Lightning calculation and other "mathemagic" | Arthur Benjamin

Translator: Hiwa Foundation II Reviewer: Hiwa Foundation

Good morning, ladies and gentlemen.

باش، بەیانیتان باش خانمان , پیاوان

My name is Art Benjamin, and I am a "mathemagician."

من ناوم (ئارت بینجامین)ە، من ژمارە بە یەکەوە دەبەستم

What that means is, I combine my loves of math and magic

مانای ئەوە، ئەوەیە کە، من خۆشەویستیم بۆ بیرکاری و جادوو بەیەکەوە کۆکردۆتەوە

to do something I call "mathemagics."

بۆ کردنی کارێک ناوی دەنێم جادوو

But before I get started, I have a quick question for the audience.

بەڵام پێش ئەوەی دەست پێبکەم ، من پرسیارێکی خێرام هەیە بۆ ئامادەبوان

By any chance, did anyone happen

بەهەر رێکەوتێک بێت، هەرکەسێک لە ئێوە بە ڕێکەوت

to bring with them this morning a calculator?

لەگەڵ خۆیدا هینابێتی حاسیبەیەک ئەم بەیانییە ؟

Seriously, if you have a calculator with you, raise your hand.

بەجدی، ئەگەر حاسیبەت پێیە، دەستت بەرز بکەرەوە، دەستت بەرز بکەرەوە

Raise your hand. Did your hand go up?

من ...تۆ دەستت بەرز بکەرەوە

Now bring it out, bring it out. Anybody else?

ئێستا بیهێنە دەرەوە ، بیهێنە دەرەوە، هیچ کەسێکی تر هەیە ؟

I see, I see one way in the back.

من دەیبینم ، من دەیبینم یەک رێگا لە دواوە

You sir, that's three.

تۆ گەورەم ، ئەوە سێ دانەیە

And anybody on this side here?

وە هەرکەسێ لەم لایەوە پێیەتی ؟

OK, over there on the aisle.

باشە تۆ لەوێوە لە ناوەڕاستی ئەو کورسیانەدا ، ئەو چوارەتان کە حاسیبەتان پێیە

Would the four of you please bring out your calculators,

بەیارمەتیت حاسیبەکەت بهێنە دەرەوە، وە لەگەڵ مندا وەرە دەرەوە

then join me up on stage.

Let's give them a nice round of applause.

با ئێمە چەپڵەیەکی بەرز بۆ ئەم کەسە خۆبەخشانە لێ بدەین

(Applause)

چەپڵە

That's right.

ئەوە باشە، ئێستا، هەرچەندە من بۆم ڕێک نەکەوت

Now, since I haven't had the chance to work with these calculators,

بۆ ئیشکردن لەگەڵ ئەم ژمێرەرانەدا، من دەمەوێت دڵنیا بم

I need to make sure that they are all working properly.

کە ئەوانە هەموو بە شیوەیەکی گونجاو کاردەکەن

Would somebody get us started by giving us a two-digit number, please?

بۆ دەست پێکردن کەسێک لە ئێوە دەتوانێ پێمان بڵێت

بەیارمەتیتان ڕەقەمێکی دوو ژمارەیی

How about a two-digit number?

چۆنە لەبارەی ئەم ڕەقەمە دوو ژمارەییەوە ؟

Audience: 22.

ئامادەبوان: ٢٢

AB: 22. And another two-digit number, sir?

ئارسەر بینجامین ٢٢ ، وە ڕەقەمێکی دوو ژمارەیی تر ، گەورەم

Audience: 47.

ئامادەبوان: ٤٧

AB: Multiply 22 times 47, make sure you get 1,034,

٢٢ لێکدانی ٤٧ دڵنیاین کە ١٠٣٤ تان بۆ دەردەچێت

or the calculators are not working.

یان ژمێرەرەکان ئیش ناکەن ئایا هەموو لە ئێوە ١٠٣٤ تان بۆ دەرچووە ؟ ١٠٣٤ ؟

Do all of you get 1,034? 1,034?

Volunteer: No.

ئافرەتێك: نەخێر

AB: 594. Let's give three of them a nice round of applause there.

ئارسەر بینجامین:٥٩٤. با چەپڵەیەکی باش بۆ ئەم سێ کەسە لێبدەین کە لێرەن

(Applause)

چەپڵە لێدان

Would you like to try a more standard calculator, just in case?

ئایا دەتەوێت ژمێرەری ئاسایی زیاتر تاقی بکەیتەوە تەنها لەم حاڵەتەدا ؟

باشە، مەزنە

OK, great.

What I'm going to try and do then --

ئێستا من چی تاقی بکەمەوە وەچی بکەم؟

I notice it took some of you a little bit of time to get your answer.

من دەمەوێت هەندێک لەکاتی ئێوە بگرم بۆ ئەوەی وەلامتان بدەمەوە

That's OK.

ئەوە باشە، من ڕێگایەکی خێرا ترت دەدەمێ بۆ لێکدان

I'll give you a shortcut for multiplying even faster on the calculator.

کە خێراترە لەژمێرەر

There is something called the square of a number,

شتێک هەیە کە پێ دەوترێت دوجای ژمارەکان

which most of you know is taking a number and multiplying it by itself.

کام لە ئێوە دەزانێت کە ژمارەیەک وەربگرێت

وە کەڕەتی خۆی بکات

For instance, five squared would be?

بۆ دڵنیایی دوجای پێنج ئەبێت؟

Audience: 25.

