Beware conflicts of interest | Dan Ariely

Dan Ariely: Çıkar Çatışmalarına Dikkat!

Çeviri: YELDA ERISKEN Gözden geçirme: Cevat Erisken

So, I was in the hospital for a long time.

Uzun bir süre hastanede kaldım.

And a few years after I left, I went back,

Hastaneden çıktıktan bir kaç yıl sonra tekrar oraya gittiğimde

and the chairman of the burn department was very excited to see me --

yanık bölümünün başkanı beni gördüğüne çok sevindi.

said, "Dan, I have a fantastic new treatment for you."

Bana "Dan, senin için müthiş bir tedavi yöntemi buldum" dedi.

I was very excited. I walked with him to his office.

Çok heyecanlandım. Birlikte ofisine gittik.

And he explained to me that, when I shave,

Bana, traş sonrasında sakallarımın köklerinden dolayı doğal olarak

I have little black dots on the left side of my face where the hair is,

sol tarafimda siyah noktacıklar kaldığını

but on the right side of my face

ancak ağır bir yanık geçirdiğimden

I was badly burned so I have no hair,

sağ tarafta hiç sakal çıkmadığı için

and this creates lack of symmetry.

yüzümde asimetrik bir görüntü oluştuğunu söyledi.

And what's the brilliant idea he had?

Kafasındaki o parlak fikir neydi biliyor musunuz?

He was going to tattoo little black dots

Dövme ile yüzümün sağ tarafına

on the right side of my face

siyah noktacıklar yapacak ve traş sonrasında

and make me look very symmetric.

yüzümün simetrik görünmesini sağlayacaktı.

It sounded interesting. He asked me to go and shave.

Enteresan bir fikirdi. Benden gidip traş olmamı istedi.

Let me tell you, this was a strange way to shave,

Bu garip bir traş tarzı olacaktı.

because I thought about it

Biraz düşününce anladım ki

and I realized that the way I was shaving then

o anda nasıl traş olursam, ondan sonra da

would be the way I would shave for the rest of my life --

sürekli aynı biçimde traş olmam gerekecekti

because I had to keep the width the same.

çünkü sakalımın ölçüsünü sabit tutmalıydım.

When I got back to his office,

Doktorun ofisine geri döndüğümde

I wasn't really sure.

hala şüphelerim vardı.

I said, "Can I see some evidence for this?"

Kendisine "Bununla ilgili bana bir uygulama ve sonuç gösterebilir misiniz?" diye sordum.

So he showed me some pictures

Bana, pek bilgilendirici olmayan

of little cheeks with little black dots --

üzerinde siyah noktacıkların olduğu

not very informative.

küçük yanak resimleri gösterdi.

I said, "What happens when I grow older and my hair becomes white?

"Peki yaşlanıp sakallarım beyazladığında ne olacak.

What would happen then?"

O zaman ne yapacağım?" diye sordum.

"Oh, don't worry about it," he said.

"Sen onu hiç dert etme.

"We have lasers; we can whiten it out."

Lazerler var. Beyazlatırız" dedi bana.

But I was still concerned,

Ancak benim hala endişelerim vardı.

so I said, "You know what, I'm not going to do it."

Bu yüzden doktora bu işlemi yaptırmak istemediğimi söyledim.

And then came one of the biggest guilt trips of my life.

Ama sonra büyük bir suçluluk duygusuna kapıldım.

This is coming from a Jewish guy, all right, so that means a lot.

Bakın Yahudi birisi böyle hissediyorsa bir anlamı vardır.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

And he said, "Dan, what's wrong with you?

Bunun üzerine doktor: "Dan, ne oldu,

Do you enjoy looking non-symmetric?

yoksa asimetrik görünmek hoşuna mı gidiyor?

Do you have some kind of perverted pleasure from this?

Bundan tuhaf bir zevk mi alıyorsun?

Do women feel pity for you

Ya da kadınlar sana acıyor

and have sex with you more frequently?"

ve seninle daha mı sık birlikte olmak istiyorlar?" dedi.

None of those happened.

Tabii ki bu söylediklerinin hiç birisi doğru değildi.

