How language shapes the way we think | Lera Boroditsky | TED

Translator: Hanna Varachkina Reviewer: Hanna Baradzina

Я буду выкарыстоўваць у размове з вамі мову…

таму што магу.

Гэта адна з чароўных здольнасцяў, якія маюць людзі.

So, I'll be speaking to you using language ...

Мы можам перадаваць сапраўды складаныя думкі адно аднаму.

because I can.

Непасрэдна цяпер я ўтвараю гукі,

This is one these magical abilities that we humans have.

калі выдыхаю.

We can transmit really complicated thoughts to one another.

Я ўтвараю тоны, шыпенне і пыхканне,

і яны ствараюць вібрацыі паветра.

So what I'm doing right now is, I'm making sounds with my mouth

Гэтыя вібрацыі накіроўваюцца

as I'm exhaling.

да вашых барабанных перапонак,

I'm making tones and hisses and puffs,

і потым іх атрымоўвае ваш мозг

and those are creating air vibrations in the air.

Those air vibrations are traveling to you,

і ператварае іх у думкі.

they're hitting your eardrums,

Я спадзяюся.

and then your brain takes those vibrations from your eardrums

(Смех)

Спадзяюся, што так адбываецца.

Дзякуючы гэтай здольнасці, мы, людзі, здольныя передаваць свае ідэі

and transforms them into thoughts.

праз шырокія прастору і час.

I hope.

(Laughter)

I hope that's happening.

Мы здольныя перадаваць веды адное да аднаго.

So because of this ability, we humans are able to transmit our ideas

Я прама цяпер магу пасяліць у вашых галовах новую дзіўную ідэю.

across vast reaches of space and time.

Я магу сказаць:

We're able to transmit knowledge across minds.

“Уявіце сабе медузу, якая вальсуе ў бібліятэцы

I can put a bizarre new idea in your mind right now.

і разважае пра квантавую механіку.”

(Смех)

I could say,

Калі ў вашым жыцці ўсё пакуль што ішло добра,

"Imagine a jellyfish waltzing in a library

у вас гэтай думкі да гэтага часу не было.

while thinking about quantum mechanics."

(Смех)

Але цяпер я прымусіла вас пра гэта падумаць,

(Laughter)

праз мову.

Now, if everything has gone relatively well in your life so far,

Вядома, існуе не толькі адна мова,

you probably haven't had that thought before.

існуе больш за 7000 моваў, на якіх размауляюць у свеце.

(Laughter)

But now I've just made you think it,

Усе мовы нечым адрозніваюцца адна ад адной.

through language.

Now of course, there isn't just one language in the world,

Некаторыя мовы маюць розныя гукі,

there are about 7,000 languages spoken around the world.

розныя словы,

а таксама розныя структуры,

And all the languages differ from one another in all kinds of ways.

што вельмі істотна: розныя структуры.

Some languages have different sounds,

Праз гэта паўстае пытанне:

ці ўплывае тое, на якой мове мы размаўляем, на наша мысленне?

they have different vocabularies,

and they also have different structures --

Гэта старажытнае пытанне.

Людзі разважаюць пра яго ўжо вечнасць.

very importantly, different structures.

That begs the question:

Карл Вялікі, Рымскі імператар, казаў:

Does the language we speak shape the way we think?

“Валодаць другой мовай -- азначае мець другую душу”

Now, this is an ancient question.

People have been speculating about this question forever.

-– моцнае выказванне пра тое, што мова фармуе рэчаіснасць.

Charlemagne, Holy Roman emperor, said,

З іншага боку, шэкспіраўская Джульета кажа:

"To have a second language is to have a second soul" --

“Бо што такое назва?

Як ружу не заві, а пах той самы.“

strong statement that language crafts reality.

But on the other hand, Shakespeare has Juliet say,

Гэта гаворыць пра тое, што мова магчыма не фармуе рэчаіснасць.

Гэтыя аргументы чаргаваліся на працягу тысяч гадоў.

"What's in a name?

A rose by any other name would smell as sweet."

Але да нядаўніх пор не было дадзеных,

Well, that suggests that maybe language doesn't craft reality.

каб пацвердзіць адну ці другую версію.

