Science can answer moral questions | Sam Harris

Translator: Lalith Manage Reviewer: Dulini Mudunkotuwa

I'm going to speak today about the relationship

මං අද කතා කරන්න යන්නේ සම්බන්ධය පිළිබඳවයි.

between science and human values.

විද්‍යාව සහ මිනිස් වටිනාකම් අතර ඇති

Now, it's generally understood that

දැන්, සාමාන්‍යයෙන් අප පිළිගන්න‍වා

questions of morality --

සදාචාරය පිළිබඳ ප්‍රශ්න,

questions of good and evil and right and wrong --

හොඳ සහ නරක, හරි සහ වැරදි කාරණා පිළිබඳ ප්‍රශ්න,

are questions about which science officially has no opinion.

විද්‍යාවට නිල වශයෙන් මතයක් නැති ප්‍රශ්න බව.

It's thought that science can help us

විශ්වාසයක් තියෙනවා, විද්‍යා‍වට අපිට උදව් කරන්න පුළුවන් කියලා

get what we value,

අපේ වටිනාකම් ලඟාකර ගැනීමට,

but it can never tell us what we ought to value.

නමුත් ඊට කිසිවිටෙකත් අපි වටිනාකම් ලෙස සැලකිය යුත්තේ මොනවාදැයි කියන්න බැහැ කියලා.

And, consequently, most people -- I think most people

එමෙන්ම, ප්‍රතිඵලයක් ලෙස, බොහෝ දෙනා -- මම හිතනවා බොහෝ දෙනා

probably here -- think that science will never answer

බොහෝ විට මෙහිදී සිතනවා, විද්‍යාව කිසිවිටක පිළිතුරු සපයන්නේ නැතිබව

the most important questions in human life:

මිනිස් ජීවිතයේ ඉතාම වැදගත් ප්‍රශ්න,

questions like, "What is worth living for?"

එනම් මෙ‍වගේ ප්‍රශ්න වලට, "කුමක් වෙනුවෙන් ජීවත් වීම වටී ද?"

"What is worth dying for?"

"කුමක් වෙනුවෙන් මිය යාම වටී ද?"

"What constitutes a good life?"

"යහපත් දිවියක් සමන්විත වන්නේ මොනවායින් ද?"

So, I'm going to argue

ඉතින් මම තර්ක කරන්න යන‍්නේ

that this is an illusion -- that the separation between

මෙය මායාවක් බව‍ සහ

science and human values is an illusion --

විද්‍යාව සහ මිනිස් වටිනාකම් අතර වෙන්කිරීම මායාවක් බව යි.

and actually quite a dangerous one

එවගේ ම ඇත්තෙන්ම සැලකිය යුතු තරමේ භයානක එකක් බ‍වටයි,

at this point in human history.

මානව ඉතිහාසයේ මේ මොහොතේ දී.

Now, it's often said that science

දැන්, ‍බොහෝ අවස්ථාවල කියනවා විද්‍යාවට

cannot give us a foundation for morality and human values,

මිනිස් වටිනාකම් සහ සදාචාරය සඳහා පදනමක් සැපයිය නොහැකි බව

because science deals with facts,

මොකද විද්‍යාව ගනුදෙනු කරන්නේ (පිළිගතහැකි, වලංගු) 'කරුණු' සම්බන්ධව නිසා.

and facts and values seem to belong to different spheres.

එමෙන්ම 'කරුණු' සහ වටිනාකම් අයත් වන්නේ කෂේත්‍ර දෙකකට කියලා.

It's often thought that there's no description

බොහෝ විට පිලිගැනෙනවා කිසිදු විස්තර කිරීමක් ඇතුළත් නැහැ කියලා,

of the way the world is

ලෝකය පවතින ආකාරය තුළ,

that can tell us how the world ought to be.

ලෝකය පැවතිය යුත්තේ ‍කෙසේද කියා.

But I think this is quite clearly untrue.

නමුත් මම හිතනවා මෙය ඉතා පැහැදිලිවම අසත්‍යයි කියලා.

Values are a certain kind of fact.

වටිනාකම් කියන්නෙත් එක්තරා ආකාරයක 'කරුණු'.

They are facts about the well-being of conscious creatures.

ඒවා සවිඤ්ඤානික ප්‍රාණීන්ගේ යහපැවැත්ම පිළිබඳ කාරණා වෙනවා.

Why is it that we don't have ethical obligations toward rocks?

ඇයි අපිට ගල්පර්වත වලට ආචාරධර්මීය බැඳීමක් නැත්තෙ?

Why don't we feel compassion for rocks?

ඇයි අපිට ගල්පර්වත වලට දයානුකම්පාවක් නොදැනෙන්නේ?

It's because we don't think rocks can suffer. And if we're more

ඒ, ගල්පර්වත වල‍ට දුක් විඳිය හැකියි කියා අපි නොහිතන හින්දයි. එමෙන් ම අපි වඩා

concerned about our fellow primates

සැලකිලිමත් අපේ සහචර ප්‍රයිමේටා‍වන් (වානරයින්) ගැනයි,

than we are about insects, as indeed we are,

කෘමීන්ට වඩා, ඇත්තෙන්ම අපි එහෙමයි,

it's because we think they're exposed to a greater range

මොකද කියනවානම් ඔවුන් විශාල පරාසයට අනාවෘත වෙනවා

of potential happiness and suffering.

භව්‍ය වූ (සිදු වියහැකි වූ) සතුටකට සහ දුකකට.

Now, the crucial thing to notice here

මෙහිදී සැලකිය යුතු තීරණාත්මක දේ වන්නේ

is that this is a factual claim:

මෙය 'කරුණු' මත පදනම් වූ සඳහන් කිරීමක් බවයි.

This is something that we could be right or wrong about. And if we

‍මේ, අපි හරි හෝ වැරදි වෙන්න පුළුවන් දෙයක්. එසේම අපි

have misconstrued the relationship between biological complexity

වැරදියට අර්ථ විග්‍රහ කලොත්, ජීව විද‍්‍යාත්මක සංකීර්ණත්වය

and the possibilities of experience

සහ අත්දැකීම් වල සම්භාවිතාවන්,

well then we could be wrong about the inner lives of insects.

එවිට, කෘමීන්ගේ අභ්‍යන්තර ජීවිතය පිළිබඳව අපි වැරදි ‍වෙන්න පුළුවන්.

And there's no notion,

හොඳයි. ඒවගේම කිසිම සඳහනක් නැහැ,

no version of human morality

කිසිම මිනිස් සදාචාර සංස්කරණයක

and human values that I've ever come across

සහ මට මේතාක් හමු වූ මිනිස් වටිනාකම්වල,

that is not at some point reducible

ඒවා යම් මොහොතක ඌනනය නොකල හැකියි කියා,

to a concern about conscious experience

සවිඤ්ඤානික අත්දැකීම් පිළිබඳ සැලකිලිමත්වීම් බව‍ට

and its possible changes.

සහ ඒවායේ සිදුවිය හැකි වෙනස්කම්‍වලට.

Even if you get your values from religion,

ඔබ ‍ඔබේ වටිනාකම් ආගමෙන් ලබාගත්තත්,

even if you think that good and evil ultimately

ඔබ සිතුවත්, හොඳ සහ නරක අවසාන වශයෙන් ගත්තම

relate to conditions after death --

මරණින් මතු තත්වයන්ට සම්බන්ධයි කියා,

either to an eternity of happiness with God

එක්කො ‍‍දෙවියන් සමඟ සදාකාලික සතුටට

or an eternity of suffering in hell --

නැතිනම් නිරයේ සදාකාලික දුක් විඳීමකට,

you are still concerned about consciousness and its changes.

ඔබ සැලකිලිමත් වන්නේ සවිඤ්ඤාණිකත්වය සහ එහි වෙනස් වීම් පිළිබඳවයි.

And to say that such changes can persist after death

එසේම එවන් වෙනස්කම් මරණින් මතු ද අඛන්ඩව පැවතිය හැකි යැයි කීම ම

is itself a factual claim,

'කරුණු' පිළිබඳව වූ (තථ්‍ය වූ) සඳහන් කිරීමක් වෙන‍වා,

which, of course, may or may not be true.

ඇත්තෙන්ම, සත්‍ය විහ හැකි හෝ විය නොහැකි.

