How language shapes the way we think | Lera Boroditsky | TED

Translator: Սեդա Հովհաննիսյան Reviewer: Emma Dovlatyan

So, I'll be speaking to you using language ...

Այսպես, ես խոսելու եմ ձեզ հետ՝ օգտագործելով լեզուն,

because I can.

որովհետև կարող եմ։

This is one these magical abilities that we humans have.

Սա այն կախարդական ունակություններից մեկն է, որ մենք՝ մարդիկս, ունենք։

We can transmit really complicated thoughts to one another.

Մենք կարող ենք շատ բարդ մտքեր փոխանցել միմյանց։

So what I'm doing right now is, I'm making sounds with my mouth

Այն, ինչ ես հիմա անում եմ, ես ձայներ եմ հանում իմ բերանով,

as I'm exhaling.

երբ արտաշնչում եմ։

I'm making tones and hisses and puffs,

Ես ստեղծում եմ աղմուկ ու սուլոց,

and those are creating air vibrations in the air.

ու դրանք տատանումներ են առաջացնում օդում։

Those air vibrations are traveling to you,

Այդ օդային տատանումները հասնում են ձեզ,

they're hitting your eardrums,

դիպչում են ձեր թմբկաթաղանթին,

and then your brain takes those vibrations from your eardrums

իսկ հետո ձեր ուղեղը վերցնում է այդ տատանումները ձեր թմբկաթաղանթից

and transforms them into thoughts.

և դրանք վերափոխում է մտքերի:

I hope.

Հուսով եմ։

(Laughter)

(Ծիծաղ)

Հույս ունեմ, որ հենց էդպես էլ լինում է։

I hope that's happening.

So because of this ability, we humans are able to transmit our ideas

Այս կարողության շնորհիվ մենք` մարդիկս, ունակ ենք փոխանցելու մեր մտքերը

across vast reaches of space and time.

ժամանակի ու տարածության հսկայական հեռավորության միջոցով։

We're able to transmit knowledge across minds.

Մենք ունակ ենք փոխանցել գիտելիքը մտքի շնորհիվ։

I can put a bizarre new idea in your mind right now.

Ես կարող եմ հենց հիմա ձեր գլխում մի նոր ու տարօրինակ միտք դնել:

I could say,

Կարող եմ ասել․

"Imagine a jellyfish waltzing in a library

«Պատկերացրեք մի մեդուզայի, որը և' վալս է պարում գրադարանում,

while thinking about quantum mechanics."

և' մտածում է քվանտային մեխանիկայի մասին»։

(Laughter)

(Ծիծաղ)

Now, if everything has gone relatively well in your life so far,

Եթե ամեն ինչ ձեր կյանքում մինչև հիմա նորմալ հունով է ընթացել,

you probably haven't had that thought before.

դուք երևի թե չեք ունեցել այդ միտքը նախկինում։

(Laughter)

(Ծիծաղ)

But now I've just made you think it,

Բայց հենց նոր ես ձեզ ստիպեցի մտածել դրա մասին,

through language.

լեզվի միջոցով։

Now of course, there isn't just one language in the world,

Իհարկե, աշխարհում ընդամենը մեկ լեզու չէ, որ գոյություն ունի։

there are about 7,000 languages spoken around the world.

Աշխարհում կա մոտավոր 7000 լեզու։

Եվ այդ բոլոր լեզուները տարբերվում են իրարից։

And all the languages differ from one another in all kinds of ways.

Որոշ լեզուներ ունեն տարբեր հնչողություն,

Some languages have different sounds,

they have different vocabularies,

ունեն տարբեր բառապաշար,

and they also have different structures --

ու նրանք ունեն նաև տարբեր կառուցվածք,

very importantly, different structures.

որը շատ կարևոր է։

That begs the question:

Ու հենց այստեղ հարց է առաջանում:

Does the language we speak shape the way we think?

Արդյո՞ք լեզուն ազդում է մեր մտածելակերպի վրա։

Now, this is an ancient question.

Սա շատ հին ժամանակներից եկող հարց է։

People have been speculating about this question forever.

