Science can answer moral questions | Sam Harris

Translator: Jam Cipres Reviewer: Polimar Balatbat

I'm going to speak today about the relationship

Aking tatalakayin ang relasyon

between science and human values.

sa pagitan ng siyensya and moralidad.

Now, it's generally understood that

Karaniwan nang umiiral

questions of morality --

ang mga katanungan ukol sa moralidad

questions of good and evil and right and wrong --

-mga katanungan tungkol sa kabutihan at kasamaan, tama at mali-

are questions about which science officially has no opinion.

ay mga katanungan kung saan ang siyensya ay walang opinyon.

It's thought that science can help us

Isang pagkakaunawa na ang siyensya ay nakatutulong

get what we value,

upang makamtan ang mga bagay na mahalaga

but it can never tell us what we ought to value.

subalit hindi nito kayang patunayan ang nararapat nating pahalagahan.

And, consequently, most people -- I think most people

Sa gayon, karamihan ng mga tao –- sa aking palagay

probably here -- think that science will never answer

maaring karamihan dito – ay nagiisip na ang siyensya ay hindi kailanman masasagot

the most important questions in human life:

ang pinakamahalagang mga katanungan sa buhay ng tao.

questions like, "What is worth living for?"

mga katanugan tulad ng, “Ano ang ikahahalaga ng buhay?

"What is worth dying for?"

“Ano ang ikabubuwis ng isang buhay?”

"What constitutes a good life?"

“Ano ang bumubuo sa isang mabuting na pamumuhay?”

So, I'm going to argue

Kung sa gayon, aking patutunayan na

that this is an illusion -- that the separation between

isa itong ilusyon -- ang pagitan ng

science and human values is an illusion --

siyensya ang pagpapahalaga ay isang ilusyon --

and actually quite a dangerous one

at sa katunayan ay tila mapanganib na ilusyon

at this point in human history.

sa ating panahon ngayon.

Now, it's often said that science

Kalimitang binabanggit na ang siyensya

cannot give us a foundation for morality and human values,

ay kailanman hindi maaaring magbigay ng pundasyon para sa moralidad at pagkataong pagpapahalaga,

because science deals with facts,

dahil ang siyensya ay paukol sa mga naitatag na katotohanan,

and facts and values seem to belong to different spheres.

at ang katotohanan at pagpapahalaga ay kabilang sa magkaibang kategorya.

It's often thought that there's no description

Madalas maisip na walang deskripsiyon

of the way the world is

ang daigdig

that can tell us how the world ought to be.

kung saan, ito ay maaaring makapagsabi kung paano ang daigdig ay nararapat maging.

But I think this is quite clearly untrue.

Ngunit, sa aking palagay, ito ay malinaw na kabulaanan.

Values are a certain kind of fact.

Ang pagpapahalaga ay isang tiyak na uri ng katotohanan.

They are facts about the well-being of conscious creatures.

Ito ay ang mga katotohan ukol sa kapakanan ng bawat nilalang.

Why is it that we don't have ethical obligations toward rocks?

Bakit wala tayong etikal na obligasyon tungo sa mga bato?

Why don't we feel compassion for rocks?

Bakit wala tayong nararamdamang pagkahabag para sa mga bato?

It's because we don't think rocks can suffer. And if we're more

Ito ay sa kadahilanang alam natin na hindi nakararanas ng pagdurusa ang mga bato. At kung higit tayong

concerned about our fellow primates

nagmamalasakit sa ating kapwa nilalang

than we are about insects, as indeed we are,

kumpara sa mga insekto, at gayun nga

it's because we think they're exposed to a greater range

ito ay dahil alam natin na sila ay nakararanas ng mas malawak

of potential happiness and suffering.

na potenyal para sa ligaya at pagdurusa.

Now, the crucial thing to notice here

Ngayon, ang napakaimportanteng pansin dito

is that this is a factual claim:

ay ito nababatay sa katotohanan.

This is something that we could be right or wrong about. And if we

Ito ay isang bagay na maari tayong maging tama o mali. At kung tayo ay

have misconstrued the relationship between biological complexity

may maling konsepto ukol sa relasyon sa pagitan ng biyolohikal na kompleksidad

and the possibilities of experience

at ang posibilidad ng karanasan

well then we could be wrong about the inner lives of insects.

maaring magkamali nga tayo ukol sa detalye ng buhay ng mga insekto.

And there's no notion,

At walang paniwala

no version of human morality

walang bersyon ng makataong moralidad

and human values that I've ever come across

at pagpapahalaga na kailanman ay aking nabatid

that is not at some point reducible

na sa isang banda ay hindi maaring isimplika

to a concern about conscious experience

sa pagintindi ukol sa magkamalay na karanasan

and its possible changes.

at ang posibleng pagbabago ng mga ito.

Even if you get your values from religion,

Kahit na ang iyong pagpapahalaga ay mula sa relihiyon,

even if you think that good and evil ultimately

kahit na iyong iniisip na ang kabutihan at kasamaam ay sa huli

relate to conditions after death --

maiuugnay sa kalagayan pagkatapos ng kamatayan --

either to an eternity of happiness with God

alinman sa walang-hanggang kaligayahan sa piling ng Diyos

or an eternity of suffering in hell --

o ang walang-hanggang pagdurusa sa impyerno --

you are still concerned about consciousness and its changes.

ikaw ay sadyang may malasakit sa diwa at sa mga pagbabago nito.

And to say that such changes can persist after death

At kung masasabi na ang mga pagbabagong ito ay mananatili kahit matapos ang kamatayan

is itself a factual claim,

ay isang batid na katotohanan

which, of course, may or may not be true.

na tiyak na maaring mali o tama.

Now, to speak about the conditions of well-being

Ngayon, patungkol sa kondisyon ng kapakanan ng

in this life, for human beings,

katauhan sa buhay na ito,

we know that there is a continuum of such facts.

alam natin na mayroong mga batid na katotohanan.