Now, to speak about the conditions of well-being

දැන්, යහපැවැත්මේ තත්වයන් පිළිබඳව කතා කරද්දී

in this life, for human beings,

මේ ජීවිතයේ දී, මිනිසුන්ට,

we know that there is a continuum of such facts.

අපි දන්නවා එබඳු කාරණා පිළිබඳව සන්තතියක් තියෙනවා.

We know that it's possible to live in a failed state,

අපි දන්නවා අසමත් රාජ්‍යයක ජිවත්වීමට අපට සිදුවෙන්න පුළුවන්,

where everything that can go wrong does go wrong --

හැම දෙයක්ම වරුදිය හැකි සහ වරදින තැනක,

where mothers cannot feed their children,

අම්මලා‍ට තමන්ගේ දරුවන්ට කිරි දෙන්න බැරි තැනක,

where strangers cannot find the basis for peaceful collaboration,

ආගන්තුකයන්ට සාමකාමී සහයෝගී වැඩකටයුතුවලට පදනමක් සපයාගත නොහැකි තැනක,

where people are murdered indiscriminately.

මිනිසුන්ව වග විභාගයක් නැතිව මරාදමන තැනක.

And we know that it's possible to move along this continuum

ඒවගේම අපි දන්නවා මේ සන්තතිය දිගේ ගමන් කළහැකි බව,

towards something quite a bit more idyllic,

වඩාත් ශාන්ත වූ දෙයක් දෙසට,

to a place where a conference like this is even conceivable.

මෙවන් සමුළුවක් ගැන පවා සිතා ගත හැකි වූ.

And we know -- we know --

ඒවගේම අපි දන්න‍වා, අපි දන්නවා

that there are right and wrong answers

නිවැරදි සහ වැරදි පිළිතුරු ඇති බව

to how to move in this space.

මේ අවකාශයේ ගමන් කරීම සඳහා.

Would adding cholera to the water be a good idea?

කොලරාව විශබීජ වතුරට එකතු කිරීම හොඳ අදහසක් වෙයි ද?

Probably not.

එහෙම වෙන්න බැහැ.

Would it be a good idea for everyone to believe in the evil eye,

සැමදෙනාම ඇස්වහ ගැන විශ්වාස කිරීම හොඳ අදහසක් වෙයි ද,

so that when bad things happened to them

එතකොට කාටහරි නරක දෙයක් සිද්ධ වුනාම

they immediately blame their neighbors? Probably not.

වහාම තමන්ගේ අසල්වැසියන්ට බනින්න පුළුවන්‍ වෙන? ‍එහෙම වෙන්න බැහැ.

There are truths to be known

සත්‍යයන් තියෙනවා දැන ගත යුතු

about how human communities flourish,

මිනිස් ප්‍රජාවන් සමෘධිමත් වෙන හැටි ගැන,

whether or not we understand these truths.

එම සත්‍යයන් අපට තේරුනත් නැතත්.

And morality relates to these truths.

සදාචාරවත්බව මේ සත්‍යයන්ට අදාළ වෙනවා.

So, in talking about values we are talking about facts.

ඉතින්, වටිනාකම් ගැන කතාකරද්දි අපි කතා කරන්නෙ 'කරුණු' ගැන යි.

Now, of course our situation in the world can be understood at many levels --

දැන්, ලෝකය තුළ අපේ තත්වය බොහෝ මට්ටම් වලින් අපට තේරුම් ගන්න පුළුවන්.

from the level of the genome

මෙය පවතිනවා ගෙනෝමික (ජාන-එකතු) මට්ටමේ සිට

on up to the level of economic systems

ආර්ථික පද්ධතිවල දක්වා ඉහලට

and political arrangements.

සහ ‍දේශපානික සැකසුම් දක්වා.

But if we're going to talk about human well-being

නමුත් අපි මිනිස් යහපැවැත්ම ගැන කතා කරන්න යනවා නම්

we are, of necessity, talking about the human brain.

මිනිස් මොලය ගැන කතා කිරීමේ අත්‍යාවශ්‍යතාවක අප සිටිනවා.

Because we know that our experience of the world and of ourselves within it

මොකද අපි දන්නවා අපේ ලෝකය පිළිබඳ අපේ අත්දැකීම සහ ඒ ලොව තුළ අපව,

is realized in the brain --

අර්ථ ගැන්වෙන්නේ මොලය තුළ යි.

whatever happens after death.

මරණින් මතු කමක් සිදු වුවත්,

Even if the suicide bomber does get 72 virgins in the afterlife,

මරාගෙන මැරෙන බෝම්බකරුවාට කන්‍යාවියන් 72දෙ‍නෙක් මරණින් මතු ජීවිතයේ දී ලැබුණා වුනත්,

in this life, his personality --

මේ ජීවිතයේ දී, ඔහුගේ පෞරුෂය,

his rather unfortunate personality --

ඔහුගේ ඉතා අවාසනාවන්ත පෞරුෂය,

is the product of his brain.

ඔහුගේ මොලයේ නිශ්පාදිතයක් වෙනවා.

So the contributions of culture --

ඉතින්, සංස්කෘතියේ දායකත්ව,

if culture changes us, as indeed it does,

සංස්කෘතිය අපව වෙනස් කරනවා නම්, ඇත්තෙන් ම ඒක එහෙමයි,

it changes us by changing our brains.

එය අපව ‍වෙනස් කරන්නේ අපගේ මොලය වෙනස් කිරීම තුළිනුයි.

And so therefore whatever cultural variation there is

ඉතින් එම නිසා මොන සංස්කෘතික විවිධත්ව තිබුණත්

in how human beings flourish

‍මිනිස් වර්ගයා සමෘධියට පත්වන්නේ කෙසේ ද කියා

can, at least in principle, be understood

එය, අඩු ම තරමෙ සෛද්ධාන්තික ලෙස, අවබෝධ කර ගන්න පුළුවන්,

in the context of a maturing science of the mind --

සංදර්භය තුළ, එනම් පරිනත වෙන්නා වූ මනස පිළිබඳ විද්‍යාවේ,

neuroscience, psychology, etc.

නියුරෝන විද්‍යාවේ, මනෝ විද්‍යාවේ, සහ වෙනත් දේවල්වල.

So, what I'm arguing is that

ඉතින්, මා තර්ක කරණ කාරණය තමයි

value's reduced to facts --

වටිනාකම ඌනනය වෙනවා 'කරුණු' වලට,

to facts about the conscious experience

සවිඤ්ඤාණික අත්දැකීම් පිළිබඳ 'කරුණු' වලට,

of conscious beings.

සවිඤ්ඤාණික ප්‍රාණීන්ගේ.

And we can therefore visualize a space

ඒ නිසා අපට අවකාශයක් හිතේ මවාගන්න පුළුවන්

of possible changes in the experience of these beings.

මේ ප්‍රාණීන්ගේ අත්දැකීම්වල විය හැකි වෙනස් කම් පිළිබඳව.

And I think of this as kind of a moral landscape,

සහ මම හිතනවා මෙය එක්තරා ආකාරයක සදාචාර භූ තලයක් ලෙස

with peaks and valleys that correspond

අනුරූප වූ නිම්න සහ ශීර්ෂ සහිත,

to differences in the well-being of conscious creatures,

සවීඤ්ඤාණික ප්‍රාණීන්ගේ යහපැවැත්මේ වෙනස්කම් වලට,

both personal and collective.

පුද්ගලික සහ සාමූහික යන දෙ ආකාරයේ ම.

And one thing to notice is that perhaps

ඒ වගේම සඳහන් කළ යුතු එක් කාරණයක් තමයි

there are states of human well-being

මිනිස් යහපැවැත්මේ විවිධ තත්ව ඇති බව

that we rarely access, that few people access.

අපි ඉතා කලාතුරකින් පිවිසෙන, ඉතා ටික දෙනෙකු පිවිසෙන.

And these await our discovery.

මේවා අප සොයා ගත යුතු වෙනවා.

Perhaps some of these states can be appropriately called

අර්ථාන්විතව පවසන්න පුළුවන් සමහර විට සමහරක් මේ තත්ව

mystical or spiritual.

ගුප්ත හෝ අධ්‍යාත්මික හෝ කියලා.

