Science can answer moral questions | Sam Harris

Tłumaczenie: Grzegorz Krzeszowski Korekta: Pawel Banas

I'm going to speak today about the relationship

Mam zamiar dziś mówić o relacjach

between science and human values.

pomiędzy nauką a ludzkimi wartościami.

Now, it's generally understood that

Uważa się za powszechne, że

questions of morality --

pytania dotyczące moralności,

questions of good and evil and right and wrong --

pytania dotyczące dobra i zła czy prawości i złego postępowania

are questions about which science officially has no opinion.

są pytaniami, na które nauka oficjalnie się nie wypowiada.

It's thought that science can help us

Uważa się, że nauka może pomóc

get what we value,

w uzyskaniu tego co cenimy

but it can never tell us what we ought to value.

ale nigdy nie powie nam co powinniśmy cenić.

And, consequently, most people -- I think most people

I w konsekwencji większość ludzi -- myślę, że większość ludzi

probably here -- think that science will never answer

tutaj prawdopodobnie uważa, że nauka nigdy nie odpowie

the most important questions in human life:

na najważniejsze pytania w życiu człowieka,

questions like, "What is worth living for?"

pytania takie jak, "Jaki jest sens życia?"

"What is worth dying for?"

"Jaki jest sens śmierci?"

"What constitutes a good life?"

"Co składa się na dobre i udane życie?"

So, I'm going to argue

Tak więc, zamierzam wykazać,

that this is an illusion -- that the separation between

że jest to iluzja i że rozdział pomiędzy

science and human values is an illusion --

nauką, a ludzkimi wartościami jest również iluzją.

and actually quite a dangerous one

I to całkiem niebezpieczną

at this point in human history.

w aktualnym momencie historii człowieka.♫

Now, it's often said that science

Często mówi się, że nauka

cannot give us a foundation for morality and human values,

nie może dać nam podstaw moralności i ludzkich wartości

because science deals with facts,

ponieważ nauka opiera się na faktach.

and facts and values seem to belong to different spheres.

A fakty i wartości wydają się znajdować na dwóch odmiennych biegunach.

It's often thought that there's no description

Uważa się często, że nie ma opisu

of the way the world is

określającego czym jest świat,

that can tell us how the world ought to be.

mówiącego nam jak świat powinien być urządzony.

But I think this is quite clearly untrue.

Ale ja myślę że to raczej nieprawdziwe stwierdzenie.

Values are a certain kind of fact.

Wartości są pewnym rodzajem faktu.

They are facts about the well-being of conscious creatures.

Istnieją fakty określające dobre samopoczucie świadomych istot.

Why is it that we don't have ethical obligations toward rocks?

Jak to możliwe że nie posiadamy etycznych zobowiązań w stosunku do skały?

Why don't we feel compassion for rocks?

Dlaczego nie mamy współczucia dla skał?

It's because we don't think rocks can suffer. And if we're more

Ponieważ wierzymy, że skały mogą cierpieć. I jeśli jesteśmy bardziej

concerned about our fellow primates

przejęci losem naszych człekokształtnych kolegów,

than we are about insects, as indeed we are,

niż przejmujemy się losem insektów, a tak jest,

it's because we think they're exposed to a greater range

ponieważ uważamy, że ssaki naczelne są narażone na większy zakres

of potential happiness and suffering.

potencjalnego szczęścia i cierpienia.

Now, the crucial thing to notice here

Kluczową rzeczą jest to aby dostrzec tutaj,

is that this is a factual claim:

że jest to rzeczywiste stwierdzenie.

This is something that we could be right or wrong about. And if we

I jest to coś w związku z czym możemy mieć rację lub się mylić. A jeśli

have misconstrued the relationship between biological complexity

opacznie zrozumiemy związek między biologiczną różnorodnością,

and the possibilities of experience

a możliwością zdobywania doświadczenia

well then we could be wrong about the inner lives of insects.

wtedy możemy się również mylić się na temat wewnętrznego życia insektów.

And there's no notion,

OK. Nie istnieje pojęcie,

no version of human morality

nie istnieje wersja ludzkiej moralności

and human values that I've ever come across

i ludzkich wartości, z którymi się spotkałem,

that is not at some point reducible

nie dająca się w pewnym stopniu zredukować

to a concern about conscious experience

do spraw związanych z doświadczeniem świadomości

and its possible changes.

i jej możliwych zmian.

Even if you get your values from religion,

Nawet jeśli czerpiesz swoje wartości z religii.

even if you think that good and evil ultimately

Nawet jeśli myślisz że dobro i zło ostatecznie

relate to conditions after death --

ma związek ze stanem po śmierci

either to an eternity of happiness with God

czy to z wiecznym szczęściem u boku boga

or an eternity of suffering in hell --

czy też z wiecznym potępieniem w piekle,

you are still concerned about consciousness and its changes.

jesteś w dalszym ciągu zainteresowany świadomością i jej zmianami.

And to say that such changes can persist after death

I stwierdzenie że takie zmiany świadomości mogą trwać po śmierci

is itself a factual claim,

jest samo w sobie roszczeniem,

which, of course, may or may not be true.

które oczywiście może być prawdziwe lub nie.

Now, to speak about the conditions of well-being

Mówiąc o warunkach dobrego samopoczucia

in this life, for human beings,

w tym życiu, dla istot ludzkich,

we know that there is a continuum of such facts.

wiemy że istnieje pewna ciągłość zdarzeń.