We know that it's possible to live in a failed state,

Alam natin na posibleng mamuhay sa isang bigong kalagayan

where everything that can go wrong does go wrong --

kung saan ang lahat na maaring magkamali ay sadyang nagkakamali --

where mothers cannot feed their children,

kung saan ang mga ina ay hindi kayang pakainin ang kayang mga anak

where strangers cannot find the basis for peaceful collaboration,

kung saan ang mga estranghero ay walang makitang basehan para sa mapayapang pakikitungo

where people are murdered indiscriminately.

kung saan ang mga tao ay walang-awang napapaslang

And we know that it's possible to move along this continuum

At alam nating posibleng kumilos pasulong sa ganitong palakad

towards something quite a bit more idyllic,

patungo sa payapa't maligayang kondisyon

to a place where a conference like this is even conceivable.

sa lugar kung saan ang mga pagtitipon gaya nito ay maaaring maganap

And we know -- we know --

At alam natin -- alam natin --

that there are right and wrong answers

na mayroong wasto at maling kasagutan

to how to move in this space.

at kung paano kumilos sa ating kinalalagyan.

Would adding cholera to the water be a good idea?

Ang pagdaragdag ng cholera sa tubig ay isa bang mabuting ideya?

Probably not.

Marahil ay hindi.

Would it be a good idea for everyone to believe in the evil eye,

Mahusay na ideya ba kung ang lahat ay maniniwala sa demonyong mata

so that when bad things happened to them

at kung sakaling may masamang mangyari sa kanila

they immediately blame their neighbors? Probably not.

ay agad-agad nilang ibibintang sa kalapit-bahay? Marahil ay hindi.

There are truths to be known

May mga katotohanan na maaaring malaman

about how human communities flourish,

patungkol sa kung paano ang komunidad ay posibleng umunlad,

whether or not we understand these truths.

maintindihan man natin o hindiang ganitong uri ng katotohanan.

And morality relates to these truths.

At ang moralidad ay may kaugnayan sa mga katotohanan na ito.

So, in talking about values we are talking about facts.

Kung gayon, sa pagtatalakay ukol sa pagpapahalaga, tayo ay nagididskusyon ukol sa katotohanan.

Now, of course our situation in the world can be understood at many levels --

Ngayon, marapat lamang na ang ating sitwasyon ay maaring maintindihan sa ibat-ibang antas --

from the level of the genome

mula sa antas ng 'genome'

on up to the level of economic systems

hanggang sa lebel ng sistemang ekonomikal

and political arrangements.

at politikal na usapin.

But if we're going to talk about human well-being

Ngunit kung tayo ay magtatalakay ukol sa kapakanan ng bawat nilalang

we are, of necessity, talking about the human brain.

tayo ay, dahil sa pangagailangan, tumutukoy sa utak ng tao.

Because we know that our experience of the world and of ourselves within it

Dahil alam natin na ang ating karanasan sa mundo and ang ating persepsiyon ng ating sarili mula dito

is realized in the brain --

ay mauunawaan sa pagsasaliksik sa utak --

whatever happens after death.

kung ano man ang mangyari pagkatapos ng kamatayan.

Even if the suicide bomber does get 72 virgins in the afterlife,

Kahit pa ang isang suicide bomber ay makakuha ng 72 na birhen sa pangalawang buhay

in this life, his personality --

sa buhay na ito, ang kanyang personalidad --

his rather unfortunate personality --

marahil ang kanyang masaklap na personalidad --

is the product of his brain.

ay produkto ng kanyang utak.

So the contributions of culture --

Kung gayon, ang mga kontribusyon ng kultura --

if culture changes us, as indeed it does,

kung ang kultura ay nakapagbabago sa atin, ay siya nga,

it changes us by changing our brains.

ito ay nakapagbabago habang naiiba ang ating utak.

And so therefore whatever cultural variation there is

Kung gayon, anumang pagkakaiba ng kultura mayroon

in how human beings flourish

sa kung paano napauunlad ang sangkatauhan

can, at least in principle, be understood

ay maari, kahit sa prinsipyo, lubusang maintindihan

in the context of a maturing science of the mind --

sa konteksto ng masulong na pananaliksik sa siyensya --

neuroscience, psychology, etc.

neuroscience,sikolohiya, etc.

So, what I'm arguing is that

Ang aking argumento ay

value's reduced to facts --

mabago ang konsepto ng pagpapahalaga tungo sa katotohanan --

to facts about the conscious experience

katotohanan ukol sa mapangmalay na karanasan

of conscious beings.

ng sangkatauhan.

And we can therefore visualize a space

At kung gayon ay kaya nating masaisip ang lugar

of possible changes in the experience of these beings.

ng mga posibleng pagbabago sa karanasan ng mga tao.

And I think of this as kind of a moral landscape,

At marahil isa itong uri ng 'moral landscape',

with peaks and valleys that correspond

na may mga rurok at lambak na ummayon

to differences in the well-being of conscious creatures,

sa mga pagkakaiba ng bawat kapakanan ng mga nilalang,

both personal and collective.

kapwa personal at panlahat

And one thing to notice is that perhaps

At isang bagay ang mapupuna, marahil

there are states of human well-being

mayroong mga estado ng kagalingan o kapakanan

that we rarely access, that few people access.

na wala tayong kaalaman, na kaunti lamang ang nakaaalam

And these await our discovery.

At ito ay naghihintay ng ating pagdiskubre.

Perhaps some of these states can be appropriately called

Maaring ang ibang kalagayan ay marapat lamang matawag na

mystical or spiritual.

mistikal o ispiritual

Perhaps there are other states that we can't access

Marahil may mga ibang kalagayan na hindi natin kayang tugunan

because of how our minds are structured

dahil sa kung paano ang ating pag-iisip ay naka istruktura

but other minds possibly could access them.

subalit may mga ibang pag-iisip na maaring makapag-alam nito.