Perhaps there are other states that we can't access

සමහර විට අපට පිවිසිය නොහැකි තත්ව තියෙන්න පුළුවන්

because of how our minds are structured

අපේ මනස් ව්‍යුහගත වී ඇති ආකාරය නිසා

but other minds possibly could access them.

නමුත් වෙනත් මනස් වලට ඒවාට පිවිසෙන්න පුළුවන්.

Now, let me be clear about what I'm not saying. I'm not saying

දැන් මං නොකියන්නේ මොනවා ගැනද කියලා කියන්න මට ඉඩ දෙන්න. මම කියන්නෙ නැහැ

that science is guaranteed to map this space,

විද්‍යාව අනිවාර්යයෙන් ම මේ අවකාශය සිතියම්ගත කරාවි කියලා,

or that we will have scientific answers to every

එසේ නැත්නම් අපට විද්‍යාත්මක පිළිතුරු තියෙනවා කියලා සෑම

conceivable moral question.

සිතා ගත හැකි සදාචාර ගැටළුවකට ම.

I don't think, for instance, that you will one day consult

මම හිතන්‍ නෑ, උදාරණයක‍ට ගත්තොත්, ඔබ යම් දිනක උපදෙස් පතාවි කියලා

a supercomputer to learn whether you should have a second child,

සුපිරි පරිගණකයකින්, ඔබ දෙවැනි දරැවකුත් හැදිය යුතු ද කියලා,

or whether we should bomb Iran's nuclear facilities,

නැත්නම් අපි ඉරානයේ න්‍යෂ්ටික පහුසම් වලට බෝම්බ හෙලිය යුතුද කියලා,

or whether you can deduct the full cost of TED as a business expense.

එක්කො අපිට TED වල සම්පූර්ණ පිරිවැය ව්‍යාපාර වියදමක් ලෙස අඩු කළ හැකි ද කියලා.

(Laughter)

(සිනා)

But if questions affect human well-being

නමුත් ප්‍රශ්න මිනිසුන්ගේ යහපැවැත්මට බලපෑම් කරනවා නම්

then they do have answers, whether or not we can find them.

එවිට ඒවාට පිළිතුරු තිබෙනවා, අපට ඒවා සොයා ගන්න පුළුවන් වුනත් බැරි වුනත්.

And just admitting this --

හුදෙක් මේ කාරණය පිළිගැනීමෙන් පමණක් ම,

just admitting that there are right and wrong answers

හරි සහ වැරදි පිළිතුරු තියෙනවා කියලා පිළිගැනීමෙන් පමණක් ම

to the question of how humans flourish --

මිනිසුන් ‍කොහොම ද සමෘධිමත්‍ වෙන්නේ කියන ප්‍රශ්නයට,

will change the way we talk about morality,

අප සදාචාරය පිළිබඳ කතා කරන ආකාරය වෙනස් වේවි

and will change our expectations

එමෙන් ම අපේ බලාපොරොත්තු වෙනස් වේවි

of human cooperation in the future.

අනාගත මිනිස් සහයෝගීතාව පිළිබඳව.

For instance, there are 21 states in our country

එමෙන් ම, උදාහරණයකට ගත්තොත්, අපේ රටේ ප්‍රාන්ත 21ක් තියෙනවා

where corporal punishment in the classroom is legal,

පන්ති කාමරය තුළ ශාරීරික දඬුවම් නීත්‍යානුකූල වූ.

where it is legal for a teacher to beat a child with a wooden board, hard,

ගුරුවරයෙකුට නීත්‍යානුකූල වෙනවා ළමයෙකුට ලී පතුරකින් පහර දීමට, තදින්,

and raising large bruises and blisters and even breaking the skin.

එමෙන් ම නිල්වෙනතුරු සහ දියපට්ට එනතුරු සහ හම පැලෙන තුරු පවා.

And hundreds of thousands of children, incidentally,

එමෙන් ම සිය දහස් ගණන් ළමයි, මේ නිසා,

are subjected to this every year.

මෙයට පාත්‍ර වෙනවා සෑම වසරකම.

The locations of these enlightened districts, I think, will fail to surprise you.

මේ ඥානාලෝකය ලැබූ දිස්ත්‍රික්ක වල පිහිටීම් ඔබව මවිතයට පත් කරන්න අසමත් වේවි.

We're not talking about Connecticut.

අපි කතා කරන්නේ ‍නැහැ කෙනෙක්ටිකට් ගැන.

And the rationale for this behavior is explicitly religious.

මේ චර්යාව සඳහා හේතු දැක්වීම ඉතා පැහැදිලිවම ආ‍ගමික එකක්.

The creator of the universe himself

විශ්වයේ මැවුම්කරු, තමා විසින්

has told us not to spare the rod,

කියා තිබෙනවා යෂ්ටිය පරිසම් කරන්න එපා කියලා,

lest we spoil the child --

දරුවා නරක් වීමට ඉඩහරිමින්.

this is in Proverbs 13 and 20, and I believe, 23.

‍මෙය ආප්තෝපදේශ 13 සහ 20, සහ මං හිතනවා, 23.

But we can ask the obvious question:

නමුත් අපට පැහැදිලිව පසක් වන ප්‍රකට පැණය ඇසිය හැකි යි. හොඳ ද?

Is it a good idea, generally speaking,

ඒක හොඳ අදහසක්, සාමාන්‍යයෙන් කියනවා නම්,

to subject children to pain

දරුවන් පාත්‍ර කිරීම, වේදනාවට

and violence and public humiliation

සහ ප්‍රචණ්ඩත්වයට සහ ප්‍රසිද්ධ නින්දාවට

as a way of encouraging healthy emotional development

දිරි ගන්වන ක්‍රමයක් ලෙස, සෞඛ්‍ය සම්පන්න චිත්තවේගීය වර්ධනය

and good behavior?

සහ යහපත් හැසිරීම?

(Laughter)

(සිනා)

Is there any doubt

කිසිම සැකයක් ‍තියෙනව ද

that this question has an answer,

මේ ප්‍රශ්නයට පිළිතුරක් ඇති බවට,

and that it matters?

සහ එය සැලකිය යුතු කාරණයක් බවට?

Now, many of you might worry

‍දැන්, ඔබ අතරින් බොහෝ දෙනෙක් තැවෙන්න පුළුවන්

that the notion of well-being is truly undefined,

යහපැවැත්ම පිළිබඳ සංකල්පනය ඇත්ත වශයෙන්ම නිර්වචනය නොකළ එකක් වීම ගැන,

and seemingly perpetually open to be re-construed.

සහ පිටින් පෙනෙන පරිදි යළි-ගොඩනැංවීම සඳහා නිරන්තරව විවෘත වෙනවා කියන එක ගැන.

And so, how therefore can there be an

හොඳයි ‍එහෙමනම්, කොහොම ද ඒ අනුව තියෙන්න පුළුවන් වන්නේ

objective notion of well-being?

යහපැවැත්ම පිළිබඳ වාස්තවික සඳහනක්?

Well, consider by analogy, the concept of physical health.

හොඳයි, සාම්‍යයක් ලෙස සලකමු, කායික සෞඛ්‍යය පිළිබඳ සංකල්පය.

The concept of physical health is undefined.

කායික සෞඛ්‍යය පිළිබඳ සංකල්පය නිර්වචයනය වෙලා නැහැ

As we just heard from Michael Specter, it has changed over the years.

අපි මේ දැන් මයිකල් ස්පෙක්ට(ර්) ගෙන් ඇසූ පරිදි. එය අවුරුදු ගණනාවක‍ට වෙනස් වෙලා නැහැ.

When this statue was carved

මේ පිලිමය නෙලපු කාලේ

the average life expectancy was probably 30.

සාමාන්‍ය අපේක්‍ෂිත ආයු කාලය 30 විතර වෙන්න ඇති.

It's now around 80 in the developed world.

දැන් එය 80ක් පමණ වෙනවා සංවර්ධිත රටවල් වල.

There may come a time when we meddle with our genomes

කාලයක් එන්න පුළුවන් අපි අපේ ගෙනෝමය සමඟ දඟලද් දී

in such a way that not being able to run a marathon

එක්තරා ආකාරයකට, මැරතන් එකක් දුවන්නට නොහැකි බව,

at age 200 will be considered a profound disability.