Մարդիկ այս հարցը շահարկել են անհիշելի ժամանակներից։

Charlemagne, Holy Roman emperor, said,

Սուրբ Հռոմի կայսր Կառլոս Մեծն ասել է․

"To have a second language is to have a second soul" --

«Երկրորդ լեզու ունենալը նման է երկրորդ հոգի ունենալուն»

strong statement that language crafts reality.

Սա խոսուն հայտարարություն է այն մասին, որ լեզուն ստեղծում է իրականություն։

But on the other hand, Shakespeare has Juliet say,

Բայց մյուս կողմից, Շեքսպիրի Ջուլիետն ասում էր.

«Ի՞նչ կա անվան մեջ»

"What's in a name?

«Վարդին ինչ անուն ուզում ես տուր, դրանից նրա հոտը չի փոխվում»։

A rose by any other name would smell as sweet."

Well, that suggests that maybe language doesn't craft reality.

Սա ենթադրում է, որ միգուցե լեզուն չի ստեղծում իրականություն։

These arguments have gone back and forth for thousands of years.

Այս ամենի մասին բանավեճերն ընթացել են հազարավոր տարիներ։

But until recently, there hasn't been any data

Բայց մինչև վերջերս, չկար որևէ տվյալ,

to help us decide either way.

որը մեզ կօգներ կողմնորոշվել։

Վերջերս և՛ իմ լաբորատորիայում, և՛ աշխարհի այլ լաբորատորիաներում

Recently, in my lab and other labs around the world,

we've started doing research,

մենք հետազոտություն ենք արել

and now we have actual scientific data to weigh in on this question.

և հիմա մենք ունենք իրական գիտական փաստեր, որպեսզի պատասխան տանք այս հարցին։

So let me tell you about some of my favorite examples.

Ուզում եմ պատմել իմ սիրած օրինակներից մի քանիսի մասին։

I'll start with an example from an Aboriginal community in Australia

Ես կսկսեմ Ավստրալիայում գոյություն ունեցող աբորիգեն համայնքի օրինակով,

որի հետ աշխատելու հնարավորություն եմ ունեցել։

that I had the chance to work with.

Սրանք Քուք Թայորի մարդիկ ենք։

These are the Kuuk Thaayorre people.

They live in Pormpuraaw at the very west edge of Cape York.

Նրանք ապրում են Պորմպուրաոյում ՝ Քեյփ Յորքի արևմտյան ծայրամասում:

What's cool about Kuuk Thaayorre is,

Նրանց մասին հետաքրքիրն այն է,

in Kuuk Thaayorre, they don't use words like "left" and "right,"

որ Քուք Թայորիում մարդիկ չեն օգտագործում «աջ» ու «ձախ» բառերը։

and instead, everything is in cardinal directions:

դրա փոխարեն, ամեն ինչ բաժանված է ուղղությունների․

north, south, east and west.

հյուսիս, հարավ, արևելք, արևմուտք։

And when I say everything, I really mean everything.

Ու երբ ես ասում եմ ամեն ինչ, իրոք նկատի ունեմ ամեն ինչ։

You would say something like,

Դուք կասեք, օրինակ․

"Oh, there's an ant on your southwest leg."

«Քո հարավ-արևմտյան ոտքին մրջյուն կա»

Or, "Move your cup to the north-northeast a little bit."

կամ «բաժակդ մի քիչ հյուսիս-հյուսիս-արևելք տար»։

In fact, the way that you say "hello" in Kuuk Thaayorre is you say,

Ընդ որում, եթե ուզում եք ասել «ողջույն» Քուք Թայորի լեզվով, պիտի ասեք․

"Which way are you going?"

«Ո՞ր ուղղությամբ ես գնում»

And the answer should be,

իսկ պատասխանը կլինի․

"North-northeast in the far distance.

«Հեռավոր հյուսիս-հյուսիս-արևելք։

How about you?"

Իսկ դու՞»։

So imagine as you're walking around your day,

Հիմա պատկերացրեք, որ օրվա ընթացքում

every person you greet,

ում որ բարևում եք,

you have to report your heading direction.

նրան բոլորին պիտի հայտնեք ձեր ճանապարհի ուղղությունը։

(Laughter)

(Ծիծաղ)

But that would actually get you oriented pretty fast, right?

Բայց դա իրականում ձեզ կստիպի կողմնորոշվել բավականին արագ, այնպես չէ՞:

Because you literally couldn't get past "hello,"

Քանի որ չէիք կարողանա բարևից հետո խոսակցությունը շարունակել,

if you didn't know which way you were going.

