Ziyah Gafić: Everyday objects, tragic histories

Translator: sann tint Reviewer: Myo Aung

These are simple objects:

ဒါတွေက ရိုးရိုး အရာဝတ္ထုတွေပါ။

clocks, keys, combs, glasses.

နာရီတွေ၊ သော့တွေ၊ ဘီးတွေ၊ မျက်မှန်တွေပါ။

They are the things the victims of genocide in Bosnia

ဘော့စ်နီးယား လူမျိုးတုံး သတ်ဖြတ်မှုရဲ့ ဓားစာခံတွေ

carried with them on their final journey.

သူတို့ရဲ့ နောက်ဆုံးခရီးနဲ့အတူ ကိုင်ဆောင်ခဲ့တဲ့ အရာတွေပါ။

We are all familiar with these mundane,

ကျွန်တော်တို့အားလုံး ဒီသာမန် နေ့စဉ်သုံး ပစ္စည်းတွေနဲ့

everyday objects.

ရင်းနှီးကြပါတယ်။

The fact that some of the victims carried

သွားတိုက်ဆေးနဲ့ သွားတိုက်တံလို

personal items such as toothpaste and a toothbrush

တစ်ကိုယ်ရေသုံး ပစ္စည်းတွေကို ဓားစာခံတချို့ ကိုင်ဆောင်ခဲ့တယ်ဆိုတာက

is a clear sign they had no idea

သူတို့ ဘာဖြစ်တော့မယ်ဆိုတာကို မသိခဲ့ဘူးဆိုတာ

what was about to happen to them.

ရှင်းလင်းတဲ့ အမှတ်အသားတစ်ခုပါ။

Usually, they were told that they were going to be

ထုံးစံအတိုင်း စစ်သုံ့ပန်းတွေအဖြစ်

exchanged for prisoners of war.

လှဲလှယ်ခံရတော့မယ်လို့ သူတို့ကိုပြောခဲ့တယ်။

These items have been recovered

ဒီပစ္စည်းတွေကို ကျွန်တော့ဇာတိမြေတစ်လွှားက

from numerous mass graves across my homeland,

များစွာသော အပြုံလိုက် အုတ်ဂူတွေကနေ ပြန်ထုတ်ယူထားတာဖြစ်ပြီး

and as we speak, forensics are exhuming bodies

စကားပြောစဉ် မှုခင်းဆေးပညာရှင်တွေက အသစ် တွေ့ရှိထားတဲ့

from newly discovered mass graves,

အုတ်ဂူများမှ အလောင်းတွေကို ဖော်နေတယ်။

20 years after the war.

စစ်အပြီးနှစ် ၂၀ အကြာပါ။

And it is quite possibly the largest ever discovered.

ဒါက ရှာဖွေတွေ့ရှိဖူးသမျှမှာ အကြီးဆုံးဖြစ်လောက်တယ်။

During the four years of conflict

၉၀ လွန် အစောပိုင်းနှစ်တွေက

that devastated the Bosnian nation in the early '90s,

ဘော့စနီးယန်း နိုင်ငံကို ပျက်စီးခဲ့တဲ့ လေးနှစ် ပဋိပက္ခအတွင်း

approximately 30,000 citizens, mainly civilians,

ခန့်မှန်းခြေ နိုင်ငံသား ၃၀၀၀၀ အများအားဖြင့် အရပ်သားတွေ ပျောက်နေခဲ့တယ်၊

went missing, presumed killed,

အသတ်ခံရတယ်လို့ယူဆရပြီး

and another 100,000 were killed

တိုက်ပွဲ စစ်ဆင်ရေးအတွင်း နောက်ထပ်

during combat operations.

၁၀၀၀၀၀ အသတ်ခံရတယ်။

Most of them were killed

အများစုဟာ စစ်ရဲ့ အစောပိုင်းနေ့တွေ

either in the early days of the war

(သို့) စစ်မက် အဆုံးသတ်ပိုင်းမှာ

or towards the end of the hostilities,

အသတ်ခံရတာပါ။

when U.N. safe zones like Srebrenica

Srebrenica ကို ကုလသမဂ္ဂ ဘေးကင်းဇုန်တေွ

fell into the hands of the Serb army.

ဆာ့ဗ် စစ်တပ်ရဲ့လက်အောက် ကျရောချိန်ပါ။

The international criminal tribunal

နိုင်ငံတကာ ရာဇဝတ် ခုံရုံးက

delivered a number of sentences

စာနာမှုနဲ့ လူမျိုးတုံးသတ်မှုကို

for crimes against humanity and genocide.

ဆန့်ကျင်တဲ့ ပြစ်မှုတွေအတွက် ပြစ်ဒဏ်များစွာ ပေးခဲ့တယ်။

Genocide is a systematic and deliberate

လူမျိုးတုံး သတ်ဖြတ်မှုဟာ လူမျိုးရေး၊ နိုင်ငံရေး၊

destruction of a racial, political, religious

ဘာသာရေး(သို့) မျိုးနွယ်စုတစ်စုကို စနစ်တကျ၊

or ethnic group.