These arguments have gone back and forth for thousands of years.

Нядаўна ў маёй лабараторыі і ў іншых лабараторыях па ўсім свеце

пачалі праводзіцца даследванні,

But until recently, there hasn't been any data

і цяпер у нас ёсць навуковыя дадзеныя, каб узважанна разгледзець гэтае пытанне.

to help us decide either way.

Recently, in my lab and other labs around the world,

Дазвольце мне распавесці пра некалькі маіх любімых прыкладаў.

we've started doing research,

Я пачну з прыкладу абарыгеннай супольнасці ў Аўстраліі,

and now we have actual scientific data to weigh in on this question.

з якой мне давялося працаваць.

So let me tell you about some of my favorite examples.

Гэта народ Куук Таёрэ.

Яны жывуць у Пормпурааў на самым заходнім краі Кейп-Ёрк.

I'll start with an example from an Aboriginal community in Australia

Сапраўды крута, што народ Куук Таёрэ

that I had the chance to work with.

These are the Kuuk Thaayorre people.

не выкарыстоўвае ў сваёй мове словаў “левы” ці “правы“,

They live in Pormpuraaw at the very west edge of Cape York.

а замест таго заўсёды выкарыстоўвае напрамкі свету:

поўнач, поўдзень, усход і захад.

What's cool about Kuuk Thaayorre is,

І калі я кажу заўсёды, я сапраўды маю на ўвазе заўсёды.

in Kuuk Thaayorre, they don't use words like "left" and "right,"

Яны кажуць напрыклад:

and instead, everything is in cardinal directions:

“О, у цябе мураш на паўднёва-заходняй назе”

north, south, east and west.

ці “Пасунь свой кубак крыху на поўнач- паўночны ўсход“.

And when I say everything, I really mean everything.

You would say something like,

Нават “вітаю” на мове Куук Таёрэ гучыць як

"Oh, there's an ant on your southwest leg."

“У якім напрамку ты ідзеш?”

І адказ павінен быць:

Or, "Move your cup to the north-northeast a little bit."

“Далёка на поўнач-паўночны ўсход.

In fact, the way that you say "hello" in Kuuk Thaayorre is you say,

А ты?”

Уявіце, што цягам усяго дня

"Which way are you going?"

кожнаму чалавеку, якога вы прывітаеце,

And the answer should be,

вы павінны сказаць, у якім напрамку ідзяце.

"North-northeast in the far distance.

How about you?"

(Смех)

Гэта прывядзе да таго, што даволі хутка вы пачняце арыентавацца ў прасторы, так?

So imagine as you're walking around your day,

every person you greet,

Таму што вы літаральна не можаце павітацца

you have to report your heading direction.

(Laughter)

не ведаючы, ў якім напрамку ідзяце.

But that would actually get you oriented pretty fast, right?

Людзі, што размаўляюць на падобных мовах, сапраўды добра арыентуюцца ў прасторы.

Because you literally couldn't get past "hello,"

Яны арыентуюцца лепш, чым мы лічылі магчымым.

if you didn't know which way you were going.

Мы думалі, што людзі горшыя за іншых істот

In fact, people who speak languages like this stay oriented really well.

з нейкіх біялагічных прычын:

“Ну, у нас няма магніту ў дзюбе ці лусцы.”

They stay oriented better than we used to think humans could.

We used to think that humans were worse than other creatures

Не, калі ваша мова і ваша культура трэніруе вас нешта рабіць,

because of some biological excuse:

то вы здольныя гэта рабіць.

У свеце ёсць людзі, якія сапраўды добра арыентуюцца ў прасторы.

"Oh, we don't have magnets in our beaks or in our scales."

І для таго, каб мы пагадзіліся з тым,

No; if your language and your culture trains you to do it,

наколькі гэта адрозніваецца ад таго, як гэта робім мы,

actually, you can do it.

я хачу, каб вы заплюшчылі вочы на секунду

There are humans around the world who stay oriented really well.

And just to get us in agreement

і паказалі ў напрамку паўднёвага ўсходу.

(Смех)

about how different this is from the way we do it,

Трымайце вочы заплюшчанымі. Паказвайце.