We know that it's possible to live in a failed state,

Wiemy że możliwe jest aby nasze życie było nieszczęśliwe,

where everything that can go wrong does go wrong --

kiedy wszystko dookoła nie dzieje się tak jak powinno

where mothers cannot feed their children,

gdzie matki nie są w stanie wykarmić swoich dzieci,

where strangers cannot find the basis for peaceful collaboration,

gdzie obcy sobie ludzie nie potrafią ze sobą współpracować w pokoju,

where people are murdered indiscriminately.

gdzie ludzie bez wyjątku są mordowani.

And we know that it's possible to move along this continuum

I wiemy, że jest możliwe aby odsunąć tą ciągłość zdarzeń,

towards something quite a bit more idyllic,

i zmierzać w kierunku czegoś bardziej sielankowego,

to a place where a conference like this is even conceivable.

do miejsc gdzie zorganizowanie właśnie takiej konferencji jak ta jest możliwe.

And we know -- we know --

I wiemy, że

that there are right and wrong answers

istnieją dobre i złe odpowiedzi

to how to move in this space.

na to jak poruszać się w tym obszarze.

Would adding cholera to the water be a good idea?

Czy dodanie zarazków cholery do wody pitnej byłoby dobrym pomysłem?

Probably not.

Prawdopodobnie nie.

Would it be a good idea for everyone to believe in the evil eye,

Czy dobrym pomysłem jest aby wszyscy wierzyli w złe oko diabła,

so that when bad things happened to them

i za każdym razem kiedy coś złego im się przytrafi,

they immediately blame their neighbors? Probably not.

bez namysłu obwinić o to swoich sąsiadów? Prawdopodobnie nie.

There are truths to be known

Istnieją prawdy które powinniśmy znać,

about how human communities flourish,

o tym jak ludzkie społeczności rozkwitają,

whether or not we understand these truths.

niezależnie od tego czy rozumiemy te prawdy.

And morality relates to these truths.

I moralność nawiązuje do tych prawd.

So, in talking about values we are talking about facts.

Tak więc rozmawiając o wartościach rozmawiamy o faktach.

Now, of course our situation in the world can be understood at many levels --

Nasza sytuacja na świecie może być rozumiana na wielu płaszczyznach.

from the level of the genome

Od poziomu naszego kodu genetycznego,

on up to the level of economic systems

aż do poziomu systemu ekonomicznego

and political arrangements.

i politycznych układów.

But if we're going to talk about human well-being

Ale jeśli mamy zamiar rozmawiać o ludzkim szczęściu

we are, of necessity, talking about the human brain.

powinniśmy rozmawiać o ludzkim umyśle.

Because we know that our experience of the world and of ourselves within it

Ponieważ wiemy że nasze rozumienie świata i nas samych w tym zakresie

is realized in the brain --

jest realizowane w umyśle.

whatever happens after death.

Cokolwiek się stanie po śmierci

Even if the suicide bomber does get 72 virgins in the afterlife,

nawet jeśli terrorysta otrzyma 72 dziewice po śmierci,

in this life, his personality --

w tym życiu, jego osobowość,

his rather unfortunate personality --

jego raczej skrzywiona osobowość,

is the product of his brain.

jest produktem jego mózgu.

So the contributions of culture --

Tak więc, zasługą kultury,

if culture changes us, as indeed it does,

jeśli kultura nas zmienia, a zmienia nas na pewno,

it changes us by changing our brains.

jest zmiana naszego sposobu myślenia.

And so therefore whatever cultural variation there is

I niezależnie od tego z jaką kulturą mamy do czynienia,

in how human beings flourish

w jakim stopniu prosperuje rasa ludzka,

can, at least in principle, be understood

może być to zasadniczo zrozumiane

in the context of a maturing science of the mind --

w kontekście dojrzewającej nauki o umyśle,

neuroscience, psychology, etc.

neurobiologii, psychologii, itd.

So, what I'm arguing is that

Zmierzam do tego, że

value's reduced to facts --

wartość jest zredukowana do faktów,

to facts about the conscious experience

do faktów dotyczących świadomych doświadczeń

of conscious beings.

świadomych istot.

And we can therefore visualize a space

I możemy wyobrazić sobie przestrzeń

of possible changes in the experience of these beings.

możliwych zmian w życiu tych świadomych istot.

And I think of this as kind of a moral landscape,

I myślę o tym jako o moralnym krajobrazie

with peaks and valleys that correspond

ze wzniesieniami i dolinami które nawiązują

to differences in the well-being of conscious creatures,

do różnic w odczuwaniu stanów szczęścia świadomych istot,

both personal and collective.

zarówno osobistych jak i społecznych.

And one thing to notice is that perhaps

I należy zauważyć, że być może

there are states of human well-being

istnieją stany ludzkiego szczęścia,

that we rarely access, that few people access.

które bardzo rzadko osiągamy, których doświadczają tylko nieliczni.

And these await our discovery.

One czekają na nasze odkrycie.

Perhaps some of these states can be appropriately called

Możliwe że niektóre z tych stanów świadomości mogą być nazywane

mystical or spiritual.

mistycznymi lub duchowymi.