Now, let me be clear about what I'm not saying. I'm not saying

Ngayon, nais kong bigyang linaw ang mga bagay na hindi ko ibig sabihin. Hindi ko sinasabi

that science is guaranteed to map this space,

na ang siyensya ay may garantiyang mabalangkas ang espasyong ito,

or that we will have scientific answers to every

o marahil ay may mga siyentipikong kasagutan sa bawat

conceivable moral question.

malikhang tanong ukol sa moralidad

I don't think, for instance, that you will one day consult

Hindi ko lubos maisip, halimbawa, na isang araw ay maaaring

a supercomputer to learn whether you should have a second child,

makonsulta ang isang 'supercomputer' upang malaman kung ikaw ay magkakaroon ng pangalawang anak,

or whether we should bomb Iran's nuclear facilities,

o kaya naman ay kung nararapat na mabomba ang kagamitang nuklear ng Iran,

or whether you can deduct the full cost of TED as a business expense.

o kaya naman ay kung maibabawas ang buong halaga ng TED sa negosyong ito

(Laughter)

(tawanan)

But if questions affect human well-being

Ngunit kung ang mga katanungan ay nauukol sa kapakanan ng mga nilalang

then they do have answers, whether or not we can find them.

samakatuwid ay mayroon itong mga kasagutan, mahanap man natin ito o hindi.

And just admitting this --

At kung tanggapin lamang natin nang buong loob --

just admitting that there are right and wrong answers

tanggapin lamang natin na mayroong wasto at maling kasagutan

to the question of how humans flourish --

sa mga katanungan ukol sa pagpupunyagi ng katauhan

will change the way we talk about morality,

maiiba ang ating persepsyon tungkol sa moralidad.

and will change our expectations

at tuluyang mababago ang ating inaasahan patungkol

of human cooperation in the future.

sa pagkakaisa ng sangkatauhan sa hinaharap.

For instance, there are 21 states in our country

Halimbawa, mayroong 21 na estado sa ating bansa

where corporal punishment in the classroom is legal,

kung saan ang kaparusahan sa silid-aralan ay itinuturing na legal,

where it is legal for a teacher to beat a child with a wooden board, hard,

kung saan legal para sa isang guro ang saktan ang bata gamit ang kahoy na tabla,

and raising large bruises and blisters and even breaking the skin.

at magdulot ng malalaking pasa at sugat, lalo pa at sugatan ito nang malalim

And hundreds of thousands of children, incidentally,

and libo-libong kabataan ang

are subjected to this every year.

nakararanas nito bawat taon.

The locations of these enlightened districts, I think, will fail to surprise you.

Ang lokasyon ng mga distritong ito ay marahil makakapag-gulat sa inyo

We're not talking about Connecticut.

Hindi ito sa Connecticut.

And the rationale for this behavior is explicitly religious.

At ang makatwirang paliwanag dito ay tahasang nagmumula sa relihiyon

The creator of the universe himself

Siya na naglikha sa daigdig

has told us not to spare the rod,

ang nagsabi sa atin na maging mahigpit

lest we spoil the child --

o palakhin sa layaw ang bata --

this is in Proverbs 13 and 20, and I believe, 23.

ito ay nasa Proverbs 13 at 20, at sa aking paniniwala sa 23

But we can ask the obvious question:

Ngunit kaya nating magtanong ng mga katanungang humihingi ng kasagutan:

Is it a good idea, generally speaking,

Isa bang mabuting ideya, sa pangkalahatan

to subject children to pain

na padanasin ng sakit ang bata

and violence and public humiliation

gayundin ng karahasan at kahihiyan

as a way of encouraging healthy emotional development

upang himukin ang emosyonal na kalusugan at pag-unlad

and good behavior?

at magkaroon ng mabuting pag-asal?

(Laughter)

(tawanan)

Is there any doubt

Mayroon bang alinlangan

that this question has an answer,

na ang huwstiyon na ito ay may kasagutan,

and that it matters?

at may kahalagahan?

Now, many of you might worry

Ngayon, maaring marami sa inyo ang nababahala

that the notion of well-being is truly undefined,

na ang pagkahiwatig sa kabutihan/kapakanan ng sangkatauhan ay walang sapat na kahulugan

and seemingly perpetually open to be re-construed.

at maaring lubos na nangangailangan ng pagsasa-ayos

And so, how therefore can there be an

Kung sa gayon, paano maaaring magkaroon ng

objective notion of well-being?

tiyak na layon ang kabutihan o kapakanan ng sangkatauhan?

Well, consider by analogy, the concept of physical health.

Buweno, nilay-nilayin sa pamamagitan ng analohiya, ang konsepto ng pisikal na kalusugan.

The concept of physical health is undefined.

Ang konsepto ng pisikal na kalusugan ay walang karampatang kahulugan.

As we just heard from Michael Specter, it has changed over the years.

Ating narining mula kay Michael Specter, na itoy tuluyang nagbago sa paglipas ng mga taon.

When this statue was carved

Nang ang bantayog na ito ay inukit

the average life expectancy was probably 30.

ang pamantayan ng haba ng buhay ay marahil nasa 30

It's now around 80 in the developed world.

Ngayon ito ay nasa 80 sa maunlad na mga bansa.

There may come a time when we meddle with our genomes

Maaring dumating ang panahon na tayo ay magkaroon ng sapat na kaalaman tungkol sa ating 'genomes'

in such a way that not being able to run a marathon

sa paraang ang mga taong hindi na kayang tumakbo sa maraton

at age 200 will be considered a profound disability.

sa edad na 200 ay masasabing malubhang kapansanan

People will send you donations when you're in that condition.

Ang mga tao ay magbibigay ng donasyon sa mga taong may ganoong kondisyon.

(Laughter)

(tawanan)

Notice that the fact that the concept of health

Bigyang pansin ang katotohanan sa konsepto ng kalusugan

is open, genuinely open for revision,

ay bukas sa diskusyon at rebisyon

does not make it vacuous.

ay nangangahulugan lamang na ito ay may katutunan

The distinction between a healthy person

Ang pagkakaiba sa pagitang ng malusog na tao

and a dead one

at ng patay

is about as clear and consequential as any we make in science.

ay sobang linaw at may katugurang resulta tulad ng anumang adhikain sa siyensya.