වයස අවුරුදු 200 දී, අතිශය ආබාධිත තත්වයක් ලෙස සැලකේවී.

People will send you donations when you're in that condition.

ඔබ දන්නව ද, මිනිස්සු ඔබට ආධාර දේවි ඔබ ඒ තත්වයේ ඉඳිද්දී.

(Laughter)

(සිනා)

Notice that the fact that the concept of health

මතක තබා ගන්න, මෙන්න මේ කාරණය, එනම් සෞඛ්‍යය පිළිබඳ සංකල්පය

is open, genuinely open for revision,

විවෘත වීම, අවංකව ම සංස්කරණය සඳහා විවෘත වීම,

does not make it vacuous.

එය අරුත් සුන් වූවක් කරන්නේ නැහැ.

The distinction between a healthy person

වෙනස, සෞඛ්‍යමත් අයෙකු

and a dead one

සහ මළ අයෙකු අතර

is about as clear and consequential as any we make in science.

අප විද්‍යාවේ දී කරන ඕනෑම එකක් තරමට ම පැහැදිලි සහ ආනුෂංගීය වෙනවා.

Another thing to notice is there may be many peaks on the moral landscape:

දැන්, සඳහන් කළ යුතු තව දෙයක් තමයි සදාචාර භුතලයේ බොහෝ ශීර්ෂ තිබිය හැකි බව.

There may be equivalent ways to thrive;

සඵල වීම සඳහා සමාන ආකාර තියෙන්න පුළුවන්.

there may be equivalent ways to organize a human society

මිනිස් සමාජයක් සංවිධානය සඳහා සමාන ආකාර තියෙන්න පුළුවන්

so as to maximize human flourishing.

මිනිස් සමෘධිය උපරිම කරන්නා වූ ආකාරයට.

Now, why wouldn't this

දැන්, ඇයි මෙය අවතක්සේරු නොකරන්නේ

undermine an objective morality?

වාස්තවික වූ සදාචාරයක්?

Well think of how we talk about food:

හොඳයි හිතන්න අපි ආහාර ගැන කතා කරන හැටි.

I would never be tempted to argue to you

මම කිසිවිටෙක පෙළඹෙන්නේ නැහැ ඔබ සමඟ තර්ක කරන්න

that there must be one right food to eat.

කෑම සඳහා එක ආහාරයක් තිබිය යුතු බවට.

There is clearly a range of materials

පැහැදිලිව ම ද්‍රව්‍ය පරාසයක් තියෙනවා

that constitute healthy food.

සෞඛ්‍යමත් ආහාර වලට ඇතුළත් වන්නා වූ.

But there's nevertheless a clear distinction

නමුත් ඒ කෙසේ වුවත් පැහැදිලි වෙනසක් තියෙනවා

between food and poison.

ආහාර සහ වසවිස අතර.

The fact that there are many right answers

බොහෝ නිවැරදි පිළිතුරු ඇත යන කාරණය,

to the question, "What is food?"

"ආහාර යනු මොනවා ද?" යන ප්‍රශ්නය සඳහා,

does not tempt us

අපව පොළඹවන්නේ නැහැ,

to say that there are no truths to be known about human nutrition.

මිනිස් පෝෂණය පිළිබඳ සත්‍යන් නැතැ යි කීම සඳහා.

Many people worry

දැන්, බොහෝ දෙනෙක් කලබල වෙනවා

that a universal morality would require

විශ්වීය සදාචාරයක් විසින් ඉල්ලා සිටීවි කියලා

moral precepts that admit of no exceptions.

කිසිදු ව්‍යතිරේකයක් පිළිනොගන්නා සදාචාර ප්‍රඥප්ති.

So, for instance, if it's really wrong to lie,

ඉතින්, උදාහරණයකට කියනවා නම්, බොරු කීම අතිශයින් ම වැරදියි නම්,

it must always be wrong to lie,

බොරු කීම සැම විටම වැරදි වෙන්න ඕන

and if you can find an exception,

එසේම ඔබට ව්‍යතිරේකයක් සොයාගත හැකි නම්,

well then there's no such thing as moral truth.

එහෙම නම් සදාචාරමය සත්‍යයක් කියලා දෙයක් නැහැ.

Why would we think this?

ඇයි අපි මෙසේ සිතන්නේ?

Consider, by analogy, the game of chess.

‍සාම්‍යයක් ලෙස සලකා බලමු, චෙස් ක්‍රී‍ඩාව.

Now, if you're going to play good chess,

දැන්, ඔබ හොඳින් චෙස් ක්‍රීඩා කරන්න යනව නම්,

a principle like, "Don't lose your Queen,"

ඔබේ රැජිනව කැපෙන්න දෙන්න එපා වැනි මූල ධර්මයක්

is very good to follow.

රැකීම ඉතා හොඳයි.

But it clearly admits some exceptions.

නමුත් පැහැදිලිව ම මෙහි දී ව්‍යතිරේක පිළිගන්නව.

There are moments when losing your Queen is a brilliant thing to do.

ඔබේ රැජිනව කැපෙන්න ඉඩ හැරීම අති දක්ෂ ක්‍රියාවක් වන අවස්ථා තියෙනවා.

There are moments when it is the only good thing you can do.

එය ඔබට කරන්නට ඇති එකම හොඳම දේ වන අවස්ථා කියෙනවා.

And yet, chess is a domain of perfect objectivity.

එහෙම වෙලත්, චෙස් කියන්නේ ‍පරිපූර්ණ වාස්තවිකත්වයක් සහිත විශයපථයක්.

The fact that there are exceptions here does not

මෙතන ව්‍යතිරේක තියනවා කියන කරුණ

change that at all.

කිසි‍විටෙකත් ඒ බව වෙනස් කරන්නේ නැහැ.

Now, this brings us to the sorts of moves

දැන්, මෙය ගෙන එනවා අපව ඇදීම් වල ප්‍රභවයට,

that people are apt to make in the moral sphere.

සදාචාර විශයේ දී සිදු කිරීමට, මිනිසුන් දක්ෂ වූ.

Consider the great problem of women's bodies:

සලකා බලන්න කාන්තා සිරුර පිළිබඳ මහා ප්‍රශ්නය.

What to do about them?

ඒ ගැන කුමක් කළ හැකි ද?

Well this is one thing you can do about them:

හොඳයි මෙන්න ඒ ගැන ඔබට කළ හැකි එක දෙයක්,

You can cover them up.

ඔබට පුළුවන් ඒ අයව ආවරණය කරන්න.

Now, it is the position, generally speaking, of our intellectual community

දැන්, මේක ද ස්ථාවරය පොදුවේ කතා කරනවා නම්, අපේ ප්‍රාඥ සමාජයේ

that while we may not like this,

අපි මෙයට අකමැති වෙද්දී ත්,

we might think of this as "wrong"

අපි හිතාවි මෙය වැරදියි කියලා

in Boston or Palo Alto,

බොස්ටන් හෝ පාලෝ ඇල්ටෝ වල,

who are we to say

අපි කවුද, කියන්න‍ට

that the proud denizens of an ancient culture

පෞරාණික සංස්කෘතිවල, එහිම-පෝෂිත සාඩම්බට පුරවැසියන්

are wrong to force their wives and daughters

තම බිරින්දැවරුට සහ දියණියන්ට බල කිරීම වැරදියි කියා,

to live in cloth bags?

රෙදි මළු වල ජීවත් වන්නට?

And who are we to say, even, that they're wrong

ඒ‍සේ ම අපි කවුද ඔවුන් වැරදියි කියලා කියන්නට පවා

to beat them with lengths of steel cable,

ඒ අයට වානේ කේබල් වලින් ගැසීම ගැන,

or throw battery acid in their faces

නැතිනම් බැටරි ඇසිඩ් මූණට විසි කිරීම ගැන,

if they decline the privilege of being smothered in this way?

මෙලෙස වසා හිර කර තැබීමේ වරප්‍රසාදය ඔවුන් ප්‍රති‍ක්ෂේප කළොත්?

Well, who are we not to say this?

එහෙම නැතිනම් අපි කවුද අපි මෙය නොකියා සිටින්න?

