Our natural sleep cycle | Jessa Gamble

Translator: rezhna salah Reviewer: Daban Q Jaff

Let's start with day and night.

با لە ڕۆژو شەو دەست پێ بکەین.

Life evolved under conditions

ژیان گەشەی کرد لە ژێر دۆخی

of light and darkness,

ڕوناكی و تاریکی،

light and then darkness.

ڕوناکی و دواتر تاریکی.

And so plants and animals

وە ڕووەک و ئاژەڵەکان

developed their own internal clocks

کاتژمێری ناوەکی خۆیان گەشەی کرد

so that they would be ready for these changes in light.

کە بۆ گۆڕانکاریەکانی ڕوناکی ئامادە دەبن.

These are chemical clocks,

ئەوانە کاتژمێری کیمیاوین،

and they're found in every known being that has two or more cells

لە ھەموو بونێکی زاندراو دۆزرانەوە کە دوو خانە یان زیاتریان ھەیە

and in some that only have one cell.

وە لەھەندێک تەنھا یەک خانە ھەیە.

I'll give you an example --

نمونەیەکتان پێدەڵێم--

if you take a horseshoe crab off the beach,

ئەگەر تۆ قرژاڵێک بگریت لە كەنارێک،

and you fly it all the way across the continent,

وە بیفڕێنیت بۆ لایەکی تری کیشوەرەکە،

and you drop it into a sloped cage,

دواتر لە قەفەسێکی لار داینێیت،

it will scramble up the floor of the cage

دواتر بۆ سەرەوەی قەفەسەکە سەردەکەوێت

as the tide is rising

ھەرکاتێک درێژبۆوە بەرەو سەرو

on its home shores,

لەسەر لێوارەکانی نیشتمانی ڕەسەن،

and it'll skitter down again right as the water is receding

دوبارە دەخزێتە خوارەوە وەکو ئاو دەگەڕێتەوە

thousands of miles away.

لە دووری ھەزاران میل.

It'll do this for weeks,

بۆ چەند ھەفتەیەک ئەوە دەکات،

until it kind of gradually loses the plot.

تاوەکو ھێڵکاریەکەی ون دەبێت.

And it's incredible to watch,

وە بەبینینی ئەو کردارە سەرسام دەبیت،

but there's nothing psychic or paranormal going on;

بەڵام ھیچ شتێکی دەرونی و نائاسایی نیە؛

it's simply that these crabs have internal cycles

بە ئاسایی ئەوەیە ئەو قرژاڵانە سوڕی ناوەکیان ھەیە

that correspond, usually, with what's going on around it.

کە ھەموو کات دەگونجێت لەگەڵ ئەوەی لە دەوروبەری ڕوودەدات.

So, we have this ability as well.

وە ئێمەش ئەو توانایەمان ھەیە.

And in humans, we call it the "body clock."

وە لە مرۆڤدا پێی دەگوترێت 'کاتژمێری لەش'.

You can see this most clearly when you take away someone's watch

کاتێک کاتژمێری یەکێک دەبەیت ئاشکرانەتر دەیبینی

and you shut them into a bunker, deep underground,

وە بۆناو سەنگەرێک، زەویەکی قوڵ شەقی لێدەدەیت،

for a couple of months. (Laughter)

بۆ دوو مانگ. )پێکەنین(

People actually volunteer for this,

خەڵک لە ڕاستیدا خۆبەخشە بۆ ئەوە،

and they usually come out

ئەوان ھەمیشە

kind of raving about their productive time in the hole.

جۆرێک لە وڕێنەکردن دەردەخەن لە دەستکەوتیان.

So, no matter how atypical these subjects would have to be,

کێشە نیە ئەو بابەتە چەند تایبەت بێت،

they all show the same thing.

ھەموویان یەک شت نیشان دەدەن.

They get up just a little bit later every day -- say 15 minutes or so --

ھەموو ڕۆژێک کەمێک درەنگتر ھەڵدەستن --تۆ بڵێ ١٥خولەک--

and they kind of drift all the way around the clock like this

ئەوان ھەموو ڕێگاکان نزیک کاتەکە لادەدەن بەم شێوەیە

over the course of the weeks.

لە دەوری حەفتەکان.

And so, in this way we know that they are working on their own internal clocks,

وە ئەوان بەم ڕێگایە کار لەگەڵ کاتژمێری ناوخۆیی خۆیان دەکەن،

rather than somehow sensing the day outside.

نەک لەسەر ھیچ ڕێگایەکی ھەستکردن لە ڕۆژ لە دەرەوە.

So fine, we have a body clock,

زۆر باشە، ئێمە کاتژمێری لەشمان ھەیە،

and it turns out that it's incredibly important in our lives.