တမင်တကာ ဖျက်ဆီးမှုတစ်ခုပါ။

As much as genocide is about killing.

လူမျိုးတုံး သတ်ဖြတ်တာလို များပြားတာက သတ်ပစ်ခြင်းပါ။

It is also about destroying their property,

လူတွေရဲ့ ပိုင်ဆိုင်မှုနဲ့ ယဉ်ကျေးမှု အမွေအနှစ်နဲ့

their cultural heritage,

နောက်ဆုံး သူတို့ဖြစ်တည်ဖူးခဲ့တဲ့

and ultimately the very notion that they ever existed.

အယူအဆကို ဖျက်ဆီးခြင်းလည်းဖြစ်ပါတယ်။

Genocide is not only about the killing;

လူမျိုးတုံး သတ်ဖြတ်မှုဟာ သတ်ပစ်ခြင်းပဲ မဟုတ်ဘူး။

it is about the denied identity.

ငြင်းဆိုထားတဲ့ အထောက်အထားပါ။

There are always traces —

အမြဲ သဲလွန်စတွေရှိတယ်၊

no such thing as a perfect crime.

ခြောက်ပစ်ကင်း ပြစ်မှုမဟုတ်တာမျိုးပါ

There are always remnants of the perished ones

ပျက်လွယ်တဲ့ သူတို့ခန္ဓာကိုယ် တွေထက်၊ သူတို့နဲ့ပတ်သက်တဲ့

that are more durable than their fragile bodies

ဇီဇာကြောင် မှေးမှိန်နေတဲ့ ကျွန်တော်တို့ မှတ်ဉာဏ်ထက်

and our selective and fading memory of them.

ပိုတာရှည်ခံတဲ့ပျက်စီးနေတာတွေရဲ့ အကြွင်းအကျန်တွေ အမြဲရှိတယ်။

These items are recovered

ဒီပစ္စည်းတွေကို များစွာသော အစုလိုက် အုတ်ဂူတွေကနေ

from numerous mass graves,

ပြန်တူးဖော်တယ်။

and the main goal of this collection of the items

ဒီပစ္စည်း အစုအပုံရဲ့ အဓိက ရည်ရွယ်ချက်က

is a unique process

သတ်ဖြတ်မှုတွေထဲမှာ၊

of identifying those who disappeared in the killings,

ပျောက်ဆုံးသွားခဲ့သူတွေကို ရှာဖွေတဲ့ ထူးခြားတဲ့ လုပ်ငန်းစဉ်တစ်ခုပါ။

the first act of genocide on European soil

ဂျူး အစုလိုက်သတ်ဖြတ်မှုကတည်းက ဥရောပ မြေမှာ လူမျိုးတုံးသတ်မှုရဲ့

since the Holocaust.

Not a single body should remain undiscovered

ခန္ဓာကိုယ်တစ်ခုမှ ရှာမတွေ့ဘဲ (သို့) မဖော်ထုတ်ဘဲ

or unidentified.

ကျန်မနေသင့်တာပါ။

Once recovered,

ပြန်ထုတ်ယူပြီးတာနဲ့

these items that the victims carried with them

ကွပ်မျက်မှုဆီ သွားတဲ့လမ်းမှာ ဓားစာခံတွေ ကိုင်ဆောင်ခဲ့တဲ့

on their way to execution

ဒီပစ္စည်းတွေကို

are carefully cleaned, analyzed,

သေသေချာချာ သန့်ရှင်း၊ စိစစ်ကာ

catalogued and stored.

စာရင်းပြုစုပြီး သိမ်းထားတယ်။

Thousands of artifacts are packed in white plastic bags

ထောင်ချီတဲ့ ရှေးပစ္စည်းတွေကို အဖြူရောင် ပလပ်စတစ်အိတ်တွေထဲမှာ

just like the ones you see on CSI.

CSI မှာ သင် တွေ့သလို ထုတ်ပိုးထားတယ်။

These objects are used as a forensic tool

ဓားစာခံတွေရဲ့ အမြင်ပိုင်း ကိုယ်စားပြုမှုမှာ

in visual identification of the victims,

မှုခင်းဆေးပညာ ကိရိယာအဖြစ် ဒီအရာတွေကို အသုံးပြုပေမဲ့

but they are also used as very valuable forensic evidence

လုပ်ဆောင်ဆဲ စစ်ရာဇဝတ်မှု စီရင်မှုတွေမှာ အလွန် တန်ဖိုးရှိတဲ့

in the ongoing war crimes trials.