Who are we to pretend

අපි කවුද, බොරු රඟපෑම් කරන්නට,

that we know so little about human well-being

අපි මිනිස් යහ-පැවැත්ම ගැන දන්නෙ ටිකක් නිසා,

that we have to be non-judgmental about a practice like this?

මෙවන් පරිචාරයන් ගැන අපි තීන්දු තීරණ රහිත විය යුතු නිසා?

I'm not talking about voluntary wearing of a veil --

මම කතා කරන්නේ නැහැ ස්වකැමැත්තෙන්ම අඳින හිජාබයක් ගැන,

women should be able to wear whatever they want, as far as I'm concerned.

මම හිතන විදියට නම් කාන්තාවන්ට හැකියාව තියෙන්න ඕන තමන් කැමති‍ ඕනෑම දෙයක් අඳින්න.

But what does voluntary mean

නමුත් ස්වකැමැත්ත යන්නෙ හි අදහස කුමක් ද,

in a community where,

සමාජක,

when a girl gets raped,

ගැහැණු ළමයකු දූෂණයට ලක්වුනාම

her father's first impulse,

ඇයගේ තාත්තාගේ පළමු ආවේගය,

rather often, is to murder her out of shame?

බොහෝ අවස්ථාවල, ලජ්ජාව නිසාවෙන් ඇයව මරා දැමීමට නම්.

Just let that fact detonate in your brain for a minute:

ඒ කාරණයට ‍ටිකක් ඉඩ දෙන්න ඔබේ මනස තුළ පුපුරා යන්නට.

Your daughter gets raped,

ඔබේ දුව දූෂණයට ලක්වෙනවා,

and what you want to do is kill her.

එවිට ඔබට කරන්න ඕන දේ ඇයව මරා දැමීම.

What are the chances that represents

මොනවා ද සම්භාවිතාවන්, නියෝජනය කරන්නා වූ

a peak of human flourishing?

මිනිස් සමෘධියේ උච්චතම අවස්ථා?

Now, to say this is not to say that we have got the

දැන්, මෙසේ කීමෙන් කියන්නේ නැහැ අපට තියෙනව කියලා

perfect solution in our own society.

පරිපූර්ණ විසඳුමක් අපේ සමාජයේ.

For instance,

උදාහරණයකට මෙන්න මේ වගේ,

this is what it's like to go to a newsstand almost anywhere

පත්තර-සඟරා කඩේකට ගියහම මේ ආකාරයි බොහෝ ස්ථාන වල

in the civilized world.

ශිෂ්ඨාචාරවත් වූ ලෝකයේ.

Now, granted, for many men

දැන්, සත්‍ය ලෙස සැලකුවොත්, බොහෝ පුරුෂයන්ට,

it may require a degree in philosophy to see something wrong with these images.

දර්ශනය පිළිබඳ උපාධියක් අවශ්‍ය වෙන්න පුළුවන් මේ පිංතූරවල යම් වරදක් දකින්න.

(Laughter)

(සිනා)

But if we are in a reflective mood,

නමුත් අපි ගැඹුරින් සිතන මොහොතක නම් ඉන්නෙ

we can ask,

අපිට අහන්න පුළුවන්,

"Is this the perfect expression

"මේක ද හොඳම විදහා දැක්වීම,

of psychological balance

මානසික සමතුලිත බවේ,

with respect to variables like youth and beauty and women's bodies?"

තාරුණ්‍යය සහ ලස්සන සහ ස්ත්‍රී දේහය ආදී විචල්‍යයන්ට සාපේක්ෂව?"

I mean, is this the optimal environment

මං අදහස් කරන්නේ, මේක ද ප්‍රශස්තම පරිසරය

in which to raise our children?

අ‍පේ දරුවන් ලොකුමහත් කරන්නා වූ?

Probably not. OK, so perhaps there's some place

එහෙම වෙන්න බැහැ, හරි ද. ඉතින්, සමහරවිට තියෙන්න පුළුවන් යම් ස්ථානයක්

on the spectrum

මේ පරාස‍යේ

between these two extremes

මේ අන්ත දෙක අතර

that represents a place of better balance.

වඩා හොඳ තුලනයක් නිරූපණය කරන?

(Applause)

(අත්පොලසන්)

Perhaps there are many such places --

සමහර විට එවන් ස්ථාන රැසක් තිබෙන්න පුළුවන්.

again, given other changes in human culture

ඒ වගේම, මිනිස් සංස්කෘතියේ අනෙක් වෙනස් කම් ද සැලකූ පසු

there may be many peaks on the moral landscape.

සදාචාර භූ තලයේ බොහෝ ශීර්ෂ තිබෙන්න පුළුවන්.

But the thing to notice is that there will be

නමුත් සලකා බැලීමට කාරණය තමයි, අපට තියෙනවා

many more ways not to be on a peak.

බෝහෝ ආකාර මේ ශීර්ෂයක නොසිටින්න.

Now the irony, from my perspective,

දැන්, පුදුමයට කාරණය, ‍මගේ දෘශ්ටිකෝණයෙන් බලද්දී

is that the only people who seem to generally agree with me

සාමාන්‍ය වශයෙන් මා සමඟ එකඟ වන අය

and who think that there are right and wrong answers to moral questions

සහ සදාචාර ප්‍රශ්නවලට හරි සහ වැරදි පිළිතුරු තියෙනවා කියලා සිතන අය තමයි

are religious demagogues of one form or another.

එක් ආකාරයක හෝ තවත් ආකාරයක ආගමික හැඟුම්-අවුලුවන්නන්.

And of course they think they have right answers to moral questions

ඒ වගේ ම ඇත්තෙන්ම එ‍් අය හිතනවා ඒ‍ අයට නිවැරදි පිළිතුරු තියෙනවා කියලා සදාචාර ප්‍රශ්නවලට

because they got these answers from a voice in a whirlwind,

ඔවුන්ට එම පිළිතුරු ලැ‍බුණේ සුළං සුළියක හඬකින් නිසා,

not because they made an intelligent analysis of the causes

ඔවුන් බුද්ධිමත් විශ්ලේෂනයක් කළ නිසා නොවේ, හේතු සහ

and condition of human and animal well-being.

තත්ව පිළිබඳ, මිනිසුන්ගේ සහ සතුන්ගේ යහපැ‍වැත්මේ.

In fact, the endurance of religion

ඇත්තෙන් ම, ආගමෙ හි මේ දැරීමේ ශක්තිය

as a lens through which most people view moral questions

බොහෝ දෙනා සදාචාර ප්‍රශ්න දෙස බලන්නා වූ කාචයක් වශයෙන්,

has separated most moral talk

බොහෝ සදාචාර කතිකාවන් අයින් කර තියෙනවා,

from real questions of human and animal suffering.

මිනිස් සහ සත්ව‍ දුක් විඳීම් වල සැබෑ ප්‍රශ්න වලින්.

This is why we spend our time

මේ නිසා තමයි අපි වැය කරන්නේ අපේ කාලය

talking about things like gay marriage

සමලිංගික විවාහය වගේ කාරණා ගැන කතා කරමින්

and not about genocide or nuclear proliferation

සහ ජන සංහාරයන් හෝ න්‍යෂ්ටික ප්‍රගුණන වැඩසටහන්

or poverty or any other hugely consequential issue.

හෝ දිළිඳු බව හෝ වෙනත් විශාල විපාක ගෙනදෙන වාද විශය ගැන කතා නොකරමින්,

But the demagogues are right about one thing: We need

නමුත් ජන-හැඟුම්-අවුලුවන්නන් එක දෙයක් පිළිබඳව නිවැරදි යි. අපට අවශ්‍ය වෙනවා

a universal conception of human values.

මිනිස් වටිනාකම්‍ පිළිබඳ සාර්වත්‍ර, විශ්වීය සංකල්පයක්.

Now, what stands in the way of this?

දැන්, මෙහි මග අවුරා සිටින්නේ කුමක් ද?

Well, one thing to notice is that we

ඇත්තෙන්ම, සැලකිය යුතු එක දෙයක් තමා අපි

do something different when talking about morality --

වෙනස් දෙයක් කරන්නේ සදාචාරවත් බව ගැන කතා කරද්දී,

especially secular, academic, scientist types.

විශේෂයෙන් ම නිරාගමික, විද්වත්, විද්‍යාඥ ආකාර.

