguishing these two colors.

When we test people's ability to perceptually discriminate these colors,

Kết quả kiểm tra khả năng phân biệt màu sắc qua giác quan,

cho thấy người nói tiếng Nga nhanh hơn

what we find is that Russian speakers are faster

across this linguistic boundary.

trong việc phân biệt

They're faster to be able to tell the difference

between a light and dark blue.

giữa xanh nhạt và xanh đậm trong giới hạn ngôn ngữ.

And when you look at people's brains as they're looking at colors --

Khi nhìn vào não bộ của họ khi quan sát những màu sắc này

say you have colors shifting slowly from light to dark blue --

cùng với sự dịch chuyển chậm rãi từ nhạt đến đậm,

the brains of people who use different words for light and dark blue

não bộ những người dùng từ khác nhau chỉ xanh đậm và xanh nhạt

will give a surprised reaction as the colors shift from light to dark,

sẽ cho ra phản ứng đáng ngạc nhiên khi màu sắc chuyển từ nhạt sang đậm,

as if, "Ooh, something has categorically changed,"

như thể, " Ồ, có sự thay đổi rõ rệt kìa,"

trong khi não bộ của những người nói tiếng Anh, ví dụ,

whereas the brains of English speakers, for example,

that don't make this categorical distinction,

không có sự phân biệt rõ ràng này,

don't give that surprise,

không có gì ngạc nhiên,

because nothing is categorically changing.

vì không có gì thay đổi rõ rệt.

Languages have all kinds of structural quirks.

Mỗi ngoại ngữ đều có nét riêng về mặt cấu trúc.

This is one of my favorites.

Điều mà tôi rất thích.

Lots of languages have grammatical gender;

Rất nhiều ngôn ngữ có cấu trúc giới tính:

every noun gets assigned a gender, often masculine or feminine.

mỗi danh từ được gán một giới tính, thường là giống đực hoặc cái

và giới tính này khác nhau giữa những ngôn ngữ khác nhau.

And these genders differ across languages.

So, for example, the sun is feminine in German but masculine in Spanish,

Ví dụ, mặt trời giống cái trong tiếng Đức nhưng giống đực trong tiếng Tây Ban Nha

and the moon, the reverse.

và mặt trăng thì ngược lại.

Could this actually have any consequence for how people think?

Liệu điều này có ảnh hưởng đến cách suy nghĩ của mọi người?

Liệu người nói tiếng Đức có nghĩ mặt trời nữ tính hơn,

Do German speakers think of the sun as somehow more female-like,

and the moon somehow more male-like?

và mặt trăng nam tính hơn?

Actually, it turns out that's the case.

Thực tế đúng như vậy.

So if you ask German and Spanish speakers to, say, describe a bridge,

Thế nên, nếu bạn yêu cầu người nói tiếng Đức và Tây Ban Nha

tả cây cầu thì sẽ như thế này -

like the one here --

"bridge" happens to be grammatically feminine in German,

"cái cầu" trong tiếng Đức mang giống cái,

grammatically masculine in Spanish --

trong tiếng Tây Ban Nha mang giống đực,

German speakers are more likely to say bridges are "beautiful," "elegant"

Người nói tiếng Đức sẽ tả chúng "đẹp" hay "trang nhã"

and stereotypically feminine words.

hay những từ miêu tả sự nữ tính.

Whereas Spanish speakers will be more likely to say

Trong khi, người nói tiếng Tây Ban Nha thường miêu tả

they're "strong" or "long,"

nó "chắc chắn", hoặc "dài",

these masculine words.

những từ nam tính.

(Laughter)

(Cười lớn)

Languages also differ in how they describe events, right?

Ngôn ngữ cũng miêu tả sự việc theo cách khác nhau, đúng chứ?

Ví dụ, một vụ tai nạn.

You take an event like this, an accident.

In English, it's fine to say, "He broke the vase."

Tếng Anh thường nói "Anh ta làm vỡ cái bình",

In a language like Spanish,

trong khi tiếng Tây Ban Nha,

you might be more likely to say, "The vase broke,"

lại thường là: "Cái bình bị vỡ".

or, "The vase broke itself."

hay "Cái bình tự vỡ."

If it's an accident, you wouldn't say that someone did it.

Đó là tai nạn, bạn sẽ không nói ai làm vỡ.

In English, quite weirdly, we can even say things like,

Trong tiếng Anh, khá là kỳ quặc, khi ta thậm chí có thể nói:

"Tôi làm gãy tay."

"I broke my arm."