եթե չիմանայիք, թե որ ուղղությամբ եք գնում։

In fact, people who speak languages like this stay oriented really well.

Այսպիսի լեզուներով խոսող մարդիկ բավականինցցլավ են կողմնորոշվում։

They stay oriented better than we used to think humans could.

Ավելի լավ, քան մենք երբևէ կարող էինք պատկերացնել։

We used to think that humans were worse than other creatures

Մենք կարծում էինք, որ մեզ դա տրված չէ ինչ-ինչ կենսաբանական պատճառներով։

because of some biological excuse:

"Oh, we don't have magnets in our beaks or in our scales."

«Ախր մենք մագնիսներ չունենք մեր կտուցներում կամ թեփուկներում»։

No; if your language and your culture trains you to do it,

Իհարկե ոչ, եթե քո լեզուն ու մշակույթը քեզ սովորեցնում են,

actually, you can do it.

դու դա կարող ես անել։

There are humans around the world who stay oriented really well.

Աշխարհում մարդիկ կան, որոնք կողմնորոշվում են բավականին լավ։

And just to get us in agreement

Ու որպեսզի պատկերացնեք,

about how different this is from the way we do it,

թե ինչքան տարբեր ենք մենք այս մարդկանցից,

I want you all to close your eyes for a second

ես ուզում եմ, որ բոլորդ մի պահ փակեք ձեր աչքերը

and point southeast.

ու ցույց տաք հարավ-արևելքը։

(Laughter)

(Ծիծաղ)

Keep your eyes closed. Point.

Փակ պահեք ձեր աչքերը և ցույց տվեք։

OK, so you can open your eyes.

Հիմա բացեք ձեր աչքերը։

I see you guys pointing there, there, there, there, there ...

Տեսնում եմ, որ բոլոր ուղղությունները ցույց եք տալիս։

I don't know which way it is myself --

Ես ինքս էլ չգիտեմ, թե դա որտեղ է։

(Laughter)

(Ծիծաղ)

You have not been a lot of help.

Ու դուք ինձ չօգնեցիք ճիշտն ասած։

(Laughter)

(Ծիծաղ)

So let's just say the accuracy in this room was not very high.

Եկեք համաձայնենք, որ դուք այնքան էլ ճշգրիտ չէիք։

This is a big difference in cognitive ability across languages, right?

Ճանաչողական ունակությունները բոլոր լեզուներում տարբերվում են, ճի՞շտ է։

Where one group -- very distinguished group like you guys --

Օրինակ, ձեր նման խելացի մարդկանց մի խումբ չգիտի, թե որ ուղղությունը որտեղ է,

doesn't know which way is which,

but in another group,

բայց մի այլ խմբում

I could ask a five-year-old and they would know.

ես կարող եմ հարցնել մի 5 տարեկանի ու նա կիմանա։

(Laughter)

(Ծիծաղ)

There are also really big differences in how people think about time.

Ժամանակի մասին մարդկանց պատկերացումները նույնպես շատ տարբեր է։

So here I have pictures of my grandfather at different ages.

Սրանք իմ պապիկի նկարներն են տարբեր տարիքներում։

And if I ask an English speaker to organize time,

Եթե մի անգլախոսի խնդրեմ, որ դասավորի սրանք ժամանակագրական հերթականությամբ,

they might lay it out this way,

նա հենց այսպես էլ կդասավորի ՝ ձախից աջ։

from left to right.

This has to do with writing direction.

Սա կապված է մեր գրելու ուղղության հետ։

If you were a speaker of Hebrew or Arabic,

Բայց եթե ձեր մայրենի լեզուն արաբերենը կամ եբրայերենն է

you might do it going in the opposite direction,

դուք դա կանեիք հակառակ ուղղությամբ՝ աջից ձախ։

from right to left.

But how would the Kuuk Thaayorre,

Իսկ ինչպե՞ս դա կանեին Քուք Թայորցիները,

this Aboriginal group I just told you about, do it?

այն աբորիգեն ցեղը, որի մասին ես հենց նոր ձեզ պատմեցի։

They don't use words like "left" and "right."

Նրանք չեն օգտագործում «աջ» ու «ձախ» բառերը։

Let me give you hint.