When talking about morality we value differences of opinion

සදාචාරය ගැන කතා කරද්දී අපි මත පිළිබඳ වෙනස්කම් ඇති බව අගය කරනවා,

in a way that we don't in any other area of our lives.

ජීවිතයේ වෙන කිසිම ක්ෂේත්‍රයක දී නොකරන ආකාරයෙන්.

So, for instance the Dalai Lama gets up every morning

ඉතින්, උදාහරණයක් වශයෙන් දලයි ලාමා සෑම උදෑසනක ම නැගිටිනවා

meditating on compassion,

කරුණා භාවනාව කරමින්.

and he thinks that helping other human beings is an integral component

ඒ වගේම එතුමා හිතනවා මිනිසුන්ට උදව් කිරීම අනිවාර්යය අංගයක් කියලා

of human happiness.

මිනිසාගේ සතුටේ.

On the other hand, we have someone like Ted Bundy;

අනෙක් අතට අපට ඉන්න‍වා 'ටෙඩ් බන්ඩි' වගේ අය.

Ted Bundy was very fond of abducting and raping

ටෙඩ් බන්ඩි හරිම ආසයි පැහැරගෙන යන්න සහ දූෂණය කරන්න

and torturing and killing young women.

සහ වද දෙන්න සහ මරන්න, තරුණ කාන්තාවන්ව.

So, we appear to have a genuine difference of opinion

ඉතින්, අපට පෙනී යනවා, අවංකවම තම මත පිළිබඳ වෙනසක්,

about how to profitably use one's time.

කොහොම ද කෙනෙකුගේ කාලය පලදායී ලෙස වැය කරන්නේ කියලා.

(Laughter)

(සිනා)

Most Western intellectuals

බොහෝ බටහිර ප්‍රාඥයන්

look at this situation

මේ තත්වය දෙස බලා

and say, "Well, there's nothing for the Dalai Lama

කියනවා, "බලන්න, දලයි ලාමා‍ට කිසිවක් නැහැ

to be really right about -- really right about --

සත්‍ය වශයෙන් ම නිවැරදි වීමට, සත්‍ය වශයෙන් ම නිවැරදි වීමට,

or for Ted Bundy to be really wrong about

නැතිනම් ටෙඩ් බන්ඩිට සත්‍ය වශයෙන්ම වැරදි වීමට,

that admits of a real argument

නියම තර්තකයක් පිළිගන්නා වූ,

that potentially falls within the purview of science.

විද්‍යාවේ වපසරිය තුළ වැටෙන්නා වූ.

He likes chocolate, he likes vanilla.

ඔහු කැමතියි චොකලට් වලට, ඔහු කැමතියි වැනිලා වලට.

There's nothing that one should be able to say to the other

එක්කෙනෙක්ට අනෙකාට කිව හැකිව ඇති කිසිම දෙයක් නැහැ

that should persuade the other."

අනෙකාව පෙළඹවිය හැකි වූ.

Notice that we don't do this in science.

ඒ වගේම සැලකිය යුතුයි අපි විද්‍යාවෙ දී මෙහෙම කරන්නෙ නැහැ.

On the left you have Edward Witten.

වම් පස සිටිනවා එඩ්වර්ඩ් විටන්.

He's a string theorist.

ඔහු තන්තු න්‍යායවාදියෙක්.

If you ask the smartest physicists around

ඔබ ඇසුවොත් දක්ෂම භෞතික විද්‍යාඥයන් ගෙන්

who is the smartest physicist around,

කවුද දැනට ඉන්න දක්ෂතම ‍භෞතික විද්‍යඥයා කියලා,

in my experience half of them will say Ed Witten.

මගේ අදහස අනුව නම් බාගයක් කට්ටිය කියාවි එඩ් විටන් කියලා.

The other half will tell you they don't like the question.

අනික් බාගේ කියාවි ඒ අය ප්‍රශ්නෙට අකමැති බව.

(Laughter)

(සිනා)

So, what would happen if I showed up at a physics conference

ඉතින් මොකද වෙන්නෙ මම භෞතික විද්‍යා සමුළුවකට ඇවිල්ලා

and said,"String theory is bogus.

මෙහෙම කිව්වොත්: "තන්තු වාදය කින්නේ කියන්නේ ප්‍රෝඩාවක්

It doesn't resonate with me. It's not how I chose to

එය මා හා අනුනාද වෙන්නේ නෑ. එය මගේ තේරීම නෙවෙයි,

view the universe at a small scale.

ක්ෂුද්‍ර පරිමානයේ දී, විශ්වය දෙස බැලීමට ගන්නා.

I'm not a fan."

මම රසිකයෙක් නෙවෙයි."

(Laughter)

(සිනා)

Well, nothing would happen because I'm not a physicist;

ඇත්තෙන් ම, කිසිම දෙයක් වෙන එකක් නැහැ මොකද මම භෞතික විද්‍යඥයෙක් නොවන නිසා,

I don't understand string theory.

මට තන්තු වාදය තේරෙන්නේ නැහැ.

I'm the Ted Bundy of string theory.

මම තමයි සුපිරි තන්තු වාදයේ ටෙඩ් බන්ඩි.

(Laughter)

(සිනා)

I wouldn't want to belong to any string theory club that would have me as a member.

මාව සාමාජිකයෙක් ලෙස ගන්න කැමති කිසිම කිසිම සුපිරි තන්තුවාදීන් ගේ සංගමයකට ඇතුළත් වෙන්න මම කැමති‍ වෙන් නෑ.

But this is just the point.

නමුත් මෙයයි ඇත්තෙන්ම කාරණය.

Whenever we are talking about facts

අපි '‍කරුණු' පිළිබඳව කතා කරන සැම වි‍ටම

certain opinions must be excluded.

සමහර ‍මත ‍බැහැර කළ යුතු මයි.

That is what it is to have a domain of expertise.

ඒක නිසයි කියන්නේ විශේෂඥ බලමණ්ඩලයක් තිබිය යුතුයි කියලා.

That is what it is for knowledge to count.

ඒක තමයි ‍දැනුම වලංගුයි කියලා කියන්න ඕන වෙන්නේ.

How have we convinced ourselves

කොහොම ද අපි අපට ප්‍රත්‍යක්ෂ කරගෙන තියෙන්නේ

that in the moral sphere there is no such thing as moral expertise,

‍සදාචාර විශය ක්ෂේත්‍රයේ සදාචාර විශේෂඥයෝ කියලා පිරිසක් නැහැ කියලා,

or moral talent, or moral genius even?

නැත්නම් සදාචාර දක්ෂතා හෝ සදාචාර ධීමතුන් පවා?

How have we convinced ourselves

කොහොම ද අපි අපිටම ඒත්තු ගන්වගෙන තියෙන්නේ

that every opinion has to count?

හැම මතයක්ම ගණන් ගත යුතුයි කියලා?

How have we convinced ourselves

කොහොම ද අපි අපිටම ඒත්තු ගන්වගෙන තියෙන්නේ

that every culture has a point of view

සෑම සංස්කෘතියකටම අදහසක් ‍තියෙනව කියලා

on these subjects worth considering?

මේ විශයන් සම්බන්ධව, සලකා බැලීමට තරම් වටිනා?

Does the Taliban

තලේබානුවන්ට

have a point of view on physics

තියෙනව ද භෞතික විද්‍යාව පිළිබඳ අදහසක්,

that is worth considering? No.

සලකා බැලීමට තරම් වටිනා? නැහැ.

(Laughter)

(සිනා)

How is their ignorance any less obvious

කොහොම ද ඒ අයගේ නොදන්නා කම මීට අඩුවෙන් පසක් වෙන්නේ

on the subject of human well-being?

මිනිස් යහ-පැවැත්ම සම්බන්ධයෙන්?

(Applause)

(සිනා)

So, this, I think, is what the world needs now.

ඉතින්, මේක, මං හිතනවා, තමයි ලෝකෙට දැන් ඕන කරලා තියෙන්නෙ.

It needs people like ourselves to admit

අපි වගේ මිනිසුන් අවශ්‍ය කරනවා පිළිගන්න,

that there are right and wrong answers

හරි සහ වැරදි පිළිතුරු තියෙනවා කියලා,

to questions of human flourishing,

මිනිස් සමෘධියේ ප්‍රශ්න වලට,

and morality relates

සහ සදාචාරය සම්බන්ධයි කියලා

to that domain of facts.