Another thing to notice is there may be many peaks on the moral landscape:

Isa pang bagay na dapat bigyang pansin ay ang mga rurok sa 'moral landscape'

There may be equivalent ways to thrive;

Maaaring may mga katumbas na paraan upang magtagumpay;

there may be equivalent ways to organize a human society

maaring may mga katumbas na paraan upang maayos ang lipunan

so as to maximize human flourishing.

upang ating lubos na mapakinabangan ang pagunlad ng sangkatauhan.

Now, why wouldn't this

Ngayon, bakit maaari nitong

undermine an objective morality?

itaguyod ang layon tungo sa moralidad?

Well think of how we talk about food:

Bueno, isipin na lamang ang usapin sa pagkain:

I would never be tempted to argue to you

Marahil ay wala nang dahilan upang isiwalat ang argumentong

that there must be one right food to eat.

may iisang klase ng pagkain ang nararapat lamang kainin.

There is clearly a range of materials

Na mayroong malinaw na klase ng komposisiyon

that constitute healthy food.

na nagbubuo sa nakapagpapalusog na pagkain

But there's nevertheless a clear distinction

Ngunit, mayroong malinaw na pagkakaiba

between food and poison.

sa pagitan ng pagkain at lason.

The fact that there are many right answers

Sa katotohanan na mayroong mga tamang kasagutan

to the question, "What is food?"

sa tanong na, "Ano ang pagkain?"

does not tempt us

hindi na ito nakapagdudulot ng iba pang usapin

to say that there are no truths to be known about human nutrition.

upang masabi na walang katotohanan na dapat maisawalat ukol sa nutrisyon.

Many people worry

Maraming tao ang nababahala

that a universal morality would require

na ang isang unibersal na moralidad ay mangangailangan ng

moral precepts that admit of no exceptions.

moral na mga kautusan na walang katiwalisan.

So, for instance, if it's really wrong to lie,

Halimbawa, kung talagang mali ang magsinugaling,

it must always be wrong to lie,

dapat lamang na palaging maging mali ang magsinugaling,

and if you can find an exception,

at kung makahanap man ng katiwalisan

well then there's no such thing as moral truth.

marahil wala ngang bagay na tulad ng moral na katotohanan.

Why would we think this?

Bakit naman natin ito maiisip?

Consider, by analogy, the game of chess.

Pagisipan natin sa pamamagitan ng analohiya, ang larong 'chess'

Now, if you're going to play good chess,

Ngayon, kung ikaw ay maglalaro ng chess

a principle like, "Don't lose your Queen,"

ang tuntunin na, "Huwag mong iwala ng Reyna,"

is very good to follow.

ay isang mabuting tuntunin,

But it clearly admits some exceptions.

Ngunit, malinaw na ito ay may mga katiwalisan

There are moments when losing your Queen is a brilliant thing to do.

May mga pagkakataon na ang pagakawala sa iyong Queen ay mabuting galaw.

There are moments when it is the only good thing you can do.

May mga pagkakataon na ito lamang ang mabuting gawin.

And yet, chess is a domain of perfect objectivity.

At ang chess ay may iisa lamang perpektong layunin.

The fact that there are exceptions here does not

Ang katotohanan na may eksepsyon dito ay hindi sapat

change that at all.

upang mabago ito.

Now, this brings us to the sorts of moves

Kung gayon, ating maiisip ang ibat-ibang gawain

that people are apt to make in the moral sphere.

na nararapat lamang gawin ng mga tao alang-ala sa moralidad.

Consider the great problem of women's bodies:

Bilang halimbawa ang isyu tungkol sa katawan ng mga kababaihan

What to do about them?

Ano ang nararapat gawin sa mga ito?

Well this is one thing you can do about them:

Bueno, ito ang isa sa mga maaring gawin tungkol dito:

You can cover them up.

Takpan ang mga ito.

Now, it is the position, generally speaking, of our intellectual community

Ang pangkalahatang posisyon ng intelektuwal na komunidadad

that while we may not like this,

na kahit hindi man natin ito magustuhan,

we might think of this as "wrong"

maaring maisip natin na ito ay "mali"

in Boston or Palo Alto,

sa Boston o sa Palo Alto,

who are we to say

sino ba tayo upang magsabi

that the proud denizens of an ancient culture

na ang mga dakilang mamamayan ng sinaunang kultura

are wrong to force their wives and daughters

ay nagkamali sa pagpupursigi na ipilit ang kanilang mga asawa't anak

to live in cloth bags?

na ibalot sa tela ang buo nilang katawan?

And who are we to say, even, that they're wrong

At sino tayo upang magsabi, na kahit sila man ay nagkamali

to beat them with lengths of steel cable,

upang manakit gamit ang bakal na kable,

or throw battery acid in their faces

o buhusan ng asido ang mukha ng kanilang mga biktima

if they decline the privilege of being smothered in this way?

kung iiwasan ng mga kababaihan ang tila isang pribilehiyo upang matrato ng gayon?

Well, who are we not to say this?

Bueno, sino nga ba tayo upang hindi ito banggitin?

Who are we to pretend

Sino tayo upang magsi-walang bahala

that we know so little about human well-being

na kaunti lamang ang ating nalalaman ukol sa kabutihan o kapakanan ng sangkatauhan

that we have to be non-judgmental about a practice like this?

na hindi tayo dapat maging mapanghusga sa mga gawaing tulad nito?

I'm not talking about voluntary wearing of a veil --

Hindi ko tinutukoy ang boluntaryong pagsuot ng belo --

women should be able to wear whatever they want, as far as I'm concerned.

ang mga kababaihan ay may karapatang isuot ang anumang gusto nilang isuot, sa aking palagay.