Perhaps there are other states that we can't access

Możliwe że istnieją inne stany, których nie możemy osiągnąć

because of how our minds are structured

ponieważ nasz umysł na to nie pozwala

but other minds possibly could access them.

ale inne umysły mogą to osiągnąć.

Now, let me be clear about what I'm not saying. I'm not saying

Pozwólcie mi wyjaśnić o czym nie mówię. Nie mówię,

that science is guaranteed to map this space,

że tylko nauka może wyjaśnić te zawiłości,

or that we will have scientific answers to every

czy też że otrzymamy naukowe odpowiedzi na wszystkie

conceivable moral question.

możliwe moralne pytania.

I don't think, for instance, that you will one day consult

Nie wierzę na przykład, że pewnego dnia poprosisz o radę

a supercomputer to learn whether you should have a second child,

super-komputer by dowiedzieć się czy powinieneś mieć drugie dziecko,

or whether we should bomb Iran's nuclear facilities,

czy powinniśmy zbombardować irańskie elektrownie atomowe,

or whether you can deduct the full cost of TED as a business expense.

albo czy możesz odliczyć od podatku koszt działalności biznesowej TED.

(Laughter)

Śmiechy

But if questions affect human well-being

Ale jeśli pytania te dotyczą ludzkiego szczęścia

then they do have answers, whether or not we can find them.

to istnieją odpowiedzi na te pytania, nawet jeśli nie możemy ich znaleźć.

And just admitting this --

I po prostu przyznając to,

just admitting that there are right and wrong answers

po prostu przyznając, że istnieją dobre i złe odpowiedzi

to the question of how humans flourish --

dotyczące pytania jak powinien rozwijać się człowiek,

will change the way we talk about morality,

zmienimy sposób rozmowy o moralności,

and will change our expectations

i zmienimy nasze oczekiwania

of human cooperation in the future.

co do współpracy ludzi w przyszłości.

For instance, there are 21 states in our country

Oto przykład, istnieje 21 stanów w naszym kraju

where corporal punishment in the classroom is legal,

gdzie stosowanie kar cielesnych w szkole jest legalne.

where it is legal for a teacher to beat a child with a wooden board, hard,

Nauczyciel zgodnie z prawem może bić dziecko drewnianą linijką, mocno

and raising large bruises and blisters and even breaking the skin.

powodując obszerne siniaki i pęcherze, a nawet przeciąć skórę.

And hundreds of thousands of children, incidentally,

I nawiasem mówiąc, setki tysięcy dzieci

are subjected to this every year.

doświadcza tego każdego roku.

The locations of these enlightened districts, I think, will fail to surprise you.

Oto położenie tych oświeconych stanów, myślę że was nie zaskoczę.

We're not talking about Connecticut.

Nie mówimy o Connecticut.

And the rationale for this behavior is explicitly religious.

Usprawiedliwieniem takiego postępowania jest religia.

The creator of the universe himself

Stwórca wszechświata sam powiedział

has told us not to spare the rod,

abyśmy nie żałowali rózgi,

lest we spoil the child --

aby nie rozpuścić swoich dzieci.

this is in Proverbs 13 and 20, and I believe, 23.

Księga Przysłów, rozdział 13:20 i 23 jak sądzę.

But we can ask the obvious question:

Ale możemy zadać oczywiste pytanie, dobrze?

Is it a good idea, generally speaking,

Czy to dobry pomysł, ogólnie mówiąc,

to subject children to pain

aby wystawiać dzieci na ból

and violence and public humiliation

i przemoc oraz publiczne poniżenie

as a way of encouraging healthy emotional development

jako sposób stymulowania zdrowego emocjonalnego rozwoju

and good behavior?

i dobrego zachowania?

(Laughter)

Śmiechy

Is there any doubt

Czy istnieje jakakolwiek wątpliwość,

that this question has an answer,

że to pytanie ma odpowiedź

and that it matters?

i ma to znaczenie?

Now, many of you might worry

Wielu z was może się obawiać,

that the notion of well-being is truly undefined,

że pojęcie szczęścia jest trudne do zdefiniowania,

and seemingly perpetually open to be re-construed.

i na pozór permanentnie otwarte na reinterpretacje.

And so, how therefore can there be an

Tak więc, w jaki sposób może istnieć

objective notion of well-being?

obiektywne pojęcie szczęścia?

Well, consider by analogy, the concept of physical health.

Rozważcie to poprzez analogię do pojęcia zdrowia fizycznego.

The concept of physical health is undefined.

Pojęcie zdrowia fizycznego jest niezdefiniowane,

As we just heard from Michael Specter, it has changed over the years.

co właśnie usłyszeliśmy od Michaela Spectera. Pojęcie ewoluowało przez lata.

When this statue was carved

Kiedy w końcu się ukształtowało,

the average life expectancy was probably 30.

przeciętna długość życia wynosiła prawdopodobnie 30 lat.

It's now around 80 in the developed world.

Obecnie wynosi 80 lat w krajach rozwiniętych.

There may come a time when we meddle with our genomes

Może nadejść czas kiedy będziemy mieszać w naszych genach

in such a way that not being able to run a marathon

w taki sposób, że nieumiejętność przebiegnięcia maratonu

at age 200 will be considered a profound disability.

w wieku 200 lat będzie uważane za głęboką niepełnosprawność.

People will send you donations when you're in that condition.

Ludzie będą wysyłać ci darowizny jeśli będziesz w takim stanie.