ඒ 'කරුණු' වල බලප්‍රදේශයට.

It is possible

පුළුවන්

for individuals, and even for whole cultures,

පුද්ගලයන්ට සහ සමස්ත සංකෘතීන්ටම

to care about the wrong things,

වැරදි දේවල් ගැන සලකා බලන්න.

which is to say that it's possible for them

තවත් විදියකින් කියනවා නම් ඔවුන්ට පුළුවන්

to have beliefs and desires that reliably lead

විශ්වාස සහ අපේක්ෂාවන් තියාගන්ට, නිසැකවම

to needless human suffering.

අනවශ්‍ය මිනිස් වද වේදනාවන් කරා යැවෙන.

Just admitting this will transform our discourse about morality.

හුදෙක් මේ කාරණය පිළිගැනීමෙන් ම අපේ සදාචාරවත්බව පිළිබඳ කතිකාව පරිවර්තනයට ලක් වෙනවා.

We live in a world in which

අපි ජීවත් වෙන්නේ ලෝකයක

the boundaries between nations mean less and less,

රාජ්‍යන් අතර සීමාවන් එන්න එන්න ම ‍අර්ථ රහිතවන,

and they will one day mean nothing.

සහ ඒවා යම් දවසක කිසිම තේරුමක් නැති වේවි.

We live in a world filled with destructive technology,

අපි ජීවත් වෙන්නේ විනාශකාරී තාක්ෂණයෙන් පිරි ලෝකයක,

and this technology cannot be uninvented;

සහ මේ තාක්ෂණය නො-සොයාගැනීමක් කරන්නට බැහැ,

it will always be easier

සැම විටම පහසු වනු ඇති,

to break things than to fix them.

දේවල් හදනවාට වැඩිය කඩන්න.

It seems to me, therefore, patently obvious

ඒ නිසා මට පෙනීයන පරිදි, නිසැකවම පැහැදිලියි

that we can no more

අපට තවදුරටත් නොහැකි බව

respect and tolerate

ගරු කිරීමට සහ ඉවසා දරා සිටීමට

vast differences in notions of human well-being

මිනිස් යහ-පැවැත්ම පිළිබඳ විශාල මත වෙනස්කම් වලට,

than we can respect or tolerate vast differences

අපි මෙන්න මේවායේ ඇති විශාල වෙනස්කම් වලට ගරු කරනවාට සහ ඉවසා දරා සිටිනවාට වඩා‍:

in the notions about how disease spreads,

ලෙඩ‍‍ රෝග ව්‍යාප්ත වන්නේ කෙසේ ද යන්න පිළිබඳ මත වල

or in the safety standards of buildings and airplanes.

නැතිනම් ගොඩනැගිලි වල සහ ගුවන් යානාවල ආරාක්ෂක ප්‍රමිති වල.

We simply must converge

සරලව ම අපි අභිසරණය විය යුතුයි

on the answers we give to the most important questions in human life.

මිනිස් පැවැත්මේ වැදගත්ම ප්‍රශ්න වලට දෙන ‍පිළිතුරු සම්බන්ධව.

And to do that, we have to admit that these questions have answers.

එමෙන් ම, එය සිදු කිරීම සඳහා, මේ ප්‍රශ්න වලට පිළිතුරු ඇති බව අප පිළිගත යුතු වෙනවා.

Thank you very much.

ඔබ සැමට බොහොම ස්තුතියි.

(Applause)

(අත්පොලසන්)

Chris Anderson: So, some combustible material there.

ක්‍රිස් ඇන්ඩසන්: ඉතින්, පහසුවෙන් දැවෙන දේවල් ගොන්නක්.

Whether in this audience or people elsewhere in the world,

මේ සභාවේ වේවා ලෝකයේ වෙනත් තැනක වේවා

hearing some of this, may well be doing the

මේවා සමහරක් ඇසීමෙන්, කරනවා වෙන්න පුළුවන්,

screaming-with-rage thing, after as well, some of them.

කෝපාවිෂ්ඨව කෑමොර දීම නැමැති දේත්, මින් සමහරකට පසුව.

Language seems to be really important here.

භාෂාව මෙහි දී සැබැවින් ම වැදගත් වෙනවා.

When you're talking about the veil,

ඔබ වේල් එක ගැන කතා කරද්දී‍,

you're talking about women dressed in cloth bags.

ඔබ කතා කරන්නේ ‍රෙදි මළු හැඳි කතුන් ගැන.

I've lived in the Muslim world, spoken with a lot of Muslim women.

මම ජීවත් වෙලා තියෙනවා මුස්ලිම් ලෝකයේ, මම කතා කරලා තියෙනවා බොහෝ මුස්ලිම් කාන්තාවන් සමග

And some of them would say something else. They would say,

ඔවුන්ගෙන් සමහරක් වෙනත් දෙයක් කියාවි. ඔවුන් කියාවි

"No, you know, this is a celebration

"නැහැ, ඔබ දන්නව ද, මෙය සැමරුමක්

of female specialness,

ස්ත්‍රී සුවිශේෂීත්වයේ,

it helps build that and it's a result of the fact that" --

මෙය ඒ බව ගොඩනැංවීමට උදව් කරනු ඇතිවා මෙන් ම මෙය එහි ප්‍රතිපලයක් වනු ඇති..."

and this is arguably a sophisticated psychological view --

එමෙන්ම මෙය විවාදාත්මකව ම සංකීර්ණ මානසික දෘශ්ටියක්,

"that male lust is not to be trusted."

"පිරිමි කාම තණ්හාව විශ්වාස නොකළ යුතු බව."

I mean, can you engage in a conversation

මං කියන්නේ, ඔබට දෙබසක නිරත වෙන්න පුළුවන් ද

with that kind of woman without seeming kind of cultural imperialist?

එවන් කාන්තාවක් සමග සංස්කෘතික අධිරාජ්‍යවාදියෙක් ලෙස නොපෙනී.

Sam Harris: Yeah, well I think I tried to broach this in a sentence,

සෑම් හැරිස්: ඔව්, ඉතින් මං හිතන්නේ මම මෙය මතුකරන්න උත්සාහ කලා කියලා වැකියකින් තුළින්

watching the clock ticking,

වේලාව දුවනවා බලමින්,

but the question is:

නමුත් ප්‍රශ්නය තමයි,

What is voluntary in a context

ස්‍වකැමැත්ත වන්නෙ කුමක් ද, සන්ධ‍ර්භයක,

where men have certain expectations,

මිනිසුන් යම් බලාපොරොත්තු තියෙන,

and you're guaranteed to be treated in a certain way

සහ ඔබ එක්තරා ආකාරයකට සැලකිල්ලට ලක්වීම‍ට සහතික වී ‍තිබෙන,

if you don't veil yourself?

ඔබ ඔබව ආවරණය නොකලොත්.

And so, if anyone in this room

එම නිසා, මේ කාමරයේ ඉන්න ඕනෑම කෙනෙක්

wanted to wear a veil,

හිජාබයක් පළඳින්න කැමති නම්,

or a very funny hat, or tattoo their face --

නැතිනම් ඉතා විසුළු තොප්පියක් නැත්නම් මූ‍හුණේ පච්ච කොටන්නට --

I think we should be free to voluntarily do whatever we want,

මං හිතවා අපට නිදහස තියෙන්න ඕනෙ ස්වකැමැත්තෙන් ම අපට කැමැති ඕනැම දෙයක් කරන්න,

but we have to be honest about

නමුත් අපි අවංක වෙන්න ඕන

the constraints that these women are placed under.

මේ කාන්තාවන් සිරකර ඇති සීමා කිරීම් මොනවා ද කියලා.

And so I think we shouldn't be so eager

ඉතින් මම හිතනවා අපි එතරම් උනන්දු නොවිය යුතුයි කියලා

to always take their word for it,

හැම විට ම ඔවුන් කියන දේ ම පිළිගන්න,

especially when it's 120 degrees out

විශේෂයෙන් ම එය අංශක 120 ක් පිට

and you're wearing a full burqa.

සහ ඔබ සම්පූර්ණ බුර්කාවම ඇඳ සිටින විට.