But what does voluntary mean

Ngunit ano nga ba ang kahulugan ng boluntaryo

in a community where,

sa isang komunidad kung saan,

when a girl gets raped,

ang mga kababaihan ay nagagahasa,

her father's first impulse,

at ang unang udyok ng kanyang ama

rather often, is to murder her out of shame?

kadalasan ay ang paslayin ang anak nito dahil sa kahihiyan?

Just let that fact detonate in your brain for a minute:

Mangyaring sumuwalat ang katotohanang ito sa inyong utak kahit isang minuto lamang:

Your daughter gets raped,

Ang iyong anak ay nagahasa,

and what you want to do is kill her.

at ang tanging nilalayon mong gawin ay ang patayin siya.

What are the chances that represents

Sa anong pagkakataong mailalarawan nito ang

a peak of human flourishing?

matagumpay na pagunlad ng sangkatauhan?

Now, to say this is not to say that we have got the

Bueno, ang pagbanggit sa katotohanang ito ay hindi nangangahulugang mayroon tayong

perfect solution in our own society.

perpektong solusyon sa ating lipunan.

For instance,

Halimbawa,

this is what it's like to go to a newsstand almost anywhere

ito ang kalimitang makikita natin sa mga tindahan ng pahayagan

in the civilized world.

sa sibilisadong lipunan

Now, granted, for many men

Ngayon, maaring para sa karamihan ng mga kalalakihan

it may require a degree in philosophy to see something wrong with these images.

na marahil ay kinakailangang magkaroon ng mataas na antas ng edukasyon sa Pilosopiya upang malaman na mayroon ngang mali sa mga imaheng ito.

(Laughter)

(tawanan)

But if we are in a reflective mood,

Subalit kung tayo naman any mag muni-muni

we can ask,

maaari tayong magtanong,

"Is this the perfect expression

"Ito ba ang wasto at perpektong paraan upang ipahayag

of psychological balance

ang konsepto ng balanseng sikolohiya

with respect to variables like youth and beauty and women's bodies?"

na may konsiderasyon sa mga bagay tulad ng kabataan, kagandahan at katawan ng mga kababaihan?"

I mean, is this the optimal environment

Ang ibig kong sabihin ay ito ba ang pinakamainam na kapaligiran

in which to raise our children?

upang palakihin natin ang ating mga anak?

Probably not. OK, so perhaps there's some place

Marahil ay hindi. Maaari ngang may mga parte

on the spectrum

ng ekspektro

between these two extremes

sa pagitan ng dalawang sukdulan

that represents a place of better balance.

na naglalarawan ng isang lugar para sa mas wastong balanse.

(Applause)

(palakpakan)

Perhaps there are many such places --

Maaaring mayroon ngang gayong mga lugar --

again, given other changes in human culture

muli, isaisip nag ibang mga pagbabago sa ating kultura

there may be many peaks on the moral landscape.

maaring marami ngang mga rurok sa moral na espasyo

But the thing to notice is that there will be

Ngunit, ating mapapansin na mayroon pang

many more ways not to be on a peak.

mas maraming paraan upang hindi maging kabilang sa rurok.

Now the irony, from my perspective,

Ngunit ang kabalintunaan, sa aking palagay

is that the only people who seem to generally agree with me

ay pangkalahatan, ang tanging mga taong sumasang-ayon sa akin

and who think that there are right and wrong answers to moral questions

at sila na nagiisip na mayroon ngang wasto at maling kasagutan sa mga katanungang moral

are religious demagogues of one form or another.

sila pa ang mga uri ng anumang relihiyosong demagogo.

And of course they think they have right answers to moral questions

At malamang, iniisip nila na mayroon ngang wastong kasagutan sa mga moral na tanong.

because they got these answers from a voice in a whirlwind,

dahil nakuha nila ang mga kasagutang ito mula sa tinig ng ipoipo

not because they made an intelligent analysis of the causes

hindi dahil silay ay lumikha ng isang intelihenteng pagsusuri sa mga sanhi

and condition of human and animal well-being.

at ang kondisyon ng sangkautahan maging ang mga kapakanan ng mga hayop.

In fact, the endurance of religion

Sa katunayan, ang katatagan ng relihiyon

as a lens through which most people view moral questions

bilang lente sa pagtanaw ng karamihan ng mga tao sa tanong ukol sa moralidad

has separated most moral talk

ay nagdulot ng paghihiwalay ng karamihan ng mga isyu ukol sa moralidad

from real questions of human and animal suffering.

mula sa tunay na mga katanungan ukol sa sangkatauhan at pagdurusa ng mga hayop.

This is why we spend our time

Ito ang dahilan kung bakit natin ginamit ang ating oras

talking about things like gay marriage

upang pag-usapan ang mga isyu tulad ng pagkpapakasal ng mga homoseksuwal

and not about genocide or nuclear proliferation

at hindi patungkol sa pagpaslang sa mga lahi o paglaganap ng nuklear

or poverty or any other hugely consequential issue.

o kahirapan o anumang higit na importanteng pagdudulot ng mga isyu.

But the demagogues are right about one thing: We need

Ngunit ang mga relihiyosong demigogo ay tunay na may iisang wastong ideya: Kailangan natin

a universal conception of human values.

ng pangkalahatang pang-unawa ukol sa pagpapahalaga ng sangkatauhan.

Now, what stands in the way of this?

Ngayon,ano ang nagsisilbing hadlang dito?

Well, one thing to notice is that we

Bueno, mapapansin natin na tayo ay

do something different when talking about morality --

may ibang paggawi sa tuwing naguusap tayo tungkol sa moralidad --

especially secular, academic, scientist types.

higit pa sa sekular, akademiko at siyentipong perspektibo

When talking about morality we value differences of opinion

Sa tuwing naguusap tayo ukol sa moralidad, ating pinahahalagahan ang mga pagkakaiba ng opinyon

in a way that we don't in any other area of our lives.

sa paraang hindi tulad sa ibang aspeto ng ating buhay.