I want you all to close your eyes for a second

Добра, цяпер можаце расплюшчыць вочы.

and point southeast.

Я бачу, сябры, што вы паказваеце туды, туды, туды і туды...

(Laughter)

Keep your eyes closed. Point.

Я і сама не ведаю, куды трэба.

(Смех)

OK, so you can open your eyes.

І вы не надта мне ў гэтым дапамаглі.

I see you guys pointing there, there, there, there, there ...

(Смех)

Проста скажам, што дакладнасць у нас тут не самая высокая.

I don't know which way it is myself --

Існуе вялікая розніца ў кагнітыўных здольнасцях носьбітаў розных моваў, так?

(Laughter)

You have not been a lot of help.

Дзе пэўная група, такая як ваша,

(Laughter)

So let's just say the accuracy in this room was not very high.

не ведае, дзе які напрамак свету,

а ў іншай групе

This is a big difference in cognitive ability across languages, right?

я магу спытаць пяцігадовага і ён будзе ведаць.

Where one group -- very distinguished group like you guys --

(Смех)

Яшчэ існуюць сапраўды вялікія адрозненні ў тым, як людзі разумеюць час.

doesn't know which way is which,

but in another group,

Тут у мяне здымкі майго дзядулі ў розныя часы.

I could ask a five-year-old and they would know.

(Laughter)

І калі я папрашу англамоўнага чалавека ўпарадкаваць іх па часе,

There are also really big differences in how people think about time.

ён напэўна размесціць іх

So here I have pictures of my grandfather at different ages.

злева направа.

Гэта звязана з напрамкам пісьма.

And if I ask an English speaker to organize time,

Калі б вы былі носьбітам іўрыта ці арабскай мовы,

вы б напэўна зрабілі гэта

they might lay it out this way,

справа налева.

from left to right.

This has to do with writing direction.

Але як бы гэта зрабіла Куук Таёрэ,

If you were a speaker of Hebrew or Arabic,

абарыгенная група, пра каторую я вам толькі што распавяла?

you might do it going in the opposite direction,

У ёй людзі не выкарыстоўваюць такія словы як “правы” ці “левы”.

from right to left.

Я вам дам падказку.

Калі мы саджалі людзей тварам да поўдня,

But how would the Kuuk Thaayorre,

this Aboriginal group I just told you about, do it?

яны ўпарадкоўвалі час злева направа.

They don't use words like "left" and "right."

Калі мы саджалі людзей тварам да поўначы,

Let me give you hint.

яны арганізоўвалі час справа налева.

When we sat people facing south,

Калі мы саджалі іх тварам да ўсходу,

they organized time from left to right.

час ішоў у іх напрамку.

When we sat them facing north,

Якая тут заканамернасць?

they organized time from right to left.

З усходу на захад, так?

When we sat them facing east,

Такім чынам для іх час не замыкаецца на целе,

time came towards the body.

ён замыкаецца на краявідзе.

What's the pattern?

Для мяне, калі я гляджу ў гэтым напрамку,

East to west, right?

час ідзе ў гэтым напрамку,

So for them, time doesn't actually get locked on the body at all,

Калі я гляджу ў гэты бок, тады час ідзе ў гэты бок.

Я гляджу ў гэты бок, час ідзе ў гэты бок.

it gets locked on the landscape.

Вельмі эгацэнтрычна з майго боку лічыць, што час накіроўваецца ўслед за мною

So for me, if I'm facing this way,

then time goes this way,

and if I'm facing this way, then time goes this way.

кожны раз, як я паварочваюся.

I'm facing this way, time goes this way --

Для Куук Таёрэ час замыкаецца на краявідзе.

very egocentric of me to have the direction of time chase me around

Гэта радыкальна іншы погляд на час.

А вось яшчэ адзін вельмі цікавы прыклад.

every time I turn my body.

Калі я вас папрашу назваць колькасць пінгвінаў,

For the Kuuk Thaayorre, time is locked on the landscape.

тады, можам паспрачацца, я ведаю, як вы будзеце вырашаць гэтую задачу.

It's a dramatically different way of thinking about time.

Вось так: “Адзін, два, тры, чатыры, пяць, шэсць, сем, восем.”