CA: A lot of people want to believe in this

ක්‍රි.ඇ.: බොහෝ දෙනෙක් විශ්වාස කරන්න කැමතියි ‍මේ

concept of moral progress.

සදාචාර දියුණුව නැමති සංකල්පය.

But can you reconcile that?

නමුත් ඔබට එය යම් එකඟතාවයකට ගෙන එන්න පුළුවන් ද?

I think I understood you to say that you could

මං තේරුම් ගත්ත හැටියට ඔබ එහෙම පුළුවන් කිව්වා

reconcile that with a world that doesn't become

එය එකඟතායකට ගෙන එන්න, ලෝකයක් සමඟ

one dimensional, where we all have to think the same.

ඒක මානීය නොවන්නා වූ, අපි හැමෝම එකම අයුරින් සිතිය යුතු වූ.

Paint your picture of what

ඔබ දකින පිංතූරය පාට කරන්න, මොන වගේ ද කියලා

rolling the clock 50 years forward,

ඔරලෝසුව ඉදිරියට කරකැව්වොත්, අවුරුදු 50ක්

100 years forward, how you would like to think of

අවුරුදු 100ක්, ‍ඔබ කොහොම ද හිතන්න කැමති

the world, balancing moral progress

ලෝකය ගැන, සදාචාර දියුණුව තුලනය කරන

with richness.

විචිත්‍රත්වය සමඟ.

SH: Well, I think once you admit

සැ.හැ.: හොඳයි, මං හිතනවා ඔබ පිළිගත් පසු

that we are on the path toward understanding our minds

අපි ඉන්නේ අපේ මනස තේරුම් ගැනීම කරා යන මා‍වතේ කියලා,

at the level of the brain in some important detail,

මොළයේ මට්ටමින්, ඉතා වැදගත් විස්තර සහිතව,

then you have to admit

එවිට ඔබ පිළිගත යුතුයි

that we are going to understand all of the positive

අපි තේරුම්ගන්න යනවා, සියලු ම, ධනාත්මක

and negative qualities

සහ සෘනාත්මක ගුණාංග,

of ourselves in much greater detail.

අපේ ජීවිත වල ඇති, වඩාත් සවිස්තරාත්මකව.

So, we're going to understand positive social emotion

ඉතිං, අපි ධනාත්මක සමාජ චිත්තවේග හඳුනාගන්නයි යන්නෙ

like empathy and compassion,

සහවේදනය සහ දයානුකම්පාව වැනි.

and we're going to understand the factors

එමෙන් ම අපි තේරුම් ගන්න යනවා සාධක

that encourage it -- whether they're genetic,

එය දිරි ගන්වන, ඒවා ජානමය වේවා,

whether they're how people talk to one another,

මිනිස්සු එකිනෙකාට කතා කරන හැටි වේවා,

whether they're economic systems,

ආර්තික පද්ධති‍ වේවා.

and insofar as we begin to shine light on that

එය ආලෝකමත් කිරීම ඇරඹීම දක්වා

we are inevitably going to converge

අපි නොවැළැක් විය හැකි ලෙස එක්තැන් වෙනවා

on that fact space.

අප කියූ 'කරුණු' අවකාශයට.

So, everything is not going to be up for grabs.

ඉතින් හැම දෙයක් ම අපට ඩැහැගැනීමට නැහැ.

It's not going to be like

ඒක මෙහෙම වෙන්නේ නැහැ.

veiling my daughter from birth

මගේ දුවට උපතේ සිට ‍හිජාබයක් ඇන්දීම

is just as good as teaching her

හොඳ වෙන්නෑ, ඇයට උගැන්වීම තරම්,

to be confident and well-educated

ආත්ම විශ්වාසයෙන් යුතු වීමට සහ හොඳින් ඉගෙනීමට,

in the context of men who do desire women.

ගැහැණුන් කෙරෙහි කෑදර කමින් සිටින මිනිසුන්‍ ගේ සන්දර්භයක් තුළ.

I mean I don't think we need an NSF grant to know

මං අදහස් කරන්නේ, හිතන්න එපා එන්.එස්.එෆ් (ජාතික විද්‍යා පදනමේ) ප්‍රතිපාදනයක් ඕන කියලා තේරුම් ගන්නට

that compulsory veiling is a bad idea --

හිජාබය අනිවාර්යය කිරීම නරක අදහසක් කියලා.

but at a certain point

නමුත් එක්තරා ස්ථානයක දී

we're going to be able to scan the brains of everyone involved

අපට හැකි වෙන‍වා සම්බන්ධ සෑම දෙනාගේම මොළ පරිලෝකනය (ස්කෑන්) කරන්න

and actually interrogate them.

සහ ඇත්තෙන් ම හරස් ප්‍රශ්න අහන්න.

Do people love their daughters

මිනිස්සු තම දරුවන්ට ආදරේ ද

just as much in these systems?

මේ ක්‍රමයෙන් පෙනෙන පරිදීත්?

And I think there are clearly right answers to that.

ඒ ව‍ගේම මම හිතනවා පැහැදිලිවම එයට නිවැරදි පිළිතුරු තියෙනවා කියලා.

CA: And if the results come out that actually they do,

ක්‍රි.ඇ.: ඒ වගේම ප්‍රතිපලත් ඇත්තෙන්ම ඔවුන් ආ‍දරෙයි කියලා ආවොත්,

are you prepared to shift your instinctive current judgment

ඔබ සූදානම් ද ඔබේ සහජාශයික වර්තමාන තීන්දුව වෙනස් කරන්න

on some of these issues?

මේ සමහර කාරණා සම්බන්ධව?

SH: Well yeah, modulo one obvious fact,

සැ.හැ.: ඔව් ඇත්තෙන්ම, [අපැහැදිලියි] එක් පැහැදිලි කරුණක්,

that you can love someone

ඔබට කෙනෙකුට ආදරය කරන්න පුලුවන්

in the context of a truly delusional belief system.

සැ‍බැවින් මායාමය විශ්වාස පද්ධතියක සන්ධර්භයේ.

So, you can say like, "Because I knew my gay son

එවිට ඔබට මේ වගේ කියන්න පුළුවන්, "මම දැනගෙන සිටිය නිසා මගේ සමලිංගික පුතා

was going to go to hell if he found a boyfriend,

යාළුවෙක් හොයා ගත්තොත් නිරයට යනවා කියලා,

I chopped his head off. And that was the most compassionate thing I could do."

මම එයාගේ ගෙල සිඳ දැම්මා. ඒ වගේම එක තමයි කට කරන්නට තිබුණ හොඳම දයානුකම්පිත දේ."

If you get all those parts aligned,

ඔබ ඒ හැම කො‍ටසක් ම පෙලගස්වා ගත්තොත්,

yes I think you could probably be feeling the emotion of love.

ඔව් මං හිතනවා ඔබට බොහෝ විට ආදරය නමැති චිත්තවේයය දැනේවි.

But again, then we have to talk about

නමුත් ආයෙමත්, එවිට අපිට කතා කරන්න සිද්ධ වෙනවා

well-being in a larger context.

යහ පැවැත්ම ගැන වඩා පුළුල් සන්දර්භයක සිට.

It's all of us in this together,

අපි සියළු දෙනාම මේකෙ එක‍ට ඉන්නෙ,

not one man feeling ecstasy

මේක මේ එක මිනිහෙක් අතිමහත් ආනන්දයකට පත්වෙලා

and then blowing himself up on a bus.

බස් එකත් ඇතුළේ පුපුරව ගන්නවා නෙවෙයි.

CA: Sam, this is a conversation I would actually love to

ක්‍රි.ඇ.: මේක කතාබහක් ඇත්තෙන්ම මම ඉතා ආස

continue for hours.

පැය ගණනාවක් දිගටම කරගෙන යන්න.

We don't have that, but maybe another time. Thank you for coming to TED.

අපට ‍එහෙම වෙලාව නැහැ, නමුත් තවත් අවස්ථාවක බලමු. බොහොම ඉස්තුතියි TED වලට පැමිණියාට.

SH: Really an honor. Thank you.

සැ.හැ.: සැබැවින් ම ගෞරවයක්. ස්තුතියි.

(Applause)

(අත්පොළසන්)