Now, in lots of languages,

Trong nhiều ngôn ngữ,

you couldn't use that construction unless you are a lunatic

không thể dùng cấu trúc này trừ phi bạn có vấn đề về đầu óc

và cố tình tự đánh gãy tay.

and you went out looking to break your arm --

(Laughter)

(Cười lớn)

and you succeeded.

Và bạn đã thành công.

If it was an accident, you would use a different construction.

Nếu đó là một vụ tai nạn, bạn có thể dùng cấu trúc khác.

Now, this has consequences.

Và điều đó có những hệ quả.

So, people who speak different languages will pay attention to different things,

Những người nói ngôn ngữ khác nhau sẽ tập trung vào những thứ khác nhau

depending on what their language usually requires them to do.

phụ thuộc vào việc ngôn ngữ của họ yêu cầu họ phải làm gì.

So we show the same accident to English speakers and Spanish speakers,

Khi đưa cùng một vụ tai nạn

cho người nói tiếng Anh và tiếng Tây Ban Nha,

English speakers will remember who did it,

những người nói tiếng Anh sẽ nhớ ai gây ra chuyện đó,

because English requires you to say, "He did it; he broke the vase."

vì tiếng Anh yêu cầu bạn nói: "Anh ta làm đấy, anh ta làm vỡ bình hoa."

Whereas Spanish speakers might be less likely to remember who did it

Trong khi những người nói tiếng Tây Ban Nha lại ít nhớ ai gây ra,

if it's an accident,

mà thường nhớ đó là một vụ tai nạn.

but they're more likely to remember that it was an accident.

They're more likely to remember the intention.

Họ thường nhớ đến sự kiện.

So, two people watch the same event,

Như vậy, hai người chứng kiến cùng một sự việc,

witness the same crime,

but end up remembering different things about that event.

nhưng, cuối cùng, sẽ nhớ những thứ khác nhau về sự việc đó.

This has implications, of course, for eyewitness testimony.

Điều này tất nhiên liên quan mật thiết đến bằng chứng tận mắt thấy.

It also has implications for blame and punishment.

Nó cũng liên quan tới việc quy trách nhiệm và hình phạt

So if you take English speakers

Nếu là người nói tiếng Anh

and I just show you someone breaking a vase,

và tôi mới chỉ cho bạn ai đó làm vỡ cái bình,

and I say, "He broke the vase," as opposed to "The vase broke,"

và nói: "Anh ta làm vỡ bình," thay vì "Cái bình bị vỡ,"

even though you can witness it yourself,

dù bạn có thể chứng kiến tận mắt,

you can watch the video,

bạn có thể xem video,

you can watch the crime against the vase,

bạn có thể thấy việc phạm lỗi,

bạn sẽ có xu hướng trừng phạt ai đó,

you will punish someone more,

you will blame someone more if I just said, "He broke it,"

đổ lỗi cho ai đó khi tôi nói: "Anh ta làm vỡ,"

as opposed to, "It broke."

thay vì: "Nó bị vỡ."

The language guides our reasoning about events.

Ngôn ngữ dẫn dắt những suy luận về sự việc.

Now, I've given you a few examples

Tôi đã đưa các bạn một vài ví dụ

of how language can profoundly shape the way we think,

về việc ngôn ngữ có thể định hình sâu sắc lối suy nghĩ của ta,

and it does so in a variety of ways.

theo vô vàn cách.

So language can have big effects,

Thế nên, ngôn ngữ có thể ảnh hưởng lớn,

like we saw with space and time,

lên không gian, thời gian,

where people can lay out space and time

người ta có thể xếp chúng

in completely different coordinate frames from each other.

theo những khuôn mẫu hoàn toàn khác nhau.

Language can also have really deep effects --

Ngôn ngữ thật sự có những ảnh hưởng sâu sắc

that's what we saw with the case of number.

tới cách ta nhìn nhận những con số.

Having count words in your language,

Có những số đếm trong ngôn ngữ của bạn,

having number words,

có những từ chỉ số,

opens up the whole world of mathematics.

mở ra một thế giới toán học.

Of course, if you don't count, you can't do algebra,

Tất nhiên, nếu không đếm, bạn không thể có đại số,

you can't do any of the things

bạn hầu như chẳng làm được gì

that would be required to build a room like this

trước yêu cầu xây một căn phòng như thế này,

or make this broadcast, right?

hay phát sóng chương trình này.

This little trick of number words gives you a stepping stone

Những mẹo chữ số đưa bạn từng bước

into a whole cognitive realm.

bước tới một vương quốc ý thức.

Language can also have really early effects,

Ngôn ngữ có thể có ảnh hưởng từ rất sớm

what we saw in the case of color.