Թույլ տվեք հուշել։

When we sat people facing south,

Երբ մենք նստեցրինք մարդկանց՝ դեմքով դեպի հարավ,

they organized time from left to right.

նրանց մոտ ժամանակը շարժվեց ձախից աջ։

When we sat them facing north,

Բայց երբ նստեցրինք նրանց՝ դեմքով դեպի հյուսիս,

they organized time from right to left.

այդ ուղղությունը դարձավ աջից ձախ։

Ու երբ նստեցրինք նրանց դեմքով դեպի արևելք,

When we sat them facing east,

time came towards the body.

ժամանակը շարժվեց հարցվողի ուղղությամբ։

What's the pattern?

Ո՞րն է օրինաչափությունը։

East to west, right?

Արևելքից արևմուտք, չէ՞

So for them, time doesn't actually get locked on the body at all,

Ժամանակը նրանց համար չի սահմանվում մարմնի դիրքով,

it gets locked on the landscape.

այլ այն կախված է տեղանքից։

So for me, if I'm facing this way,

Օրինակ, եթե ես կանգնեմ այս դիրքով,

then time goes this way,

ժամանակը կընթանա այս ուղղությամբ,

and if I'm facing this way, then time goes this way.

եթե կանգնեմ այս դիրքով, ժամանակը կընթանա այս կերպ

I'm facing this way, time goes this way --

եթե այս դիրքով եմ, ժամանակը կընթանա այսպես։

very egocentric of me to have the direction of time chase me around

Շատ եսակենտրոն է իմ կողմից ստիպել ժամանակին փոխել իր ուղղությունը ամեն անգամ

every time I turn my body.

երբ ես փոխում եմ մարմնիս դիրքը։

For the Kuuk Thaayorre, time is locked on the landscape.

Քուք Թայորցիների համար ժամանակը սահմանվում է տեղանքով։

It's a dramatically different way of thinking about time.

Սա մի այլ ձև է ժամանակի մասին մտածելու։

Here's another really smart human trick.

Ահա մեկ այլ շատ խելացի մարդկային հնարք:

Suppose I ask you how many penguins are there.

Ենթադրենք, ես ձեզ հարցնում եմ՝ քանի պինգվին կա այստեղ:

Well, I bet I know how you'd solve that problem if you solved it.

Ես գիտեմ, թե ինչպես կլուծեիք այս խնդիրը, եթե իհարկե լուծեիք այն։

You went, "One, two, three, four, five, six, seven, eight."

Այսպես․ մեկ, երկու, երեք, չորս, հինգ, վեց, յոթ, ութ։

You counted them.

Դուք հաշվեցիք։

Դուք ամեն մեկին թիվ տվեցիք,

You named each one with a number,

and the last number you said was the number of penguins.

ու ձեր ասած վերջին թիվը պինգվինների քանակն էր։

This is a little trick that you're taught to use as kids.

Այս փոքրիկ հնարքը դուք սովորել եք, երբ դեռ երեխա էիք։

You learn the number list and you learn how to apply it.

Դուք սովորել եք թվերը, հետո՝ թե ինչպես դրանք օգտագործել։

A little linguistic trick.

Փոքրիկ լեզվաբանական հնարք։

Well, some languages don't do this,

Բայց որոշ լեզուներում սա բացակայում է,

because some languages don't have exact number words.

քանի որ որոշ լեզուներ չունեն բառեր թվերի համար։

They're languages that don't have a word like "seven"

Կան լեզուներ, որոնք չունեն այնպիսի բառեր, ինչպիսիք են յոթը կամ ութը։

or a word like "eight."

In fact, people who speak these languages don't count,

Բացի այդ, այս լեզուներով խոսող մարդիկ առհասարակ չեն հաշվում

and they have trouble keeping track of exact quantities.

ու նրանց համար դժվար է ասել ճշգրիտ քանակը։

So, for example, if I ask you to match this number of penguins

Օրինակ, եթե ես ձեզ խնդրեմ, որ համեմատեք պինգվինների թիվը այս խմբում

to the same number of ducks,

նույն թվով բադերի խմբի հետ,

you would be able to do that by counting.

դուք կկարողանաք անել դա, քանի որ գիտեք հաշվել։

But folks who don't have that linguistic trick can't do that.