کەوا دەردەکەوێت باوەڕپێنەکراوانە گرینگە لە ژیانمان.

It's a huge driver for culture

ئەوە بۆ جیھانی ڕۆشنبیری گونجاوە

and I think that it's the most underrated force on our behavior.

وە پێموایە ئەوە ھۆکاری کاریگەری زیاتر دەنوێنێت لە ڕەفتارمان.

We evolved as a species near the equator,

وەک جۆر ئێمە پێشکەوتین نزیک ھێڵی ئیستوا

and so we're very well-equipped

وە ئێمە زۆر باش ئامادەین بۆ

to deal with 12 hours of daylight

بۆ مامەڵە کردن لەگەڵ ١٢ کاتژمێری ڕۆژو

and 12 hours of darkness.

وە ١٢ ڕۆژی شەو

But of course, we've spread to every corner of the globe

بەڵام بەدڵنیایی، بەھەموو زەوی بڵاوبوینەوە

and in Arctic Canada, where I live,

لە ئاریک کەنەدا، کە من لێی دەژیم،

we have perpetual daylight in summer

لە ھاویندا ڕوناکی ڕۆژی ھەمیشەیمان ھەیە

and 24 hours of darkness in winter.

وە ٢٤ کاتژمێری شەو لە زستان.

So the culture, the northern aboriginal culture,

وە کلتور، کلتوری سەرەتایی باکوری،

traditionally has been highly seasonal.

نەریتانە بەشێوەیەکی بەرز وەرزیە.

In winter, there's a lot of sleeping going on;

لە زستاندا، زۆرترین خەوتن ڕوودەدات؛

you enjoy your family life inside.

تۆ ناوەوەی ژیانی خێزانیت خۆشدەکەیت.

And in summer, it's almost manic hunting

وە لە ھاویندا، زیاتر بە ڕاوکردن سەرقاڵن

and working activity very long hours,

وە کارکردن بۆ ماوەیەکی دورو درێژە،

very active.

زۆر چالاک.

So, what would our natural rhythm look like?

ھەروەھا، شێوازی کێشی سروشتیمان وەکو چیە؟

What would our sleeping patterns be

وە شێوازەکانی نوستنمان چی دەبێت

in the sort of ideal sense?

لە جۆری واتای نمونەیی؟

Well, it turns out

باشە، ڕوونە

that when people are living

کاتێک خەڵک دەژێن

without any sort of artificial light at all,

بەبێ ھیچ جۆرێکی ڕوناکی دەستکرد ھەرگیز،

they sleep twice every night.

ھەموو شەوێک دووجار دەخەون.

They go to bed around 8:00 p.m.

نزیکەی ٨ی ئێوارە دەچنە جێگا

until midnight

تا نیوە شەو

and then again, they sleep

دواتر دوبارە، دەخەونەوە

from about 2:00 a.m. until sunrise.

لە دەوری ٢ی ئێوارە تا ڕۆژھەڵات.

And in-between, they have a couple of hours

وە لە نێوانیان، دوو کاتژمێر

of sort of meditative quiet in bed.

ی بێدەنگی ھەیە لە جێگا.

And during this time,

وە بە درێژایی ئەوکاتە،

there's a surge of prolactin,

تەوژمی پڕۆلاکتین ھەیە،

the likes of which a modern day never sees.

کە لە ڕۆژەکانی ئێستادا نەمان دیتووە.

The people in these studies

خەڵک لەم لێکۆڵینەوانە

report feeling so awake during the daytime,

بب خەبەرانە ھەستەکانیان ئاگاداردەکەنەوە،

that they realize

وە پێیان وایە

they're experiencing true wakefulness

ئەوان ئەزمونێکی بێخەوی باش دەکەن

for the first time in their lives.

لە ژیانیان بۆ یەکەم جار.

So, cut to the modern day.

بەم شێوەیە، بە گەڕانەوە بۆ ژیانی نوێمان.

We're living in a culture of jet lag,

ئێمە لە کلتوری دواکەوتنی لاگ دەژین،

global travel,

گەشت کردنی گەشەکردوو،

24-hour business,

كارکردنی ٢٤ کاتژمێری،

shift work.

کارکردنی جوڵاو.

And you know, our modern ways

ئێوە دەزانن، ژیانی نوێی

of doing things

کردنی شتەکانمان

have their advantages,

بەرژەوەندی خۆی ھەیە،

but I believe we should understand the costs.

بەڵام پێموایە پێویستە لە خەرجیەکان تێبگەین

Thank you.

سوپاستان دەکەم.

(Applause)

)دڵخۆشی و چەپڵە لێدان(