Our natural sleep cycle | Jessa Gamble

Translator: Wafa Idrees Reviewer: Halala Edres

با بە شەو و ڕۆژ دەست پێ بکەین.

ژیان پەرەیسەند لەژێر مەرجەکانی

ڕوناکی و تاریکی،

ڕوناکی دواتر تاریکی.

ڕووەکەکان و ئاژەڵەکان

پەرەیان بە کاتژمێرە ناوەکیەکانی خۆیاندا

Let's start with day and night.

بۆ ئەوەی ئامادە دەبن بۆ ئەو گۆڕانانەی ڕوناکی.

Life evolved under conditions

ئەمانە کاتژمێری کیمیایین،

of light and darkness,

لە ھەموو بونێکدا دۆزراونەتەوە دوو خانە یان زیاتریان ھەیە

light and then darkness.

لە ھەندێکیان تەنھا یەک خانە ھەیە.

And so plants and animals

developed their own internal clocks

نمونەیێکت پێ ئەدەم--

so that they would be ready for these changes in light.

ئەگەر قڕژاڵێکی لە کەنارەکە دوور خەیتەوە

These are chemical clocks,

بە درێژایی کۆسپەکە دەفڕیت،

and they're found in every known being that has two or more cells

و فڕێیدە ناو قەفەزێکی لار،

and in some that only have one cell.

دەکەوێتە سەر زەوی قەفەزەکە

کە بەرز دەبێتەوە

I'll give you an example --

لە ڕۆخی ماڵەوە،

if you take a horseshoe crab off the beach,

و دووبارە دێنە خوارەوە کە ئاوەکە دەکشێتەوە

and you fly it all the way across the continent,

لە دووری ھەزاران میل.

and you drop it into a sloped cage,

بۆ چەند ھەفتەیەک ئەم کارە دەکات

it will scramble up the floor of the cage

تا ئەوکاتەی بەرەبەرە پیلانەکە لەدەست دەدات.

as the tide is rising

on its home shores,

سەیرکردنی سەرنج ڕاکێشە،

and it'll skitter down again right as the water is receding

ھیچ شتێک دەروونی و نا ئاسایی ڕوونادات؛

thousands of miles away.

بە سادەیی ئەم قڕژاڵانە سووڕێکی ناوەکییان ھەیە

It'll do this for weeks,

بە ئاسایی، دەگونجێت لەگەڵ ئەوانەی لە دەوروبەریدا ڕودەدات.

until it kind of gradually loses the plot.

And it's incredible to watch,

کەواتە، ئەم توانایەمان ھەیە.

but there's nothing psychic or paranormal going on;

لە مرۆڤەکاندا، ئەمە بە “کاتژمێری جەستە” ناودەبەن.

it's simply that these crabs have internal cycles

کاتێک سەیری کەسێک دەکەیت دەتوانیت ئەمە بە ڕونی ببینی

that correspond, usually, with what's going on around it.

دەیانخەیتە ژێر زەمینێکەوە، قووڵ لە ژێر زەوی،

بۆ ماوەی چەند مانگێک. (پێکەنین)

So, we have this ability as well.

لە ڕاستیدا خەڵک خۆبەشنانە بۆ ئەمە کار دەکەن،

And in humans, we call it the "body clock."

بە زۆری دێنە دەرەوە

You can see this most clearly when you take away someone's watch

باسی کاتی لە کونەکە بەرھەمداریان دەکەن.

کەواتە، گرنگ نییە ئەم بابەتانە چەندە نا ئاسایی بن،

and you shut them into a bunker, deep underground,

ھەموویان ھەمان شت نیشان دەدەن.

for a couple of months. (Laughter)

ھەموو ڕۆژێک کەمێک درەنگتر لە خەو ھەڵدەستن -- دەڵێن ١٥ خوولەک یان زیاتر --

People actually volunteer for this,

and they usually come out

جۆرە لێشاوێکن لە ھەموو ڕێگاکانی دەوروبەری کاتژمێرەکە وەک ئەوەی

kind of raving about their productive time in the hole.

لە ماوەی ھەفتەکان.

So, no matter how atypical these subjects would have to be,

بەم شێوەیە دەزانین لەسەر کاتژمێرە ناوەکیەکان خۆیان کار دەکەن،

they all show the same thing.

نەوەک بە جۆرێک ھەست بە ڕۆژەکە بکات لە دەرەوە.

They get up just a little bit later every day -- say 15 minutes or so --

and they kind of drift all the way around the clock like this

باشە، کاتژمێری جەستەییمان ھەیە،

دەرکەوت لە ژیانمان زۆر گرنگە.

over the course of the weeks.