ئامادەبوان: ٢٥

AB: 25. The way we can square on most calculators --

٢٥، ئێستا ، ئەو ڕیگایەی کە دوجا لەزۆربەی ژمارەکاندا بەکاردێنین

let me demonstrate with this one --

ڕێگەم بدەن بائەم دانەیە تان نیشان بدەم

is by taking the number, such as five,

ئەویش بە وەرگرتنی ژمارەیەک ، بۆ نموونە پێنج

hitting "times" and then "equals,"

پەنجە بنێ بە کەڕەتەکەدا وە دواتر یەکسانە

and on most calculators that will give you the square.

وە لەزۆربەی ژمێرەرەکاندا ئەوە بە دوجایی دەتداتێ

On some of these ancient RPN calculators,

وە لە هەندێ لە ژمێرەرە کۆنانەدا لەجۆری (پی ئاڕ ئێن)دا

you've got an "x squared" button on it,

دوجای ژمارەکەت دەست دەکەوێت لە خوارەوەی ژمێرەرەکە

will allow you to do the calculation even faster.

ئەوە یارمەتیت دەدات کە ژمارە کاری بکەیت بە خێرایی

What I'm going to try and do now is to square, in my head,

ئەوەی کە ئێستا من هەوڵی بۆ دەدەم وە دەیکەم ئەویش بە دوجاکردنی لە مێشکمدا

four two-digit numbers

ڕەقەمێکی چوار ژمارەییە

faster than they can do on their calculators,

خێراتر وەک لەوەی کە دەیکەیت بەژمێرەرەکە ، هەتا رێگەی قەدبڕیش بەکار بهێنیت

even using the shortcut method.

What I'll use is the second row this time,

ئەوەی من بەکاری دەهێنم ڕیزی دووەمە ، وە من چوار دانەیان وەردەگرم بۆ ئێوە

and I'll get four of you

یەکەم، دووەم، سێیەم، چوارەم...

to each yell out a two-digit number,

and if you would square the first number,

وە ئەگەر ژمارەی یەکەم دوجا بکەین

and if you would square the second, the third and the fourth,

وە ئەگەر ژمارەی دووەم و سێیەم و چوارەم دوجا بکەین

من هەوڵ دەدەم و کێبڕکێیەکی توند بکەم لەگەڵ ئێوە، باشە ؟

I will try and race you to the answer. OK?

So quickly, a two-digit number please.

لەبەر ئەوە خێرا دوو ژمارەی لەیەکچوو بەیارمەتیت

Audience: 37.

ئامادەبوان: ٣٧

Arthur Benjamin: 37 squared, OK.

ئارسەر بینجامین: ٣٧ دووجا ، باشە

Audience: 23.

ئامادەبوان: ٢٣

AB: 23 squared, OK.

ئارسەر بینجامین: ٢٣ دووجا ، باشە

Audience: 59.

AB: 59 squared, OK, and finally?

ئامادەبوان: ٥٩

ئارسەر بینجامین: ٥٩ دووجا ،باشە، وە کۆتا ژمارە ؟

Audience: 93.

ئامادەبوان: ٩٣

AB: 93 squared.

Would you call out your answers, please?

ئارسەر بینجامین: ٩٣ دووجا ، دەتوانیت ئەنجامەکەی کەبۆت دەرچوە بماندەیتێ، بە یارمەتیت ؟

Volunteer: 1369. AB: 1369.

ئافرەتێک: ١٣٦٩، ئارسە بینجامین: ١٣٦٩

Volunteer: 529. AB: 529.

ئافرەتێک :٥٢٩

ئارسە بینجامین: ٥٢٩

Volunteer: 3481. AB: 3481.

پیاو :٣٤٨١

ئارسەر بینجامین: ٣٤٨١

Volunteer: 8649.

پیاو : ٨٦٤٩

AB: Thank you very much.

ئارسەر بینجامین: زۆر سوپاس

(Applause)

چەپڵە لێدان

Let me try to take this one step further.

بهێڵن ئەم هەنگاوە دوبارە بکەمەوە بە شێوەیەکی قوڵتر

I'm going to try to square some three-digit numbers this time.

من هەوڵی ئەوە دەدە م کە سێ ژمارەی لێکچوو دووجا بکەم

I won't even write these down --

من ئەوانە هەر نانوسم

I'll just call them out as they're called out to me.

هەروا بەو شێوەیە باسی دەکەم ، هەروەک چۆن لەوەو پێش بۆم باس کراوە

Anyone I point to, call out a three-digit number.

هەرکەسێ کەمن ئیشارەم پێكرد ، سێ ژمارەی لێكچومان پێ بڵێ

Anyone on our panel, verify the answer.

هەرکەسێ لەو لیژنەیەدا بە وەڵامەکەدا بچێتەوە

Just give some indication if it's right.

تەنها ژمارەیەکمان بۆ بکات ئەگەر ڕاست بوو

A three-digit number, sir, yes?

ڕەقەمێکی سێ ژمارەیی، بەڕێز، بەڵێ ؟

Audience: 987.

ئامادەبوان: ٩٨٧

AB: 987 squared is 974,169.

ئارسەر بینجامین: ٩٨٧ دوجا دەکاتە ٩٧٤،١٦٩

(Laughter)

پێکەنین

AB: Yes? Good.

بەڵێ ؟ باش

Another three-digit --

دانەیەکی تر ، ڕەقەمێکی سێ ژمارەیی

(Applause)

چەپڵە لێدان

ڕەقەمێکی سێ ژمارەیی تر،بەڕێز

-- another three-digit number, sir?