(Laughter)

Śmiechy

Notice that the fact that the concept of health

Zauważcie, że pojęcie zdrowia

is open, genuinely open for revision,

jest otwarte, autentycznie otwarte na zmianę

does not make it vacuous.

co nie powoduje, że staje się bezsensowne.

The distinction between a healthy person

Różnica między zdrowym człowiekiem,

and a dead one

a zmarłym

is about as clear and consequential as any we make in science.

jest tak oczywista jak każda różnica, którą zauważamy w nauce.

Another thing to notice is there may be many peaks on the moral landscape:

Następną sprawą jest prawdopodobieństwo występowanie wielu wzniesień w krajobrazie moralności.

There may be equivalent ways to thrive;

Może istnieć wiele równorzędnych sposobów na rozwój życia.

there may be equivalent ways to organize a human society

Może istnieć wiele sposobów na rozwój społeczeństw,

so as to maximize human flourishing.

tak aby zmaksymalizować ludzki rozwój.

Now, why wouldn't this

Tak więc, dlaczego nie miałoby to

undermine an objective morality?

osłabiać obiektywnej moralności?

Well think of how we talk about food:

Pomyśl o tym jak rozmawiamy o jedzeniu.

I would never be tempted to argue to you

Nigdy nie odważyłbym się kłócić z wami o to,

that there must be one right food to eat.

że istnieje tylko jeden rodzaj odpowiedniego jedzenia.

There is clearly a range of materials

Oczywiście istnieje wiele produktów,

that constitute healthy food.

które zaliczają się do zdrowego jedzenia.

But there's nevertheless a clear distinction

Ale pomimo tego istnieje przecież wyraźny podział

between food and poison.

pomiędzy żywnością, a trucizną.

The fact that there are many right answers

Fakt, że istnieje wiele odpowiedzi

to the question, "What is food?"

na pytanie "Co to jest żywność?"

does not tempt us

nie kusi nas

to say that there are no truths to be known about human nutrition.

do stwierdzenia że nie ma prawdy mówiącej o ludzkim odżywianiu.

Many people worry

Wielu ludzi martwi się, że

that a universal morality would require

ta uniwersalna moralność wymagałaby

moral precepts that admit of no exceptions.

moralnych przykazań które należałoby bezwzględnie przestrzegać.

So, for instance, if it's really wrong to lie,

Na przykład, jeśli kłamstwo jest naprawdę złe,

it must always be wrong to lie,

to kłamanie powinno być zawsze złe,

and if you can find an exception,

a jeśli uda ci się znaleźć jakiś wyjątek,

well then there's no such thing as moral truth.

to równie dobrze nie ma takiego czegoś jak moralna prawda.

Why would we think this?

Dlaczego myślimy w ten sposób?

Consider, by analogy, the game of chess.

Porównaj to, poprzez analogie, do gry w szachy.

Now, if you're going to play good chess,

Jeśli zamierzasz grać dobrze w szachy

a principle like, "Don't lose your Queen,"

to strategia taka aby nie tracić swojej królowej

is very good to follow.

jest bardzo dobrą strategią.

But it clearly admits some exceptions.

Ale oczywistym jest, że istnieją wyjątki.

There are moments when losing your Queen is a brilliant thing to do.

Istnieją takie momenty w grze gdy poświęcenie królowej jest znakomitym posunięciem.

There are moments when it is the only good thing you can do.

Istnieją chwile kiedy jest to jedyne mądre posunięcie w grze.

And yet, chess is a domain of perfect objectivity.

A mimo to, szachy są domeną perfekcyjnego obiektywizmu.

The fact that there are exceptions here does not

Fakt że występują w tej grze wyjątki nie

change that at all.

zmienia ogólnej zasady postępowania

Now, this brings us to the sorts of moves

To przybliża nas do źródła postępowania,

that people are apt to make in the moral sphere.

do którego ludzie są skłonni w swojej moralnej przestrzeni.

Consider the great problem of women's bodies:

Rozważ wielki problem kobiecego ciała.

What to do about them?

Co można z tym zrobić?

Well this is one thing you can do about them:

Oto jeden ze sposobów aby sobie z tym poradzić,

You can cover them up.

ciało kobiety można szczelnie okryć.

Now, it is the position, generally speaking, of our intellectual community

Zgodnie z ogólnie rozumianą mądrością społeczeństwa

that while we may not like this,

może nam się to nie podobać

we might think of this as "wrong"

możemy uważać, że to jest złe

in Boston or Palo Alto,

w Bostonie czy Palo Alto

who are we to say

kim jesteśmy aby mówić,

that the proud denizens of an ancient culture

że dumni obywatele starożytnej kultury

are wrong to force their wives and daughters

mylą się zmuszając swoje żony i córki

to live in cloth bags?

do życia w worku?

And who are we to say, even, that they're wrong

I kim jesteśmy aby mówić, że się mylą

to beat them with lengths of steel cable,

kiedy biją swoje żony i córki stalowym kablem

or throw battery acid in their faces

czy oblewają ich twarze kwasem

if they decline the privilege of being smothered in this way?

jeśli odrzucają zaszczyt bycia tłamszoną w ten sposób?

Well, who are we not to say this?

Czy też kim nie jesteśmy aby tego nie mówić?

Who are we to pretend

Kim jesteśmy aby udawać,

that we know so little about human well-being

że wiemy tak mało o ludzkim szczęściu,

that we have to be non-judgmental about a practice like this?