đến cách ta nhìn nhận màu sắc.

Những quyết định tiềm thức đơn giản và cơ bản.

These are really simple, basic, perceptual decisions.

We make thousands of them all the time,

Chúng ta đưa ra hàng nghìn quyết định như vậy,

and yet, language is getting in there

và ngôn ngữ đóng vai trò quan trọng

and fussing even with these tiny little perceptual decisions that we make.

trong cả những quyết định nhỏ nhặt nhất.

Language can have really broad effects.

Ngôn ngữ có thể có ảnh hưởng rộng lớn.

So the case of grammatical gender may be a little silly,

Trường hợp giới tính trong ngữ pháp có vẻ hơi ngớ ngẩn,

but at the same time, grammatical gender applies to all nouns.

nhưng đồng thời, giới tính trong ngôn ngữ áp dụng cho mọi danh từ,

Nghĩa là ngôn ngữ có thể định hình cách ta nghĩ

That means language can shape how you're thinking

about anything that can be named by a noun.

về bất cứ điều gì được gọi bằng danh từ.

That's a lot of stuff.

Có rất nhiều thứ như vậy.

And finally, I gave you an example of how language can shape things

Cuối cùng, tôi cho các bạn ví dụ về cách ngôn ngữ

that have personal weight to us --

định hình đánh giá của cá nhân

ideas like blame and punishment or eyewitness memory.

những ý nghĩ như đổ lỗi, hình phạt hay ký ức.

These are important things in our daily lives.

Chúng quan trọng trong cuộc sống hàng ngày.

Now, the beauty of linguistic diversity is that it reveals to us

Giờ, vẻ đẹp của sự đa dạng ngôn ngữ cho ta thấy

just how ingenious and how flexible the human mind is.

tâm trí con người có thể thông minh và linh hoạt đến thế nào.

Human minds have invented not one cognitive universe, but 7,000 --

Tâm trí con người đã sáng tạo không chỉ một mà là 7.000 vũ trụ nhận thức -

there are 7,000 languages spoken around the world.

7.000 ngôn ngữ được sử dụng trên thế giới.

Và ta có thể tạo ra nhiều hơn--

And we can create many more --

languages, of course, are living things,

ngôn ngữ, tất nhiên, là những cá thể sống,

things that we can hone and change to suit our needs.

những thứ ta có thể mài dũa, thay đổi để phù hợp với nhu cầu.

The tragic thing is that we're losing so much of this linguistic diversity

Điều đáng buồn là ta đang mất đi sự đa dạng ngôn ngữ này.

all the time.

Ta mất đi một ngôn ngữ mỗi tuần,

We're losing about one language a week,

and by some estimates,

Và theo thống kê,

half of the world's languages will be gone in the next hundred years.

một nửa số ngôn ngữ trên thế giới sẽ biến mất trong hơn trăm năm tới.

And the even worse news is that right now,

Điều tệ hơn là ở thời điểm hiện tại,

almost everything we know about the human mind and human brain

hầu hết mọi thứ ta biết về não bộ và trí tuệ con người

is based on studies of usually American English-speaking undergraduates

chủ yếu dựa trên nghiên cứu của người Mỹ nói tiếng Anh

at universities.

tại các trường đại học.

That excludes almost all humans. Right?

Một nhóm thiểu số, phải không ?

So what we know about the human mind is actually incredibly narrow and biased,

Nên những điều ta biết về não bộ người thực tế khá hạn hẹp và chủ quan,

and our science has to do better.

và vì thế, cần phải thay đổi.

I want to leave you with this final thought.

Tôi muốn để lại cho các bạn suy nghĩ cuối cùng.

I've told you about how speakers of different languages think differently,

Tôi đã chia sẻ cách những người nói ngôn ngữ khác nhau suy nghĩ khác nhau

but of course, that's not about how people elsewhere think.

nhưng tất nhiên, đó không phải là cách mà người nơi khác nghĩ,

It's about how you think.

mà là chính bạn.

It's how the language that you speak shapes the way that you think.

Ngôn ngữ bạn nói định hình cách bạn nghĩ.

Và điều đó cho bạn cơ hội tự hỏi:

And that gives you the opportunity to ask,

"Why do I think the way that I do?"

"Tại sao mình lại nghĩ theo cách này?"

"How could I think differently?"

"Làm thế nào nghĩ khác đi?"

And also,

và "Tôi mong muốn khơi gợi suy nghĩ gì?"

"What thoughts do I wish to create?"

Thank you very much.

Xin cám ơn rất nhiều.

(Applause)

(Vỗ tay)