Audience: 457.

ئامادەبوان: ٤٥٧

AB: 457 squared is 205,849.

ئارسەر بینجامین: ٤٥٧ دووجا یەکسانە بە ٢٠٥،٨٤٩

205,849?

٢٠٥،٨٤٩ ؟

AB: Yes?

بەڵێ ؟

OK, another, another three-digit number, sir?

باشە، دانەیەکی تر، ڕەقەمێکی سێ ژمارەیی تر، بەڕێز ؟

Audience: 321.

AB: 321 is 103,041.

ئامادەبوان: ٣٢١

ئارسەر بینجامین: ٣٢١ دەکاتە ١٠٣،٠٤١.١٠٣،٠٤١

103,041.

بەڵێ ؟ ڕەقەمێکی سێ ژمارەیی بە یارمەتیتان

Yes? One more three-digit number please.

ئامادەبوان: ئۆه ٧٢٢

Audience: Oh, 722.

AB: 722 is 500, that's a harder one.

ئارسەر بینجامین: ٧٢٢ دەکاتە ٥٠٠ ...ئۆو ئەو دانەیەیان زۆر قورسە

Is that 513,284?

ئایا ٥١٣،٢٨٤ نیە ؟

Volunteer: Yes.

ئافرەتێک: بەڵێ

AB: Yes? Oh, one more, one more three-digit number please.

ئارسەر بینجامین: بەڵێ؟ ئۆو، دانەیەکی تر، ڕەقەمێکی سێ ژمارەیی تر بەیارمەتیتان

Audience: 162.

ئامادەبوان: ١٦٢

162 squared is 26,244.

١٦٢ دووجا دەکاتە ٢٦،٢٤٤

Volunteer: Yes.

زۆر سوپاس دەست خۆش

Thank you very much.

(Applause)

چەپڵە لێدان

(Applause ends)

Let me try to take this one step further.

بهێڵە هەنگاوێکی قوڵتر تاقی بکەمەوە

(Laughter)

پێکەنین

I'm going to try to square a four-digit number this time.

من ئەم جارە هەوڵ دەدەم ڕەقەمێکی چوار ژمارەیی تاقی بکەمەوە

You can all take your time on this;

ئێستا دەتوانیت تۆ کاتی خۆت وەربگریت؛ من زۆرت لێناکەم وەڵامی ئەمەم بدەیتەوە

I will not beat you to the answer on this one,

بەڵام هەوڵ دەدەم وەڵامی ڕاستم دەست بکەوەت

but I will try to get the answer right.

بۆ ئەوەی ئەمە کەمێک هەڕەمەکی بێت ، با ئەم جارە خانەی چوارەم وەربگرین

To make this a little bit more random, let's take the fourth row this time,

با بڵێین ،یەک، دوو، سێ، چوار

let's say, one, two, three, four.

If each of you would call out a single digit between zero and nine,

ئەگەر یەکێک لە ئێوە ڕەقەمێکی تاک لەنێوان سفرو نۆدا دەربهێنێت

ئەوە ئەو ڕەقەمە چوار ژمارەییەیە کە من دووجایان دەکەم

that will be the four-digit number that I'll square.

ئامادەبوان: نۆ

Nine.

ئارسەر بینجامین: ٩

Seven.

ئامادەبوان: ٧، ئارەسر بینجامین: ٧

Five.

ئامادەبوان: ٥، ئارسەر بینجامین: ٥

ئامادەبوان: ٨، ئارسەر بینجامین: ٨

Eight.

9,758, this will take me a little bit of time, so bear with me.

٩،٧٥٨ ئەوە کاتێکی زۆری دەوێت ، لەبەر ئەوە خۆتان لەگەل مندا بگرن

95 million --

٩٥،٢١٨،٥٦٤ ؟

(Sighs)

218,564?

Volunteer: Yes!

ئافرەتێک: بەڵێ

AB: Thank you very much.

ئارسەر بینجامین: باشە زۆر باشە

(Applause)

چەپڵە لێدان

(Applause ends)

Now, I would attempt to square a five-digit number --

ئێستا من هەوڵی ئەوە دەدەم کەڕە‌قەمێکی پێنج ژمارەیی دووجا بکەم

and I can --

هەروەها من دەتوانم

but unfortunately, most calculators cannot.

بەڵام بەداخەوە زۆربەی ژمێرەرەکان ناتوانن

(Laughter)

پێکەنین

Eight-digit capacity -- don't you hate that?

توانای ڕەقەمێکی هەشتی..ئایا ڕقت لەوە نییە ؟

So, since we've reached the limits of our calculators --

لەو کاتەوەی کە گەیشتوینەتە کۆتایی توانای ژمێرەرەکان

what's that?

ئەوە چییە ؟

Does yours go higher?

ئافرەتێک: من نازانم

ئارسەر بینجامین: ئەوەی تۆ دەتوانێت زیاتر وەربگرێت

Volunteer: I don't know.

AB: Oh, yours does?

ئۆو.... ئەوەی تۆ دەتوانێت

Volunteer: I can probably do it. AB: I'll talk to you later.

پیاوێک: دەشێط من بتوانم بیکەم

ئارسەر بینجامین: من دواتر قسە لەگەڵ تۆ دەکەم

In the meanwhile, let me conclude

لەم کاتەدا، بهێڵە بگەمە ئەنجام

the first part of my show by doing something a little trickier.