że nie mamy prawa oceniać tego rodzaju praktyk?

I'm not talking about voluntary wearing of a veil --

Nie mówię o dobrowolnym noszeniu chusty,

women should be able to wear whatever they want, as far as I'm concerned.

kobiety powinny mieć prawo ubierać się w to co chcą.

But what does voluntary mean

Ale co oznacza dobrowolność

in a community where,

w społeczeństwie gdzie

when a girl gets raped,

gdy dziewczyna zostaje zgwałcona

her father's first impulse,

pierwszą reakcją jej ojca

rather often, is to murder her out of shame?

jest zamordowanie jej aby uniknąć wstydu.

Just let that fact detonate in your brain for a minute:

Pozwólcie faktom eksplodować w waszym mózgu przez minutę.

Your daughter gets raped,

Twoja córka zostaje zgwałcona

and what you want to do is kill her.

a ty chcesz ją za to zabić.

What are the chances that represents

Jakie są szanse, że to reprezentuje

a peak of human flourishing?

szczyt ludzkiego rozwoju?

Now, to say this is not to say that we have got the

I nie chodzi o to aby powiedzieć, że posiadamy

perfect solution in our own society.

jakieś idealne rozwiązania w naszym społeczeństwie.

For instance,

Na przykład,

this is what it's like to go to a newsstand almost anywhere

tak wygląda prawie każde stoisko z gazetami

in the civilized world.

cywilizowanym świecie.

Now, granted, for many men

Pewnie dla wielu mężczyzn

it may require a degree in philosophy to see something wrong with these images.

potrzebny jest dyplom z filozofii aby dostrzec coś złego w tych zdjęciach.

(Laughter)

Śmiechy

But if we are in a reflective mood,

Ale jeśli jesteśmy w refleksyjnym nastroju,

we can ask,

może pojawić się pytanie,

"Is this the perfect expression

"Czy jest to najlepszy przejaw

of psychological balance

psychologicznej równowagi

with respect to variables like youth and beauty and women's bodies?"

w odniesieniu do czynników takich jak młodość i piękno i kobiece ciała?

I mean, is this the optimal environment

Mam na myśli, czy to jest najlepsze środowisko,

in which to raise our children?

w którym powinniśmy wychowywać nasze dzieci?

Probably not. OK, so perhaps there's some place

Prawdopodobnie nie. Tak więc, być może istnieje jakieś miejsce

on the spectrum

na tym wykresie

between these two extremes

pomiędzy tymi dwoma ekstremizmami,

that represents a place of better balance.

które przedstawia bardziej zbalansowaną opcję?

(Applause)

Oklaski

Perhaps there are many such places --

Może istnieje wiele takich miejsc.

again, given other changes in human culture

I znowu, przytaczając inne przykłady z ludzkiej kultury

there may be many peaks on the moral landscape.

może istnieć wiele szczytów w krajobrazie moraności.

But the thing to notice is that there will be

Ale rzeczą, którą należy zauważyć jest to, że znamy

many more ways not to be on a peak.

o wiele więcej sposobów aby nie znaleźć się na takim szczycie.

Now the irony, from my perspective,

Ironią z mojej perspektywy

is that the only people who seem to generally agree with me

jest to, że jedynymi ludźmi którzy ogólnie się ze mną zgadzają

and who think that there are right and wrong answers to moral questions

i którzy wierzą, że istnieją proste odpowiedzi na moralne pytania

are religious demagogues of one form or another.

są różnego rodzaju religijni demagodzy.

And of course they think they have right answers to moral questions

I oczywiście oni są przekonani że mają właściwe odpowiedzi na te pytania

because they got these answers from a voice in a whirlwind,

ponieważ uzyskują te odpowiedzi z odgłosów trąby powietrznej,

not because they made an intelligent analysis of the causes

a nie w wyniku inteligentnej analizy przyczynowo-skutkowej

and condition of human and animal well-being.

oraz właściwości ludzkiego i zwierzęcego szczęścia.

In fact, the endurance of religion

Faktycznie, trwanie religii

as a lens through which most people view moral questions

jako swoistej soczewki przez którą większość ludzi widzi moralność,

has separated most moral talk

oddzieliła większość aspektów natury moralnej

from real questions of human and animal suffering.

od prawdziwych pytań dotyczących cierpienia ludzi i zwierząt.

This is why we spend our time

Dlatego tracimy czas

talking about things like gay marriage

rozmawiając o takich sprawach jak śluby osób tej samej płci,

and not about genocide or nuclear proliferation

a nie o ludobójstwie czy rozpowszechnianiu się energii nuklearnej,

or poverty or any other hugely consequential issue.

ubóstwie czy też o innej kontrowersyjnej sprawie.

But the demagogues are right about one thing: We need

Lecz demagodzy maja rację w jednej kwestii, potrzebujemy

a universal conception of human values.

uniwersalnej koncepcji ludzkich wartości.

Now, what stands in the way of this?

Tak więc, co nas od tego powstrzymuje?

Well, one thing to notice is that we

Jedną z rzeczy którą należy zauważyć jest to,

do something different when talking about morality --

że robimy coś innego gdy mówimy o moralności,

especially secular, academic, scientist types.

zwłaszcza w formie świeckiej, akademickiej i naukowej.