Here's another really smart human trick.

Suppose I ask you how many penguins are there.

Вы пералічыце іх.

Вы назавяце кожнага лічбай,

Well, I bet I know how you'd solve that problem if you solved it.

і апошняя лічба, якую вы назавеце, будзе колькасцю пінгвінаў.

Гэта маленькі трук, якому вас навучылі ў дзяцінстве.

You went, "One, two, three, four, five, six, seven, eight."

You counted them.

Вы вывучылі парадак лічб і як іх выкарыстоўваць.

You named each one with a number,

and the last number you said was the number of penguins.

Маленькі лінгвістычны трук.

This is a little trick that you're taught to use as kids.

Але на некаторых мовах гэтага не зробяць,

таму што там няма дакладных словаў для лічбаў.

You learn the number list and you learn how to apply it.

Ёсць мовы, у якіх няма словаў кшталту “сем”

A little linguistic trick.

Well, some languages don't do this,

альбо “восем”.

because some languages don't have exact number words.

І людзі, якія размаўляюць на гэтых мовах, не лічаць,

ім складана сачыць за дакладнай колькасцю.

They're languages that don't have a word like "seven"

or a word like "eight."

Напрыклад, калі я папрашу вас супаставіць колькасць пінгвінаў

In fact, people who speak these languages don't count,

з аднолькавай колькасцю качак,

and they have trouble keeping track of exact quantities.

вы гэта зможаце зрабіць палічыцыўшы іх.

So, for example, if I ask you to match this number of penguins

Але народы, у якіх няма гэтай лінгвістычнай рысы, так не могуць зрабіць.

to the same number of ducks,

you would be able to do that by counting.

Мовы таксама адрозніваюцца тым, як яны падзяляюць спектр колеру --

But folks who don't have that linguistic trick can't do that.

бачны сусвет.

Некаторыя мовы маюць шмат словаў для колераў,

некаторыя -- толькі некалькі, “светлы” ды “цёмны”.

Languages also differ in how they divide up the color spectrum --

Мовы адрозніваюцца тым, дзе яны праводзяць межы паміж колерамі.

the visual world.

Some languages have lots of words for colors,

Так у англійскай мове існуе слова для абазначэння сіняга колеру,

some have only a couple words, "light" and "dark."

якое апісвае ўсе адценні, якія вы бачыце на экране,

And languages differ in where they put boundaries between colors.

але ў рускай мове не існуе адзінага слова.

So, for example, in English, there's a word for blue

Замест гэтага рускамоўныя павінны адрозніваць

паміж светлым, “голубой”

that covers all of the colors that you can see on the screen,

і цёмным адценем, “синий”.

but in Russian, there isn't a single word.

Такім чынам, рускамоўныя маюць досвед даўжынёю ў жыццё

Instead, Russian speakers have to differentiate

па адрозненні гэтых колераў.

between light blue, "goluboy,"

and dark blue, "siniy."

Калі пратэставаць здольнасць людзей адрозніваць тыя колеры паводле ўспрыняцця,

So Russians have this lifetime of experience of, in language,

то высветліцца, што рускамоўныя хутчэй

distinguishing these two colors.

пераадольваюць гэтую лінгвістычную мяжу.

Яны здольныя хутчэй адрозніць

When we test people's ability to perceptually discriminate these colors,

блакітны ад сіняга.

Калі вы глядзіцё на мозг людзей у той час, калі яны глядзяць на колеры,

what we find is that Russian speakers are faster

across this linguistic boundary.

напрыклад на блакітны, які павольна пераходзіць у сіні,

They're faster to be able to tell the difference

between a light and dark blue.

мозг людзей, якія выкарыстоўваюць розныя словы для блакітнага і сіняга колераў,

And when you look at people's brains as they're looking at colors --

say you have colors shifting slowly from light to dark blue --

пакажа рэакцыю здзіўлення, калі колеры пераходзяць ад светлага да цёмнага

the brains of people who use different words for light and dark blue

кшталту “О, тут змяняецца катэгорыя”.