And so, in this way we know that they are working on their own internal clocks,

بزوێنەرێکی گەورەیە بۆ کلتور

پێموایە ئەمە لاوازترین ھێزە لەسەر ھەڵسوکەوتمان.

rather than somehow sensing the day outside.

So fine, we have a body clock,

بووین بە جۆرێک نزیک ھێڵی یەکسان بوون،

and it turns out that it's incredibly important in our lives.

زۆر بە باشی ئامادەین

It's a huge driver for culture

بۆ مامەڵە لەگەڵ ١٢ کاتژمێر لە ڕوناکی ڕۆژ

and I think that it's the most underrated force on our behavior.

و ١٢ کاتژمێیر لە تاریکی.

بێگومان، بە ھەموو جیھان بڵاو بوینەوە

لە باکوری کەنەدا، ئەو شوێنەی من لێی دەژیم،

We evolved as a species near the equator,

لە ھاویندا بەرەبەیانی ھەمیشەییمان ھەیە

and so we're very well-equipped

و ٢٤ کاتژمێر تاریکی لە زستاندا.

to deal with 12 hours of daylight

کەواتە کەلتورەکە، کەلتورە ڕەسەنەکەی باکوور،

and 12 hours of darkness.

But of course, we've spread to every corner of the globe

بە شێوەیەکی نەریتی وەرزی زۆر بووە.

and in Arctic Canada, where I live,

لە زستاندا، خەوتنێکی زۆر ڕودەدات؛

we have perpetual daylight in summer

لە ناوەوە چێژ ژیانی خێزانەکەت وەردەگریت.

and 24 hours of darkness in winter.

و لە ھاویندا، بە نزیکەیی ڕاو کردنی چوستییە

So the culture, the northern aboriginal culture,

و چالاکی کارکردن لە زۆر کاتژمێر،

traditionally has been highly seasonal.

زۆر چالاکە.

In winter, there's a lot of sleeping going on;

کەواتە، ڕیتمی سروشتیمان چۆن دەبێت؟

you enjoy your family life inside.

شێوازی خەوتنمان چی دەبێت

And in summer, it's almost manic hunting

لە جۆرێک لە ھەستی نمونەیی؟

and working activity very long hours,

چاکە، دەرکەوت

very active.

کاتێک خەڵک دەژین

So, what would our natural rhythm look like?

بەبێ ھیچ جۆرێکی ڕوناکی دەستکرد،

What would our sleeping patterns be

ھەموو شەوێک دووجار دەخەون.

لە دەوری ٨:٠٠ی ئێوارە دەچنە ناو جێگا.

in the sort of ideal sense?

تا نیوەشەو

Well, it turns out

دووبارە، دەخەون

that when people are living

لە کاتژمێر ٢:٠٠ بەیانی تا خۆرھەڵاتن.

without any sort of artificial light at all,

لە نێوانیاندا، دوو کاتژمێریان ھەیە

they sleep twice every night.

بیرکردنەوە لە جێگادا بە شێوەیەکی ھێمن.

They go to bed around 8:00 p.m.

until midnight

لەم ماوەیەدا،

and then again, they sleep

زیادبونی ھۆڕمۆنی پڕۆلاکین،

from about 2:00 a.m. until sunrise.

ھاوشێوەکانی کە ھەرگیز ڕۆژێکی مۆدێرن نابینێ.

And in-between, they have a couple of hours

ئەوانەی لەم توێژینەوانەدا

of sort of meditative quiet in bed.

دەڵێن ھەست بە بەخەبەر بوون دەکەن لە ڕۆژ دا،

کە بۆیان دەردەکەوێت

And during this time,

بە ھۆشیاریەکی ڕاستەقینەوە ئەزمون دەکەن

there's a surge of prolactin,

بۆ یەکەمجار لە ژیانیان.

the likes of which a modern day never sees.

ڕۆژە مۆدێرنەکان لادەبەین.

The people in these studies

ئێمە لە کلتوری جیت لاگ دەژین،

report feeling so awake during the daytime,

گەشتی جیھانی،

that they realize

بازرگانی ٢٤ کاتژمێری،

they're experiencing true wakefulness

گۆڕینی کار.

for the first time in their lives.

So, cut to the modern day.

و ڕێگا مۆدێرنەکانمان

We're living in a culture of jet lag,

لە کردنی ئەمانە

global travel,

سوودی خۆیان ھەیە،

24-hour business,

باوەڕم وایە دەبێت لە تێچونەکان تێبگەین.

shift work.

سوپاس.

(چەپڵە لێدان)

And you know, our modern ways

of doing things

have their advantages,

but I believe we should understand the costs.

Thank you.

(Applause)