Բայց մարդիկ, ովքեր չունեն այս ունակությունը, չեն կարողանա։

Languages also differ in how they divide up the color spectrum --

Լեզուները նաև տարբեր կերպ են բաժանում գունային սպեկտորը ՝

the visual world.

վիզուալ աշխարհը։

Some languages have lots of words for colors,

Որոշ լեզուներ շատ բառեր ունեն գույների համար,

some have only a couple words, "light" and "dark."

մյուսներն ընդամենը մի քանիսն ունեն ՝ բաց ու մուգ։

And languages differ in where they put boundaries between colors.

Լեզուները նաև տարբեր կերպ են սահմաններ դնում գույների մեջ։

So, for example, in English, there's a word for blue

Օրինակ, անգլերենում կապույտի համար բառ կա,

that covers all of the colors that you can see on the screen,

որը նույնն է բոլոր գույների համար, որոնք տեսնում եք էկրանին,

but in Russian, there isn't a single word.

բայց ռուսերենում այն մեկ բառ չէ։

Instead, Russian speakers have to differentiate

Փոխարենը, ռուսախոսները տարբերակում են

between light blue, "goluboy,"

բաց կապույտը՝ голубой,

and dark blue, "siniy."

ու մուգ կապույտը՝ синий։

So Russians have this lifetime of experience of, in language,

Այսպիսով, ռուսախոսներն ունեն այս երկու գույների տարբերակման երկարատև փորձ։

distinguishing these two colors.

Երբ մենք փորձարկում ենք այս երկու գույներն ընկալելու մարդկանց ունակությունը,

When we test people's ability to perceptually discriminate these colors,

what we find is that Russian speakers are faster

մենք բացահայտում ենք, որ ռուսախոսներն ավելի արագ են լեզվական սահմանը հատում։

across this linguistic boundary.

They're faster to be able to tell the difference

Նրանք ավելի արագ են կարողանում տարբերել

between a light and dark blue.

բաց կապույտն ու մուգ կապույտը։

And when you look at people's brains as they're looking at colors --

Ու եթե դուք ուսումնասիրեք մարդկանց ուղեղները գույներին նայելու ընթացքում,

say you have colors shifting slowly from light to dark blue --

օրինակ, երբ գույները դանդաղ փոխվում են բացից դեպի մուգ կապույտ,

the brains of people who use different words for light and dark blue

դուք կտեսնեք, որ կապույտի համար տարբեր բառեր ունեցող մարդկանց ուղեղները

will give a surprised reaction as the colors shift from light to dark,

զարմանալի արձագանք են տալիս, երբ գույները փոխվում են բացից դեպի մուգ․

as if, "Ooh, something has categorically changed,"

«Ինչ-որ բան կատեգորիկ փոխվել է»

մինչդեռ օրինակ անգլախոսների ուղեղները,

whereas the brains of English speakers, for example,

that don't make this categorical distinction,

որոնք չունեն այս կատեգորիկ տարբերակումը,

don't give that surprise,

այդ արձագանքը չեն տալիս,

because nothing is categorically changing.

քանի որ ոչինչ կտրականապես չի փոխվում։

Լեզուներն ունեն նաև կառուցվածքային առանձնահատկություններ:

Languages have all kinds of structural quirks.

This is one of my favorites.

Սա իմ ամենասիրելիներից է։

Lots of languages have grammatical gender;

Շատ լեզուներ ունեն քերականական սեռ․

every noun gets assigned a gender, often masculine or feminine.

ցանկացած գոյական պատկանում է արական կամ իգական սեռին,

And these genders differ across languages.

ու այս սեռերը տարբերվում են լեզուներում։

So, for example, the sun is feminine in German but masculine in Spanish,

Օրինակ, արևն իգական է գերմաներենում, բայց արական իսպաներենում,

and the moon, the reverse.

իսկ լուսինը՝ հակառակը։

Could this actually have any consequence for how people think?

Կարո՞ղ է սա ինչ-որ հետևանք ունենալ մարդկանց մտածելակերպի վրա։

Do German speakers think of the sun as somehow more female-like,

Արդյո՞ք գերմաներեն խոսողները արևին վերագրում են իգական հատկանիշներ,

and the moon somehow more male-like?