یەکەم بەشی پیشاندانەکەی من بەکردنی هەندێك ئیشی فێڵاویە

Let's take the largest number on the board here, 8649.

با گەورەترین ژمارە لەسەر ئەم تەختەیە وەربگرین ٨٦٤٩

Would you each enter that on your calculator?

ئایا دەتوانیت ئەوە داخڵ بە ژمێرەرەکەت بکەیت؟

And instead of squaring it this time,

لە جیاتی ئەوەی دووجای بکەیت ئەم جارە

I want you to take that number and multiply it

من دەمەوێت ئەو ژمارەیە وەربگریت و لێکدانی بکەیت

by any three-digit number that you want,

لەگەڵ هەر ژمارەیەکی سێ ڕەقەمی

but don't tell me what you're multiplying by --

بەڵام پێم مەڵێ لێکدانی چەند ژمارەیەکی دەکەیت

just multiply it by any random three-digit number.

تەنها لێکدانی بکە لەگەڵ هەر ژمارەیەکی سێ ڕەقەمی هەڕەمەکی

So you should have as an answer either

لەبەرئەوە تۆ دەبێت وەڵامت لا بێت لەبارەی ئەو ژمارانەوە

a six-digit or probably a seven-digit number.

شەش ڕەقەمیەک یان دەگونجێت ڕەقەمێکی حەوت ژمارەیی بێت

How many digits do you have, six or seven?

چەند ڕەقەمت دەست کەوت، شەش یان حەوت؟

Seven, and yours?

حەوت، هەروەها ئێوە؟ ئافرەتێک: ٧

Seven? Seven?

ئارسەر بینجامین: ٧؟ ٧؟

نەزانراوە

And, uncertain.

Seven.

پیاوێک: بەڵێ

Is there any possible way that I could know

ئارسەر بینجامین: حەوت. ئایا هیچ ڕێگەیەکی گونجاو هەیە کە من بزانم

what seven-digit numbers you have?

ئەو ژمارە حەوت ڕەقەمیە چیە کە لای تۆیە؟ بڵێ نەخێر

Say "No."

(Laughter)

پێکەنین

Good, then I shall attempt the impossible --

باشە، دواتر دەبێت هەوڵی ئەو شتە مەحاڵە بدەم

or at least the improbable.

یان بەلایەنی کەمەوە ئەو شتەی کە ناگونجێت

What I'd like each of you to do is to call out for me

ئەوەی کە من دەمەوێت ئێوە بۆ منی بکەن ئەوەیە کە پێم بڵێن

any six of your seven digits, any six of them,

هەر شەش ژمارەیەک لەو حەوت ژمارەیە، هەر شەش دانە لەوانە

in any order you'd like.

بەهەر شێوەیەک کە تۆ دەتەوێت

(Laughter)

پێکەنین

هەر ژمارەو لە کاتی خۆیدا، من دەبێت هەوڵ و هەروەها ڕوونکردنەوەی ئەو ژمارانە بدەم کە ئێوە بە جێتان هێشتوە

One digit at a time,

I shall try and determine the digit you've left out.

لەبەرئەوە، دەست پێدەکەین بە ژمارە حەوت ڕەقەمیەکەی تۆ

Starting with your seven-digit number,

بە یارمەتیت شەش ژمارەی لێ دەربهێنە

call out any six of them please.

Volunteer: 1, 9, 7, 0, 4, 2.

ئافرەتێک: یەک، باشە، ١٩٧٠٤٢

AB: Did you leave out the number 6?

ئارسەر بینجامین: ئایا ژمارەی شەشەمت دەرهێنا؟

Good, OK, that's one.

ئافرەتەکە: بەڵێ، ئارسەر بینجامین: باشە، ئەوە دانەیەک

You have a seven-digit number, call out any six of them please.

تۆ ژمارەی حەوت ڕەقەمیت هەیە، شەش ژمارەی لێ دەربهێنە، بەیارمەتیت

ئافرەت: ٤٤٨٧٥

Volunteer: 4, 4, 8, 7, 5.

ئارسەر بینجامین: وا هەست دەکەم تەنها گوێم لە پێنج ژمارە بوو. من ...بوەستە....٤٤٨٧٥

I think I only heard five numbers. I -- wait -- 44875 --

did you leave out the number 6?

ئایا تۆ ژمارەی شەشەمت دەرهێنا؟

Same as she did, OK.

ئافرەت: بەڵێ. ئارسەر بینجامین: هەمان شت هەروەکو ئافرەتەکە کردی، باشە. تۆ ژامرەیەکی حەوت ڕەقەمیت لایە

You've got a seven-digit number --

هەر شەش ژمارەیەک لێێان بهێنە دەرەوە بەبەرزی وە بەڕوونی

call out any six of them loud and clear.

Volunteer: 0, 7, 9, 0, 4, 4.

پیاو: ٠٧٩٠٤٤

I think you left out the number 3?

ئارسەر بینجامین: وا هەست دەکەم ژمارە سێت بەجێهێشتوە؟

AB: That's three.

ئەوە سێیە. ئەو چوار ژمارە تاکانەی لای ڕاست بەشێوەیەکی هەڕەمەکی شیکار دەکەین

The odds of me getting all four of these right by random guessing

دەبێت بەیەک لە دە هەزار: دە بە توانی چوار

would be one in 10,000: 10 to the fourth power.

OK, any six of them.