When talking about morality we value differences of opinion

Kiedy dyskutujemy o moralności cenimy różnicę zdań

in a way that we don't in any other area of our lives.

co nie zdarza się nam w innych aspektach naszego życia.

So, for instance the Dalai Lama gets up every morning

Na przykład Dalai Lama budzi się każdego ranka

meditating on compassion,

i medytuje o miłosierdziu.

and he thinks that helping other human beings is an integral component

I wierzy w to że pomaganie inny ludziom jest integralnym składnikiem

of human happiness.

ludzkiego szczęścia.

On the other hand, we have someone like Ted Bundy;

Z drugiej strony mamy kogoś takiego jak Ted Bundy.

Ted Bundy was very fond of abducting and raping

Ted Bundy bardzo lubił porywać i gwałcić,

and torturing and killing young women.

torturować oraz mordować młode kobiety.

So, we appear to have a genuine difference of opinion

Tak więc, mamy do czynienia z głęboko odmienną opinią

about how to profitably use one's time.

na temat tego jak spędzać swój wolny czas.

(Laughter)

Śmiechy

Most Western intellectuals

Większość zachodnich intelektualistów

look at this situation

spojrzy na tą sytuację

and say, "Well, there's nothing for the Dalai Lama

i powie: "Nie ma żadnego powodu aby Dalai Lama,

to be really right about -- really right about --

miał rację, rzeczywiście miał rację w tym wypadku,

or for Ted Bundy to be really wrong about

również nie ma żadnego powodu aby Ted Bundy mylił się w czymkolwiek,

that admits of a real argument

to dopuszcza do dyskusji rzeczywisty argument,

that potentially falls within the purview of science.

który potencjalnie upadnie w obszarze nauki.

He likes chocolate, he likes vanilla.

Jeden z nich lubi czekoladę, drugi z nich woli wanilię.

There's nothing that one should be able to say to the other

Nie ma nic co jeden powinien powiedzieć drugiemu

that should persuade the other."

aby przekonać go do swoich racji.

Notice that we don't do this in science.

Proszę zauważyć, że my tego nie robimy w nauce.

On the left you have Edward Witten.

Po lewej stronie jest Edward Witten.

He's a string theorist.

Zajmuje się teorią strun.

If you ask the smartest physicists around

Jeśli zapytacie najbystrzejszych fizyków

who is the smartest physicist around,

kto jest obecnie najbystrzejszym fizykiem

in my experience half of them will say Ed Witten.

z mojego doświadczenia wiem, że połowa z nich powie Ed Witten.

The other half will tell you they don't like the question.

Druga połowa powie wam, że nie podoba im się to pytanie.

(Laughter)

Śmiechy

So, what would happen if I showed up at a physics conference

Tak więc, co by się stało gdybym pojawił się na zjeździe fizyków

and said,"String theory is bogus.

i stwierdził, że "Teoria strun jest nieprawdziwa.

It doesn't resonate with me. It's not how I chose to

Nie przemawia do mnie. To nie jest sposób w

view the universe at a small scale.

jaki postrzegam wszechświat w małej skali.

I'm not a fan."

Nie jestem fanem tej teorii"

(Laughter)

Śmiechy

Well, nothing would happen because I'm not a physicist;

Nic by się nie stało ponieważ nie jestem fizykiem,

I don't understand string theory.

nie rozumiem teorii strun.

I'm the Ted Bundy of string theory.

Jestem Tedem Bundy w teorii strun.

(Laughter)

Śmiechy

I wouldn't want to belong to any string theory club that would have me as a member.

Nie chciałbym należeć do klubu teorii strun nawet jeśli by mnie chcieli.

But this is just the point.

I właśnie o to chodzi.

Whenever we are talking about facts

Zawsze gdy rozmawiamy o faktach

certain opinions must be excluded.

pewne opinie powinny być wykluczone.

That is what it is to have a domain of expertise.

Na tym właśnie polega domena ekspertyzy.

That is what it is for knowledge to count.

Na tym polega przewaga wiedzy.

How have we convinced ourselves

W jaki sposób przekonaliśmy samych siebie,

that in the moral sphere there is no such thing as moral expertise,

że w sferze moralności nie ma czegoś takiego jak moralna ekspertyza,

or moral talent, or moral genius even?

czy moralny talent, czy też nawet moralny geniusz?

How have we convinced ourselves

W jaki sposób przekonaliśmy samych siebie,

that every opinion has to count?

że każda opinia powinna się liczyć?

How have we convinced ourselves

W jaki sposób przekonaliśmy samych siebie,

that every culture has a point of view

że każda kultura ma swój punkt widzenia

on these subjects worth considering?

w tym temacie i że należy się z tym liczyć?

Does the Taliban

Czy Talibowie

have a point of view on physics

mają swój punkt widzenia na fizykę,

that is worth considering? No.

który jest wart rozważenia? Nie.

(Laughter)

Śmiechy

How is their ignorance any less obvious

Jak to możliwe, że ich ignorancja jest mniej oczywista

on the subject of human well-being?

w temacie dotyczącym szczęścia ludzkości?

(Applause)

Oklaski

So, this, I think, is what the world needs now.

Tak więc, uważam że tego właśnie potrzebuje teraz świat.

It needs people like ourselves to admit

Potrzebuje ludzi takich jak my aby przyznać,

that there are right and wrong answers

że istnieją dobre i złe odpowiedzi

to questions of human flourishing,

dotyczące ludzkiego szczęścia i rozwoju,

and morality relates

a moralność odnosi się

to that domain of facts.

do domeny faktów.