У той час як мозг англамоўнага чалавека,

will give a surprised reaction as the colors shift from light to dark,

які не адрознівае гэтыя катэгорыі,

as if, "Ooh, something has categorically changed,"

не паказвае такога ж здзіўлення,

таму што для яго катэгорыя не змяняецца.

whereas the brains of English speakers, for example,

Мовы маюць разнастайныя структурныя дзівацтвы.

that don't make this categorical distinction,

don't give that surprise,

Наступнае -- адно з маіх любімых.

because nothing is categorically changing.

Многія мовы маюць граматычны род, дзе

кожны назоўнік атрымоўвае катэгорыю роду, як правіла мужчынскі ці жаночы.

Languages have all kinds of structural quirks.

This is one of my favorites.

І граматычны род адрозніваецца ў розных мовах.

Lots of languages have grammatical gender;

Напрыклад, сонца жаночага роду ў нямецкай мове, але мужчынскага ў іспанскай,

every noun gets assigned a gender, often masculine or feminine.

а месяц наадварот.

And these genders differ across languages.

Ці можа гэта паўплываць на тое, як людзі думаюць?

So, for example, the sun is feminine in German but masculine in Spanish,

Ці думаюць нямецкамоўныя людзі пра сонца як пра нешта больш жаночае,

and the moon, the reverse.

а пра месяц як пра нешта больш мужчынскае?

Could this actually have any consequence for how people think?

Высвятляецца, што гэта сапраўды так.

Do German speakers think of the sun as somehow more female-like,

Так, калі вы папросіце носьбіта нямецкай і носьбіта іспанскай моваў апісаць мост,

and the moon somehow more male-like?

як вось гэты --

Actually, it turns out that's the case.

“мост” мае жаночы род у нямецкай мове

So if you ask German and Spanish speakers to, say, describe a bridge,

і мужчынскі ў іспанскай --

носьбіты нямецкай мовы хутчэй скажуць, што масты “прыгожыя”, “элегантныя”,

like the one here --

"bridge" happens to be grammatically feminine in German,

стэрэатыпна жаночыя словы.

grammatically masculine in Spanish --

У той час як носьбіты іспанскай мовы хутчэй за ўсё скажуць,

German speakers are more likely to say bridges are "beautiful," "elegant"

што яны “моцныя”, “доўгія”,

такія мужчынскія словы.

and stereotypically feminine words.

Whereas Spanish speakers will be more likely to say

(Смех)

Мовы таксама адрозніваюцца ў тым, як яны апісваюць падзеі, так?

they're "strong" or "long,"

these masculine words.

Калі вы возьмеце напрыклад здарэнне.

(Laughter)

У англійскай мове, нармальным будзе сказаць: “Ён разбіў вазу”.

Languages also differ in how they describe events, right?

У такой мове як іспанская

вы хутчэй за ўсё скажаце: “Ваза разбілася”

You take an event like this, an accident.

In English, it's fine to say, "He broke the vase."

альбо “Ваза разбілася сама”.

Калі гэта здарэнне, вы не скажаце, што гэта нехта зрабіў.

In a language like Spanish,

you might be more likely to say, "The vase broke,"

У англійскай мове вы нават можаце сказаць такую дзіўную рэч як

or, "The vase broke itself."

“Я зламаў маю руку”.

If it's an accident, you wouldn't say that someone did it.

У многіх іншых мовах

нельга выкарыстаць такую канструкцыю, калі толькі вы не вар’ят,

In English, quite weirdly, we can even say things like,

які пайшоў наўмысна ламаць сабе руку,

"I broke my arm."

(Смех)

Now, in lots of languages,

і вам гэта ўдалася.

Калі гэта быў няшчасны выпадак, вы выкарыстаеце іншую канструкцыю.

you couldn't use that construction unless you are a lunatic

Гэты факт мае наступствы.

and you went out looking to break your arm --

Людзі, якія размаўляюць на розных мовах, звяртаюць увагу на розныя рэчы

(Laughter)

and you succeeded.

If it was an accident, you would use a different construction.

ў залежнасці ад таго, што ад іх патрабуе мова.

Now, this has consequences.