باشە، هەر شەش دانە لەوان

(Laughter)

Really scramble them up this time, please.

بەدڵنیاییەوە ئەم جارە هەموویان تێکەڵ بکە بەیارمەتیت

Volunteer: 2, 6, 3, 9, 7, 2.

پیاو: ٢٦٣٩٧٢

Did you leave out the number 7?

ئارسەر بینجامین: ئایا تۆ ژمارە حەوتت بەجێهێشتوە؟

And let's give all four of these people a nice round of applause.

با هەموومان چەپڵەیەکی بەرز بۆ ئەم چوار کەسە لێبدەین

زۆر سوپاس. چەپڵە لێدان

Thank you very much.

(Applause)

(Applause ends)

بۆ ژمارەی داهاتوترم

For my next number --

(Laughter)

پێکەنین

while I mentally recharge my batteries,

لە هەمان کاتدا من پاتری هۆشم شەحن دەکەمەوە

من پرسیارێکی ترم هەیە بۆ ئامادەبوان

I have one more question for the audience.

By any chance, does anybody here happen to know

بە هەر ڕێکەوتێک بێت، هیچ کەسێک هەیە لێرە کە بزانێت

the day of the week that they were born on?

ڕۆژی ئەو هەفتەیەی کە تیایدا لەدایک بوە؟

If you think you know your birth day, raise your hand.

ئەگەر واهەست دەکەیت ڕۆژی لە دایک بوونت دەزانیت، دەستت بەرز بکەرەوە

Let's see, starting with -- let's start with a gentleman first.

با بینین، دەست پێدەکەین لە... با یەکەم جار لە پیاوانەوە دەست پێبکەین

What year was it, first of all?

باشە، بەڕێز، ساڵی لە دایک بوونت کەی بوو، پێش هەمووی؟ بۆیە من سەرەتا لەگەڵ پیاواندا دەستم پێکرد

That's why I pick a gentleman first.

چ ساڵێک؟

Audience: 1953.

ئامادەبوو: ١٩٥٣

1953, and the month?

ئارسەر بینجامین: ١٩٥٣، هەروەها لە چ مانگێکدا؟

November what?

ئامادەبوو: کانونی دووەم. ئارسەر بینجامین: کانونی دووەم چی؟

ئامادەبوو: ڕۆژی ٢٣هەم

23rd -- was that a Monday?

ئارسەر بینجامین: ڕۆژی ٢٣هەم...... ئایا دوو شەممە بوو؟ بەڵێ

Audience: Yes.

بەڵێ، باشە، کەسێکی تر؟ کێی تر دەیەوێت

Good. Somebody else?

I haven't seen any women's hands up.

من ناتان بینم....... نابینم هیچ ئافرەتێک دەستی بەرز کردبێتەوە

OK, how about you, what year?

باشە، ئەوە.... ئەی لەبارەی تۆوە، لە چ ساڵێکدا؟

1949, and the month?

ئامادەبوو: ١٩٤٩. ئارسەر بینجامین: ١٩٤٩، لە کام مانگدا؟

October what?

ئامادەبوو: کانونی یەکەم. ئارسەر بینجامین: کانونی یەکەم چی؟

ئامادەبوو: پێنجی کانونی یەکەم

Fifth -- was that a Wednesday?

ئارسەر بینجامین: پێنجی مانگ..... ئایا ئەوە چوار شەمە نەبوو

Yes! I'll go way to the back right now, how about you?

بەڵێ، من.... من دەچم بەرەو دواوە ئێستا، ئەی دەربارەی تۆ چی؟

Yell it out, what year?

دەنگ بەرز بکەرەوە، چ ساڵێک؟ ئامادەبوو: ١٩٥٩

Audience: 1959.

1959, OK -- and the month?

ئارەسر بینجامین: باشە.... هەروەها لە چ مانگێکدا؟

ئامادەبوو: شوبات

Audience: February.

February what?

ئارسەر بینجامین: شوبات چی؟ ئامادەبوو: شەشی شوبات

Sixth -- was that a Friday? Audience: Yes.

ئارسەر بینجامین: شەشی شوبات.... ئایا ئەوە هەینی نەبوو؟ ئامادەبوو: بەڵێ

Good, how about the person behind her?

باشە، ئەوی لەبارەی ئەو کەسەی کە لەپشت کچەکەوەیە؟

Call out, what year was it?

بیڵێ.....بیڵێ.... ساڵی لە دایک بونت؟

Audience: 1947. AB: 1947, and the month?

ئامادەبوو: ١٩٤٧، ئارسەر بینجامین: ١٩٤٧، لەچی مانگێکدا؟

Audience: May. AB: May what?

ئامادەبوو: ئایار. ئارسەر بینجامین: ئایار چی؟

Seventh -- would that be a Wednesday?

ئامادەبوو: حەوتی مانگ. ئارسەر بینجامین: حاوتی مانگ... ئایا ئەوە چوارشەمە ناکات؟

Audience: Yes. AB: Thank you very much.

ئامادەبوو: بەڵێ

ئارسەر بینجامین: باشە، زۆر سوپاس

(Applause)

چەپڵە لێدان

Anybody here who'd like to know the day of the week they were born?

هەر کەسێک لێرە کە دەیەوێت ڕۆژی لە دایک بونی بزانێت؟

We can do it that way.

بەم شێوەیە پێی دەڵێین

Of course, I could just make up an answer and you wouldn't know,

بە دڵنیاییەوە، من تەنها وەڵاێک بۆ ئێوە دروست دەکەم هەروەها ئێوە نازان

لەبەرئەوە من بۆ ئەوە خۆم حازر کردوە

so I come prepared for that.