It is possible

Jest możliwe

for individuals, and even for whole cultures,

dla jednostek i nawet dla całych kultur

to care about the wrong things,

zajmować się niewłaściwymi rzeczami.

which is to say that it's possible for them

Mówiąc inaczej, możliwe jest że dla nich

to have beliefs and desires that reliably lead

posiadanie swoich wierzeń i pragnień niezawodnie prowadzi

to needless human suffering.

do niepotrzebnego ludzkiego cierpienia.

Just admitting this will transform our discourse about morality.

Zwyczajne przyznanie się do tego zmieni naszą rozmowę o moralności.

We live in a world in which

Żyjemy w świecie, w którym

the boundaries between nations mean less and less,

granice między narodami znaczą coraz mniej

and they will one day mean nothing.

i pewnego dnia nie będą nic znaczyły.

We live in a world filled with destructive technology,

Żyjemy w świecie przepełnionym destrukcyjną technologią,

and this technology cannot be uninvented;

i ta technologia taka pozostanie,

it will always be easier

zawsze jest łatwiej

to break things than to fix them.

zepsuć coś niż naprawić.

It seems to me, therefore, patently obvious

Dlatego wydaje mi się w oczywisty sposób,

that we can no more

że nie możemy więcej

respect and tolerate

respektować i tolerować

vast differences in notions of human well-being

wielkich różnic w pojęciu szczęścia ludzkiego,

than we can respect or tolerate vast differences

że nie możemy respektować czy tolerować wielkich różnic

in the notions about how disease spreads,

w kwestii rozprzestrzeniania się chorób zakaźnych,

or in the safety standards of buildings and airplanes.

czy też w kwestii bezpieczeństwa budowy domów i samolotów.

We simply must converge

Po prostu musimy się skupić

on the answers we give to the most important questions in human life.

na odpowiedziach, które udzielimy na najbardziej istotne pytania życia ludzkiego.

And to do that, we have to admit that these questions have answers.

I aby to zrobić musimy najpierw przyznać, że istnieją odpowiedzi na te pytania.

Thank you very much.

Dziękuję bardzo.

(Applause)

Oklaski

Chris Anderson: So, some combustible material there.

Chris Anderson: Mamy tutaj do czynienia z materiałem wybuchowym.

Whether in this audience or people elsewhere in the world,

Uczestnicy konferencji lub ludzie gdziekolwiek na świecie,

hearing some of this, may well be doing the

słysząc ten wykład mogą także

screaming-with-rage thing, after as well, some of them.

krzyczeć z wściekłości, przynajmniej część z nich.

Language seems to be really important here.

Sposób mówienia wydaje się tutaj bardzo ważny.

When you're talking about the veil,

Kiedy opowiadasz o burkach,

you're talking about women dressed in cloth bags.

mówisz o kobietach ubranych w worki,

I've lived in the Muslim world, spoken with a lot of Muslim women.

Żyłem w kraju muzułmańskim, rozmawiałem z wieloma muzułmańskimi kobietami.

And some of them would say something else. They would say,

Niektóre z nich mówiły coś innego. Mówiły

"No, you know, this is a celebration

"Nie, to jest celebracja

of female specialness,

kobiecej wyjątkowości,

it helps build that and it's a result of the fact that" --

to buduje naszą wyjątkowość i jest rezultatem.."

and this is arguably a sophisticated psychological view --

i poniekąd jest to wyszukany psychologicznie pogląd,

"that male lust is not to be trusted."

"tego że mężczyznom i ich żądzy nie można ufać."

I mean, can you engage in a conversation

Mam na myśli, czy można rozmawiać

with that kind of woman without seeming kind of cultural imperialist?

z taką kobietą bez poczucia pewnego kulturowego imperializmu.

Sam Harris: Yeah, well I think I tried to broach this in a sentence,

Sam Harris: Tak, próbowałem zawrzeć ten wątek w jednym zdaniu

watching the clock ticking,

patrząc na tykający zegar

but the question is:

ale pytanie brzmi,

What is voluntary in a context

czym jest dobrowolność w sytuacji

where men have certain expectations,

gdzie mężczyzna ma sprecyzowane oczekiwania

and you're guaranteed to be treated in a certain way

i mamy gwarancje, że kobieta będzie traktowania w pewien określony sposób

if you don't veil yourself?

jeśli nie zakryje twarzy.

And so, if anyone in this room

Tak więc, jeśli ktokolwiek na tej sali

wanted to wear a veil,

chciałby zakryć twarz nakładając welon

or a very funny hat, or tattoo their face --

czy śmieszny kapelusz lub wytatuować swoją twarz --

I think we should be free to voluntarily do whatever we want,

myślę że powinniśmy być wolni i robić cokolwiek chcemy,

but we have to be honest about

ale musimy szczerze mówić o

the constraints that these women are placed under.

presji, pod którą te kobiety się znajdują.

And so I think we shouldn't be so eager

Tak więc, uważam że nie powinniśmy tak chętnie

to always take their word for it,

i zawsze przyjmować to co akurat mówią,

especially when it's 120 degrees out

szczególnie kiedy za oknem jest ponad 40C

and you're wearing a full burqa.

a ty masz na sobie pełną burkę.