And this was very surprising to me,

Doğrusunu isterseniz ben de bu kararıma çok şaşırmıştım.

because I've gone through many treatments --

Çünkü bir çok kez ameliyat olmuştum ve

there were many treatments I decided not to do --

bir çok ameliyattan da vazgeçmiştim ancak

and I never got this guilt trip to this extent.

kendimi hiç bu kadar suçlu hissetmemiştim.

But I decided not to have this treatment.

Ama yine de bu işlemi yaptırmamaya karar verdim.

And I went to his deputy and asked him, "What was going on?

Doktorun yardımcısına gittim ve ne olduğunu,

Where was this guilt trip coming from?"

neden kendimi böyle suçlu hissetmiş olabileceğimi sordum.

And he explained that they have done this procedure on two patients already,

Bana bu operasyonu daha önce iki hastaya uyguladıklarını

and they need the third patient for a paper they were writing.

ve yazmakta oldukları bir makale için üçüncü bir kişiye ihtiyaçları olduğunu söyledi.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

Now you probably think that this guy's a schmuck.

Siz şimdi belki bu adamın aşağılık birisi olduğunu düşünüyorsunuz.

Right, that's what he seems like.

Evet öyle denilebilir.

But let me give you a different perspective on the same story.

Ama gelin olaya bir de başka açıdan bakalım.

A few years ago, I was running some of my own experiments in the lab.

Bir kaç yıl önce, laboratuvarımda kendi deneylerimi yapıyordum.

And when we run experiments,

Deneyleri yaparken

we usually hope that one group will behave differently than another.

genellikle bir grubun diğer gruptan daha farklı bir performans göstermesini bekleriz.

So we had one group that I hoped their performance would be very high,

Elimizde performanslarının daha yüksek olacağını umduğumuz bir grup

another group that I thought their performance would be very low,

bir de performanslarının daha düşük olacağını beklediğimiz başka bir grup vardı.

and when I got the results, that's what we got --

Sonuçlar elime geçtiğinde, bir kişinin performansı hariç

I was very happy -- aside from one person.

herşey gayet memnuniyet vericiydi.

There was one person in the group

Gruptakilerden biri

that was supposed to have very high performance

aslında çok yüksek performans göstermesi beklenirken

that was actually performing terribly.

berbat bir performans sergilemişti.

And he pulled the whole mean down,

Bu kişi ortalamayı aşağıya çekiyor

destroying my statistical significance of the test.

ve tabii ki bulguların istatistiksel anlamlılığını da bozuyordu.

So I looked carefully at this guy.

Bu kişiyle ilgili bilgileri yakından inceledim.

He was 20-some years older than anybody else in the sample.

Diğer deneklerden 20 küsür yıl kadar daha yaşlıydı.

And I remembered that the old and drunken guy

Ve birden

came one day to the lab

kolay yoldan para kazanmak için laboratuvara gelen

wanting to make some easy cash

o yaşlıca ve sarhoş adamın

and this was the guy.

bu kişi olduğunu hatırladım.

"Fantastic!" I thought. "Let's throw him out.

"Harika, bunu çalışmadan çıkartalım.

Who would ever include a drunken guy in a sample?"

Kim sarhoş birisini denek olarak kullanmak isteyebilir ki?" diye düşündüm kendi kendime.

But a couple of days later,

Ama bir kaç gün sonra öğrencilerimle beraber bu konu hakkında

we thought about it with my students,

uzun uzun düşündük ve şu soruyu sorduk kendimize:

and we said, "What would have happened if this drunken guy was not in that condition?

"O kişi eğer daha farklı bir durumda olsaydı ne olurdu?

What would have happened if he was in the other group?

Mesela diğer grupta olsaydı

Would we have thrown him out then?"

onu yine de çalışmadan çıkarmak ister miydik?"

We probably wouldn't have looked at the data at all,

Büyük olasılıkla verilere hiç bakmayacaktık

and if we did look at the data,

ya da bakmış olsaydık bile belki de

we'd probably have said, "Fantastic! What a smart guy who is performing this low,"

"Ne güzel! Akıllı birisi böyle düşük bir performans sergiliyor" diyecektik.

because he would have pulled the mean of the group lower,

Zira grubun ortalamasını aşağıya çekerek

giving us even stronger statistical results than we could.

daha da anlamlı bir istatistiksel sonuç elde etmemizi sağlayacaktı.