So, for instance the Dalai Lama gets up every morning

Halimbawa, ang Dalai Lama ay gumigising sa bawat umaga

meditating on compassion,

ang nagninilay ukol sa pagkahabag sa sangkatauhan,

and he thinks that helping other human beings is an integral component

at iniisip niya na ang pagtulong sa kapwa tao ay isang napakahalang sangkap

of human happiness.

upang makamit ang tunay na kaligayahan.

On the other hand, we have someone like Ted Bundy;

Sa kabilang banda, may mga taong tulad ni Ted Bundy;

Ted Bundy was very fond of abducting and raping

Si Ted Bundy ay hibang sa pagdukot at pang-gagahasa

and torturing and killing young women.

at pag papahirap at pagpaslang sa mga biktima nitong batang babae.

So, we appear to have a genuine difference of opinion

Kung sa gayon, lumalabas na mayroon nga tayong tunay na pagkakaiba ng opinyon

about how to profitably use one's time.

kung paano natin magamit nang wasto ang ating oras.

(Laughter)

(tawanan)

Most Western intellectuals

Karamihan sa mga intelektuwal mula sa kanluraning bansa.

look at this situation

ay may pagkaunawa sa sitwasyong ito

and say, "Well, there's nothing for the Dalai Lama

at may kalimitang opinyon "Bueno, hindi masasabing

to be really right about -- really right about --

lubos na kawastuhan ang gawain ng Dalai Lama --

or for Ted Bundy to be really wrong about

o kay Ted Bundy upang masabi na tunay ngang kasamaan

that admits of a real argument

at ito'y patunay lamang sa inihaing argumento

that potentially falls within the purview of science.

na may potensyal masaklaw ng siyensya.

He likes chocolate, he likes vanilla.

Gusto niya ng tsokolate, ang isa naman ay gusto ang banila.

There's nothing that one should be able to say to the other

Walang masasabi ang isa sa kanyang kapwa

that should persuade the other."

na may layong ma-himok ang isa.

Notice that we don't do this in science.

Mapapansin ding hindi natin gawain ito sa siyensya.

On the left you have Edward Witten.

Sa kaliwa, ay si Edward Witten.

He's a string theorist.

Siya ay isang 'string theorist'.

If you ask the smartest physicists around

Kung tatanungin ang pinakamatatalinong pisisista

who is the smartest physicist around,

kung sino nga ang pinakamatalino sa kanila,

in my experience half of them will say Ed Witten.

sa aking karanasan, kalahati sa kanila ay magsasabi na si Ed Witten.

The other half will tell you they don't like the question.

Samantalang, ang kalahati ay magsasabing hindi nila gusto ang tanong.

(Laughter)

(tawanan)

So, what would happen if I showed up at a physics conference

Bueno, ano ang mangyayari kung dumalo ako sa isang pagtitipon ng mga pisisista

and said,"String theory is bogus.

at aking sinabi, "Walang kabuluhan ang 'String Theory' "

It doesn't resonate with me. It's not how I chose to

Hindi ito sumasalamin sa aking paniniwala. Hindi ito ang aking pipiliin

view the universe at a small scale.

upang tingnan ang sandaigdig.

I'm not a fan."

Hindi ako tagasunod ng paniniwalang ito."

(Laughter)

(tawanan)

Well, nothing would happen because I'm not a physicist;

Bueno, walang mangyayari dahil hindi naman ako isang pisisista;

I don't understand string theory.

Wala akong sapat na pag-unawa sa 'string theory'

I'm the Ted Bundy of string theory.

Ako ay ang Ted Bundy ng 'string theory'

(Laughter)

(tawanan)

I wouldn't want to belong to any string theory club that would have me as a member.

Hindi ko nanaising mapabilang sa anumang grupo na naniniwala dito.

But this is just the point.

Ngunit hindi ito ang punto.

Whenever we are talking about facts

Sa tuwing tayo ay may diskusyon ukol sa katotohanan,

certain opinions must be excluded.

may mga tiyak na uri ng opinyon na dapat itanggi.

That is what it is to have a domain of expertise.

Ito ang kahulugan nga pagkakaroon ng kadalubhasaan.

That is what it is for knowledge to count.

Ito ang patakaran upang ang karunungan ay mapabilang.

How have we convinced ourselves

Paano natin natanggap sa ating mga sarili

that in the moral sphere there is no such thing as moral expertise,

na sa moral na usapin ay walang anuman patungkol sa moral na pagkadalubhasa

or moral talent, or moral genius even?

o moral na talento o marahil, moral na kabihasaan?

How have we convinced ourselves

Paano natin natanggap sa ating mga sarili

that every opinion has to count?

na ang bawat opinyon ay nararapat lamang na mapabilang?

How have we convinced ourselves

Paano natin natanggap sa ating mga sarili

that every culture has a point of view

na ang bawat kultura ay may kanya-kanyang perspektibo

on these subjects worth considering?

sa mga usaping kailangang bigyang tugon o halaga?

Does the Taliban

Ang Taliban ba

have a point of view on physics

ay may palagay ukol sa pisika

that is worth considering? No.

na nararapat pag-sangayunan? Hindi.

(Laughter)

(tawanan)

How is their ignorance any less obvious

Paanong ang kanilang pagka-ignorante ay labis ngang kapansin-pansin

on the subject of human well-being?

sa mga isyu ukol sa kabutihan at kapakanan ng sangkatauhan?

(Applause)

(palakpakan)

So, this, I think, is what the world needs now.

Bueno, ito ang higit kailangan ng ating daigdig sa ngayon.

It needs people like ourselves to admit

Kailangan nito ang mga taong tulad natin na tanggapin

that there are right and wrong answers

na mayroon ngang wasto at maling kasagutan

to questions of human flourishing,

ukol sa mga huewstiyon tungkol sa pagunlad ng sangkatauhan,

and morality relates

at ang moralidad ang nauugnay

to that domain of facts.

sa kabuuan ng katotohanan.