իսկ լուսնին՝ արական։

Actually, it turns out that's the case.

Պարզվում է, որ հենց այդպես է։

So if you ask German and Spanish speakers to, say, describe a bridge,

Եթե դուք հարցնեք գերմաներեն ու իսպաներեն խոսողներին, օրինակ, որ բնութագրեն կամուրջ,

like the one here --

ինչպես այս մեկը,

"bridge" happens to be grammatically feminine in German,

կամուրջը սեռով իգական է գերմաներենում,

grammatically masculine in Spanish --

արական՝ իսպաներենում,

German speakers are more likely to say bridges are "beautiful," "elegant"

գերմաներեն խոսողները կասեն, որ կամուրջը գեղեցիկ է, էլեգանտ,

and stereotypically feminine words.

տիպիկ իգական բառեր։

Whereas Spanish speakers will be more likely to say

Մինչդեռ իսպանախոսները կասեն, որ կամուրջը

they're "strong" or "long,"

ուժեղ է կամ երկար,

these masculine words.

ավելի արական բառեր։

(Ծիծաղ)

(Laughter)

Languages also differ in how they describe events, right?

Լեզուները նաև տարբերվում են նրանով, թե ինչպես են նկարագրում իրադարձությունները։

Վերցնենք սրա նման մի դեպք։

You take an event like this, an accident.

In English, it's fine to say, "He broke the vase."

Անգլերենում ընդունելի է ասել «Նա կոտրել է ծաղկամանը»

In a language like Spanish,

մինչդեռ, իսպաներենում ավելի հավանական է, որ կասեք «ծաղկամանը կոտրվեց»

you might be more likely to say, "The vase broke,"

or, "The vase broke itself."

կամ «ծաղկամանն ինքն իրեն կոտրվեց»։

If it's an accident, you wouldn't say that someone did it.

Եթե այն պատահաբար է եղել, դուք չեք ասի, որ դա ինչ-որ մեկն է արել։

In English, quite weirdly, we can even say things like,

Անգլերենում, շատ զարմանալիորեն, կարող ենք նույնիսկ ասել

«Ես կոտրել եմ ձեռքս»։

"I broke my arm."

Now, in lots of languages,

Բայց շատ այլ լեզուներում

you couldn't use that construction unless you are a lunatic

դուք չեք կարող օգտագործել այս արտահայտությունը, եթե իհարկե խենթ չեք

ու դիտմամբ չեք փորձել կոտրել ձեր ձեռքը

and you went out looking to break your arm --

(Ծիծաղ)

(Laughter)

ու ձեզ դա հաջողվել է։

and you succeeded.

If it was an accident, you would use a different construction.

Եթե այն պատահաբար է եղել, դուք այլ կերպ կարտահայտվեք։

Now, this has consequences.

Սա ունի հետևանքներ։

So, people who speak different languages will pay attention to different things,

Տարբեր լեզուներով խոսող մարդիկ տարբեր կերպ են ընկալում տարբեր երևույթները՝

depending on what their language usually requires them to do.

կախված նրանից, թե ինչ է իրենցից պահանջում լեզուն։

So we show the same accident to English speakers and Spanish speakers,

Եթե մենք այս նույն դեպքը ցույց տանք անգլերեն ու իսպաներեն խոսողներին,

English speakers will remember who did it,

անգլախոսները կհիշեն, թե ով է մեղավորը,

because English requires you to say, "He did it; he broke the vase."

որովհետև անգլերենը խոսողից պահանջում է ասել «Նա է կոտրել ծաղկամանը»։

Whereas Spanish speakers might be less likely to remember who did it

Մինչդեռ իսպանախոսները դժվար թե հիշեն, թե ով է մեղավորը։

if it's an accident,

Եթե այն պատահաբար է եղել,

but they're more likely to remember that it was an accident.

նրանք կհիշեն հենց այդ փաստը։

They're more likely to remember the intention.

Նրանք կհիշեն մտադրությունը։

So, two people watch the same event,

Այսպիսով, երկու մարդիկ ականատես են լինում

witness the same crime,

նույն հանցագործությանը,

but end up remembering different things about that event.

բայց հիշում են տարբեր բաներ տվյալ դեպքի վերաբերյալ։

This has implications, of course, for eyewitness testimony.