I brought with me a book of calendars.

من لەگەڵ خۆمدا کتێبی ڕۆژمێرم هێناوە

It goes as far back into the past as 1800, because you never know.

ئەوە دەگەڕێتەوە بۆ ساڵانی (١٨٠٠)ەکان، لەبەرەئوە تۆ هەرگیز نازانیت

(Laughter)

پێکەنین

I didn't mean to look at you, sir -- you were just sitting there.

مەبەستم لەتۆ نیە کە سەیرت دەکەم، بەڕێز

تۆ لەویا بەتەنها دانیشتویت

(Laughter)

Anyway, Chris, you can help me out here, if you wouldn't mind.

بەهەر حاڵ، (کریس) دەتوانیت یارمەتیم بدەیت لێرەدا، ئەگەر ئاسایی بێت بەلاتەوە

This is a book of calendars.

ئەمە کتێبی ڕۆژمێرییە، هەروەها من دەپرسم

Who wanted to know their birth day?

کێ لە ئێوە دەیەوێت ڕۆژی لەدایک بوونی بزانێت؟ تۆ بەڕێز؟ باشە

What year was it, first of all?

لە پێش هەموویەوە، ساڵی لە دایک بوونت کەی بوو؟

Audience: 1966.

ئامادەبوو: ١٩٦٦

66 -- turn to the calendar with 1966.

ئارسەر بینجامین: ٦٦... ب ابگەڕێینەوە بۆ ڕۆژمێرەکە لە ساڵی ١٩٦٦

And what month?

وە چ مانگێک؟

Audience: April. AB: April what?

ئامادەبوو: نیسان. ئارسەر بینجامین: نیسان و چی تر؟

Audience: 17th.

ئامادەبوو: ١٧ ی نیسان.... من واهەست دەکەم کە یەکشەممە بێت

I believe that was a Sunday.

Can you confirm, Chris?

ئایا دەتوانی ئەوە بسەلمێنیت، کریس؟

کریس ئەندرسۆن: بەڵێ، باشە، من شتێکت لێ دەپرسم، کریس:

Chris Anderson: Yes.

AB: I'll tell you what, Chris:

لەو ماوەیەی کە ئەو کتێبە لەبەردەست تۆ دایە

as long as you have that book in front of you,

do me a favor, turn to a year outside of the 1900s,

کارێکم بۆ بکە، بگەڕێرەوە بۆ ساڵێک بێچکە لە ساڵی ١٩٠٠ کان

either into the 1800s or way into the 2000s --

یان بڕۆ بۆ ساڵی ١٨٠٠ کان یان ساڵی ٢٠٠٠ کان

that'll be a much greater challenge for me.

کە ئەوە کێشمەکێشێکی گەورەیە بۆ من

AB: What year would you like? CA: 1824.

چی ساڵێک، کریس: تۆ حەزت لێیەتی؟

کیس ئەندرسۆن: ١٨٢٤

AB: 1824, OK.

ئارسەر بینجامین: ١٨٢٤، باشە

AB: And what month?

هەروەها چی ساڵێک؟ کریس ئەندرسۆن: حوزەیران

CA: June.

ئارسەر بینجامین: حوزەیران چی؟ کریس ئەندرسۆن: شەشی حوزەیران

AB: June what? CA: Sixth.

AB: Was that a Sunday?

ئارسەر بینجامین: شەش... ئایا ئەوە یەک شەممە نەبوو؟

CA: It was. AB: And it was cloudy.

کریس ئەندرسۆن: وابوو. ئارسەر بینجامین: هەروەها کەشو هەوا هەوراوی بوو

(Laughter)

Good, thank you very much.

باشە زۆر سوپاس

(Applause)

چەپڵە لێدان

(Applause ends)

But I'd like to wrap things up now

بەڵام دەمەوێت چەند شتێک باس بکەم

by alluding to something from earlier in the presentation.

بە هۆی باسکردنی شتێکی ترەوە

لەسەرەتای گفتوگۆکەدا

There was a gentleman up here who had a 10-digit calculator.

پیاوێک لێرەبوو کە ژمێرەرێکی دە ڕەقەمی پێبوو

Where is he, would you stand up,

ئەوە لە کوێیە، دەتوانێت هەستێتە سەر پێ

10-digit guy?

دە ژمارەیی؟

OK, stand up for me just for a second,

باشە، هەستە سەرپێ لەبەرمن بۆ چرکەیەک

so I can see where you are.

لەبەرئەوە من ئێستا دەتوانم بتبینم

You have a 10-digit calculator, sir, as well?

باشە، ئۆو، باشە.... تۆ ژمێرەرێکی دە ڕەقەمیت لابوو، بەڕێز؟

OK, what I'm going to try and do, is to square in my head

باشە، ئەوەی کە ئێستا هەوڵدەدەم بیکەم، دووجاکردن لە مێشکی خۆمدا

a five-digit number requiring a 10-digit calculator.

ژمارەیەکی پێنجە رەقەمی کە پێویستی بە ژمێرەری دە رەقەمی هەیە

But to make my job more interesting for you, as well as for me,

بەڵام بۆ ئەوەی ئیشەکەم زیاتر سەرنجراکێشتر بێت لای ئێوە، هەروەها بۆ منیش

I'm going to do this problem thinking out loud.