It is possible

Ito ay posible

for individuals, and even for whole cultures,

para sa mga indibidual, pati na sa kabuuan ng mga kultura,

to care about the wrong things,

upang magmalasakit patungkol sa mga bagay na mali

which is to say that it's possible for them

at gayun nga isang posibilidad upang tayo ay

to have beliefs and desires that reliably lead

magkaroon ng paniniwala at paghahangad upang sa huli ay mawakasan na

to needless human suffering.

ang walang-katuturang pagdurusa ng sangkatauhan.

Just admitting this will transform our discourse about morality.

Ang pagtanggap lamang sa katotohanang ito ang maaring mapagpabago sa takbo ng diskusyon ukol sa moralidad.

We live in a world in which

Tayo ay namumuhay sa isang mundo kung saan

the boundaries between nations mean less and less,

ang pagitan sa bawat bansa ay unti-unting nababawasan,

and they will one day mean nothing.

and darating ang araw na mawawalan ito ng kahulugan.

We live in a world filled with destructive technology,

Tayo ay namumuhay sa mundo puno ng mapaminsalang teknolohiya

and this technology cannot be uninvented;

at ang teknolohiyang ito ay hindi kailanman maibabalik sa una nitong porma;

it will always be easier

higit na mas mainam at madali

to break things than to fix them.

ang pagsira sa mga bagay kaysa sa pag-ayos ng mga ito.

It seems to me, therefore, patently obvious

At kapansin-pansin nga, para sa akin

that we can no more

na hindi na natin kailangan pang

respect and tolerate

irespeto at hayaan na lamang

vast differences in notions of human well-being

ang mga pagkaka-iba ng pag-unawa ukol sa kabutihan o kapakanan ng sangkatauhan

than we can respect or tolerate vast differences

higit sa ating pagrespeto o pag-ubaya sa malawak na pag-kakaiba

in the notions about how disease spreads,

sa mga pag-unawa ukol sa kung paano lumalaganap ang sakit,

or in the safety standards of buildings and airplanes.

o sa pamantayang kaligtasan ng mga gusali at eroplano.

We simply must converge

Kailangan nating makialam

on the answers we give to the most important questions in human life.

sa mga kasagutang nagdudulot ng pinakamahahalagang katanungan sa ating buhay.

And to do that, we have to admit that these questions have answers.

At para maisagawa ito, kailangan nating tanggapin na ang mga katanungang ito ay may wastong kasagutan,

Thank you very much.

Maraming salamat.

(Applause)

(palakpakan)

Chris Anderson: So, some combustible material there.

Chris Anderson: Bueno, tunay ngang isang nakagugulat na diskurso.

Whether in this audience or people elsewhere in the world,

Maging sa ating tagapanood o sinuman sa daigdig,

hearing some of this, may well be doing the

ang mga nakikinig nito ay marahil

screaming-with-rage thing, after as well, some of them.

namumuhi, maari nga ang ilan sa kanila.

Language seems to be really important here.

Ang lengguwahe ay nagsisilbing mahalagang punto rito.

When you're talking about the veil,

Kapag ikaw ay nag-uulat ukol sa belo,

you're talking about women dressed in cloth bags.

ikaw ay tumutukoy sa mga kababaihang nakabalot ng tela.

I've lived in the Muslim world, spoken with a lot of Muslim women.

Ako ay nanirahan sa lugar ng mga Muslim, nakipag-usap sa maraming kababaihan doon.

And some of them would say something else. They would say,

At ilan sa kanila ay magsasabi

"No, you know, this is a celebration

"Hindi, alam mo ba na ito ay isang uri ng pagpupunyagi

of female specialness,

ng kahalagahan ng mga kababaihan,

it helps build that and it's a result of the fact that" --

ito ay nakakatulong sa pagbuo nito at isa ngang resulta ng gayong katotohanan na" --

and this is arguably a sophisticated psychological view --

at ito marahil ay isang sopistikadong sikolohikal na pagpuna --

"that male lust is not to be trusted."

"na ang kalibugan ng mga lalaki ay hindi dapat pagkatiwalaan"

I mean, can you engage in a conversation

Ang ibig kong sabihin ay, ang pagkakaroon ng ganoong klaseng pag-uusap

with that kind of woman without seeming kind of cultural imperialist?

sa isang babae na katulad noon kahit pa iwasan ang posibilidad ng pagiging imperyalista sa kultural na konteksto.

Sam Harris: Yeah, well I think I tried to broach this in a sentence,

Sam Harris: Gayun na nga, sinubukan kong ipahiwatig ito sa isang pangungusap,

watching the clock ticking,

habang nagaalala sa oras,

but the question is:

ngunit ang tanong ay:

What is voluntary in a context

Ano ang boluntaryo sa isang konteksto

where men have certain expectations,

kung saan ang mga kalalakihan ay may tiyak na ekspektasyon,

and you're guaranteed to be treated in a certain way

at ang tanging garantiya upang matrato sa malubhang paraan

if you don't veil yourself?

kung hindi ka magsuot ng belo?

And so, if anyone in this room

Bueno, kung sino man ang naririto

wanted to wear a veil,

na gustong magsuot ng belo

or a very funny hat, or tattoo their face --

o ng isang kakatwang sumbrelo, o kaya naman ay tato sa kanilang mukha --

I think we should be free to voluntarily do whatever we want,

Sa aking palagay ay nararapat lamang na maging malaya tayong gawin ang anumang naisin natin,

but we have to be honest about

ngunit kailangan nating maging totoo patungkol

the constraints that these women are placed under.

sa mga hadlang kung saan ang mga kababaihang ito ay nakararanas.

And so I think we shouldn't be so eager

At, naniniwala akong kailangan nating maging masigasig

to always take their word for it,

upang unawain ang anumang sabihin nila,

especially when it's 120 degrees out

lalo na at ganoon na lamang kainit sa lugar na iyon

and you're wearing a full burqa.

at ikaw ay nakasuot ng burqa.