Սա, իհարկե, ունի հետևանքներ վկայություն տալու ժամանակ։

It also has implications for blame and punishment.

Այն ունի հետևանքներ նաև պատժելու ու մեղադրելու վրա։

So if you take English speakers

Եթե մենք ցույց տանք անգլերեն խոսողներին ծաղկամանի կոտրվելու դեպքը

and I just show you someone breaking a vase,

and I say, "He broke the vase," as opposed to "The vase broke,"

ու եթե «ծաղկամանը կոտրվեց»-ի փոխարեն ասենք «նա կոտրել է ծաղկամանը»,

even though you can witness it yourself,

նույնիսկ եթե դուք այն ինքներդ կարող եք տեսնել

you can watch the video,

դուք կարող եք նայել հոլովակը,

you can watch the crime against the vase,

կարող եք տեսնել ծաղկամանի կոտրվելը,

you will punish someone more,

դուք կպատժեք ինչ-որ մեկին ավելի շատ,

you will blame someone more if I just said, "He broke it,"

կմեղադրեք ինչ-որ մեկին ավելի շատ, եթե ես ասեմ «Նա է կոտրել ծաղկամանը»

as opposed to, "It broke."

ոչ թե «Ծաղկամանը կոտրվեց»։

The language guides our reasoning about events.

Լեզուն առաջնորդում է իրադարձությունների վերաբերյալ մեր հիմնավորումները:

Now, I've given you a few examples

Ես ձեզ բերեցի մի քանի օրինակ,

of how language can profoundly shape the way we think,

թե ինչպես կարող է լեզուն խորապես ազդել մեր մտածողության վրա,

and it does so in a variety of ways.

ու այն իրոք ազդում է տարբեր ձևերով։

So language can have big effects,

Այսպիսով, լեզուն ունի մեծ ազդեցություն,

like we saw with space and time,

ինչպես մենք տեսանք այս օրինակում,

where people can lay out space and time

թե ինչպես են մարդիկ կապում ժամանակն ու տարածությունը

in completely different coordinate frames from each other.

իրարից արմատապես տարբեր կոորդինատային համակարգերում։

Language can also have really deep effects --

Լեզուն նաև կարող է ունենալ խորը ազդեցություն։

that's what we saw with the case of number.

Մենք դա տեսանք թվերի օրինակում։

Having count words in your language,

Թվերի ու թվականների

having number words,

առկայությունը լեզվում

opens up the whole world of mathematics.

մաթեմատիկայի մի նոր աշխարհ է բացում։

Of course, if you don't count, you can't do algebra,

Բայց եթե դուք չգիտեք հաշվել, դուք չեք կարող գլուխ հանել երկրաչափությունից,

you can't do any of the things

that would be required to build a room like this

դուք չեք կարողանա կառուցել մի այսպիսի սենյակ, որում մենք գտնվում ենք

or make this broadcast, right?

կամ այս հեռարձակումն իրականացնել, ճի՞շտ է։

This little trick of number words gives you a stepping stone

Թվականների հետ այս փոքրիկ հնարքը

into a whole cognitive realm.

գիտելիքների մի ամբողջ աշխարհի դուռ է բացում։

Language can also have really early effects,

Լեզուն կարող է նաև վաղաժամ ազդեցություն ունենալ,

what we saw in the case of color.

ինչը մենք տեսանք գույների օրինակում։

These are really simple, basic, perceptual decisions.

Սրանք բավականին պարզ ու ընկալողական որոշումներ են,

We make thousands of them all the time,

որոնցից հազարավորները մենք կայացնում ենք մեր կյանքի ընթացքում։

and yet, language is getting in there

Բացի այդ, լեզուն ահռելի դեր է խաղում

and fussing even with these tiny little perceptual decisions that we make.

նույնիսկ ամենաաննշան որոշումներ կայացնելիս:

Language can have really broad effects.

Լեզուն նաև կարող է ունենալ լայն ազդեցություն:

So the case of grammatical gender may be a little silly,

Քերականական սեռի օրինակը միգուցե մի քիչ անհեթեթ թվա,

but at the same time, grammatical gender applies to all nouns.

բայց միևնույն ժամանակ, սեռը վերագրվում է բոլոր գոյականներին։

Սա նշանակում է, որ լեզուն կարող է ազդեցություն ունենալ

That means language can shape how you're thinking

about anything that can be named by a noun.