من ئەم کێشەیە بەشێوەیەک چارەسەر دەکەم

ئەویش بەبیرکردنەوە بە دەنگێکی بەرز

So you can actually, honestly hear

کە تۆدەتوانیت لە ڕاستیدا گوێ ی لێبگریت

what's going on in my mind while I do a calculation of this size.

کە چی ڕوودەدات لە مێشکی مندا

کاتێ کە من ژمارەکاری ئەم ژمارانە دەکەم

Now, I have to apologize to our magician friend Lennart Green.

ئێستا، من دەبێت پاساو بۆ هاوڕێی جادوگەری خۆم (لێنارت گرین) بهێنمەوە

I know as a magician we're not supposed to reveal our secrets,

من دەزانم هەروەک هەموو جادوگەرێک ئێمە ناتوانین نهێنیەکانی خۆمان ئاشکرا بکەین

but I'm not too afraid

بەڵام من ناترسم لەو جۆرە کەسانە کە ئاوا دەکەن

that people are going to start doing my show next week, so --

دەتوانن لە هەفتەی داهاتوەوە، بەرنامەکانی من بە کرداریانە بکەن، لەبەرئەوە

I think we're OK.

واهەست دەکەم کە ئێمە باشین

(Laughter)

(Applause)

So, let's see,

کەواتە، بابینین، باوەری بگرین

let's take a different row of people, starting with you.

باوەری بگرین ڕیزی جیاواز لەو خەڵکانە، با لەتۆوە دەست پێبکات

I'll get five digits: one, two, three, four.

من پێنج ڕەقەمت دەدەمێ، یەک، دوو، سێ، چوار...

Oh, I did this row already.

ئۆو، من لەمەو پێش ئەمەم ڕیز کردوە، با ڕیزی پێش تۆ بکەین

Let's do the row before you,

starting with you: one, two, three, four, five.

بەڕێز، لەتۆوە دەست پێدەکەین، یەک، دوو، سێ، چوار، پێنج

Call out a single digit --

ژمارەیەکم پێبڵێ..... کە دەبێت ڕەقەمێکی پێنج ژمارەیی بێت

that will be the five-digit number that I will try to square, go ahead.

کە من هەوڵ دەدەم دووجای بکەم، فەرموو

ئامادەبوو: پێنج. ئارسەر بینجامین: پێنج

Five.

Seven.

ئامادەبوو: حەوت. ئارسەر بینجامین: حەوت

ئامادەبوو: شەش. ئارسەر بینجامین: شەش

Six.

ئامادەبوو: هەشت. ئارسەر بینجامین: هەشت

Eight.

Three.

ئامادەبوو: سێ. ئارسەر بینجامین: سێ

57,683 --

٥٧،٦٨٣

squared.

Yuck.

دووجاکردن.واو

Let me explain to you how I'm going to attempt this problem.

ڕێگەم بدە بۆت ڕوون بکەمەوە

من هەوڵ دەدەم لەم کێشەیەدا

I'm going to break the problem down into three parts.

من ئەم کێشەیە چارسەر دەکەم بە سێ هەنگاو

I'll do 57,000 squared,

٥٧،٠٠٠ دووجا دەکەم

plus 683 squared,

کۆکردنەوەی لەگەڵ دووجای ٦٨٣

plus 57,000 times 683 times two.

وە کۆکردنەوەی لەگەڵ لێکدانی ٥٧،٠٠٠

هەروەها لێکدانی ٦٨٣

Add all those numbers together,

هەموو ئەم ژمارانە کۆدەکەموە

and with any luck, arrive at the answer.

وە بەهەر نرخێک بێت، من دەگەمە وەڵامەکە

Now, let me recap.

ئێستا، ڕێگەم بدە پوختەی بکەم

(Laughter)

Thank you.

سوپاس

(Laughter)

While I explain something else --

لە هەمان کاتدا من دەمەوێت شتێکی تر ڕوون بکەمەوە

(Laughter)

-- I know, that you can use, right?

.... من دەزانم . کە دەتوانی بەکاری بهێنیت، وانیە؟

(Laughter)

While I do these calculations,

لەهەمان کاتدا کە من ژمێرکاریەکە دەکەم

you might hear certain words,

لەوانەیە گوێتان لە هەندێک وشەی ڕاستیەوە بێت

کە دژایەتی ژمارەکان لەگەڵ ژمێرەرەکاندا بکات

as opposed to numbers, creep into the calculation.

Let me explain what that is.

ڕێگەم بدەن ئەوە ڕوون بکەمەوە چیە

This is a phonetic code,

ئەمە کۆدێکی دەنگیە

a mnemonic device that I use,

ئەمە شێوەیەکی بیر تیژکردنەوەیە کە من بەکاری دەهێنم

that allows me to convert numbers into words.

کە یارمەتیم دەدات ژمارەکان بگۆڕم بۆ ووشەکان

I store them as words, and later on retrieve them as numbers.

من دەیپارێزم هەروەکو ووشەکان، دواتر ئەو ووشانەم دەست دەکەوێتەوە وەکو ژمارە

I know it sounds complicated; it's not.

من دەزانم ئەم دەنگانە ئاڵۆزن، وانیە

I don't want you to think you're seeing something out of "Rain Man."

نامەوێت کە ئێوە وابیربکەنەوە کە هیچ شتێک نیە لێرە بێجگە لە (پیاوی باران)ەکە

پێکەنین

(Laughter)

There's definitely a method to my madness --

بێگومان بەدڵنیاییەوە ڕێگەیەک هەیە بۆ ئەم شێتیەی من

definitely, definitely.