CA: A lot of people want to believe in this

CA: Karamihan ay nagnanais na maniwala dito

concept of moral progress.

sa konsepto ng pag-unlad ng moralidad

But can you reconcile that?

Ngunit kaya mo bang pagtugmain ang mga ito?

I think I understood you to say that you could

Sa aking palagay ay naiintindihan kita sa iyong adhikaing

reconcile that with a world that doesn't become

itugma ito sa daigdig na hindi maaaring maging

one dimensional, where we all have to think the same.

isang dimensiyon, kung saan lahat tayo ay nararapat na magkaroon ng magkatulad na pang-unawa

Paint your picture of what

Ilarawan kung paano ang sitwasyon

rolling the clock 50 years forward,

50 taon sa hinaharap

100 years forward, how you would like to think of

100 taon sa hinaharap, pano mo maisasaisip

the world, balancing moral progress

ang daigdig, at ang pagbalanse ng pag-unlad ng moralidad

with richness.

nang may taglay na kapunyagian.

SH: Well, I think once you admit

SH: Bueno, sa aking palagay, sa pagkakataong iyong matanggap

that we are on the path toward understanding our minds

na tayo ay patungo sa landas ng pag-unawa sa ating pag-iisip

at the level of the brain in some important detail,

sa lebel ng ating pagkaintindi sa utak kasabay ng mga importanteng detalye nito

then you have to admit

gayon ay iyong matatanggap

that we are going to understand all of the positive

na ating mauunawaan ang lahat ng positibo

and negative qualities

at negatibong mga kalidad

of ourselves in much greater detail.

ng ating mga sarili, higit sa mas malalim na detalye.

So, we're going to understand positive social emotion

Kung gayon, ating matatamo ang pag-unawa sa positibong sosyal na emosyon

like empathy and compassion,

tulad ng pagdamay at pagkahabag

and we're going to understand the factors

at ating mauunawaaan ang mga sanhi

that encourage it -- whether they're genetic,

na naguusad ng mga damdaming ito -- ito man ay maging genetiko

whether they're how people talk to one another,

maging ito man ay kung paano makipag-usap ang bawat isa

whether they're economic systems,

maging ito man ay dulot ng sistemang ekonomikal

and insofar as we begin to shine light on that

at sa ating paglilinaw nito

we are inevitably going to converge

at sadyang tayo ay makikialam

on that fact space.

sa paglayon sa katotohanang ito.

So, everything is not going to be up for grabs.

Kung gayon, hindi lahat ay kaayunan.

It's not going to be like

Hindi mangyayari na kagaya ng

veiling my daughter from birth

pag-susuot ng belo ng aking anak mula pagkabata

is just as good as teaching her

ay kasing-buti ng pagtuturo sa kanya

to be confident and well-educated

upang magkaroon ng tiwala sa sarili at maging edukada

in the context of men who do desire women.

sa konteksto ng mga kalalakihan na naghahangad ng gayong klase ng mga kababaihan.

I mean I don't think we need an NSF grant to know

Ang nais kong ipahayag ay hindi nararapat na magkaroon pa ng NSF grant upang malaman ito

that compulsory veiling is a bad idea --

na ang sapilitang pagsusuot ng belo ay isang di kaaya-ayang ideya --

but at a certain point

ngunit sa ibang aspeto

we're going to be able to scan the brains of everyone involved

ating sisikayatin at susuriin ang utak ng mga kalahok sa paga-aaral na ito gamit ang scanner

and actually interrogate them.

at layuning tanungin ang bawat isa sa kanila.

Do people love their daughters

Mahal ba ng mga mgaulang ang kanilang mga anak na babae

just as much in these systems?

at patuloy na gayon kahit napapaligiran ng ganitong sistema?

And I think there are clearly right answers to that.

Sa aking palagay ay mayroong malinaw na mga kasagutan sa mga tanong na ito.

CA: And if the results come out that actually they do,

CA: At kung lumabas nga sa mga resulta na gayon,

are you prepared to shift your instinctive current judgment

handa ka bang baguhin ang iyong kasalukuyang paghusga

on some of these issues?

sa mga isyu na ito?

SH: Well yeah, modulo one obvious fact,

SH: Bueno, marahil humigit-kumulang

that you can love someone

na maari mong mahalin ang isang tao

in the context of a truly delusional belief system.

na may kaugnay na kahulugan sa pagiging delusional.

So, you can say like, "Because I knew my gay son

Kung gayon, maaaring masabi ng isa na, "Dahil alam kong ang aking homoseksuwal na anak,

was going to go to hell if he found a boyfriend,

na siya ay mapupunta sa impyerno sa oras na makatagpo niya ang kanyang nobyo,

I chopped his head off. And that was the most compassionate thing I could do."

marapat lamang na pugutan ko siya ng ulo. Ang pinaka-wasto na gawain upang ipakita ang aking pagkahabag.

If you get all those parts aligned,

Kung makukuha nating iwasto ang mga bagay na ganon

yes I think you could probably be feeling the emotion of love.

marahil ay oo, kaya ngang maramdaman ang emosyon ng pagmamahal.

But again, then we have to talk about

Subalit, sa muling paglilnaw sa usapin tungkol

well-being in a larger context.

sa kapakanan ng nakararami sa mas malawak na konteksto.

It's all of us in this together,

Tayo ay magkakasama sa layuning ito

not one man feeling ecstasy

hindi lamang ang isang tao na nakararanas ng lubos na kagalakan

and then blowing himself up on a bus.

at pagtitiwakal gamit ang bomba sa isang bus.

CA: Sam, this is a conversation I would actually love to

CA: Sam, isa itong usaping ninanais kong mapagpatuloy

continue for hours.

ng maraming oras.

We don't have that, but maybe another time. Thank you for coming to TED.

Ngunit hindi sapat ang ating oras, maaring sa susunod na pagkakataon. Maraming salamat sa inyong pagpunta sa TED.

SH: Really an honor. Thank you.

SH: Isang karangalan. Maraming salamat

(Applause)

(Palakpakan)