Так, мы паказваем адно і тое ж здарэнне носьбітам англійскай і іспанскай моваў,

So, people who speak different languages will pay attention to different things,

і носьбіты англійскай мовы запомняць хто гэта зрабіў,

depending on what their language usually requires them to do.

So we show the same accident to English speakers and Spanish speakers,

таму што англійская мова прымушае казаць: “Гэта ён зрабіў, ён разбіў вазу”.

а носьбіты іспанскай мовы менш схільныя да запамінання таго, хто гэта зрабіў,

English speakers will remember who did it,

калі гэта было здарэнне.

Яны хутчэй запонмяць, што гэта было здарэнне.

because English requires you to say, "He did it; he broke the vase."

Больш верагодна, што яны запомняць намер.

Whereas Spanish speakers might be less likely to remember who did it

Так, два чалавекі, якія назіраюць за адной і той жа падзеяй,

if it's an accident,

but they're more likely to remember that it was an accident.

з’яўляюцца сведкамі аднаго і таго ж злачынства,

але ў рэшце рэшт запамінаюць розныя рэчы пра падзею.

They're more likely to remember the intention.

So, two people watch the same event,

Гэта вядома адбіваецца на паказаннях сведкаў.

witness the same crime,

but end up remembering different things about that event.

Гэта таксама адбіваецца на віне і пакаранні.

Возьмем носьбітаў англійскай мовы.

This has implications, of course, for eyewitness testimony.

Калі я пакажу вам, як нехта разбівае вазу,

то скажу: “Ён разбіў вазу”, а не “Ваза разбілася”,

It also has implications for blame and punishment.

So if you take English speakers

нават калі вы гэта бачылі на ўласныя вочы,

and I just show you someone breaking a vase,

вы можаце паглядзець відэа, вы можаце ўбачыць злачынства з вазай,

and I say, "He broke the vase," as opposed to "The vase broke,"

вы пакараеце некага больш,

even though you can witness it yourself,

вы таксама будзеце яго вінаваціць больш, калі я скажу: “Ён разбіў яе”,

you can watch the video,

you can watch the crime against the vase,

а не “Яна разбілася”.

Мова кіруе нашым разуменнем падзей.

you will punish someone more,

you will blame someone more if I just said, "He broke it,"

Я прывяла вам некалькі прыкладаў таго,

as opposed to, "It broke."

The language guides our reasoning about events.

як глыбока мова можа ўплываць на мысленне,

і да таго ж рознымі спосабамі.

Now, I've given you a few examples

Такім чынам, мова можа мець вялікі ўплыў на тое,

of how language can profoundly shape the way we think,

як мы бачым на прыкладзе прасторы і часу,

калі людзі размяшчаюць прастору і час

and it does so in a variety of ways.

у вымярэннях, якія адрозніваюцца адно ад аднаго.

So language can have big effects,

like we saw with space and time,

Мова можа мець сапраўды глыбокі ўплыў --

where people can lay out space and time

як мы бачылі на прыкладзе лічбаў.

in completely different coordinate frames from each other.

Валоданне лікам,

мець лічбы ў мове --

Language can also have really deep effects --

значыць адкрываць цэлы свет матэматыкі.

Сапраўды, калі няма ліку, нельга карыстацца алгебрай,

that's what we saw with the case of number.

Having count words in your language,

вы не можаце рабіць ніякія з рэчаў,

having number words,

неабходных для пабудовы залі накшталт гэтай,

opens up the whole world of mathematics.

ці арганізаваць гэтую трансляцыю, так?

Of course, if you don't count, you can't do algebra,

Гэты невялічкі фокус з лічбавымі словамі стварае прыступку

you can't do any of the things

that would be required to build a room like this

ў вялікае кагнітыўнае царства.

Мова таксама можа сапраўды аказваць ранні ўплыў,

or make this broadcast, right?

This little trick of number words gives you a stepping stone

як мы бачылі на прыкладзе колераў.

into a whole cognitive realm.

Існуюць вельмі простыя, базавыя рашэнні на падставе ўспрыняцця.

Language can also have really early effects,

Мы робім ўвесь час тысячы такіх.

what we saw in the case of color.

Тым не менш мова туды трапляе

і ўцягваецца ў маленькія рашэнні па ўспрыняццю, якія мы робім.