بێگومان، بە دڵنیاییەوە، ببورن

Sorry.

(Laughter)

پێکەنین

If you want to talk to me about ADHD afterwards,

ئەگەر بتەوێت قسەم لەگەڵدا بکەیت لە بارەی بیرکردنەوە، لەدوایدا

you can talk to me then.

دەتوانن قسەم لەگەڵدا بکەن دواتر، باشە

By the way, one last instruction,

بەو بۆنەیەوە، دوا زانیاری من

for my judges with the calculators --

بۆ ئەو داودوەرانەی ژمێرەریان پێیە.... باشە، دەزانن کە ئێوە کێن

you know who you are --

لیرەدا بەلایەنی کەمەوە لە %٥٠ هەلەکان

there is at least a 50 percent chance that I will make a mistake here.

کە من هەڵەی تێدا دەکەم

If I do, don't tell me what the mistake is;

ئەگەر کردم، پێم مەڵین هەڵەکەم چیە

just say, "you're close," or something like that,

تەنها بڵێ، تۆ نزیک بوویتەوە، یان شتێک لەو بابەتە، هەروەها من هەوڵ ددەم وەڵامکەم دەست بکەوێت

and I'll try and figure out the answer --

کە لەوانەیە بەشێوەیەکی جوان خۆی ئامادەکردبێت بۆی

which could be pretty entertaining in itself.

If, however, I am right,

ئەگەر هەرچۆنێک بێت، من ڕاستم

whatever you do, don't keep it to yourself, OK?

هەر شتێک کە دەیکەیت، ئەوە مەهێڵەوە لە لای خۆت، باشە؟

(Laughter)

پێکەنین

Make sure everybody knows that I got the answer right,

دڵنیابە لەوەی کە هەموو کەس بزانن کە من وەڵامە ڕاستەکەم دەست کەوتوە

لەبەرئەوەی ئەوە کۆتاییەکی گەورەیە بۆ من، باشە

because this is my big finish, OK.

So, without any more stalling,

کەواتە، بە بێ ئامادەکردنی زیاتر

here we go.

فەرموون

I'll start the problem in the middle, with 57 times 683.

من دەست دەکەم بە چارەسەرکردنی ئەم کێشەیە لە ناوەڕاستەوە، ئەویش بە لێکدانی ٥٧ لەگەڵ ٦٨٣

ئێستا، ٥٧ بە لێکدانی ٦٨ دەکاتە ٣٤٠٠، وە کۆکردنەوەی ٤٧٦ دەکاتە ٣٨٧٦

57 times 68 is 3,400, plus 476 is 3876,

ئەوە ٣٨٧٦٠ کۆی ١٧١

that's 38,760 plus 171,

38,760 plus 171 is 38,931.

٣٨،٧٦٠ کۆی ١٧١ دەکاتە ٣٨،٩٣١

38,931; double that to get 77,862.

٣٨،٩٣١ دوو ئەوەندەی دەکاتە ٧٧،٨٦٢

77,862 becomes cookie fission,

٧٧،٨٦٢ دەبێت بە کێکە تەقیوەکان

cookie fission is 77,822.

کێکە تەقیوەکان (٧٧،٨٢٢)ە

That seems right, I'll go on. Cookie fission, OK.

لە ڕاست دچێت، من بەردەوام دەبم، کێکە تەقیوەکان، باشە

Next, I do 57 squared, which is 3,249, so I can say,

دواتر، من ٥٧ دووجا دەکەم، کە دەکاتە ٣،٢٤٩، لەبەرئەوە دەتوانم بڵێم

three billion.

سێ بلیۆن. (٢٤٩)ەکە هەڵبژێرە و زیادی بکە بە شێوەیەکی خەیاڵی، ٢٤٩

Take the 249, add that to cookie, 249,

oops, but I see a carry coming --

بەڵام من هەڵگرەکە دەبینم کە دێت

249 --

٢٤٩

add that to cookie, 250 plus 77,

زیادی بکە بۆ ٢٥٠ کۆی ٧٧

is 327 million --

دەکاتە ٣٢٧ ملیۆن

fission, fission, OK, finally, we do 683 squared,

تەقییەوە، تەقییەوە، باشە، لە کۆتایدا، ئێمە ٦٨٣ دووجا ئەنجام دەدەین

that's 700 times 666, plus 17 squared

ئەوە ٧٠٠ لێکدانی ٦٦٦، کۆی ١٧ دووجا

is 466,489, rev up if I need it,

ئەوە ٤٦٦،٤٨٩ بە خێرایی بەرز دەبێتەوە ئەگەر بمەوێت

rev up, take the 466,

بەرزی بکەوە، ٢٦٦ وەربگرە

add that to fission, to get,

زیادی بکە بۆ ئەو بەشەی تر، بۆ ئەوەی شتێکت دەست بکەوێت

ئۆو

oh gee --

328,489.

٣٢٨،٤٨٩

Audience: Yeah! AB: Good.

ئامادەبوو: بەڵێ

ئارسەر بینجامین: باشە

Thank you very much.

چەپڵە لێدان

(Applause)

زۆر سوپاس

I hope you enjoyed mathemagics.

هیوادارم کاتێکی خۆشتان لەگەڵ ئەم ژمارە بەیەکەوە بەستنەتان بینی بێت. سوپاس

Thank you.

(Applause)

چەپڵە لێدان