CA: A lot of people want to believe in this

C.A.: Dużo ludzi chce uwierzyć w

concept of moral progress.

pojęcie moralnego rozwoju.

But can you reconcile that?

Ale czy można to wszystko pogodzić?

I think I understood you to say that you could

Myślę że zrozumiałem to w ten sposób, że można

reconcile that with a world that doesn't become

pogodzić to wszystko w świecie, który nie staje się

one dimensional, where we all have to think the same.

jednowymiarowy, gdzie wszyscy musimy myśleć tak samo.

Paint your picture of what

Wyobraźcie sobie,

rolling the clock 50 years forward,

że przesuwamy zegar o 50 lat do przodu,

100 years forward, how you would like to think of

100 lat do przodu, jak chciałbyś myśleć

the world, balancing moral progress

o świecie, pogodzić moralny rozwój

with richness.

z bogactwem.

SH: Well, I think once you admit

S.H.: Myślę że kiedy przyznasz,

that we are on the path toward understanding our minds

że jesteśmy na drodze do lepszego poznania naszych umysłów

at the level of the brain in some important detail,

poprzez poznanie pracy mózgu, w pewnych ważnych aspektach,

then you have to admit

wtedy musisz zgodzić się z tym,

that we are going to understand all of the positive

że zmierzamy do tego aby zrozumieć wszystkie pozytywne

and negative qualities

i negatywne cechy

of ourselves in much greater detail.

nas samych w zdecydowanie bardziej szczegółowy sposób.

So, we're going to understand positive social emotion

Tak więc, zrozumiemy pozytywne społeczne emocje

like empathy and compassion,

takie jak empatia i współczucie.

and we're going to understand the factors

I zrozumiemy czynniki które

that encourage it -- whether they're genetic,

je powodują, czy będą to czynniki genetyczne

whether they're how people talk to one another,

czy też sposób w jaki ludzie komunikują się ze sobą,

whether they're economic systems,

lub w jakim systemie ekonomicznym żyją.

and insofar as we begin to shine light on that

O ile dopiero zaczynamy to odkrywać

we are inevitably going to converge

to nieuchronnie zmierzamy do tego aby skupić się

on that fact space.

na tym zakresie faktów.

So, everything is not going to be up for grabs.

Tak więc, nie wszystko będzie łatwe do zrealizowania.

It's not going to be like

Nie będzie wyglądało to tak, że

veiling my daughter from birth

zasłanianie mojej córki burką

is just as good as teaching her

jest tak samo dobre jak uczenie jej,

to be confident and well-educated

że powinna pewna siebie i dobrze wykształcona,

in the context of men who do desire women.

mając do czynienia z mężczyzną, który ją pożąda.

I mean I don't think we need an NSF grant to know

Zmierzam do tego, że nie musimy być laureatami nagrody naukowej

that compulsory veiling is a bad idea --

aby nabrać przekonania, że przymusowe zakładanie burki jest złe.

but at a certain point

Ale w niedalekiej przyszłości

we're going to be able to scan the brains of everyone involved

będziemy w stanie skanować umysł człowieka

and actually interrogate them.

i efektywnie go badać.

Do people love their daughters

Czy ludzie kochają swoje córki

just as much in these systems?

tak samo mocno w innych systemach społecznych?

And I think there are clearly right answers to that.

Myślę że istnieją pozytywne odpowiedzi na te pytania.

CA: And if the results come out that actually they do,

C.A.: A jeśli wyniki potwierdzą że kochają tak samo,

are you prepared to shift your instinctive current judgment

czy jesteś gotowy zmienić swoją obecną odruchową ocenę

on some of these issues?

przynajmniej w kilku kwestiach?

SH: Well yeah, modulo one obvious fact,

S.H.: Tak, to oczywiste że

that you can love someone

możesz kochać kogoś

in the context of a truly delusional belief system.

w kontekście prawdziwie urojonego systemu.

So, you can say like, "Because I knew my gay son

Tak więc, możesz mówić że: "Ponieważ wiedziałem, że mój syn gej

was going to go to hell if he found a boyfriend,

pójdzie do piekła jeśli znajdzie sobie chłopaka,

I chopped his head off. And that was the most compassionate thing I could do."

więc odciąłem mu głowę. To była najbardziej litościwa rzecz jaką mogłem zrobić."

If you get all those parts aligned,

Jeśli uporządkujesz wszystkie szczegóły,

yes I think you could probably be feeling the emotion of love.

to myślę że mógłbyś odczuwać miłość popełniając ten czyn.

But again, then we have to talk about

Ale musimy mówić o

well-being in a larger context.

szczęściu ludzkości w szerszym kontekście.

It's all of us in this together,

Dotyczy to nas wszystkich

not one man feeling ecstasy

tu nie chodzi o jednego człowieka czującego ekstazę

and then blowing himself up on a bus.

i wysadzającego się w autobusie.

CA: Sam, this is a conversation I would actually love to

C.A.: Wygląda na to, że jest to dyskusja, którą z przyjemnością mógłbym

continue for hours.

kontynuować godzinami.

We don't have that, but maybe another time. Thank you for coming to TED.

Nie mamy tyle czasu, może następnym razem. Dziękuję za przybycie na TED.

SH: Really an honor. Thank you.

S.H.: To był dla mnie zaszczyt. Dziękuję

(Applause)

Oklaski