So we decided not to throw the guy out and to rerun the experiment.

Sonuçta bu kişiyi çalışmadan çıkarmak yerine bu deneyi tekrar etmeye karar verdik.

But you know, these stories,

Ancak çıkar çatışmalarının olduğu

and lots of other experiments that we've done on conflicts of interest,

bu ve bunun gibi daha bir sürü deney

basically kind of bring two points

bana göre

to the foreground for me.

iki hususu göz önüne seriyor.

The first one is that in life we encounter many people

Birincisi hayatta, şöyle ya da böyle bir şekilde,

who, in some way or another,

yüzümüze dövme yapmaya kalkışan insanlarla

try to tattoo our faces.

karşılaşabiliyoruz.

They just have the incentives that get them to be blinded to reality

Bu kişiler, adeta gerçekleri görmelerini engelleyecek ve bizlere

and give us advice that is inherently biased.

yanlış tavsiyelerde bulunduracak dürtülere sahipler.

And I'm sure that it's something that we all recognize,

Ve eminim ki hepimiz etrafımızda bu tür şeylerin olduğunu

and we see that it happens.

görüyoruz ve durumun farkındayız.

Maybe we don't recognize it every time,

Belki her zaman farkında olmayabiliriz

but we understand that it happens.

ama en azından böyle şeyler olduğunu biliyoruz.

The most difficult thing, of course, is to recognize

Esas zor olan şey ise

that sometimes we too

bazen kendi dürtülerimizin de

are blinded by our own incentives.

gerçekleri görmemizi engellediğini farkedebilmektir.

And that's a much, much more difficult lesson to take into account.

Ve bu da göz ardı edilmesi oldukça kolay olan bir konudur.

Because we don't see how conflicts of interest work on us.

Çünkü çıkar çatışmalarının kişinin kendisini nasıl etkilediğini görmesi zordur.

When I was doing these experiments,

Mesela ben bu deneyleri yaparken

in my mind, I was helping science.

kendimce bilime katkıda bulunduğumu düşünüyordum.

I was eliminating the data

Sonuçların daha çarpıcı görünmesi için

to get the true pattern of the data to shine through.

verilerden bazılarını çıkarıyordum.

I wasn't doing something bad.

Kötü bir şey yapmıyordum.

In my mind, I was actually a knight

Kendimi bilimin ilerlemesine katkıda bulunan

trying to help science move along.

bir şövalye gibi görüyordum.

But this was not the case.

Ama aslında durum böyle değildi.

I was actually interfering with the process with lots of good intentions.

Gerçekte, sadece iyi niyetli olarak sürece müdahale ediyordum.

And I think the real challenge is to figure out

Sanırım burada asıl mesele, çıkar çatışmalarının

where are the cases in our lives

bizi yönlendirdiği durumları tespit edip

where conflicts of interest work on us,

bunların üstesinden gelmek için

and try not to trust our own intuition to overcome it,

duygularımıza yenilmeden bu davranışların

but to try to do things

kurbanı olmamızı engelleyecek

that prevent us from falling prey to these behaviors,

biçimde hareket edebilmektir.

because we can create lots of undesirable circumstances.

Çünkü bilmeliyiz ki aksi durumda istenmeyen şartların ortaya çıkmasına sebep olabiliriz.

I do want to leave you with one positive thought.

Size pozitif bir düşünceyle veda etmek istiyorum.

I mean, this is all very depressing, right --

Bence bu durum yani çıkar çatışmaları ve bunu bizim göremememiz

people have conflicts of interest, we don't see it, and so on.

çok üzücü bir durum öyle değil mi?

The positive perspective, I think, of all of this

Yine de bununla ilgili olumlu bir görüş şu olabilir:

is that, if we do understand when we go wrong,

yanlış yaptığımızın farkında olursak,

if we understand the deep mechanisms

ve gerçekten neden ve ne zaman

of why we fail and where we fail,

başarısız olduğumuzu anlayabilirsek

we can actually hope to fix things.

her zaman hatamızı düzeltme imkanımız vardır.

And that, I think, is the hope. Thank you very much.

Ve bu da bence umut verici birşey. Çok teşekkürler.

(Applause)

(Alkış)