These are really simple, basic, perceptual decisions.

We make thousands of them all the time,

Мова таксама можа мець вельмі шырокі ўплыў.

and yet, language is getting in there

and fussing even with these tiny little perceptual decisions that we make.

Прыклад з граматычным родам можа быць крыху недарэчным,

але з іншага боку граматычны род датычыцца ўсіх назоўнікаў.

Language can have really broad effects.

Значыць, мова можа ўплываць на тое, яе вы думаеце

So the case of grammatical gender may be a little silly,

пра што заўгодна, што можа быць названа назоўнікам.

but at the same time, grammatical gender applies to all nouns.

І гэта шмат што.

Напрыканцы я прывяла прыклад таго, як мова ўплывае на рэчы,

That means language can shape how you're thinking

about anything that can be named by a noun.

якія для нас маюць асабістае значэнне --

такія з’явы, як віна і пакаранне ці паказанні сведкаў.

That's a lot of stuff.

Існуюць таксама істотныя рэчы ў паўсядзённым жыцці.

And finally, I gave you an example of how language can shape things

that have personal weight to us --

Прыгажосць моўнай разнастайнасці ў тым, што яна паказвае нам,

ideas like blame and punishment or eyewitness memory.

These are important things in our daily lives.

якім геніяльным і гнуткім з’яўляецца чалавечы мозг.

Now, the beauty of linguistic diversity is that it reveals to us

Чалавечы мозг вынайшаў не адзін кагнітыўны сусвет, а 7000 --

just how ingenious and how flexible the human mind is.

існуе 7000 моваў, на якіх людзі размаўляюць у свеце.

Human minds have invented not one cognitive universe, but 7,000 --

І мы можам стварыць яшчэ многа такіх --

мовы, вядома, жывыя,

there are 7,000 languages spoken around the world.

мы можам іх удасканальваць і змяняць згодна з нашымі патрэбамі.

And we can create many more --

languages, of course, are living things,

Трагічна тое, што мы страчваем вялікую частку гэтай моўнай разнастайнасці

things that we can hone and change to suit our needs.

ўвесь час.

Мы страчваем прыкладна па мове кожны тыдзень,

і па некаторых падліках

The tragic thing is that we're losing so much of this linguistic diversity

палова моваў у свеце знікне ў наступныя сто гадоў.

all the time.

Яшчэ горшай навіной з’яўляецца тое, што непасрэдна цяпер

We're losing about one language a week,

and by some estimates,

амаль усё, што мы ведаем пра чалавечы розум і мозг,

half of the world's languages will be gone in the next hundred years.

звычайна грунтуецца на даследваннях амерыканскіх англамоўных студэнтаў

And the even worse news is that right now,

almost everything we know about the human mind and human brain

ва ўніверсітэтах.

is based on studies of usually American English-speaking undergraduates

Гэта выключае амаль усіх людзей. Так?

Тое, што нам вядома пра чалавечы розум папраўдзе вельмі абмежавана і неабектыўна,

at universities.

That excludes almost all humans. Right?

і навука павінна быць лепшай за гэта.

So what we know about the human mind is actually incredibly narrow and biased,

Я пакіну вас з наступнай і апошняй ідэяй.

and our science has to do better.

Я расказала вам пра тое, як носьбіты розных моваў думаюць па-рознаму,

а не пра тое, вядома, як людзі, якія жывуць у іншых месцах, думаюць.

I want to leave you with this final thought.

Гэта тое, як вы думаеце.

I've told you about how speakers of different languages think differently,

Гэта тое, як мова, на якой вы размаўляеце, вызначае ваша мысленне.

but of course, that's not about how people elsewhere think.

І гэта дае вам магчымасць запытацца:

It's about how you think.

“Чаму я думаю так, як думаю?”

It's how the language that you speak shapes the way that you think.

“Як я магу думаць па-іншаму?”

І таксама:

“Якія думкі я імкнуся перадаць?”

And that gives you the opportunity to ask,

"Why do I think the way that I do?"

Вялікі дзякуй.

(Апладысменты)

"How could I think differently?"

And also,

"What thoughts do I wish to create?"

Thank you very much.

(Applause)