မှုခင်းဆေးပညာ အထောက်အထား အဖြစ်လည်း အသုံးပြုပါတယ်။

Survivors are occasionally called

ဒီပစ္စည်းတွေကို ရုပ်ပိုင်းအရ ကြိုးစား

to try to identify these items physically,

ဖော်ထုတ်ဖို့ ရံဖန်ရံခါ ရှင်ကျန်သူတွေကို ခေါ်ပေမဲ့

but physical browsing is extremely difficult,

ခရီးမရောက်၊ စိတ်ညစ်စရာ လုပ်ငန်းစဉ်ကြောင့်

an ineffective and painful process.

ရုပ်ပိုင်း ရှာကြည့်ခြင်းဟာ အင်မတန် ခက်ခဲတယ်။

Once the forensics and doctors and lawyers

မှုခင်းဆေးပညာရှင်တွေ၊ ဆရာဝန်တွေနဲ ရှေ့နေတွေ ဒီပစ္စည်းတွေနဲ့

are done with these objects,

လုပ်ပြီးတာနဲ့

they become orphans of the narrative.

၎င်းတို့ဟာ ဇာတ်လမ်းရဲ့ မိဘမဲ့တွေဖြစ်လာတယ်။

Many of them get destroyed, believe it or not,

ယုံချင်မှ ယုံပါ၊ ဒါတွေအတော် များများဟာ ဖျက်ဆီးခံရတယ်၊

or they get simply shelved,

(သို့) ကွယ်ရာမေ့ဆိုသလို

out of sight and out of mind.

ချောင်ထိုးခံရတယ်။

I decided a few years ago

ရှင်ကျန်သူတွေ အလွယ်တကူ ရှာကြည့်နိုင်ဖို့

to photograph every single exhumed item

အမြင်ပိုင်း မော်ကွန်းတစ်ခု ဖန်တီးဖို့အတွက်

in order to create a visual archive

တူးဖော်ထားတဲ့ ပစ္စည်းတိုင်းကို

that survivors could easily browse.

ဓာတ်ပုံရိုက်ဖို့ လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်အနည်းငယ်က ဆုံးဖြတ်ခဲ့တယ်။

As a storyteller, I like to give back to the community.

ပုံပြောသူတစ်ယောက်အဖြစ် လူ့အဖွဲ့အစည်းဆီ ပြန်ပေးချင်ပါ။

I like to move beyond raising awareness.

အသိနိုးကြားစေမှုရဲ့ အလွန်ကို ရွေ့ချင်တယ်။

And in this case, someone may

ဒီအဖြစ်မှာ တစ်ယောက်ယောက်က

recognize these items

ဒီပစ္စည်းတွေကို မှတ်မိနိုင်တယ်၊

or at least their photographs will remain

(သို့) အနည်းဆုံးတော့ ဒီဓာတ်ပုံတွေဟာ

as a permanent, unbiased and accurate reminder

ဖြစ်ပျက်ခဲ့တာရဲ့ ထာဝရ၊ ဘက်မလိုက်တဲ့ တိကျတဲ့ သတိပေးချက် တစ်ခုအဖြစ်

of what happened.

ကျန်ရစ်နေမှာပါ။

Photography is about empathy,

ဓာတ်ပုံပညာက မျှဝေခံစားမှု၊ မျှဝေခံစားမှုကို

and the familiarity of these items guarantee empathy.

သေချာစေတဲ့ ဒီပစ္စည်းများကို အကျွမ်းဝင်မှုနဲ့ ပတ်သက်ပါတယ်။

In this case, I am merely a tool,

ဒီအဖြစ်မှာ ကျွန်တော်ဟာ ကိရိယာတစ်ခု သက်သက်ပါ၊

a forensic, if you like,

မှုခင်းဆေးပညာရှင် ဆိုလည်းရပါတယ်။

and the result is a photography that is as close

အကျိုးဆက်က ဓာတ်ပုံပညာတစ်ခုဟာ

as possible of being a document.

မှတ်တမ်းတစ်ခုနဲ့ နီးစပ်နိုင်ခြေရှိတာပါ။

Once all the missing persons are identified,

ပျောက်နေတဲ့ လူတွေအားလုံးကို ဖော်ထုတ်ပြီးတာနဲ့

only decaying bodies in their graves

အုတ်ဂူတွေထဲမှာ ဆွေးမြေ့နေတဲ့

and these everyday items will remain.

ကိုယ်တွေနဲ့ ဒီနေ့စဉ်သုံးပစ္စည်းတွေပဲ ကျန်ရစ်မှာပါ။

In all their simplicity,

၎င်းတို့ရဲ့ ရိုးရှင်းမှုထဲမှာ

these items are the last testament

ဒီပစ္စည်းတွေက ဓားစာခံတွေရဲ့ ကိုယ်ပိုင်လက္ခဏာ

to the identity of the victims,

အတွက် နောက်ဆုံး သက်သေခံပါ။

the last permanent reminder

ဒီလူတွေ တည်ရှိခဲ့ဖူးတယ်ဆိုတဲ့

that these people ever existed.

နောက်ဆုံး ထာဝရ သတိပေးချက်ပါ။

Thank you very much.

ကျေးဇူးအများကြီးတင်ပါတယ်။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)