գրեթե ամեն ինչի վրա, ինչին կարող ենք անուն տալ։

That's a lot of stuff.

Դա քիչ կարևոր չէ։

And finally, I gave you an example of how language can shape things

Նաև ես բերեցի օրինակ, թե ինչպես լեզուն կարող է ազդել երևույթների վրա

that have personal weight to us --

որոնք մեզ համար անձնական նշանակություն ունեն,

ideas like blame and punishment or eyewitness memory.

ինչպիսիք են մեղքը, պատժելը կամ վկայություն տալը։

These are important things in our daily lives.

Սրանք շատ մեծ դեր ունեն մեր առօրյա կյանքում։

Now, the beauty of linguistic diversity is that it reveals to us

Լեզվական բազմազանության գեղեցկությունը բացահայտում է,

թե որքան ճկուն ու հնարամիտ է մարդու միտքը։

just how ingenious and how flexible the human mind is.

Human minds have invented not one cognitive universe, but 7,000 --

Մարդկային միտքը ստեղծել է ոչ մեկ, այլ 7000 ճանաչողական տիեզերք՝

there are 7,000 languages spoken around the world.

աշխարհում գոյություն ունի 7000 լեզու։

Ընդ որում, մենք կարող ենք ստեղծել շատ ավելին։

And we can create many more --

languages, of course, are living things,

Լեզուներն, իհարկե, կենդանի օրգանիզմներ են,

things that we can hone and change to suit our needs.

որոնք մենք կարող ենք փոփոխել կամ հարմարեցնել մեր պահանջների հետ։

The tragic thing is that we're losing so much of this linguistic diversity

Ցավալին այն է, որ մենք մշտապես կորցնում ենք մի ահռելի մաս

այս լեզվական բազմազանությունից։

all the time.

We're losing about one language a week,

Ամեն շաբաթ մենք կորցնում ենք մի լեզու,

and by some estimates,

ու ըստ հաշվարկների

half of the world's languages will be gone in the next hundred years.

աշխարհի լեզուների կեսը կվերանան գալիք 100 տարվա ընթացքում։

And the even worse news is that right now,

Ավելի սարսափելի է այն է, որ հենց այս պահին

almost everything we know about the human mind and human brain

այն ամենն, ինչ մենք գիտենք մարդկային մտքի ու ուղեղի մասին

is based on studies of usually American English-speaking undergraduates

հիմնված է անգլախոս ուսանողների հետազոտությունների վրա՝

at universities.

արված ամերիկյան համալսարաններում։

That excludes almost all humans. Right?

Դա չի ընդգրկում մարդկության մեծ մասը, ճի՞շտ է։

So what we know about the human mind is actually incredibly narrow and biased,

Մեր ունեցած գիտելիքների շրջանակը մարդկային մտքի մասին բավականին նեղ է

and our science has to do better.

ու գիտությունը պետք է բարելավի դա։

I want to leave you with this final thought.

Վերջում ուզում են նշել ևս մի կարևոր միտք։

I've told you about how speakers of different languages think differently,

Ես ձեզ պատմեցի, թե ինչպես են տարբեր լեզուներով խոսողները տարբեր կերպ մտածում։

but of course, that's not about how people elsewhere think.

Բայց կարևորն այն չէ, թե ինչպես են այլ մարդիկ մտածում։

Կարևորն այն է, թե ինչպես եք դու՛ք մտածում։

It's about how you think.

It's how the language that you speak shapes the way that you think.

Կարևորն այն է, թե ինչպես է լեզուն, որով խոսում եք, ազդում ձեր մտածողության վրա։

And that gives you the opportunity to ask,

Ու դա ձեզ հնարավորություն է տալիս հարցնելու․

"Why do I think the way that I do?"

«Ինչու՞ եմ ես հենց այսպես մտածում»։

"How could I think differently?"

«Կարո՞ղ եմ արդյոք այլ կերպ մտածել»։

And also,

Ու նաև,

"What thoughts do I wish to create?"

«Ի՞նչ մտքեր եմ ցանկանում ստեղծել»։

Thank you very much.

Շնորհակալ եմ։

(Applause)

(Ծափահարություններ)